قازاقستان «چۋركەستان» ەمەس!
قاراعاندى وبلىسىنداعى ىسكەر ايەلدەردىڭ ءبىرى يرينا بارداچەنكو مەن قۇربىسى كسەنيا فيليمونوۆا ەكەۋى ەلىمىزدەگى شەن تاعىپ، شەكپەن كيگەن شەنەۋنىكتەردىڭ بويىندا ءبىر شوكىم نامىس پەن ۇلتتىق مۇددەنىڭ قالعانىنا شەكسىز كۇماندانىپ وتىر. 2009 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ماۋسىم ايىندا يرينانىڭ كولىگىن كوزىنشە ورىس اسكەري بازاسىنىڭ «ۋازيگى» كەلىپ سوعادى. كولىك تىزگىنىندە رەسەي اسكەرىنىڭ قاتارداعى قىزمەتكەرى يليا ۋربانتسەۆ وتىرىپتى. كۋاگەرلەر كوپ بولعاندىقتان اۋەلى كىناسىن مويىنداعان ورىس اسكەرى ايەلدەر قۇجاتىن سۇراپ، پوليتسياعا حابارلاسپاق بولعان كەزدە قۇتىرىنىپ شىعا كەلگەن.
- سەندەردىڭ چۋركەستاندارىڭدا ماعان ەشنارسە ىستەي المايسىڭدار! پوليگون كومانديرىنىڭ جەكە جۇرگىزۋشىسىمىن. قۇجاتتارىمدى كورسەتىپ، پوليتسيامەن سويلەسەتىن ۋاقىتىم جوق، - دەپ باستاعان ۋربانتسەۆ بىلاپىت سوزدەردى بوراتىپ كەتە بارادى.
وسىعان شامدانعان يرينا بارداچەنكو ۋربانتسەۆتىڭ ۇرىنىپ سويلەگەن ۇسقىنسىز سوزدەرىن نەگىزگە الىپ، وعان كۋاگەر تارتىپ، ءدۇيىم قازاق ازاماتتتارى مەن وزىنە كەلگەن مورالدىق جانە ماتەريالدىق شىعىن وتەۋ تۋرالى سوتقا ارىز تۇسىرەدى.
ءبىر قىزىعى، ەل مەن جەردىڭ نامىسىن قورعاۋ ءۇشىن قۇرىلعان سوت اياق استىنان رەسەي اسكەري قىزمەتكەرىنىڭ جاعىنا تايقىپ شىققان.
قاراعاندى وبلىسىنداعى ىسكەر ايەلدەردىڭ ءبىرى يرينا بارداچەنكو مەن قۇربىسى كسەنيا فيليمونوۆا ەكەۋى ەلىمىزدەگى شەن تاعىپ، شەكپەن كيگەن شەنەۋنىكتەردىڭ بويىندا ءبىر شوكىم نامىس پەن ۇلتتىق مۇددەنىڭ قالعانىنا شەكسىز كۇماندانىپ وتىر. 2009 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ماۋسىم ايىندا يرينانىڭ كولىگىن كوزىنشە ورىس اسكەري بازاسىنىڭ «ۋازيگى» كەلىپ سوعادى. كولىك تىزگىنىندە رەسەي اسكەرىنىڭ قاتارداعى قىزمەتكەرى يليا ۋربانتسەۆ وتىرىپتى. كۋاگەرلەر كوپ بولعاندىقتان اۋەلى كىناسىن مويىنداعان ورىس اسكەرى ايەلدەر قۇجاتىن سۇراپ، پوليتسياعا حابارلاسپاق بولعان كەزدە قۇتىرىنىپ شىعا كەلگەن.
- سەندەردىڭ چۋركەستاندارىڭدا ماعان ەشنارسە ىستەي المايسىڭدار! پوليگون كومانديرىنىڭ جەكە جۇرگىزۋشىسىمىن. قۇجاتتارىمدى كورسەتىپ، پوليتسيامەن سويلەسەتىن ۋاقىتىم جوق، - دەپ باستاعان ۋربانتسەۆ بىلاپىت سوزدەردى بوراتىپ كەتە بارادى.
وسىعان شامدانعان يرينا بارداچەنكو ۋربانتسەۆتىڭ ۇرىنىپ سويلەگەن ۇسقىنسىز سوزدەرىن نەگىزگە الىپ، وعان كۋاگەر تارتىپ، ءدۇيىم قازاق ازاماتتتارى مەن وزىنە كەلگەن مورالدىق جانە ماتەريالدىق شىعىن وتەۋ تۋرالى سوتقا ارىز تۇسىرەدى.
ءبىر قىزىعى، ەل مەن جەردىڭ نامىسىن قورعاۋ ءۇشىن قۇرىلعان سوت اياق استىنان رەسەي اسكەري قىزمەتكەرىنىڭ جاعىنا تايقىپ شىققان.
مارتەبەلى، ەقىۇ-نىڭ تولەرانتتىلىعىنا ساي ءتوزىمدى سوتىمىزدىڭ سۋدياسى باعدات سەرعاليەۆ وتانىمىزدىڭ نامىسىن قورلاعان ورىس اسكەريىن مورالدىق تۇرعىدان كىناسىز دەپ تاۋىپ، يرينا بارداچەنكوعا 85 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ماتەريالدىق شىعىنىن تولەۋى تۋرالى ۇكىم شىعارعان ەكەن. سوتتىڭ ۇكىمىنە سەنسەك، «چۋركەستان» ءسوزى ورىس ادەبي ءتىلىنىڭ اياسىنا سىيىپ، ول بالاعات جانە باسقادا ءنورماتيۆتى ەمەس لەكسيكانىڭ قۇرامىنا جاتپايدى ەكەن. سويتسەك، ورىس جارگوندارىنىڭ سوزدىگىندە «چۋركەستان» دەگەن سوزگە ناقتى انىقتاما بار ەكەن. سول سوزدىك بويىنشا جوعارىداعى ءسوز «چۋركا» دەگەن سوزدەن شىققان ەكەن. ونىڭ ءبىرىنشى بالاماسى - ەسۋاس، ناقۇرىس ادام دا، ەكىنشىسى - قاپقاز جانە ورتا ازيا تۇرعىنى-مىس.
ال، مورالدىق شىعىن قايدا قالدى؟! بۇنى سۇراپ جۇرگەن قازاق زيالىلارى ەمەس، كاسىپكەر زامانداسىمىز يرينا بارداچەنكو: «مەن سوت شەشىمىندە «چۋركەستان» دەگەن ءسوزدىڭ قازاقستان دەگەن ءسوزدىڭ ادەبي ءسينونيمى دەگەنىنە ءۇزىلدى-كەسىلدى نارازىلىعىمدى بىلدىرەمىن. بۇل شەشىمدى كونستيتۋتتسياعا قايشى جانە ابسۋردتى ەكەنىن مالىمدەي وتىرىپ، وسىعان قاتىستى ءتيىستى قۇقىقتىق شارالاردىڭ قابىلدانۋىن تالاپ ەتەمىن!» - دەپ وتىر.
سوت شەشىمىنە قاتىستى نارازىلىعىن بارداچەنكو حانىم پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا، باس پروكۋراتۋراعا جانە ادىلەت مينيسترلىگىنە ءۇشبۋ حات ەتىپ جولداپتى. وكىنىشكە قاراي، ولاردان ماردىمدى جاۋاپ الا الماپتى.
ءوز كەزەگىندە قاراعاندى وبلىستىق پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى مادەنيەت ەرتىسباەۆ سوت شەشىمىنىڭ ءوزىنىڭ زاڭدى كۇشىنە ەنىپ، وعان ەشتەڭە ىستەي المايتىنىن ايتىپ وتىر. پرەزيدەنتتىڭ «بۇلبۇلى» اتانعان ەرمۇحامبەت ەرتىسباەۆتىڭ اتتاسى دا، پروكۋراتۋرانىڭ باسقا دا قىزمەتكەرلەرى بۇل ۇكىمگە قاتىستى ەشتەڭە ىستەي المايتىندارىن ايتىپ وتىر. ەندىگى جەردە، پاتريوت ايەلدەر قازاقستاننىڭ ساياسي پارتيالارى مەن قوعامدىق كۇشتەرىنە ۇندەۋ سالۋدان باسقا امالدارى قالماعانىن ايتادى.
ەگەر، قازاقستاننىڭ زاڭدارىنىڭ تولىققاندى ورىندالۋىن، ونىڭ اتىنا داق كەلمەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان پروكۋراتۋرا ورگاندارى وسىنداي بەيشارالىق پەن نەمكەتتىلىك تانىتىپ وتىرسا، وندا ەلدىڭ، جەردىڭ، مەملەكەتتىك اتىمەن، ابىرويىن كىم قورعاماق؟ الدە بيلىگىمىز بار، ءوزىمىز بار چۋركەستان ەكەنىمىزگە مويىنۇسىنىپ كەتتىك پە؟!
الدە قازاقتىڭ نامىسى تەك يرينا بارداچەنكو سياقتى وتانداستارىمىزعا عانا كەرەك پە؟! قاراعاندىلىق قازاق ءباسپاسوزى مەن زيالىلارى قايدا قاراپ وتىر؟
جالپى العاندا، پريوزەرسك قالاسىندا ورىن العان وسى ءبىر كىشكەنتاي وقيعانىڭ ءوزى قازاق جەرىندە ورنالاسقان شەتەلدىك اسكەري بازالاردىڭ قۇقى مەن ستاتۋسى جونىندەگى زاڭنامالار مەن كەلىسىمدەردى قايتا قاراپ، بارلىعىن ورىن-ورنىنا قوياتىن ۋاقىت جەتكەنىن كورسەتەدى. قازاق توپىراعىندا جۇرگەن كەز كەلگەن جات ازامات وسى ەلدىڭ زاڭىن، ارىن، نامىسىن قاستەرلەۋى ءھام سىيلاۋى ءتيىس! بولماسا ەسى بار دا ەلىن تاپسىن!
«اباي-اقپارات»
