ماڭگىلىك ەل ءھام ەلباسىنىڭ ەرلىگى
1. تاريحتىڭ وتكەنى ساباق، بولاشاعىنان قاپى قالمايىق
الەم قارقىندى تۇردە وزگەرىپ كەلەدى. بۇل – جاڭا جاھاندىق بولمىس، ونى ءبىز قابىلداۋعا ءتيىسپىز!
نۇرسۇلتان نازارباەۆ،
«قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى:
جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» جولداۋىنان.
جەر ءتوسىنىڭ كىندىگىنەن كوتەرىلگەن زىمىراننىڭ ءاپ-ساتتە، ءتىپتى كوزدى اشىپ جۇمعانشا عارىش كەڭىستىگىنە شىعاتىن بۇگىنگى شاپشاڭ زامان ءۇشىن قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ جيىرما بەس جىلى دا قاس-قاعىمدىق ءسات. الايدا، تاريحتىڭ وسى ءبىر اسا قىسقا مەرزىمىندە قازاقستاننىڭ الەمدىك جانە حالىقارالىق ارەناداعى ورنى، بەدەلى مەن ابىرويى دۇنيە قۇرىلىعىنداعى تالايعى ءبىر ەرتەدەن قالىپتاسىپ، ەرتەدەن قۋاتتى مەملەكەت بولىپ ورنىققان ەلدەردەن كەم ءتۇسىپ وتىرعان جوق. بۇل-ءبىر عانا ادامنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەرلىگى مەن جىگەرىنىڭ، اقىلى مەن پاراساتىنىڭ، دانالىعى مەن دارالىعىنىڭ، كورەگەندىگى مەن كەمەڭگەرلىگىنىڭ ارقاسى ەكەندىگىن ايتار ەدىك!
ءبىز تاۋەلسىزدىكتى كەڭەس ۇكىمەتىنەن قالعان اۋىر زارداپتارىمەن قابىلداپ الىپ ەدىك. بۇل زارداپتار سوناۋ پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنان باستالىپ، كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ وكتەمدىگىمەن جالعاسىپ جاتقان-دى. جاراتىلىسىنان تۇلا بويىندا ادالدىعى مەن وزگەگە دەگەن سەنگىشتىگى بار، جاتتى جاقىنىنداي سىيلار ادال نيەتى بار، «كەڭ بولساڭ كەم بولماسسىڭ» دەگەن پەيىلى بار ۇلى دالانىڭ كەڭىستىگىن جايباراقات جايلاپ جاتقان بەيكۇنا قازاقتى «ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر» ساياساتىمەن جىكتەپ، جىلىكتەپ العاندار وزدەرىنىڭ جات تىلدەرىمەن، جات دىندەرىمەن، جات عۇرىپتارىمەن وزەگىمىزگە قۇرت ءتۇسىردى.
قازاقتىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىندەگى سول جەگى قۇرت ءالى دە ءتىرى، ءالى دە وي مەن سانانى جەپ جاتىر. سول جەگى قۇرتتى جويامىز، جەگىزبەيمىز دەگەن ۇلت سانالىلارىن كەڭەس ۇكىمەتى ءتۇرلى زالىمدىق ساياساتپەن تىرىدەي كومدى، جالعان جالامەن اتتى، استى، جەر اۋداردى. ەسىمدەرىن اتاماق تۇگىلى، كوبىنىڭ سۇيەكتەرىن دە تاپقىزباي قويدى. ۇلتتىڭ قايماعىن ويسىراتا سىپىرىپ، مۇنىڭ اقىرىن حالقىمىزدىڭ اشارشىلىققا ۇرىنۋىنا اكەلىپ ءبىر تىرەپ الدى دا، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاندى قىرعىنىنا ءتۇسىردى.
تاپ جاۋلارىن دا، حالىق جاۋلارىن دا اپتىعىپ «جەڭە» بىلگەندىكتەن، وتان جاۋى فاشيستەردى دە ويسىراتىپ، جۋساتا جەڭدىك. ەندى تىنىسىمىز كەڭىر، ەندى جاقسى تۇرمىس بولار، ەندى كوسەگەمىز كوگەرەر دەگەن ەدىك. سورى قالىڭ حالقىمىزدىڭ بۇل ءۇمىتى دە اقتالمادى. قازاقتىڭ جەرىن يگەرۋ كەرەك دەگەن، ۇرانمەن «تسەلينا» شىقتى الدىمىزدان. وبالى نەشىك، قازاق دالاسىنا جاڭا تراكتورى مەن سوقاسى دا كەلىپ جاتتى، سولاردىڭ قۇلاعىن ۇستايتىن كومسومولدىق جەل كوڭىلدىلەر دە اعىلىپ كەلىپ جاتتى. بىرەر جىلدىڭ ىشىندە ءوز اتا باباسىنىڭ جەرىندە قازاقتىڭ سانى ازايىپ شىعا كەلدى. از حالىقتى ازدىرۋ دا، توزدىرۋ دا وڭاي بولدى. سونىڭ باسى قازاقتىڭ ءتىلىن كەرەكسىز ەتتى. قازاق مەكتەپتەرى دە، قازاق گازەتتەرى دە جابىلىپ جاتتى. «سەندەردى نانعا دا تويعىزدىق، تاربيەلەپ ادام قىلدىق، ءبىلىم بەردىك» دەپ ميدى شايقاپ، ناسيحات ايتتى. وسىلارى راس شىعار، بەكەرگە قازاق بولىپ تۋعان ەكەنمىن دەيتىن ءدۇبارا ۇرپاق جەتىلە باستادى. ولار جەتىلگەن سايىن قازاقتىڭ سورى دا قالىڭدادى. ەندى كەلىمسەكتەردىڭ ءسوزىن سول ءدۇبارالار سويلەيتىن بولدى، سولاردىڭ سويىلىن ءوز حالقىنىڭ ماڭدايىنا سول ءدۇبارالار سوقتى. كەلىمسەكتەر ماسايراپ، ىشتەن كۇلىپ، ءوز قۇلدارىنىڭ قىلىعىن راحاتتانا قاراپ، باقىلاپ تۇراتىن بولدى. ءبىز ءسويتىپ، سول كەزەڭدەردە تۇتاس قازاق ۇلتى بولىپ قالىپتاسا المادىق.
مىنە، ءبىز وسىنداي دا سوراقىلىقتان سورىمىز قايناعان حالىق ەدىك. سول سورى قايناعان، بىلايشا ايتقاندا «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قازاقتىڭ اياقاستى بولىپ جاتقان باسىن دا، نامىسىن دا جەردەن كوتەرىپ العان تاعى دا سول نۇرسۇلتان نازارباەۆ بولاتىن!
الەمنىڭ التىدان ءبىر بولىگىن الىپ جاتقان كەڭەس وداعى ىدىراعان تۇستاعى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق تا، الەۋمەتتىك جاعدايى دا اسا قيىن بولدى. مۇنى كوز كوردى. دۇكەن سورەلەرى بوس قالىپ جاتتى. جاپپاي جۇمىسسىزدىق جايلادى. وزگە دۇنيەنى قويىپ، قارا سابىن ىزدەپ سابىلدىق. مىنە، سول جوقشىلىق پەن تارشىلىق، اينالا توڭىرەكتەگى قارۋلى قاقتىعىستار مەن بەرەكەسىزدىك جايلاپ بارا جاتقان تۇستا، «وسى ءبىز قازاق ءوز بەتىمىزبەن ەل بولا الامىز با ەكەن؟» دەگەن كۇدىك پەن كۇمان دە كەۋلەپ، سونى ويلاساڭ بولدى، ۇيقىڭ شايداي اشىلار الاكوڭىل شاقتا نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتى تۇعىر ەتىپ، تاريح ساحناسىنا شىقتى. ءيا، شىقتى دا قازاق ەلىنىڭ ۇلى تاريح ساحناسىنداعى كوشىن باستاپ، الەمگە جول تارتتى. ءسويتتى دە، الەمگە، عارىشقا، بولاشاققا جول اشتى!
ءبىز ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ شيرەك عاسىردان استام كەزەڭىندە ەلباسىنىڭ اقىل پاراساتىمەن، باسشىلىعىمەن ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك سالادا ءساتتى جاڭعىرۋلاردى وتكىزدىك. نۇرسۇلتان نازارباەۆ جىل باسىندا حالىققا جولداۋىندا قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى باستالعانىن جاريالاپ، ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ قولعا الىندى. ەلباسى قازاقستاندى الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنىڭ بارلىق العى شارتتارىن جاساي الدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىز قازاقستان مەملەكەتىن قۇرا وتىرىپ، تۇراقتىلىقتىڭ كەپىلى بولا الاتىن مەملەكەت قۇرۋدىڭ نازارباەۆتىق مودەلىن قالىپتاستىرا ءبىلدى. سول نازارباەۆتىق مودەل قازىر الەمگە ۇلگى بولا الدى. ءبىر عانا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كوشباسشىسىنىڭ الەمدىك ساياساتتاعى بەدەلى مەن بىتىمگەرشىلىك ءرول اتقارۋى وسىنىڭ ايعاعى.
ەندى ءبىز رۋحاني جاعىنان جاڭعىرۋىمىز كەرەك. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى عالامدىق فيلوسوفيالىق تەرەڭ ءمانى بار تۇجىرىمدى ەڭبەگى تاعى دا سول قازاق ەلىندەگى، ءتىپتى الەم بويىنشا تۇراقتىلىق پەن بەيبىت ءومىرلى مەملەكەت قۇرۋدىڭ نازارباەۆتىق مودەلىنىڭ بۇگىنگى جانە كەلەر عاسىرلارداعى ادامزات بالاسىنىڭ بولاشاعى جايلى ويلى جالعاسى دەر ەدىك.
سانانىڭ جاڭعىرۋى-ۇلتتىڭ ساپالىق جاڭارۋى
ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سانامىز ىسىمىزدەن وزىپ ءجۇرۋى، ياعني ودان بۇرىن جاڭعىرىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇل ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاڭعىرۋلاردى تولىقتىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ وزەگىنە اينالادى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ،
« بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ەڭبەگىنەن.
قازاقتا «ساناسىنا بەرسىن» دەگەن ءسوز بار. دانا حالقىمىزدىڭ وسى ءبىر اۋىز ءسوزىنىڭ توركىنىندە ادام بالاسىنىڭ ويى اشىق، كوكىرەگى زەرەك،ءوز زامانى مەن ءوز ورتاسىنىڭ احۋالىن تەرەڭ زەردەلەي الار قابىلەتى مەن سەزىم تۇيسىگى بولسا ەتتى دەگەن وي جاتقانداي. ەندى ءبىز ايتىپ وتىرعان وسى وي اشىقتىعى، كوكىرەك زەرەكتىگى ، ءوز زامانى مەن ءوز ورتاسىنىڭ احۋالىن تەرەڭ زەردەلەي الار قابىلەت پەن سەزىم تۇيسىگىن جاڭعىرتۋدىڭ جاڭا كەزەڭى كەلگەندەي.
بۇل ورايدا ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى پايىمدى كوزقاراسىن قىزىعا وقىپ شىقتىم. ءالى دە وقىپ، ءالى دە زەردەلەۋ ۇستىندەمىز. بۇل جاي ءبىر ماقالا ەمەس، بۇل بۇگىنگى زاماننىڭ ايناسى، بولاشاقتىڭ باعدارى. ەلباسى ءححى عاسىرداعى ۇلتتىق سانانىڭ نەگىزگى تۇعىرناماسىن تەرەڭ سارالاي وتىرىپ، عالامدىق فيلوسوفيالىق تۇجىرىم جاساعاندىعىن ايتۋ ابزال.
ەلباسىنىڭ وسى سانانى جاڭعىرتۋ فيلوسوفياسى ءبىر عانا ءبىزدىڭ، ياعني قازاقستاندىقتاردىڭ عانا ەمەس، الەم حالقىن، بارشا ادامزاتتى ويلاندىرار ۇستانىمدامىن. ويتكەنى، نۇرسۇلتان نازارباەۆ جالپى ادامزاتتىق ماسەلەنى العا تارتىپ وتىر.ەندىگى ادام بالاسى قانداي بولۋى كەرەك جانە دە بۇگىنگى الاساپىراندى زاماندا ءوزىنىڭ ادامي ءبىتىم بولمىسىنان اجىراپ، ءتىپتى وي ساناسى اداسا دا باستاعان ادامزاتتىڭ نە ىستەۋى كەرەك؟ ەلباسى وسى ءبىر وزەكتى ماسەلەگە جاۋاپ بەرەدى.
ءبىز ەندىگى اڭگىمەمىزدى وزىمىزگە، ياعني، ەلباسىنىڭ «ەلىمىزدىڭ مىقتى، جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ كوزقاراسىمەن» بايلانىستىرا ايتار بولساق، بۇل ماسەلەنىڭ ابدەن ورىندى ايتىلعاندىعى كوڭىلدەن شىقسا كەرەك. ويتكەنى ءححى عاسىردا قالىپتاسار ۇلتتىق سانامىز ءبىزدىڭ ۇلت ەسەبىندە ساقتالىپ قالۋ مەن ماڭگىلىك ەل بولۋ ۇلى مۇراتتارىنىڭ جۇزەگە اسۋىنىڭ العى دا باستى شارتى بولارى انىق. وسى ءححى عاسىرداعى ۇلتتىق سانا جايىندا ايتا كەلىپ ەلباسى «كۇن ساناپ وزگەرىپ جاتقان ءدۇبىرلى دۇنيەدە سانا-سەزىمىمىز بەن دۇنيەتانىمىمىزعا ابدەن ءسىڭىپ قالعان تاپتاۋرىن قاعيدالاردان ارىلماساق، كوش باسىنداعى ەلدەرمەن تەرەزەمىزدى تەڭەپ، يىق ءتۇيىستىرۋ مۇمكىن ەمەس. وزگەرۋ ءۇشىن ءوزىمىزدى مىقتاپ قولعا الىپ، زامان اعىمىنا يكەمدەلۋ ارقىلى جاڭا ءداۋىردىڭ جاعىمدى جاقتارىن بويعا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك»-, دەگەندى العا تارتادى. ويتكەنى اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ ايتىپ كەلگەن باتىستىق جاڭعىرۋدىڭ بۇگىنگى زاماننىڭ بولمىسىنا ساي كەلمەي، ول الەمدە كەي جاعدايدا نارازىلىق تۋدىرىپ وتىرعاندىعى دا بار. ءار ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان اسىل ويلارى مەن ىزگى امالدارىن جانە دە جاقسى كىسىلىك ءبىتىم-بولمىسىن، سالتى مەن ءداستۇر، عۇرپىن ساقتاۋ بۇگىنگى كۇنى جالپى ادامزاتتىق ۇلكەن ماسەلەگە اينالىپ وتىر. ادامزات ءومىرى مەن تۇرمىسىنا عىلىم مەن تەحنيكا جەتىستىكتەرى جانە اقپاراتتار اعىنى ارالاسقالى كەز-كەلگەن ۇلتتىڭ ساناسىنا اۋىر سالماق تۇسە باستادى. ول سالماق ۇلتتىڭ ساناسىنا يدەلوگيالىق جانە ساياسي جۇك بولىپ ارتىلعانىن دا باعامدار ەدىك.
«حح عاسىرداعى باتىستىق جاڭعىرۋ ۇلگىسىنىڭ بۇگىنگى زاماننىڭ بولمىسىنا ساي كەلمەۋىنىڭ سىرى نەدە؟ مەنىڭشە، باستى كەمشىلىگى – ولاردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان قالىبى مەن تاجىريبەسىن باسقا حالىقتار مەن وركەنيەتتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرمەي، بارىنە جاپپاي ەرىكسىز تاڭۋىندا»-, دەگەن ەلباسىنىڭ تۇجىرىمىنا توقتاي وتىرىپ، قازىرگى زاماننىڭ قازىرگى احۋالىن الىڭىز. باتىس وزگە حالىقتار ءۇشىن ار مەن ۇياتتىق ادەپتەردى مويىنداعىسى جوق. كەيدە بەي-ادەبي، ءتىپتى ادام بالاسىنىڭ جاراتىلىسىنا جات، ءتىپتى تاعىلىق ارەكەتتەردى زاڭداستىرۋعا دەيىن بارۋى، مۇنى «دەموكراتيا، ادام قۇقىعىن سىيلاۋ» دەپ دارىپتەپ، سول بەي-ادەبي قاعيدالار الەمنىڭ كەز-كەلگەن ەلىندە كورىنىس تابۋى كەرەك دەپ تالاپ تا قويىپ جاتادى. بالكىم، سودان دا بولار بۇگىنگى كۇنى باتىس پەن شىعىس اراسىنداعى جانە دە ءتۇرلى دىندەر اراسىنداعى اياۋسىز قارۋلى قاقتىعىستار بارعان سايىن ءورشىپ تۇر. تاعى دا بالكىم بۇل ءار حالىقتىڭ ءوز ارى مەن ۇياتىن، ءبىتىم-بولمىسىن، حالىقتىق سيپاتىن ساقتاپ قالۋ جانە تازا كۇيىندە ساقتاپ قالۋدىڭ قاقتىعىسى دا بولار.
ارينە، ءبىز بەيبىت ءومىردى دە، كەز كەلگەن حالىقتىڭ وزىنە ءتان ارى مەن ۇياتىن، ءبىتىم-بولمىسىن، حالىقتىق سيپاتىن ساقتاپ قالۋدى قارۋلى قاقتىعىستار ارقىلى شەشە دە الماسىمىز انىق. بۇل ورايدا ءبىزدىڭ ەلباسىنىڭ ۇستانىمى، كەز-كەلگەن داۋلى ماسەلەنى كەلىسسوزدەر ارقىلى بەيبىت جاعدايدا شەشۋ جانە ەندىگى دۇنيەنى رەۆوليۋتسيالىق جولمەن ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق جولمەن وركەندەتۋ ماسەلەسىن تاعى دا العا تارتىپ، ايتىپ وتىرعاندىعى بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىنىڭ الەمدىك ۇستانىمىنا اينالۋى كەرەك. ويتكەنى كەز كەلگەن رەۆوليۋتسيانىڭ دا كەز-كەلگەن توڭكەرىستىڭ دە، كەز-كەلگەن قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ ادامزات بالاسىنا اكەلگەن قايعىسى مەن قاسىرەتىنىڭ تەك ءبىر عانا حح عاسىردىڭ تاريحىنان-اق وي تۇيۋگە، ساباق الۋعا بولار ەدى.
«اجەپتاۋىر جاڭعىرعان قوعامنىڭ ءوزىنىڭ تامىرى تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن باستاۋ الاتىن رۋحاني كودى بولادى. جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ. ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىزدىڭ قۇر جاڭعىرىققا اينالۋى وپ-وڭاي»-, دەگەن ەلباسىنىڭ وسى ءبىر وتە ماڭىزدى ماسەلەسىنە وراي وي قوسار بولساق، ەندىگى ارادا ءبىز دە سول ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاۋ مەن سونى دۇنيەگە كەلگەن، الداعى ۋاقىتتا دا دۇنيەگە كەلەر ۇرپاعىمىزدىڭ بويىنا قالاي سىڭىرەمىز دەگەن ماسەلە ويلاندىرسا ەتتى. ال، بۇل ورايدا ويلاناتىن ماسەلە بار دەپ سانايمىز.
اۋەلى ءبىز ءوزىمىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاعىمىزدىڭ ءبىتىم-بولمىسىنداعى، ياعني، ۇلتتىق ساناسىنداعى ۇلتتىق كودتى قالاي قالىپتاستىرامىز؟ وسى اسا كۇردەلى دە اسا ماڭىزدى ماسەلەنى شەشۋدىڭ توتە جولىن ەلباسى ءوزىنىڭ « بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ەڭبەگىندە ايتىپ تا، كورسەتىپ تە بەرىپ وتىر. ەلباسىنىڭ «باسەكەلىك قابىلەت»، «پراگماتيزم»، «ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ» سياقتى ۇلتتىق كودتى ساقتاۋدىڭ التىن ارقاۋى بولارلىق قاعيداتتاردى ايتادى. ال، ەندى باسەكەلىككە قابىلەتتى ۇلت بولۋ ماسەلەسىن ەلباسى بۇدان بۇرىنعى ءوز جولداۋلارىندا سان مارتە ايتقان دا بولاتىن. بۇگىنگى باسەكەلەستىك اۋىلىمىزدىڭ قوتانىنان اسىپ، الەمدىك دەڭگەيگە جەتتى.
«بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قابىلەتىمەن ايقىندالادى. سوندىقتان، ءاربىر قازاقستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك»-, دەيدى ەلباسى. سوندىقتان دا ەلباسىنىڭ كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، ءمادەني اشىقتىق سياقتى العا تارتىپ وتىرعان فاكتورلارى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بەرىك ۇcتانىمىنا اينالىپ، وسى باعىتتا تىنىمسىز جۇمىستار جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. سول ءۇشىن دە ەلباسى «تسيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالاردىڭ قولعا الىنۋى ول ءبىزدىڭ حالقىمىزدى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا ساي دايارلاۋدىڭ العاشقى قادامى ەكەندىگىن ۇلكەن ءبىر جاناشىرلىقپەن ايتىپ وتىر.
ەلباسى پراگماتيزم ماسەلەسىنە كەلگەندە «قانىمىزعا سىڭگەن كوپتەگەن داعدىلار مەن تاپتاۋرىن بولعان قاساڭ قاعيدالاردى وزگەرتپەيىنشە، ءبىزدىڭ تولىققاندى جاڭعىرۋىمىز مۇمكىن ەمەس»-, دەيدى. ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى دا قاجەت جاي وسى دەپ بىلەمىز!
بۇل ورايدا ەلباسىنىڭ «پراگماتيزم – ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق جانە جەكە بايلىعىڭدى ناقتى ءبىلۋ، ونى ۇنەمدى پايدالانىپ، سوعان سايكەس بولاشاعىڭدى جوسپارلاي الۋ، ىسىراپشىلدىق پەن استامشىلىققا، داڭعويلىق پەن كەردەڭدىككە جول بەرمەۋ دەگەن ءسوز. قازىرگى قوعامدا شىنايى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى – ورىنسىز ءسان-سالتانات ەمەس. كەرىسىنشە، ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى كورسەتەدى. ناقتى ماقساتقا جەتۋگە، ءبىلىم الۋعا، سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، كاسىبي تۇرعىدان جەتىلۋگە باسىمدىق بەرە وتىرىپ، وسى جولدا ءار نارسەنى ۇتىمدى پايدالانۋ – مىنەز-قۇلىقتىڭ پراگماتيزمى دەگەن وسى. بۇل – زاماناۋي الەمدەگى بىردەن-ءبىر تابىستى ۇلگى»-, دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن ەندىگى ارادا ارقايسىمىزدىڭ ءار ىسىمىزدە، كۇندەلىكتى تۇرمىسىمىزدا سانامىزدا جاڭعىرىپ تۇرۋعا ءتيىستى.
ەلباسى ايتىپ وتىرعان «ىسىراپشىلدىق پەن استامشىلىققا، داڭعويلىق پەن كەردەڭدىككە جول بەرمەۋ» ماسەلەسى جاسىراتىنى جوق ءبىزدىڭ قوعامدى تولعاندىرىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى. ەلباسىنىڭ تاعى دا ايتىپ وتىرعان «ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى كورسەتەدى» دەۋى زور ادامگەرشىلىك قاسيەتكە يە بولۋدىڭ امالى بولسا كەرەك دەپ سانايمىز. بۇل ورايدا ەلباسىنىڭ وسى ءبىر ايتقاندارىنان اباي حاكىمنىڭ «وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق، ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق، بەس دۇشپانىڭ بىلسەڭىز» دەگەن كەسەلدەن ارىلۋدىڭ قاجەتتىلىگى بىزگە ءالى دە سىن ەكەندىگىن سەزىنەمىز. جانە تاعى دا سول اباي حاكىمنىڭ «وزىڭدە بارمەن كوزگە ۇرىپ، ارتىلام دەمە وزگەدەن»،-دەگەن عاقلياتىمەن ۇشتاسىپ جاتقان ەلباسىنىڭ ايتقاندارى وسى كۇندەرى كيگەن كيىمدەرى مەن مىنگەن كولىكتەرىنە، ىشكەن استارىنا، سالعان ۇيلەرىنە، وزگە دە بايلىقتارىنا شەيىن قىمسىنباي دا ۇيالماي دا جار سالىپ، «جارنامالاپ» جاتار وسى كۇنگىلەردىڭ بويلارىنا جابىسىپ، دەرت بولىپ بارا جاتقان كەسەلدەن ساق بولۋ جانە دە ارىلۋ ماسەلەسى ءبىزدى ءبىر ساتكە بولسا دا ويلاندىرسا ەتتى.
قازىرگى دۇنيە ادامىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى مەن كوزقاراسى دا، ءبىلىمى دە، عىلىمى دا كوز اشپاس شاپشاڭدىقپەن دامىپ كەلە جاتقاندىعى سونشالىقتى، بۇگىنگى الەم «جاڭا جاھاندىق بولمىستىڭ» قازانىندا بۇرق-سارق قايناپ، ءتىپتى جۇمىر جەردى مەكەندەپ وتىرعان ادام بالاسى تىرشىلىگىنىڭ دە مازاسى كەتە باستاعانداي. مىنە، وسى جاعدايدا ەلباسى « ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ» ماسەلەسىن العا تارتادى.
«مەن قازاقستاندىقتاردىڭ ەشقاشان بۇلجىمايتىن ەكى ەرەجەنى ءتۇسىنىپ، بايىبىنا بارعانىن قالايمىن. ءبىرىنشىسى – ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى. ەكىنشىسى – العا باسۋ ءۇشىن ۇلتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارىنان باس تارتۋ كەرەك»،- دەگەن ەلباسىنىڭ وسى قاعيداسى ءبىزدىڭ ۇلتتىق جاڭعىرۋىمىزدىڭ باستى ءارى ماقساتتى مىندەتىمىزگە اينالۋى قاجەت. بۇل جاعداي ءبىزدىڭ ۇلتتىق سانامىزدىڭ كەمەلدەنە تۇسۋىنە، كوكجيەگىنىڭ كەڭەيۋىنە جانە دە بۇگىنگى مەن كەلەر زامانداردىڭ تالابىنا ساي بولۋىمىزدىڭ العى شارتتارىنىڭ ءبىرى ەكەندىگىن ۇعىنا تۇسكەنىمىز ابزال.
ەلباسى ءوز ەڭبەگىندە ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن ۇلتتىق سانامىزدىڭ التىن ساندىعىندا ماڭگى ساقتالىپ، ارقايسىمىزدىڭ ۇرپاعىمىزدان ۇرپاعىمىزعا اماناتتاپ تاپسىرىپ، وسيەت قىلىپ، ميراس ەتىپ قالدىرىپ وتىرار قاسيەتتى دە قۇندى دۇنيەلەرىمىزدى دە اشىپ ايتادى. «ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس»-, دەگەن ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جانە دە «ابايدىڭ دانالىعى، اۋەزوۆتىڭ عۇلامالىعى، جامبىلدىڭ جىرلارى مەن قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرى، عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن بابالار ءۇنى – بۇلار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا»-, دەپ ۇلتتىق سانامىزدىڭ قاينار كوزىن اشىپ كورسەتكەن دەپ سانايمىز.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى تەرەڭ مازمۇندى بۇل ەڭبەگى ەلباسىنىڭ مۇنىڭ الدىنداعى «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» وي-تولعاۋىمەن ءبىر مۇددەمەن، ۇلتتىق جانە جالپى جاھاندانۋ زامانىنداعى جالپى ادامزاتتىق مۇددەمەن ساباقتاسىپ جاتقاندىعىن اتاپ ايتار ەدىك. ەلباسىنىڭ وسى قوس ەڭبەگىن ەندىگى ارادا قازاقستاندىق قوعامدا قالىپتاسىپ قالعان ءتۇرلى جيىن- جينالىستاردا عانا تالقىلاپ قويماي، بۇل ەڭبەكتەر ءار قازاقستاندىقتاردىڭ قولىندا جۇرەر، ءار شاڭىراقتىڭ تورىندە تۇرار زەردە كىتابىنا اينالسا ەتتى. جانە دە بۇل ەڭبەكتەر ءبىزدىڭ مەكتەپتەرىمىزدەن باستاپ، بارلىق وقۋ ورىندارىنىڭ پاندىك ءبىر ساباعىنا اينالىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى اتتەستاتسيالاۋ كەزىندەگى سۇرالار، ولاردىڭ تانىم تۇيسىگىن زەردەلەر دۇنيەگە اينالسا ەتتى دەيمىز. سونىمەن بىرگە ، aل ءتىپتى «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋداعى» ەلباسى ايتىپ وتىرعان « ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى» جانە دە «ءبىلىم الۋعا، سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، كاسىبي تۇرعىدان جەتىلۋگە» دەگەن قاعيدالار مەملەكەتتىك قىزمەتكەردى قالىپتاستىرۋداعى ءبىر ەرەجەسىنە دە ابدەن جارارى بار.
رۋحاني جاڭارۋ بىزگە اسا قاجەت! سونى سەزىنە ءبىلۋ ءۇشىن ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» تانىمدىق تا تاعىلىمدى ەڭبەگىن وقيىق، تاعى دا وقيىق! وي تۇيەيىك، زەردەلەيىك! سانامىزدى جاڭعىرتايىق!
جابال ەرعاليەۆ، جازۋشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى
Abai.kz
