عابباس قابىشۇلى. تىزە بەرسەڭ، مونشاق كوپ
ادەبيەت - ادامزات مادەنيەتىنىڭ نەگىزى جانە اقىل-ويىنىڭ قويماسى;
ادەبيەت - بارشا ونەردىڭ باستاۋى، قورەگى;
ادەبيەت - ادامزات تاريحىنىڭ شەجىرەسى;
ادەبيەت -حالىقتىڭ جادى، ونىڭ بۇكىل قاسيەتتى قۇلشىنىستارىنا جانە كەلەشەككە ۇمتىلعان ۇلى ارەكەتتەرىنە ورتاقتاسقان كۋاگەر.
ادەبيەت - ادامزات مادەنيەتىنىڭ نەگىزى جانە اقىل-ويىنىڭ قويماسى;
ادەبيەت - بارشا ونەردىڭ باستاۋى، قورەگى;
ادەبيەت - ادامزات تاريحىنىڭ شەجىرەسى;
ادەبيەت -حالىقتىڭ جادى، ونىڭ بۇكىل قاسيەتتى قۇلشىنىستارىنا جانە كەلەشەككە ۇمتىلعان ۇلى ارەكەتتەرىنە ورتاقتاسقان كۋاگەر.
بۇل - مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى بولعان قالامگەرىمىز ءانۋار تۇرلىبەكۇلى ءالىمجانوۆتىڭ پىكىرى. ادەبيەتتىڭ ومىردەگى ءمانى تۋرالى ارقيلى تۇجىرىم بار شىعار، الايدا ءبارى دە وسىعان ساياتىنى ءسوزسىز. قاي حالىقتىڭ بولسىن تاريحى ەڭ الدىمەن ونىڭ اۋىزشا، ودان سوڭ جازباشا ادەبيەتىندە قالىپتاسادى دا، ەرتەڭگى ۇرپاعىنىڭ كوركەم يگىلىگىنە اينالادى. بارشاسى توعىسىپ، انەكەڭ ايتقانداي، ادامزات تاريحىنىڭ شەجىرەسى بولادى. وكىنىشكە قاراي، قازاق ادەبيەتىنىڭ بۇل شەجىرەگە قوسار ۇلەسى سوڭعى جىلدارى شىمىر قاسيەتىنەن، مول اۋقىم-سالماعىنان ايرىلىپ قالدى. ونىڭ سەبەبى «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور» دەگەن شالاعاي ۇستانىمنىڭ ۇستەمدىك الىپ كەتكەنىندە. ادەبيەت بۇگىندە دۇمبىلەز ويدىڭ جەتەگىنە ىلەسكەن، كەشەگى كەڭەستىك ءداۋىردى ىسكە العىسىز ەتىپ جامانداۋدى كاسىپ ەتكەن ءدۇبارالاردىڭ كوبىكسوزىنە جەم بولىپ جاتىر. كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ سورەلەرىنە كوز جىبەرسەڭ، مۇقاباسى التىن-كۇمىس، ال ءىشى بالدىر-باتپاق تومداردى كورەسىڭ. حالىققا بەلگىلى قادىرمەندى ءبىر اقىن-جازۋشىنىڭ كىتابى قاتارىندا بەيمالىم بىرەۋلەردىڭ بىرنەشە «كىتابى» تۇر. «كىم ەكەن دەپ كەلىپ ەم تۇيە قۋعان...» دەگەندەي (اباي), بۇل كىم، نە جازىپتى دەپ الىپ بايقاساڭ: كوپكە بەيمالىم پالەن باتىر مەن ءبيدىڭ، پالەن شەشەن مەن اۋليەنىڭ، پالەن جىل: مينيستر، حاتشى، توراعا، ديرەكتور، باستىق بولعانداردىڭ اتا-بابالارىنىڭ، اكە-شەشەلەرىنىڭ ءومىرباياندارى، - وزدەرىنەن وزگە ەشبىرەۋگە قاجەتى جوق مالىمەتتەر جيناعى. كىم، نەگە شىعاردى، - ونى شىعارعان بالالارى، نەمەرەلەرى بىلەدى. قالاي شىعاردى، - سولارىنىڭ قالتاسى بىلەدى. قىسقاسى: قازىردە ادەبيەتتىڭ قوجاسى - قالتا. ۇكىمەتتىڭ جولىمەن ءبىر جىلدا، مىسالى، 500 كىتاپ شىقسا، قالتانىڭ كۇشىن پايدالاۋشى جەكەمەنشىك باسپالاردىڭ (ولار - بارشا باسپانىڭ 90 پايىزى!) قالاۋىمەن 5000 «كىتاپ» شىعىپ كەلەدى. مينيسترلىكتە، مەملەكەتتىك باسپالاردا بولعان كوركەمدىك-سىني تالاپ-تالعام القالارى قازىردە جوق. ادەبي گازەت-جورنالدار بولسا، ولار «سەن تيمەسەڭ، بادىراقكوز، مەن دە تيمەنگە» كوشتى. نەمەسە «وزىمىزدىكىن» بەتالدى ماقتايتىن ادەت تاپتى. ايىنا، جىلىنا بىرەر رەت «دوڭگەلەك ۇستەل» (مۇنىڭ دۇرىسى - «ۇستەلباسى اڭگىمە») وتكىزگەن بولادى، ونى-مۇنىنى ءتيىپ-قاشىپ ءسوز ەتەدى، ءسويتىپ، «ادەبيەتتىڭ پالەن جانرى جان-جاقتى اڭگىمەلەندى» دەپ بەكەردەن-بەكەر توقمەيىلسيدى. ال ءادىل دە باتىل ادەبي سىن بەتىن باسىپ قالا بەرگەلى قاشان! ونىڭ ورنىن جىپىرلاعان جاپىراقتاي گازەتتەردى يەكتەپ العان يتارشى، ەسەپشىل، جالدامالى، قولشوقپار ادەبيەتشى-سىنشىسىماقتار شالا-شاتپاق شيمايلارىمەن تولتىرىپ ءجۇر.
وسىنداي بەرەكەسىزدىك ويلانتقاندا ادەبي سىننىڭ، ادەبي بايلانىستىڭ مەرەيى ۇستەم بولعان سوناۋ ءبىر جىلداردى ساعىنامىن. ءباسپاسوزىمىز ورنىقتى، سالاۋاتتى ادەبي سىنعا كەندە ەمەس ەدى. وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ «ادەبيەت پەن ونەر ونكۇندىگى» ءبىر-بىرىندە كەزەكپەن ءوتىپ جاتاتىن. بىزدە نە بار، ولاردا نە بار دەگەن جاقسى باسەكە بولاتىن. ءبىرىمىزدىڭ كىتابىمىزدى ءبىرىمىز ءوز تىلىمىزگە اۋدارىپ، قالامداس دوس-جولداستار كوپ بولعانبىز. ماسەلەن، مەنىڭ: ورىس، ۋكراين، مولداۆان، ساحا، كورياك تانىستارىم بار-دى، امال نە، ءمانى ءتاتتى دە قىمبات تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇسىنىكتى دە تۇسىنىكسىز اسەرىمەن، ىقپالىمەن بايلانىس اتاۋلى ىدىراپ، ارقايسىسىمىز ءوز اۋلامىزدان شىعا الماي قالدىق. ونكۇندىكتەر، ادەبي كەزدەسۋلەر ەلەسكە اينالدى...
ءسوزىمدى انەكەڭنەن باستادىم عوي، انەكەڭمەن اياقتايىن. الەمنىڭ الپىس شاقتى ەلىندە بولعان، بارىنە دە قازاقستانىنىڭ، قازاعىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن تانىتقان، ۇلى بابامىز مۇحاممەد ءال-ءفارابيدىڭ بەينە-سۋرەتىنىڭ، شىعارمالارىنىڭ تۋعان توپىراعىنا ورالۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپشى بولعان ءانۋار، ەسەن-ساۋ جۇرسە، جاسى 80-دە بولاتىن ەدى. تاعدىر تارىنىپ، نەبارى 63 جاسىندا باقيعا الىپ كەتتى عوي. كەزىندە ۇستازى مۇحتار اۋەزوۆ: «ەگەر I-پەتر ەۋروپاعا تەرەزە تەسكەن بولسا، ءانۋار - ازياعا ايقارا اشتى» دەگەن ەكەن. مۇحاڭ شاكىرتىنىڭ جاڭا ويانعان افريكا قۇرلىعىنىڭ جاس مەملەكەتتەرىنىڭ بارىندە دەرلىك بولىپ، ولارمەن ادەبي بايلانىس ورناتقانىن، ءوزىنىڭ الماتىدا ازيا مەن افريكا ەلدەرى جازۋشىلارىنىڭ كەزەكتى كونفەرەنتسياسىن وتكىزۋ وسيەتىن ورىنداعانىن كورسە: «...ءانۋار - ازيا مەن افريكاعا ايقارا اشتى» دەرى ءسوزسىز ەدى.
انەكەڭنىڭ تۋعانىنا 70 جىل تولۋىنا ارناپ «الەم تانىعان ءانۋار» دەپ اتالعان ەستەلىكتەر جيناعىن شىعاردىم (2000-جىلى; قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە). ونىڭ ىسكە اسۋىنا ادەبيەتتىڭ جاناشىرى نۇرلان بالعىنباەۆ مىرزا جاردەم جاسادى. انەكەڭنىڭ جەرلەستەرىنىڭ - الماتى وبلىسىن جالپاعىنان باسىپ جۇرگەن قالتالىلاردىڭ ەشقايسىسى قولۇشىن بەرمەدى، «كورەيىكپەن» قىر اسىپ كەتە باردى. سولاردىڭ جانە وبلىس باسشىلارىنىڭ «ارقاسىندا» انەكەڭنىڭ 70 جىلدىعى جەتىم قىزدىڭ تويىنداي بولىپ ءوتتى. شاعىن زالداعى ۇيرەنشىكتى جينالىس پەن اراق-شاراپتان وزگە شارا بولمادى. مەن الدىن الا بەرگەن «الەم تانىعان ءانۋار» (200 دانا), «ەكى حيكايات» (200 دانا; ءانۋاردىڭ مۇحتار اۋەزوۆتى كگب-نىڭ قاقپانىنان قايتىپ قۇتقارىپ، ماسكەۋدەگى دوستارىنا قالاي اتتاندىرىپ جىبەرگەنى تۋرالى دەرەكتى اڭگىمە بار) جيناقتارىم جۇتاڭ «كىتاپ كورمەسىنە» قويىلمادى، سەبەبى ول كىتاپتار ساقتاۋلى قويمانىڭ كىلتشىسى سىرقاتتانىپ قالىپتى-مىس.
جازۋشىنىڭ كوزى ءتىرى دوس-جولداستارىنىڭ قالاۋىمەن ونىڭ 75 جىلدىعىنا ەستەلىك جيناقتى تولىقتىرىپ شىعارۋ تۋرالى الماتى اكىمدىگىنە حات جازىپ ەدىم (2004-جىلى), باسشىلارى ۇيىمە دەرەۋ تەلەفون شالىپ: «بارەكەلدى! كومەكتەسەمىز!» دەپ قۇلشىنىپ شىعىپ... بۇعىپ قالدى. بۇل «تىعىلماقتان» حاباردار بولعان سەناتور قۋانىش سۇلتانوۆ مىرزا: «انەكەڭدى باعالاي الماي ءجۇرمىز-اۋ!» دەپ وكىنىش ءبىلدىردى. الايدا ول وكىنىشتىڭ ورنى تولدى: انەكەڭنىڭ ارۋاعىن ارداقتاۋشى ازامات، جەرلەسى، قوعام قايراتكەرى، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بيجانوۆ كەرىمجان مىرزا دەمەۋ جاساپ، «ءبىزدىڭ ءانۋار. ناش انۋار» اتتى كولەمدى كىتاپ شىعاردىق. ول انەكەڭنىڭ 80 جىلدىعىنا (12. 05. 2010 ج.) بايعازىمىز ەدى. ال رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە اتاپ وتىلۋگە ءتيىس 80 جىلدىقتىڭ ءتىپتى اتالار-اتالماسى ءالى بەلگىسىز.
ء(سوزدىڭ رەتىنە قاراي ايتا وتىرايىن: كەيبىرەۋلەر «ءانۋار ءالىمجانوۆ 1986-جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىن تۇسىنبەدى، «ليتەراتۋرنايا گازەتادا» شىققان ماقالاسىندا جاستارىمىزدى جازعىردى» دەيتىن كورىنەدى. ول تۋرالى شىندىقتى انەكەڭ حاقىندا بىلتىر، بيىل گازەت-جورنالداردا جاريالانعان ماقالالارىمدا ايتىپ بەرگەنمىن، قايتالاماي-اق قويايىن. ونىڭ ەسەسىنە «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىندەگى ماقالاسىنان مىنا ءۇزىندىنى ۇسىنايىن:
«...ك تولپە پريمكنۋلي حۋليگانى، پيانيتسى ي درۋگيە انتيوبششەستۆەننىە ليتسا. رازگۋلياۆشيەسيا دەبوشيرى, ۆوورۋجيۆشيس مەتالليچەسكيمي ستەرجنيامي، پالكامي، كامنيامي، يزبيۆالي ي وسكوربليالي گراجدان، وپروكيدىۆالي ي پودجيگالي اۆتوموبيلي، رازبيۆالي ستەكلا ۆ ماگازيناح، وبششەجيتياح ي درۋگيح وبششەستۆەننىح زدانياح...
...ەتو ستراشنەە، چەم گرانديوزنوە ستيحينوە بەدستۆيە... ۆو ۆرەميا ستيحينىح بەدستۆي ليۋدي پروياۆليايۋت لۋچشيە چەلوۆەچەسكيە كاچەستۆا، سۆوە ەدينستۆو. ا دەكابرسكيە سوبىتيا ۆسەليلي ۆ ناس ترەۆوگۋ، وتچۋجدەننوست، پوكازالي، ناسكولكو زاچەرستۆەلي، زاپلەسنەۆەلي ناشي دۋشي. زارازا پريسپوسوبلەنچەستۆا ي پوترەبيتەلستۆا، پروتەكتسيونيزما ي رودوفيلستۆا وچەن جيۆۋچا. ونا پوروجداەت كلانوۆوست، ۆوجديزم... ۆ مورالنو-نراۆستۆەننوم پادەني ۆىسشيح كرۋگوۆ ناشەگو رەسپۋبليكانسكوگو رۋكوۆودستۆا، ۆ كوررۋپتسي ي ترايباليزمە، زەملياچەستۆە ي ۆزياتنيچەستۆە، وحۆاتيۆشيم ۆىسشيە سفەرى ناشەگو وبششەستۆا... ۆينوۆنا نە مولودەج. ۆ ەتوم وتچاستي ۆينوۆنى ي مى س ۆامي، نو بولشە ۆسە تە جە چينوۆنيكي، سيدەۆشيە نا حلومە ۆلاستي».
ءا. ءالىمجانوۆ ءبىر ءجايتتى ءار گازەتكە ارقالاي جازعان ەمەس!
قاشان، قايدا بولسىن قاتتى تولقىنىستى ۇلكەن جيىندارعا شوشىمالى بيلىك ءوزىنىڭ جالدامالى ارانداتۋشىلارىن جىبەرەتىنى ەجەلدەن بەلگىلى. سوڭعى مىسال - كۇنى كەشە قىرعىزستاندا بولعان قاندى وقيعا. ال 1986-جىلى ءبىزدىڭ جاستاردى جازالاۋعا قالالىق، اۋداندىق پارتيا كوميتەتتەرىنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا تەمىر تاياقپەن قارۋلانعان جۇمىسشىلار (نەگىزىنەن ورىستار) قارسى شىعارىلعانى كەيىنگى تەكسەرۋ بارىسىندا ءمالىم بولدى. ءانۋاردىڭ: «...ك تولپە پريمكنۋلي» دەگەنى - سول سويقاندار.
سونداي-اق، كەيبىر جازعىشتاردىڭ: مۇحتار اۋەزوۆ ءالىمجانوۆتان وتە قورقاتىن، ونى ماڭىنا جولاتپايتىن، سەبەبى ءالىمجانوۆ كگب-نىڭ جانسىزى ەكەنىن بىلەتىن، دەپ وسەك-وتىرىكتى بىقسىتىپ جۇرگەندەرىن ەستىدىم. ءانۋاردىڭ مۇحاڭدى كگب-نىڭ قاقپانىنان قۇتقارىپ جىبەرگەنى - بولعان، سان ايتىلعان، جازىلعان اقيقات. وزگەنى بىلاي قويعاندا، بالاسى مۇرات اۋەزوۆ ايتىپ بەرە الادى. كوپشىلىككە بەلگىلى شىندىقتى نە الدەكىمنىڭ تاپسىرماسىمەن، نە الدەكىمگە جاعىنۋ ءۇشىن ادەيى بۇرمالاۋ، ءسويتىپ مۇحاڭنىڭ دا، انەكەڭنىڭ دە ارۋاعىنان اتتاپ كەتۋ - مۇسىلماندىققا كەرەعار قارەكەت!
ءيا، «قازەكەمنىڭ ءوزى جوقتىڭ كوزى جوق» دەگەنى راس. ءانۋاردىڭ كوزى ءتىرى قالامداس ىنىلەرىنىڭ 60-70 جىلدىقتارى دابىلداتىلا وتكىزىلىپ، كىتاپتارى توم-توم بولىپ شىعىپ جاتىر. مۇنى قىزعانىشپەن ايتىپ وتىرعان جوقپىن، تويلارى تويعا ۇلاسسىن، جيناقتارى شىعا بەرسىن! تەك ويىمنىڭ، ءسوزىمنىڭ استارىندا ءانۋاردىڭ كوپتومدىعىن شىعارۋ ۇمىت قالعانىنا قىنجىلىس بار... انەكەڭ عانا ما، كوزى تىرىسىندە حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن، مىسالى: جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ، سابىرحان اسانوۆتىڭ، ساعي جيەنباەۆتىڭ، ورالحان بوكەەۆتىڭ، شونا سماحانۇلىنىڭ، ءوسپانالى يماناليەۆتىڭ... كوپتومدىقتارىن شىعارۋ بۇقارالىق اقپارات، مادەنيەت مينيسترلىكتەرىنىڭ دە، وبلىس اكىمدەرىنىڭ دە قاپەرىنە كىرىپ-شىعار ەمەس. ءازىل-سىقاقتىڭ تۋى بولعان وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ تورتتومدىعىن مەملەكەت تاراپىنان شىعارۋ قولعا الىنعالى 10 جىل. العاشقى ەكى تومى «قازىعۇرت» باسپاسىنان اۋپىرىممەن شىقتى دا، سوڭعى ەكى تومىنىڭ قولجازباسى سول باسپادا كۇنى بۇگىنگە دەيىن قوزعاۋسىز جاتىر. سەبەبى سان-ساپالاق. شىن مانىندە كلاسسيك وسەكەڭنىڭ شىعارمالارى بارىنشا شىعارىلسا (6-7 توم), حالقىمىزدىڭ دا، ادەبيەتىمىزدىڭ دە مەرەيى بولار ەدى...
تىزە بەسەڭ، مونشاق كوپ، قايسىبىرىن ىزدەرسىڭ! ىزدەگەنمەن تابا الماسىڭ - ءبىر ازاپ.
25. 09. 2010 ج.
"اباي-اقپارات"
