شاعىن مەيرامحاناعا وسى وڭىرگە ەڭبەگى سىڭگەن بەلگىلى قوعام قايراتكەردىڭ، مەكتەپكە اتىن بەرۋ  قۇرمەتىنە كول-كوسىر داستارحان جايىلىپ، اكىم باستاعان «يگى-جاقسىلار»  ەكى يىندەرىنەن دەم الىپ، نايقالا باسىپ، مۋزىكانىڭ سالتاناتتى ۇنىمەن داستارقان باسىنا ىڭىرانا بارىپ جايعاسقان ەدى. مەيرامحانانىڭ ءىشى الۋان ءتۇرلى گۇلدەرمەن، قىزىل-جاسىل شارلارمەن بەزەندىرىلگەن. ۇستەل ۇستىندە قۇستىڭ ءسۇتى مەن جىلقىنىڭ وتىنەن باسقانىڭ ءبارى بار. ءجاي كۇندەرى قاراپايىم حالىقتىڭ تويلارىندا يىقتارىنا نە ىلىنسە سونى كيىپ، الا-قۇلا بوپ، دابىرلاپ سويلەپ، دارىقىلانا جۇرەتىن داياشىلار بۇگىن بىرىڭعاي جاسىل كيىنىپ، ساۋىسقانداي ساق قيمىلدايدى. وسىعان قاراپ-اق ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ بۇل بانكەتكە تاس-ءتۇيىن دايىندالعانىن بايقاۋعا بولادى.

كەلگەن قوناقتار شەن-شەكپەنىنە قاراي توردەن تومەن قاراي جايعاستى. ەڭ جوعارىدا استانادان، الماتىدان كەلگەن «ۇلكەن كىسىلەر»، ودان كەيىن اكىم باستاعان اۋداننىڭ اتقا مىنەرلەرى، مەكەمە باسشىلارى داستارقان باسىنان ورىن الدى. ەڭ تومەنگى ۇستەلگە ءبىر ورىنعا ەكىدەن قىسىلىپ اۋىل اكىمدەرى وتىردى. ىشىندەگى شىلبيگەن بىرەۋى «كوڭىل سيسا ءبارى سيادى» دەپ مايموكەلەي سويلەپ ەدى، ار جاعىندا وتىرعان ءداۋ سارى جاقتىرماي «كوڭىل سيعانمەن، كو...سيماسا نە ىستەيسىڭ» دەپ گۇر ەتە ءتۇستى.

بۇل سالتاناتتى جيىنعا اۋدانننىڭ ءسۇت بەتىنە شىعار ونەرپازدارى: ءانشى-كۇيشى، اقىندار تۇگەل جينالعان. ەسىكتەن كىرە بەرىس وڭ جاعىنا مۋزىكالىق اپپاراتتار قۇرىلىپ، ونىڭ جانىنا «عاجايىپ» فالكلورلىق ءانسامبىلى جايعاسقان. ءانسامبىلدىڭ جەتەكشىسى ەردەننىڭ باسىنداعى ويۋلانعان قالپاعى ءۇندىس كوسەمدەرىنىڭ راسىمدە كيەتىن اڭ تەرىسىنەن قاپتاپ تىگىلگەن باس كيىمىندەي الابوتەن كوزگە ۇرىپ تۇر.

شاشىن ارزان گەلمەن جىلميتا قاتىرعان "پاتسان" تامادا: «ءبىز جەسەك تاۋىق جەيمىز، اياق-قولىن شاۋىپ جەيمىز.... اسسالاۋماعالەيكۋم حالقىم» دەپ تاقپاقتاتىپ بارىپ، توردە وتىرعان قالادان كەلگەن لاۋازىمدى كىسىدەن باتا سۇرادى. اقساقالدار تۇرعاندا مەنەن باتا سۇرامايتىن شىعار دەپ دايىندىقسىز وتىرعان بولۋى كەرەك، تاپ بەرمەدە اۋىزىنا ءسوز تۇسپەي: «ەكى جاس باقىتتى بولسىن» دەپ ايدالاعا لاعىپ بارىپ، ءوز ارناسىن ازەر تاۋىپ باتا بەرگەن بولدى. بەرگەن باتاعا اسابانىڭ «ريزا» بولعانى سونداي: «قالاداعى قاتىنداردىڭ ءبارى سىزگە عاشىق بولسىن، عاشىق بولماعاندارى ساسىق بولسىن» دەپ قارىمتا باتا بەرگەندە قوناقتار كۇلكىگە شاشالدى. شاپالاق سوققاندا، مەيرامحانانىڭ توبەسى تۇسۋگە شاق قالىپ، تەڭسەلىپ ارەڭ تۇردى.

بانكەتىزمىز دە باستالىپ، ونەرپازدار ءان-كۇيدەن شاشۋ شاشىپ، قوناقتار اق كوڭىلدەرىنەن شىققان «اقجارما»  تىلەكتەرىن ايتىپ، تويىمىزدىڭ كورىگى قىزا ءتۇستى. ءانسامبىل جەتەكشىسى ەردەن كونتسەرتتىك ءنومىردى رەتتەپ، ەكى ورتادا الاق-جۇلاق ەتىپ، قاسقىر كورگەن اقبوكەنشە شاۋىپ ءجۇر.

قوناقتاردىڭ كوز الدىلارىندا وتىرىپ، تاماقتى جاپىرا جەپ، كۇيسەي سوققانى ارتىستەرگە قاتتى باتتى. ويتكەنى بۇل كەز ءدال تۇسكى استىڭ ۋاقىتى بولاتىن. بايقۇستاردىڭ قارىندارى اشىپ، سىلەكەيلەرى شۇبىردى. ايتسە دە، بۇلارعا ارنايى جايىلعان داستارقان جوق بولسا ءبىر ءسارى، جاندارىندا تۇر. كوز الدارىندا تۇرعان داستارقانعا جەتە الماي دىمدارى قۇرىدى. بانكەت باستالماي تۇرىپ ەردەن «ەستەرىڭدە بولسىن، توي بىتپەي داستارقانعا وتىرماڭدار.  مىنا لاۋازىمدى كىسىلەردىڭ، اسىرەسە اۋدان اكىمىنىڭ الدىندا ۇيات بولادى. مادەنيەتتى بولايىق» دەپ قاتاڭ تاپسىرعان ەدى.  ەندى مىنە ىشتەرى يتتەي ۇلىپ، ارەڭ وتىر.

ءبىر كەزدە اكىمنىڭ ءاربىر قيمىلىن ساققۇلاقتاي قالت جىبەرمەي باقىلاپ وتىرعان ەردەندى باسىن يزەپ ءوزى دە شاقىردى. ەردەن قۇرداي جورعالاپ، ەكى جەڭى سۋسىلداي ءاپ-ساتتە جەتىپ باردى دا «نە بۇيىراسىز؟» - دەدى بىردەڭەنى ءبۇلدىرىپ الدىم با دەگەندەي ۇرەيلەنە قاراپ. اكىم مۇنىڭ ءۇستى-باسىن تىنتە قارادى دا «ساعان ايتايىن دەگەنىم... باعانادان بايقاپ تۇرمىن، كوستيۋمىڭنىڭ جەڭىندە تۇيمە كوپ ەكەن، ءا؟» - دەدى مىسقىلداي.  بۇل جەڭىنە ءبىر قاراپ، اكىمگە ءبىر قاراپ: «ۇيات-اي راسىندا كوپ ەكەن-اۋ...» - دەپ اقتالا باستايىن دەپ ەدى، اكىم جانىنداعى اداممەن سويلەسىپ، مۇنىڭ نە ايتقانىن تىڭداعان دا جوق. سامارقاۋ عانا بۇعان «بارا بەر» دەگەندەي يشارا ءبىلدىرىپ، مۇرىنىن شۇيىرە قارادى. ەردەن بوزارعان قالپى «بۇل ءبىر مادەنيەتسىزدىك بولدى-اۋ... ۇيات-اي، ۇيات-اي» دەپ تىنىمسىز كۇبىرلەپ، ساحناعا قىمسىنا كەلىپ، جەڭىندەگى «ارتىق» ءتورت تۇيمەسىن جۇلىپ الدى دا ءتوس قالتاسىنا سالدى.

بۇل كەزدە داستارقانعا ۇلكەن اس: قازى-قارتا، جال-جايا استاۋ-استاۋىمەن اكەلىنىپ، قوناقتار قيالاي تۋراپ جەي باستاعان ەدى. مەيىز قوسىپ پىسىرگەن پالاۋدىڭ ءيىسى مۇرىندى جارادى. ءانسامبىلدىڭ ارتىستەرى جىبىرلاپ، كۇبىر-سىبىرعا كوشتى.

• انا وڭباعاننىڭ قازىنى اساۋىن-اي،- دەدى دومبىراشى جىگىت سىلەكەيى

شۇبىرىپ.

• انا جۋان قارانى قاراشى، پالاۋدى قارتامەن الالاستىرىپ، قالاي-قالاي

سوعادى ءا، - دەدى پريماشى جىگىت جۇتىنىپ.

• ارتىستەردىڭ كورگەن كۇنى كۇن ەمەس ەكەن عوي، - دەدى جاڭادان جۇمىسقا

ورنالاسقان سكريپكاشى قىز كۇيىنىپ.

• پاي، پاي اناۋ جىلىكتى وپىرار ما ەدى شىركىن، - دەدى باس دومبىرا ۇستاعان

جىگىت باسىن شايقاپ.

• بۇيتكەن ونەرى قۇرسىن، - دەدى سىلدىرماقشى قىز تىستەنىپ.
• مىنا تۇياقتى اكىمنىڭ باسىنا قاراي لاقتىرار ما ەدى، - دەدى تۇياق ۇستاعان

قىز ەزۋىنەن مايى اققان اكىمگە قاراپ.

بۇلاردىڭ پىش-پىشىن ەستىگەن ەردەن جاقىنداپ كەلدى دە:

• قويىڭدار، كۇبىرلەپ سويلەمەڭدەر. تاماقتان ءولىپ پە ەدىڭدەر؟. اكىمنەن ۇيات بولادى، مادەنيەتتى بولايىق، - دەدى  بۇيىرا سويلەپ، جان-جاعىنا ساقتانا قاراپ.

"پاتسان" تامادا زىرىلداپ سويلەپ، قوناقتارعا الما-كەزەك تىلەگىن بەرىپ جاتىر. ارتىستەردىڭ اش وزەكتەرىنە ءتۇسىپ، كوزدەرى بۇلدىراي باستادى. تاماق ارسىز دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەك. وسى كەزدە باعانادان سازارىپ وتىرعان - ءجاي كۇندەرى دە اۋزىنا بىردەڭە سالىپ، ءشايناڭداپ جۇرەتىن تاماقساۋ تالعات تۇلەن ءتۇرتىپ، تۇتىگىپ شىعا كەلدى.

• مەن بۇدان ارىعا شىدامايدى ەكەم، بۇل دەگەن ادامدى قورلاۋ عوي،- دەدى دە يىعىنا ىلگەن بايانىن جەرگە شارق ەتكىزىپ قويدى دا، تاعامنان بەلى مايىسقان داستارقانعا قاراي بەتتەدى.

• ءاي، تالعات مۇنىڭ ۇيات بولادى... ۇيات بولادى دەيىم... مادەيەتتى بولايىق... قايت كەيىن، - دەدى دە ەردەن جۇگىرىپ كەلىپ، مۇنىڭ يىعىنان تارتىپ توقتاتپاقشى بولىپ ەدى. ونسىز دا كوزى قارايعان تالعات:

• ءوي، كەتشى ەي، - دەپ كۇرەكتەي الاقانىمەن يتەرىپ قالعاندا، ەردەن قاڭباقتاي ۇشىپ بارىپ، كولونكا قويعان ۇستەلدىڭ استىنا ەكى بۇكتەتىلە كىردى. سوندا دا: «مادەنيەتتى بولايىق، مادەنيەتتى بولايىق» - دەگەننەن جاڭىلمادى.

تالعات مۇنىڭ ءسوزىن ەلەگەن دە جوق.

• بۇيتكەن مادەنيەتىڭدى ۇرايىن، - دەدى دە قازىدان ءبىر كەسىپ تاڭدايىنا تاستاي سالدى دا، قىمىزدان قوماعايلانا جۇتتى.

باتشاعاردىڭ تاماق جەگەنى كىسى قىزىعارلىقتاي. جال-جايانى سىپىرا جەگەنى بىلاي تۇرسىن، ۇلكەن قاسىققا جىلىكتىڭ مايىن ەپپەن  قۇستىرىپ،  تامسانا جۇتادى دا، مەنى كورىڭ بە دەگەندەي ارتىستەرگە قوقيلانا قارايدى.

اش ادام مەن اش قاسقىردىڭ ايىرماشىلىعى جوق دەگەن ءسوز راس بولسا كەرەك، ولاردىڭ ەندى ءتوزىمى تۋسىلدى-اۋ دەيمىن جۇزدەرى سۇرلانىپ، داستارقانعا قاراي جىلجي باستادى. تۇرلەرى ادام شوشىرلىقتاي. بۇلاردى ەندى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. مۇنى كورگەن ەردەن بەينە ءبىر قويانشىعى ۇستاعان ادامداي:

• ءاي، ءاي....مادە...نيەت....ءتى........بو...لا..يىق....ءماد...ەني...ەت..ءتى... بول..، - دەدى دە تۇتىعىپ سويلەي الماي قالدى.

• بۇل دەگەن بارىپ تۇرعان ادىلەتسىزدىك قوي.
• كوز الدىڭدا تۇرعان اسقا قاراپ، اش وتىرۋ نەتكەن اۋىر ەدى.
• سۋعا اپارىپ، سۋعارماي اكەلۋ دەگەن وسى شىعار.
• پاي، پاي داتتەرى بەرىك-اق ەكەن، وتىر دەگەن ءبىر ادام جوق.
• جەگەندەرى ىشتەرىنە بارىپ تاس بولسىن.

ىشتەگى كۇيىنىش-قىجىلدارىن جارىسا ايتىپ، داستارقانعا داۋرىعا جايعاستى دا وپىرىپ-جاپىرىپ جەي باستادى. بۇلارعا توي بىتپەي نەگە وتىراسىڭدار، بۇلارىڭ ۇيات ەمەس پە دەپ ەشكىم ايتقان جوق. ءتىپتى ارتىستەردىڭ ۇستەلگە كەلىپ وتىرعانىن قوناقتاردىڭ كوپشىلىگى بايقاماي دا قالدى.

ساحنادا ەسترادالىق انشىلەر فونوگراممامەن ءان سالىپ، قۇددى جاندى داۋىستا ايتقانداي ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ، قوناقتاردان قايتا-قايتا شاپالاق سۇراۋدا. اپپاراتۋرانىڭ جانىندا ەردەن قاققان قازىقتاي قالشيىپ تۇر. باسىنىڭ قوزعالعانى بولماسا، بەينە ءبىر تاس ءمۇسىن دەرسىڭ. ارتىستەردىڭ داستارقانىنداعى ورتاسى وپىرىلا باستاعان تاماقپەن اكىم جاققا كەزەك-كەزەك قارايدى. داستارقانعا جۇتىنا كوز سالعاعانىنان-اق جاعدايىنىڭ اسا «ءماز» ەمەس ەكەنىن شامالاۋعا بولادى.

ارتىستەر تاماقتان تويا جەپ، كەكىرە تۇرەگەلىپ، اسپاپتارىن الىپ ورىندارىنا وتىرا باستادى. سىلدىرماقشى قىز مەلشيپ تۇرعان ەردەنگە جانى اشىعانىن جاسىرا المادى.

• اعاتاي، ۇياتتى قايتەسىز وزەك جالعاپ الساڭىزشى،- دەدى جالىنعانداي بولىپ.

• ءوڭىڭىز بوزارىپ كەتىپتى، تىم بولماسا ءوزىڭىزدى اياساڭىزشى، - دەدى سكريپكاشى قىز اعىنان جارىلىپ.

• وي، ەرەكە ءسىز دە قىزىقسىز. بىزگە كىم قاراپ تۇر سونشاما! بارساڭىزشى، ەندى داستارقانعا قاراي، - دەدى دومبىراشى جىگىت كۇيىنىپ.

ءبارى دە جاپا-تارماعاي بار بىلگەندەرىن ايتىپ، ونىڭ اۋقاتتانىپ الۋىن جاناشىرلىقپەن وتىنە سۇرادى.

• جوق، اتاي كورمەڭدەر. ونىم ەرسى بولادى. مادەنيەتتى بولۋىم كەرەك، - دەدى ول كىرپىك قاقپاستان. داۋىسى باستاپقىداي  وكتەم ەمەس، ءالسىز، ارەڭ ەستىلەدى.

داستارقانعا ەلدەن بۇرىن بارىپ، سوڭىندا قالعان تالعات ورنىنان تۇردى دا ەردەننىڭ جانىنا كەلىپ، وزىمسىنە سويلەدى.

• ەرەكە، قۇرداسىڭنىڭ ءسوزىن تىڭدايتىن شىعارسىڭ. ءما، مىنانى ال تىم قۇرىسا وسىنى جەپ ال،- دەپ قاعازعا ورالعان تاۋىقتىڭ سانىن ۇستاتتى دا، جىلىكتىڭ قالعانىن مۇجۋگە كەرى اينالىپ، ورنىنا بارىپ وتىردى.

مۇنداي توسىن قيمىلدى كۇتپەگەن ەردەن وقىستان جىلان ۇستاعانداي سەلك ەتىپ:

• جو..جوق.. مۇنىڭ نە... مادەنيەتتى بولۋىم كەرەك، - دەدى دە ساسقالاقتاعاننان مۇنى اكىم كورىپ قويمادى ما ەكەن دەپ، اينالاسىنا جالتاقتاي قارادى دا جانقالتاسىنا سۇڭگىتە سالدى.

ءان ايتىلىپ، كۇي شەرتىلىپ، تاعى دى جارتى ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. قوناقتار ءجۇز گرامنان سىلقىلداتا جۇتىپ، ءازىل-قالجىڭدارى جاراسىپ «ميداي جازىققا» شىعىپ تا ۇلگىرگەن ەدى. وزدەرى شەتتەرىنەن اسابا، شەتتەرىنەن ءانشى. ساحنا جاقتاعى ونەرپازدارعا نازار اۋدارار ەمەس.

قانشا نامىسقا تىرىسىپ، جانتالاسقانمەن قۋ قۇلقىن دەگەنىن ىستەتپەي قويمايدى ەكەن. بۇل كەزدە ەردەن دە سىر بەرە باستاعان ەدى. قوناقتاردىڭ وسى ءبىر دابىرلاسقان ءساتىن پايدالانىپ، ەشكىمگە بىلدىرمەي جانقالتاداعى تاۋىقتىڭ سانىن الدى دا، ەندى اۋىزعا سالا بەرىپ ەدى... قىرسىق شالعاندا، باعانادان جانىنداعى اداممەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان اكىمنىڭ  بۇ بايقۇسقا قاراي قالماسى بار ما؟. ۇيالعان تەك تۇرماس دەگەندەي، بۇل اۋىزىنداعى تىستەلگەن تاۋىقتىڭ سانىن  تالعات وتىرعان ۇستەلگە لاقتىرا سالدى. ول دا كوپتەن وسىنى كۇتىپ وتىرعانداي، جەرگە تۇسىرمەي قاقشىپ الدى دا، بۇعان كوزدى ءبىر قىستى دا جايباراقات جەي باستادى.

بۇل «ماسقارا» جاعدايدان كەيىن ەردەننىڭ جاعدايى كۇرت ناشارلاي باستادى. ونە بويى قالتىراپ، جون ارقاسىنان مىڭ-ميلليون قۇمىرسقا جۇرگەندەي الەم-تاپىراق كۇي كەشىپ، كوزى قاراۋىتىپ، اشتىق پەن ۇياتتىڭ اسەرىنەن تالىقسىپ بارا جاتتى....

توي ءبىتىپ، قوناقتار ورە تۇرەگەلىپ، شىعار ەسىككە قاراي بەتتەدى. اينالاسىندا قاۋمالاعان اتقوسشىلارى بار اكىم سىرتقا شىعىپ بارا جاتىپ، اپپاراتۋرانىڭ جانىنداعى ۇيمەلەپ، بىرەۋگە سۋ شاشىپ ابىگەرگە تۇسكەن ادامداردىڭ اراسىنان تالىقسىپ جاتقان ەردەندى كوردى. ەردەن بار كۇشىن جيناپ: «ساۋ بولىڭىز...بىزدىكى ..مادە...نيەتسى...زدىك بولدى» دەۋگە شاماسى زورعا كەلدى.

«بۇلار ەندى ءارتىس قوي. بۇلارعا ءبارى دە جاراسادى. كورمەيسىڭ بە وبرازعا كىرىپ جاتقانىن» دەدى دە بويىن شاراپتىڭ ۋى بيلەگەن اكىم  قارقىلداي كۇلىپ بارا جاتتى...

ارشىن نۇرباقىت

Abai.kz