قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۋرالى جالپى ماعلۇمات
قازاقستان رەسپۋبليكاسى - ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى مەملەكەت. قۇرلىقتىڭ ورتالىق بولiگiندە ورنالاسقان.
اۋماعى - 2.724.900 شارشى شاقىرىم.(1.049.150. sq. miles). رەسپۋبليكا جەرi باتىستان شىعىسقا 3000 كم-گە، سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە 1600 كم-گە سوزىلعان. كوڭىرجاي بەلدەۋدiڭ نەگiزiنەن ورتالىق جانە وڭتۇستىك ەندiكتەرiن، ال قيىر وڭتۇستىگىندە سۋبتروپيككە وتپەلi بەلدەۋدi قامتيدى. سولتۇستىگىندە رەسەي فەدەراتسياسىمەن (ۇز. 6467 كم), وڭتۇستىگىندە تۇرiكمەنستان (380 كم), وزبەكستان (2300 كم) جانە قىرعىزيا (980 كم) رەسپۋبليكالارىمەن، شىعىسىندا قىتايمەن (1460 كم) شەكتەسەدi, باتىسىندا كاسپي ت. (600 كم) ورنالاسقان. جەر اۋماعى 2724,9 مىڭ كم2. حالقى 15 ملن.-نان استام ادام. ونىڭ 9 ملن-عا جۋىعى نەمەسە 60%-دايىن قازاقتار قۇرايدى. رەسپۋبليكادا 131 ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكiلدەرi تۇرادى. استاناسى - استانا قالاسى. اكiمشىلىك جاعىنان 14 وبلىستان جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 2 قالادان تۇرادى. ودان باسقا قازاقستاندا 85 قالا، 160 اۋدان، 176 كەنت، 2237 اۋىلدىق وكرۋگكە بiرiككەن 7719 اۋىلدىق ەلدi مەكەندەر بار (2003; كەستەنi ق.). مەملەكەتتiك تiلi - قازاق تiلi. ۇلتتىق ۆاليۋتاسى - تەڭگە، 1993 جىلى 15 قاراشادا ەنگiزiلگەن.
حالىق سانى - 16, 036 ملن. ادام. حالىقتىڭ تىعىزدىعى: 1 شارشى مەترگە. 5,9 ادام.
استاناسى- استانا (1997 جىلعى 10 جەلتوقساننان). حالىق سانى 684,0 مىڭ ادام.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى - ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى مەملەكەت. قۇرلىقتىڭ ورتالىق بولiگiندە ورنالاسقان.
اۋماعى - 2.724.900 شارشى شاقىرىم.(1.049.150. sq. miles). رەسپۋبليكا جەرi باتىستان شىعىسقا 3000 كم-گە، سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە 1600 كم-گە سوزىلعان. كوڭىرجاي بەلدەۋدiڭ نەگiزiنەن ورتالىق جانە وڭتۇستىك ەندiكتەرiن، ال قيىر وڭتۇستىگىندە سۋبتروپيككە وتپەلi بەلدەۋدi قامتيدى. سولتۇستىگىندە رەسەي فەدەراتسياسىمەن (ۇز. 6467 كم), وڭتۇستىگىندە تۇرiكمەنستان (380 كم), وزبەكستان (2300 كم) جانە قىرعىزيا (980 كم) رەسپۋبليكالارىمەن، شىعىسىندا قىتايمەن (1460 كم) شەكتەسەدi, باتىسىندا كاسپي ت. (600 كم) ورنالاسقان. جەر اۋماعى 2724,9 مىڭ كم2. حالقى 15 ملن.-نان استام ادام. ونىڭ 9 ملن-عا جۋىعى نەمەسە 60%-دايىن قازاقتار قۇرايدى. رەسپۋبليكادا 131 ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكiلدەرi تۇرادى. استاناسى - استانا قالاسى. اكiمشىلىك جاعىنان 14 وبلىستان جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 2 قالادان تۇرادى. ودان باسقا قازاقستاندا 85 قالا، 160 اۋدان، 176 كەنت، 2237 اۋىلدىق وكرۋگكە بiرiككەن 7719 اۋىلدىق ەلدi مەكەندەر بار (2003; كەستەنi ق.). مەملەكەتتiك تiلi - قازاق تiلi. ۇلتتىق ۆاليۋتاسى - تەڭگە، 1993 جىلى 15 قاراشادا ەنگiزiلگەن.
حالىق سانى - 16, 036 ملن. ادام. حالىقتىڭ تىعىزدىعى: 1 شارشى مەترگە. 5,9 ادام.
استاناسى- استانا (1997 جىلعى 10 جەلتوقساننان). حالىق سانى 684,0 مىڭ ادام.
قازاقستاندا 14 وبلىس، 86 قالا، ونىڭ 41-ءى - رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق باعىنىستاعى، 175 اۋدان، 35 كەنت، 34 كەنتتىك جانە 2468 اۋىلدىق (سەلولىق) اكىمشىلىك بار.
مەملەكەتتىك ءتىلى - قازاق ءتىلى، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل رەتىندە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى.
ۇلتتىق مەرەكەلەر - 30 تامىز - كونستيتۋتسيا كۇنى، 16 جەلتوقسان - تاۋەلسىزدىك كۇنى
اقشا بىرلىگى - تەڭگە، 1 تەڭگە = 100 تيىن. 1993 جىلعى 15 قاراشادا ەنگىزىلگەن.
مەملەكەتتiك قۇرىلىسى. قازاقستان - 1995 جىلعى 30 تامىزداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان كونستيتۋتسيا بويىنشا - ءوزiن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتiندە ورنىقتىردى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى - پرەزيدەنتتiك باسقارۋ نىسانىنداعى بiرتۇتاس مەملەكەت. رەسپۋبليكانىڭ ەڭ جوعارعى وكiلدi ورگانى - پارلامەنت. ول رەسپۋبليكانىڭ زاڭ شىعارۋ قىزمەتiن جۇزەگە اسىرادى. پارلامەنت تۇراقتى جۇمىس iستەيتiن ەكi پالاتادان: سەناتتان جانە ماجiلiستەن تۇرادى. سەناتقا ءار وبلىستان جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 2 قالادان ەكi ادامنان سايلانادى. سەناتتىڭ 7 دەپۋتاتىن پارلامەنت وكiلەتتiگi مەرزiمiنە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتi تاعايىندايدى. ءماجiلiس رەسپۋبليكانىڭ اكiمشىلىك-اۋماقتىق ءبولiنiسi ەسكەرiلە وتىرىپ قۇرىلعان، سايلاۋشىلار سانى شامامەن تەڭ بولاتىن بiر مانداتتى اۋماقتىق سايلاۋ وكرۋگتارى بويىنشا سايلاناتىن الپىس جەتi دەپۋتاتتان جانە پارتيالىق تiزiم بويىنشا سايلاناتىن 10 دەپۋتاتتان تۇرادى. پرەزيدەنت ۇكiمەتتi كونستيتۋتسيادا بەلگiلەنگەن تارتiپپەن قۇرادى. تاعايىندالعاننان كەيiنگi ون كۇن مەرزiم iشiندە پرەمەر-مينيستر ۇكiمەتتiڭ قۇرىلىمى مەن قۇرامى تۋرالى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتiنە ۇسىنىس ەنگiزەدi. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسi جەتi مۇشەدەن تۇرادى، ولاردىڭ وكiلەتتiگi التى جىلعا سوزىلادى. كونستيتۋتسيالىق كەڭەستiڭ توراعاسىن رەسپۋبليكا پرەزيدەنتi تاعايىندايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا سوت تورەلiگiن تەك سوت قانا جۇزەگە اسىرادى. ول زاڭمەن قۇرىلعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوع. سوتى جانە رەسپۋبليكانىڭ جەرگiلiكتi سوتتارى بولىپ تابىلادى. جەرگiلiكتi مەمل. باسقارۋدى تيiستi اۋماقتاعى iستiڭ جاي-كۇيiنە جاۋاپتى جەرگiلiكتi وكiلدiك ء(ماسليحات) جانە اتقارۋشى ورگاندار (اكiمدiك) جۇزەگە اسىرادى.
تابيعي-رەسۋرستىق الەۋەت
قازاقستان ءار ءتۇرلى پايدالى قازبالارعا يە. قازاقستاننىڭ جەر قويناۋىندا مەندەلەەەۆ كەستەسىنىڭ 105 ەلەمەنتىنىڭ 99 تابىلعان، 70 بويىنشا قورلارى بارلانعان، وندىرىسكە 60-تان استامى قاتىستىرىلعان.
قازىرگى ۋاقىتتا مينەرالدىق شيكىزاتتىڭ 1225 ءتۇرىن قامتيتىن 493 كەنورنى بەلگىلى. قازاقستان الەمدە مىرىشتىڭ، ۆولفرامنىڭ جانە باريتتىڭ بارلانعان قورلارى بويىنشا ءبىرىنشى، كۇمىس، قورعاسىن جانە حروميتتەردىڭ بارلانعان قورلارى بويىنشا ەكىنشى، مىس پەن فليۋوريت بويىنشا ءۇشىنشى، موليبدەن بويىنشا ءتورتىنشى، التىن بويىنشا التىنشى ورىندا تۇر.
قازاقستان پايدالى قازبالار قورلارىنىڭ كولەمى بويىنشا تمد ەلدەرىنىڭ اراسىندا حروم كەندەرى جانە قورعاسىن بويىنشا ءبىرىنشى، مۇناي، كۇمىس، مىس، مارگانەتس، مىرىش، نيكەل جانە فوسفورلى شيكىزات قورلارى بويىنشا ەكىنشى، گاز، كومىر، التىن جانە قالايى بويىنشا ءۇشىنشى ورىندا تۇر.
رەسپۋبليكا كۇمىستى، ءحروميتتى، قورعاسىندى جانە مىرشتى ءوندىرۋ بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا، مۇناي، كومىر، مىس، نيكەل جانە فوسفاتتى شيكىزاتتى ءوندىرۋ بويىنشا ەكىنشى ورىندا، التىن ءوندىرۋ بويىنشا ءۇشىنشى ورىندا تۇر. قازاقستان رەسپۋبليكانى الەمنىڭ ءىرى مۇناي وندىرەتىن مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن باتىس وڭىرىندە شوعىرلانعان مۇناي مەن گازدىڭ ايتارلىقتاي قورلارىنا يە. ونتۇستىك تورعاي ويپاتىنىڭ شەگىندە جاڭا مۇنايى بار اۋداننىڭ اشىلۋى رەسپۋبليكانىڭ مۇناي ءوندىرۋدى ودان ءارى دامىتۋ پەرسپەكتيۆاسىن كەڭەيتەدى.
قازاقستاننىڭ بار پايدالى قازبالار قورلارىن گەولوگيالىق - ەكونوميكالىق باعالاۋ ناتيجەسى بويىنشا ەكونوميكالىق ماڭىزى بويىنشا كومىر، مۇناي، مىس، تەمىر، قورعاسىن، مىرىش، حروميتتەر، التىن، مارگانەتستىڭ ەڭ ۇلكەن سالماعى بار.
قازاقستان ەۋروازيالىق قۇرلىقتىڭ ورتاسىندا ورنالاسقاندىقتان ونىڭ ترانزيتتىك تاسىمالدارى سالاسىندا ايتارلىقتاي كولىكتىك جانە كوممۋنيكاتسيالىق الەۋەتىن الدىن الا انىقتايدى جانە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى ءۇشىن مۇددەلى بولىپ تابىلادى.
رەسپۋبليكانىڭ كولىكتىك جانە كوممۋنيكاتسيالىق كەشەنى تەمىر جول، اۋە، تەڭىز، وزەن، قۇبىر جولدارىنىڭ كولىگىمەن، اۆتوموبيل جولدارىنىڭ جەلىسىمەن جانە تەلەكوممۋنيكاتسيالىق جۇيەلەرىمەن كورسەتىلگەن.
تەمىر جولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى 14,2 مىڭ كم.
جۇكتەردىڭ كوبى تەمىر جول كولىگى ارقىلى تاسىمالدانادى. (2010 جىلدىڭ 8 ايىندا 170,8 ملن. توننا جۇك تاسىمالداندى).
ورتاق پايدالاناتىن اۆتو جولداردىڭ ۇزىندىعى 93 مىڭ كم اسادى، سونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار اۆتو جولداردىڭ ۇزىندىعى - 23,5 مىڭ كم.
تەڭىز كەمە قاتىناسى كاسپي تەڭىزى ارقىلى جۇزەگە اسادى.
نەگىزى تەڭىز پورتتارى - اقتاۋ جانە باۋتينو، ولار ارقىلى يران جانە ءازىربايجان ەلدەرىنە تىكەلەي وتۋگە بولادى.
رەسپۋبليكانىڭ اۋە كولىگىن «ەير قازاقستان» ۇلتتىق اكتسيونەرلىك اۋە كومپانياسى جانە باسقا اۋە كومپانيالارى تانىتادى. تۇركيا، قىتاي، ينديا، گەرمانيا، اۆستريا جانە باسقا ەلدەرمەن تۇراقتى اۋە قاتىناستارى رەتكە كەلتىرىلدى.
قازاقستاننىڭ تەلەكوممۋنيكاتسيا جۇيەلەرىن «قازاقتەلەكوم» ۇلتتىق اكتسيونەرلىك كومپانياسى جانە باسقا كوپتەگەن كومپانيالار تانىتادى.
http://www.akorda.kz
