بۇگىندە ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ ماڭىزىن بۇكىل قوعام تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ەلىمىزدىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىگىن نىعايتاتىن ستراتەگيالىق قۇجاتقا بالاپ وتىر. جاھاندانۋ جاعدايىندا ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، ءدىلىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى، جالپى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدى قالاي ساقتاپ قالامىز دەگەن ماسەلە ءاربىر ازاماتتى تولعاندىراتىنى ءسوزسىز.

بۇل ورايدا ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساقتاپ قانا قويماي، ودان ءارى دامىتا وتىرىپ الەمدىك وركەنيەت كوشىنە ىلەسۋ ءبىز ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزى بار ميسسيا. ەلباسىنىڭ بۇل ماقالاسىنىڭ «تاياۋ جىلدارداعى مىندەتتەر» اتتى ەكىنشى بولىمىندە قوعام الدىنا جاقىن كەلەشەكتە اتقارىلۋى ءتيىس بىرنەشە وزەكتى مىندەتتەر قويىلعان. سونىڭ ىشىندە جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋ اياسىندا «قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن ىسكە اسىرۋ مىندەتىنە توقتالۋدى ءجون كوردىك.
پرەزيدەنت اتالمىش جوبا بويىنشا ءبىرىنشى­دەن، تاريح، ساياساتتانۋ، الەۋمەتتانۋ، فيلوسوفيا، پسيحولوگيا، مادەنيەتتانۋ جانە فيلولوگيا عىلىمدارى بويىنشا ستۋدەنتتەرگە تولىققاندى ءبىلىم بەرۋگە قاجەتتى بارلىق جاعدايدى جاساۋ، ەكىنشىدەن، الداعى بىرنەشە جىلدا گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ جاقسى 100 وقۋلىقتى قازاق تىلىنە اۋدارۋ، ۇشىنشىدەن، وسى باعىتتا ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىن قۇرۋ جۇمىستارىنا كىرىسۋدى تاپسىردى.
ماقالادا وسى باعدارلاما ارقىلى قانداي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزەتىنىمىز اتاپ كورسەتىلگەن. «ەڭ الدىمەن، – دەدى ەلباسى، – ءجۇز مىڭداعان ستۋدەنتكە جاڭا ساپالىق دەڭگەيدە ءبىلىم بەرە باستايمىز. بۇل – ءبىلىم سالاسىنداعى جاھاندىق باسەكەگە نەعۇرلىم بەيىمدەلگەن مامانداردى دايارلاۋ دەگەن ءسوز. وعان قوسا، جاڭا ماماندار اشىقتىق، پراگماتيزم مەن باسەكەلىك قابىلەت سياقتى سانانى جاڭعىرتۋدىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن قوعامدا ورنىقتىراتىن باستى كۇشكە اينالادى. وسىلايشا، بولاشاقتىڭ نەگىزى ءبىلىم وردالارىنىڭ اۋديتوريالارىندا قالانادى. الەمنىڭ ۇزدىك 100 وقۋلىعىنىڭ قازاق تىلىندە شىعۋى 5-6 جىلدان كەيىن-اق جەمىسىن بەرە باستايدى. سول سەبەپتى، ۋاقىت ۇتتىرماي، ەڭ زاماناۋي، تاڭداۋلى ۇلگىلەردى الىپ، ولاردىڭ قازاق تىلىندەگى اۋدارماسىن جاساۋى­مىز كەرەك. بۇل – مەملەكەتتىڭ مىندەتى. ۇكىمەت مۇنى اۋدارماشى ماماندارمەن قامتاماسىز ەتۋ، اۆتورلىق قۇقىق، وقۋ-ادىستەمەلىك باعدارلامالار مەن پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلىق قۇرامدى بەلگىلەۋ سياقتى جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، كەشەندى تۇردە شەشۋى كەرەك».
بۇنىڭ ءبارى قوعامداعى تولعاعى جەتكەن، شەشىمى تابىلماي كەلە جاتقان ماسەلەلەر ەكەنى بەلگىلى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىز يندۋستريالدىق-يننوۆاتسيالىق دامۋعا باسىمدىق بەرۋگە بايلانىستى جوعارى وقۋ ورىندارى گۋمانيتارلىق عىلىمدارعا ءجۇردىم-باردىم قاراي باستاعان بولاتىن. كوپتەگەن جوو-لاردا تاريح، ساياساتتانۋ، الەۋمەتتانۋ، فيلوسوفيا، پسيحولوگيا، مادەنيەتتانۋ سياقتى دەربەس گۋمانيتارلىق سالالار «الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق پاندەر كافەدراسىنا» بىرىكتىرىلىپ، گۋمانيتارلىق پاندەردىڭ ساعاتىن قىسقارتۋ، ءمانى مەن ماڭىزىن تومەندەتۋگە جول بەرىلدى. ءتىپتى «قازاقستان تاريحى مەكتەپتە وقىتىلادى، ەندى ونى جوعارى وقۋ ورىندارىندا قايتالاپ وقىتۋدىڭ كەرەگى جوق» دەگەن جەلەۋمەن «قازاقستان تاريحى» كافەدرالارى جابىلدى.
ەندى، مىنە، ەلباسىنىڭ تىكەلەي كوڭىل ءبولۋى ناتيجەسىندە جوعارى ءبىلىم سالاسىندا جىبەرىلگەن وسىنداي ولقىلىقتاردى جوندەۋ قولعا الىنۋدا. كەز كەلگەن ادام ەڭ الدىمەن قوعامنىڭ مۇشەسى. تەحنيك، مەحانيك، ماتەماتيك، فيزيك، حيميك جانە ت.ب. ماماندىق يەلەرى قوعامدا قاۋىمداسىپ ءومىر سۇرەدى، بىرلەسىپ ەڭبەك ەتەدى، قوعام دامۋى ءۇشىن عىلىممەن اينالىسىپ ىزدەنەدى. ال سول قوعامدا ءومىر ءسۇرۋدىڭ قىر-سىرىن گۋمانيتارلىق عىلىمدار وقىتىپ-ۇيرەتەدى. ولاي بولسا، ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ماماندىقتار ءۇشىن گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ قاجەتى جوق پا؟ قاجەتى بولعاندا قانداي. ءبىز بولاشاق ماماندارىمىزدىڭ وتانسۇيگىش ­پاتريوت، ۇلتجاندى ازامات بولعانىن قالايمىز با؟ قالايمىز. بولاشاقتا جاستاردىڭ ساياسي بەلسەندى، مادەنيەتتى، ءتوزىمدى، ءدىني ساۋاتتى، ءوز قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن بىلەتىن، قوعامدى سىيلاپ، وتانىن قۇرمەتتەيتىن ناعىز ازاماتقا اينالعانىن قالايمىز با؟ البەتتە. ولاي بولسا گۋمانيتارلىق عىلىمدارعا قىرىن قاراۋدىڭ ءجونى جوق. مىنە، سوندىقتان قاشاندا كورەگەن ساياساتكەرلىگىمەن تانىمال ەلباسىمىز «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ەڭبەگىندە جاڭاشا گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋگە ەرەكشە ءمان بەرۋىنىڭ سىرى تەرەڭدە جاتىر.
ەلباسىمىز ۇسىنعان «قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى دا ۋاقىت تالابىنان تۋىنداپ وتىر. جاھاندىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى بولامىز دەسەك، الەمدىك دەڭگەيدەگى ەڭ وزىق وقۋلىقتاردان، عىلىمي ادەبيەتتەردەن ءبىلىم العان ابزال. ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن كوبىنەسە ورىس تىلىندەگى شەتەلدىك ادەبيەتتەردى قولدانامىز. بۇل قازاق ءتىلىنىڭ عىلىم تىلىنە اينالۋىن تەجەيدى، ورىس تىلىنە دەگەن تاۋەلدىلىكتى ارتتىرادى. ەگەر قازاق ءتىلىن دامىتامىز، ءبىلىم مەن عىلىم تىلىنە اينالدىرامىز دەسەك شەت تىلدەرىندەگى وقۋلىقتار مەن عىلىمي ادەبيەتتەردەگى ماڭىزدى اقپاراتتى تۇپنۇسقادان الا ءبىلۋىمىز قاجەت. شىنايى رۋحاني جاڭعىرۋ سول كەزدە جۇزەگە اسادى.
ەندىگى باستى ماسەلە وسىناۋ وزەكتى ءمىن­دەتتەردى ناۋقانشىلدىققا اينالدىرماي، كوزبوياۋشىلىققا جول بەرمەي، شىنايى ءارى ساۋاتتى ىسكە اسىرۋ. ازىرگە عىلىمي ورتادا قانداي وقۋلىقتاردى قازاق تىلىنە اۋدارامىز دەگەن ماسەلە انىقتالا قويعان جوق. بۇل تۇرعىدا قىزۋ پىكىرتالاس جۇرۋدە، بۇلاي بولۋى زاڭدىلىق. عىلىمنىڭ ءوزى پىكىرتالاسقا نەگىزدەلگەن. سوندىقتان ءارتۇرلى شەتەلدىك اۆتورلاردىڭ وقۋلىقتارىن قازاقشاعا اۋدارۋ تۋرالى سانالۋان ۇسىنىستار جاسالارى ءسوزسىز. بۇل جەردەگى باستى ۇستانىم – قانداي دا ءبىر وقۋلىقتى قازاقشاعا اۋدارۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساۋشى وتاندىق عالىمنىڭ اتاق-دارەجەسىنە، لاۋازىمىنا، بەدەلىنە ەمەس، اۋدارۋعا ۇسىنىلاتىن شەتەلدىك وقۋلىقتىڭ عىلىمي-پەداگوگيكالىق قۇندىلىعىنا، تەوريالىق ماڭىزدىلىعىنا، پراكتيكالىق قاجەتتىلىگىنە، ونىڭ اۆتورىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنە ءمان بەرۋ. «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولمايدى» دەگەن، قازاق تىلىنە اۋدارىلاتىن 100 ۇزدىك شەتەلدىك وقۋلىق ەل بولىپ اقىلداسىپ، قوعامدىق تالقىعا سالىنىپ بارىپ ىرىكتەلگەنى ءجون.
تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي، الەمدىك تۇرعىدان الساق، قازاق تىلىنە اۋدارىلۋى قاجەت وقۋلىقتار سانى 100-دەن الدەقايدا كوپ ەكەنى تۇسىنىكتى. ەلباسىمىز جاقسى باستاما كوتەرىپ، حالىقتىڭ نازارىن اۋداردا ءبىلدى، عىلىمي قاۋىمداستىققا باعىت-باعدار بەردى. ەندى وسى يگى باستاماعا بۇكىل ەل بولىپ قولداۋ جاساپ، ارى قاراي دامىتا ءبىلۋىمىز قاجەت. كەزىندە «زەردە» قوعامدىق قورىنىڭ قولداۋىمەن وتاندىق عالىمدار فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ، مادەنياتتانۋ سالالارى ­بويىنشا بىرقاتار شەتەلدىك كلاسسيكالىق ەڭبەكتەردى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، باسپادان شىعاردى. ولاردى وقىرمان قاۋىم ءالى كۇنگە دەيىن پايدالانىپ ءجۇر. وسى رەتتە ەلىمىزدەگى ءىرى بيزنەسمەندەر، بانكيرلەر مەن كاسىپكەرلەر ۇلتجاندىلىق تانىتىپ، ەلباسى جوباسىنا قولداۋ كورسەتىپ «قازاق تىلىندەگى 1000 جاڭا وقۋلىق» جوباسىنا نەگە اينالدىرماسقا؟ ولاي بولىپ جاتسا، ارينە، نۇر ۇسىنە نۇر بولار ەدى. رۋحاني جاڭعىرۋ – بۇكىلحالىقتىق ءىس، وعان اركىم اتسالىسۋى كەرەك. سىرتتان سىناپ، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋعا بولمايدى.
ءسوز سوڭىندا ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر ماسەلە، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءدىڭ «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى» باسپاسىنان جىل سايىن ونداعان تاماشا وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىن جارىققا شىعارۋدا. ولاردىڭ بارلىعى ۋنيۆەرسيتەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلىپ كەلەدى جانە ۋنيۆەرسيتەت كىتاپحانالارى مەن كىتاپ دۇكەنى ارقىلى تاراتىلادى. الايدا وسىنداي عىلىمي-ادىستەمەلىك كەڭەستىڭ ماقۇلداۋىنان وتكەن، تالاپقا ساي وتاندىق وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى ءتيىستى جەرىنە جەتپەي جاتىر. ول ءۇشىن اتالمىش باسىلىمداردى ەلىمىزدىڭ جوعارى جانە ارناۋلى وقۋ ورىندارىنا تاراتۋدىڭ ورتالىقتاندىرىلعان جەلىسىن دامىتۋ كەرەك. رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا شەتەلدىك عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىمەن قاتار، ءوزىمىزدىڭ وتاندىق عالىم-پەداگوگتاردىڭ دا وزىق وقۋلىقتارىن كادەگە جاراتا ءبىلۋىمىز قاجەت.

سەيىلبەك مۇساتاەۆ، ساياسي عىلىم دوكتورى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ساياساتتانۋ جانە ساياسي تەحنولوگيالار كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى

Abai.kz