ءونىمنىڭ وزىمىزدىكى بولعانىنا نە جەتسىن؟

شيرەك عاسىردان استام  قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بۇل ۋاقىت ارالىعىندا ەلىمىز مەملەكەت باسشىسى  ن.نازارباەۆتىڭ پىكىرىنشە بىرنەشە جاڭعىرۋدى باستان وتكىزىپتى. 2017 جىلعى  31 قاڭتاردا  جاڭا فورماتتا جاسالعان «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى جولداۋىندا پرەزيدەنتىمىز: «بۇگىن مەن قازاقستاندى ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ جونىندە مىندەت قويىپ وتىرمىن»- دەدى. سوعان سايكەس بەس نەگىزگى باسىمدىقتاردى ءبولىپ كورسەتكەن ەدى. مۇنداعى باستى ستراتەگيالىق ماقسات رەتىندە 30 وزىق ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ كوزدەلىپ وتىر.

بۇل ماقالادا جولداۋدا قوزعالعان «قازاقستاندا جاسالعان» برەند پەن ساۋدا ماركاسى تۋرالى ماسەلەگە ارنايى توقتالعىمىز كەلەدى. ويتكەنى، تۇتىنۋشىنىڭ ەسىندە قالاتىن تابىستى برەند باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى. تاۋاردى ءالى ساتىپ الماي جاتىپ وعان سەنىم تۋادى. برەند – بۇل كومپانيا نەمەسە ءبىر ەلدىڭ تاريحى، جاقسى بەدەلى، اتاعى، تاڭباسى جانە ءمىنسىز بەينەسىن  قامتيتىن كۇللى قاسيەتتەر جيىنتىعى. ارينە، قازاقستان ازاماتى رەتىندە الەمننىڭ كەز كەلگەن تۇپكىرىندە «Made in Kazakhstan» برەندىمەن شىققان ونىمدەردىڭ تۇتىنۋشىلاردى اڭ-تاڭ قالدىرىپ جانە ولاردىڭ وعان جاپا-تارماعاي تالاسىپ  جاتقاندارىن كورىپ ۇلتتىق ماقتانىش  سەزىمىن باستان كەشىرگىڭ كەلەدى. جاپوندار مەن نەمىستەردىڭ جاساعان دۇنيەلەرى سياقتى قازاقتاردىكى دە جوعارى ساپالى بۇيىم رەتىندە باعالانسا عوي دەپ ءبىر ارمانداپ قوياسىڭ. از بولسا دا ءونىم وزىمىزدىكى بولعانعا نە جەتسىن!؟. بىراق كوپ ادامدار بۇعان سەنىمسىزدىكپەن قارايدى.  ماتەريالدىق بازا، جاڭا تەحنولوگيا، ەكونوميكالىق نەگىز بولۋى قاجەتتىگىن العا تارتادى. الايدا ماتەريالدىقتان بولەك رۋحاني  دۇنيە مەن قۇندىلىقتاردى  جاساۋمەن تىكەلەي بايلانىستى ءوندىرىس ءتۇرى بارىن قالاي ۇمىتۋعا بولادى. رۋحاني سالادا قازاقتار ءتولتۋما دۇنيە جاساي المايمىز با؟ ءبىزدىڭ ۇلت ىشىندە كرەاتيۆتى تۇلعالار جوق دەگەنگە كىم سەنەدى؟!

سوڭعى ۋاقىتتارداعى ءباسپاسوز بەتتەرىندەگى ءۇن قوسۋلاردان، پىكىرلەردەن پرەزيدەنتتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى جۇرتشىلىق اراسىندا ەداۋىر جاڭعىرىق، سىلكىنىس تۋدىرعانىن بايقاپ وتىرمىز. حالىقتىڭ رۋحاني تاقىرىپقا شولدەپ قالعانى ايقىن كورىندى. ساراپشىلارىمىز جاڭا يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولاتىن ماڭىزدى قۇجات رەتىندە باعالاپ وتىرعان بۇل ماقالادا ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋسىز جۇزەگە اسۋى جەتكىلىكتى بولمايتىنى مويىندالادى. ەلباسى «ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى» دەپ ورىندا اتاپ وتەدى. ۇلتتىق نيگيليزمنىڭ نەگە اكەلەتىنىن ءبارىمىز كورىپ وتىرمىز. جاستارىمىزدىڭ ءتۇرلى جات اعىمداردىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى عاسىرلار بويى جيناقتالعان ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى مانسۇقتاۋدان، ودان باس تارتۋدان بولىپ وتىر. ۇلتتىق كود پەن مادەنيەت ساقتالماسا ءبىزدى قانداي قاۋىپ- قاتەر كۇتىپ تۇراتىنىن ەل باسقارۋشىلارى تۇسىنگەنىنە وتە قۋانىپ وتىرمىز. ەندى ءتۇرلى سالاداعى  باسشىلار بارىنە ورتاق، امبەباپ ۇلگى بولمايتىنىنا اششى جەكە تاجىريبەسىز- اق كوزدەرى جەتسە ءتىپتى جاقسى بولار ەدى. ويتكەنى، بايقاپ كورۋ مەن قاتەلەر ءادىسى كەيدە بىزگە تىم قىمباتقا ءتۇسىپ جاتادى.  سوقىر كوشىرۋ مەن ەلىكتەۋ جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتى ەسكەرمەۋگە اكەلەدى جانە شىعارماشىلىق قابىلەت پەن ويلاۋدىڭ دامۋىنا كەدەرگى جاسايدى.

ءبىلىم مەن عىلىم ستاندارتى:  قازاق جەرىنە كەنگۋرۋ جەرسىنە مە؟

سوڭعى ۋاقىتتارى جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ دامۋ قارقىنىن كورسەتەتىن ءبىر بەلگى رەتىندە  ءبىلىم بەرۋدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ قۇبىلىسىن ايتىپ ءجۇرمىز. بۇل ۇعىمدى وتاندىق عىلىمي جۇرتشىلىقتىڭ لەكسيكونىنا تولىق ەندى دەۋگە ءالى ەرتە. ونىڭ ۇستىنە كەڭەستىك شەكپەننەن شىققان، پوستكولونيالىق ەلدەر ءۇشىن «ينتەرناتسيوناليزاتسيا» (internationalization) تەرمينى ساياسي  ماعىناداعى «ينتەرناتسيوناليزم» (internationalism) تەرمينىمەن ۇشتاسىپ جاتىر. سوعان سايكەس، پسيحولوگيالىق قابىلداۋ تۇرعىسىنان ول  «ۇلتشىلدىققا» كەرەعار انتيتەزا  رەتىندە، ءبىلىم بەرۋدى ۇلتسىزداندىرۋ سەكىلدى ەستىلەدى.  ءار ءتۇرلى اۋديتوريا ءۇشىن ونىڭ تۇرلىشە ماعىناسى بولعاندىقتان ونى ءدال انىقتاپ الۋ قاجەت بولىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ شارالارى  جوعارى جاقتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعاندىقتان، ونى تومەندىگىلەردىڭ ءتۇسىنۋى مەن قولداۋى ماڭىزدى. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى دۇرىس جۇرگىزىلمەگەندىكتەن ونى اياعىنا دەيىن ۇعا الماي جاتىرمىز. ءبۇل جەردە ساناداعى اسسوتسياتسيالارمەن دە جۇمىس جاساۋ كەرەك.

ۇزاق ۋاقىت وتارشىلىق قامىتىن كيگەن قازاقتاردىڭ ۇيرەنشىكتى ساناسىندا «ينتەرناتسيوناليزم» ءسوزى  بەيتاراپ   تۇردە ەمەس، بەلگىلى ءبىر ەموتسيالىق زاريادتالعان، ەموتسيالىق رەڭككە يە ۇعىم. ايگىلى سەكسەن التىنىڭ جەلتوقسانىنان كەيىن كوكپ ورتالىق كوميتەتى 1987 جىلعى 1 شىلدە ايىندا «قازاق رەسپۋبليكالىق پارتيا ۇيىمىنىڭ ەڭبەكشىلەرگە ينتەرناتسيونالدىق جانە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ جونىندەگى جۇمىسى تۋرالى» ارنايى قاۋلى قابىلداعان ەدى. ول قاۋلىدا رەسپۋبليكانىڭ پارتيا كوميتەتتەرى ۇلتتىق ساياساتتا ۇلكەن قاتەلىكتەر جىبەرگەنى، الماتى كالاسىندا جەتوقسان ايىندا ورىن العان تارتىپسىزدىكتەر قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ  كورىنىسى بولدى  دەلىندى. سول زاماندا ءبىزدىڭ عالىمدار مەن پەداگوگتار جاستار الدىندا ينتەرناتسيوناليزم جونىندە ءجيى-ءجيى لەكتسيا وقۋعا ءماجبۇر بولدى. سوندىقتان «ينتەرناتسيوناليزم»، «ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ» دەگەندە قازاقتاردىڭ ساقتىق تانىتۋى تۇسىنىكتى. سول تاريحي وقيعالارعا كۋاگەر ۇرپاق وكىلدەرى  ارامىزدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءجۇر. كەڭەستىك زاماندا جوعارى وقۋ ورىندارىندا پرولەتارلىق ينتەرناتسيوناليزمدى ناسيحاتتاعان پاندەر وقىتىلدى. ۇلتتىمىزدىڭ ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى كەزىندە  «ينتەرناتسيونالدى» قازاقشا “بيباۋىرمال” دەپ اۋدارعان ەكەن. وسى ينتەرناتسيونال – بيباۋىرمال ساياساتىن الاش قايراتكەرلەرىنىڭ قولداماعانىى بەلگىلى. احمەتشە اۋدارساق، ينتەرناتسيوناليزاتسيا - بيۇلتتانۋ بولىپ شىعادى. بۇگىنگى تاڭدا شەتەلدىك ماماندار ءبىلىمدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ ۇعىمىنا «جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتتارى، فۋنكتسيالارى مەن قاجەتتىلىكتەرىنە حالىقارالىق، مادەنيەتارالىق جانە جاھاندىق ولشەمدەردى ەندىرۋ، ينتەگراتسيالاۋ پروتسەسى» دەگەن انىقتاما بەرىپ ءجۇر (دج. نايت). ينتەرناتسيوناليزمدى جاقتاۋشىلار ۇلتتىڭ ەمەس، الەمنىڭ ازاماتى بولعاندى بيىك مۇرات سانايدى ترانسۇلتتىق تۇلعا، جاھاندىق ازامات بولۋ – باتىس ەلدەرىنىڭ باستى قۇندىلىقتارى.

جالپى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كەلۋى ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرادى دەپ ەسەپتەلىنەدى. الايدا باتىس ەلدەرى مەن اۆستراليادان باستاۋ العان ءبىلىم بەرۋگە نارىقتىق تۇرعىدان كەلۋ كونتسەپتسياسى ونى تاۋار رەتىندە، قىزمەت كورسەتۋ ءتۇرى رەتىندە  باعالاۋعا، ءبىلىمدى كوممەرتسيالاندىرۋعا اكەلدى. ءبىلىم بەرۋ ءوزىنىڭ باستاپقى ىزگى ماقساتىنان (ادام الەۋەتىن اشۋشى، تۇلعانى دامىتۋشى، قوعامدىق يگىلىك، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك پەن ليفت بولۋى جانە ت.ب.)  ايىرىلىپ قالدى، ول پايدا تابۋ، ۋتيليتاريزمگە (قۇر پايداعا ۇمتىلۋشىلىققا) اكەپ سوقتى.   ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋدان گورى، تابىس تابۋعا مۇددەلىلىك ارتتى. زيالىلار تاراپىنان بۇل ماسەلە جايلى ماڭىزدى سۇراقتار تۋىنداۋدا: ەڭ باستىسى - ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ ماقساتى قانداي؟ كۇتىلەتىن پايدا مەن ناتيجەلەرى قانداي بولماق؟ ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ استارىندا نە بار، ونىڭ نەگىزىندە قانداي قۇندىلىقتار جاتىر؟ ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ وڭ جانە تەرىس اسەرلەرى قانداي؟ ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى سالدارى قانداي؟

بولون پروتسەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە قازاقستان وتاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋعا مىندەتتى. بىراق قاتارداعى ورىنداۋشىلارعا رەفورمانىڭ ماقساتى دۇرىس ءتۇسىندىرىلۋى ءتيىس. ەشكىم ءوزى دۇرىس ۇقپاعان، ماعىناسىز جۇمىستى جاساعاندى قالامايدى. ۇيىم مەن مەكەمە باسشىلارى ءوز قىزمەتكەرلەرىنە جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ ەلىمىزدىڭ دامۋى ءۇشىن تيىمدىلىگىن، ۇلتقا جانە قوعامعا پايداسى بارىن كورسەتۋ كەرەك. ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ ماقساتى كوممەرتسيالىق پايدانى كوزدەۋ الدە وتاندىق عىلىمدى دامىتۋ ما؟ جاھاندانۋ جاعدايىندا ۇلتتىق مۇددەنى قالاي ساقتايمىز؟ ويتكەنى، ءبىلىم بەرۋدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ ءبىر ماقساتى ورتاق ەڭبەك نارىعىن قۇرۋ، ادام كاپيتالىن قايتا بولىسكە سالۋ. جۇمىس كۇشىنىڭ ەركىن الماسۋى ەرىكتى تۇردە بولسا تىپتەن جاقسى. جەكە ادام ءۇشىن ءبىلىم بەرۋدەگى جاھاندانۋدىڭ پايدالى جاعى  كوپ: كاسىبي ءوسۋ، ءوزىنىڭ قابىلەت-قارىمىن اشۋ، شىعارماشىلىق يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ جانە ت.ب. جاعدايىڭدى جاساعان ەلدەرگە وپ-وڭاي كەتىپ قالاسىڭ. ال مەملەكەت ءۇشىن شە؟ ەلىمىزدىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ توپتارى جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالاردى، جاڭعىرتۋلاردى بەلسەندى تالداپ، سىناپ ءارى تەكسەرىپ قويۋعا ءتيىسپىز. ول يننوۆاتسياعا، جاڭارتۋعا قارسىلىق  دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءبارىن ۇلتتىق سۇزگىدەن وتكىزۋ ماڭىزدى.         كەز كەلگەن مەملەكەت تەك ىزگى نيەتتەن، تازا الترۋيستىك پيعىلدان  ارەكەت ەتپەيدى.  قارجىلىق تۇرعىدا شەت ەلدەن كەلگەن ستۋدەنتتەر بۇكىل الەم بويىنشا ۋنيۆەرسيتەتتەر ءۇشىن ەلەۋلى تابىس كوزى بولىپ تابىلادى. وعان ۇلىبريتانيا مەن اقش تاجىريبەسى  ايقىن مىسال. بۇل ەلدەردە جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنىڭ الەمدىك نارىعىندا، شەتەلدىك ستۋدەنتتەردى تارتۋ ءۇشىن باسەكەلەستىك پەن قاتاڭ كۇرەس ورىن الۋدا. ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنىڭ ەكسپورتىن كەڭەيتۋ - ماڭىزدى ستراتەگيالىق مىندەت. 2025 جىلعا قاراي، حالىقارالىق بىلىمگە دەگەن سۇرانىس 7,2 ملن. دەيىن وسەدى دەپ بولجانۋدا.

بۇگىنگى تاڭدا ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ- دە كەيبىر ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن وزگەرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ماسەلەن، پسيحولوگيا ماماندىعىنىڭ وقۋ باعدارلامالارى تۇبەگەيلى تۇردە وزگەردى دەۋگە بولادى. اسىرەسە، ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرا باعدارلامالارى باتىستىق جوعارى وقۋ ورىندارى باعدارلامالارىنىڭ كوشىرمەسىنە اينالدى. بىراق، ءبىزدى ويلاندىراتىن ماسەلە: بۇل وقۋ باعدارلامالارىنداعى قازاقستاندىق مازمۇننىڭ ۇلەسى. جالپى قازاقستاندىق ەرەكشەلىك قانشالىقتى ساقتالعانى. ءباسپاسوز بەتتەرىندە وتاندىق ءونىم تۋرالى ءجيى ايتامىز. ونى مەملەكەتتىڭ داعدارىسقا قارسى ساياساتىنىڭ ماڭىزدى باعىتى دەپ سانايمىز. الايدا پراكتيكادا ونى قانشالىقتى قولداۋدامىز؟ بۇل جەردەگى نەگىزگى مىندەت – وتاندىق تاۋارلار مەن قىزمەتتەرگە، ونىمدەرگە ىشكى سۇرانىستى ىنتالاندىرۋ. قازاقستاندىق ۇلەستى دامىتۋ – بۇل ەلباسىمىزدىڭ ۇكىمەت الدىنا قويعان «ۇكىمەت ءۇشىن قازاقستاندىق ۇلەستى دامىتۋ ەڭ ءبىرىنشى ماسەلەگە اينالۋى ءتيىس. ءبىز ونى ەڭ بولماعاندا 50% دەيىن جەتكىزۋگە مىندەتتەمىز» دەگەن ستراتەگيالىق تاپسىرماسىنا سايكەس بولىپ تابىلادى. ماتەريالدىق ەمەس، رۋحاني ونىمدەردە دە وتاندىق سيپات بولۋى ءتيىس. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندىق قامتۋدىڭ بولۋىن راستايتىن ست-KZ سەرتيفيكاتى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنە بەرىلسە ارتىق بولماس ەدى. وقىتۋ باعدارلامالارىن ست-KZ سەرتيفيكاتتا كورسەتىلگەن قازاقستاندىق قۇرامنىڭ پايىزدىق قاتىناسىمەن ءوزارا ساباقتاستىرۋ كەرەك. كەم دەگەندە سىرتقى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن ءبىزدىڭ ەلگە لايىقتاۋىمىز كەرەك. بيولوگيالىق عىلىمداردا «اككليماتيزاتسيا» دەگەن ۇعىم بار. ول حايۋاناتتاردى، وسىمدىكتەردى جاڭا جەردىڭ جاعدايىنا ۇيرەتۋ، بەيىمدەندىرۋ، جەرسىندىرۋ دەگەن ماعىنانى بەرەدى. افريكانىڭ جولاق ءتۇستى تاعى جىلقىسى (زەبرا) مەن اۆستراليالىق كەنگرۋدى قازاقستانعا كوزسىز اكەلە سالمايسىڭ. ياعني، كەز كەلگەن ەكوجۇيەگە بوگدە دۇنيە  جەرسىنۋى ءتيىس. سوندىقتان كوشىرۋ پروتسەسىندە وتە ساق بولۋدى، مۇمكىن بولاتىن سالداردى ەسكەرۋدى قاجەت ەتەدى. بەلگىلى ءبىر ءتۇردى جاڭا اۋدانعا قونىستاندىرۋ ءۇشىن دە كەشەندى جاعدايلار جاسالىنادى ەكەن. مۇنداي تالاپتىڭ ءبىلىم جۇيەسىنە دە قاتىسى بار. شەتەلدەن يمپورتتالعان وقۋ باعدارلامالارى نەلىكتەن قازاقستان سەرتيفيكاتىن المايتىنى تۇسىنىكسىز. كەيبىر وقۋ باعدارلامالارىنىڭ وزگە ەلدىڭ نارىعىنا باعىتتالعانعانىن قالاي ەستەن شىعارىپ الامىز. ايگىلى Nestle كومپانياسىنىڭ جاپونداردىڭ شايدەن كوفە ىشۋگە بۇرۋ ارەكەتىنەن ەشتەڭە شىقپاعانى بەلگىلى. ءشايدى جاقسى كورەتىن وزبەكتەرگە  كوفەنى ساتىپ پايدا تابا المايسىڭ. قانشا ۇگىتتەگەنىڭمەن ولار ءشايحانادان كوفەحاناعا اۋىسپايدى. نارىق اۋديتورياسىنىڭ ۇلتتىق كودپەن بايلانىسى بارىن ماركەتولوگتار جاقسى بىلەدى. دەمەك، ءبىلىم بەرۋدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالايمىز دەپ شامادان تىس ءبىر شەكتەن ەكىنشى شەككە شىقپاي وڭتايلى ورتانى ۇستانۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قازاقستاندا ءبىلىمدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ جانە ونىڭ ۇلتتىق سيپاتىن ساقتاۋ اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى تابۋ ماسەلەسى بار. امەريكاندىقتار «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك» پەن «ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ» اراسىنا تەڭدىك بەلگىسىن قويادى ەكەن. ولار ەگەر ءبىلىم ساپاسى مەن مازمۇنى وزگە  ۇلت تاراپىنان انىقتالىپ،  ەرىكسىز ءماجبۇر ەتىلەتىن بولسا بۇل اسكەري ارەكەت دەپ باعالانۋعا ءتيىس دەپ سانالادى. سوندىقتان ءبىلىم مازمۇنىنداعى ۇلتتىق بولىك پەن جالپى ادامزاتتىق بولىك اراسىنداعى ارا قاتىناس نازاردان تىس قالماۋ كەرەك. جاڭا باعدارلامالاردىڭ ماقساتى ماڭگۇرت ۇرپاق، ماڭگۇر مامان دايارلاۋ ما؟ سونداي- اق، وتكەن تاريحىمىزدا ءوزىن اقتاعان ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىن مۇلدەم جوققا شىعارۋ قانشالىقتى دۇرىس؟ كورشى كونفۋتسيلىق مەنتاليتەتتەگى قىتايدا كەز كەلگەن جاڭا نارسە كەز كەلگەن ەسكىدەن ناشار دەلىنەدى، ال بۇگىنگى  ءبىلىم سالاسىندا كەز كەلگەن جاڭا نارسە كۇنى بۇرىن ەسكىدەن ارتىق دەپ باعالانادى. يننوۆاتسيا دەگەنىمىز جاڭا مەن ەسكىنىڭ ديالەكتيكالىق بىرىلىگى ەكەندىگىن  ەستەن شىعارىپ الامىز. ايتپەسە شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ باعدارلامالارىن دۇنيەتانىمدىق استارىنا ۇڭىلمەي، ونىڭ ءمانىن تۇسىنبەي سوقىر ەلىكتەپ قۇر كوشىرىپ الىپ جاتقانداردىڭ قىلىعىن قالاي باعالايمىز؟ باتىستاعىداي تاربيە - وتباسى مەن جەكە ستۋدەنتتىڭ شارۋاسى، ال ەڭ باستىسى- ولاردى ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا دامىتۋ دەسەك وندا اڭگىمە بولەك. الايدا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتتارىندا تۇلعانىڭ رۋحاني -ادامگەرشىلىك  دامۋى دا كوزدەلگەن عوي. ءال- فارابي بابامىز ايتقانداي، تاربيەسىز ءبىلىم بەرۋ قاۋىپتى ەكەندىگىن ەسكەرۋىمىز قاجەت. ءاربىر ەل ءوز ەكونوميكالىق جانە ساياسي مۇمكىندىكتەرىنە سايكەس جوعارى ءبىلىمدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ (حالىقارالىق ستاندارتتاردى ەنگىزۋ) ستراتەگياسىن جاسايدى. ءبىلىمدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋ جەرگىلىكتى ولشەمدى تولىقتىرۋ، ۇيلەستىرۋ جانە كەڭەيتۋ ءۇشىن ارنالعان، بىراق ودان ۇستەم بولۋ شارت ەمەس. ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ  بەيىمدەلمەگەن شەتەلدىك ۇلگىلەرىن ەنگىزۋ وڭتايلى ناتيجەگە اكەلمەيدى. كورشى رەسەي ەلىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ءبىر سوزىندە، ءومىردى قۇرۋدىڭ دايىن ۇلگىسىن كومپيۋتەرلىك باعدارلاما سياقتى باسقا مەملەكەتكە ورناتا سالۋدىڭ ۋاقىتى ءوتتى دەگەن ەدى. ءبىز ءبىلىمدى ينتەرناتسيوناليزاتسيالاۋدىڭ ەڭ وڭتايلى جولى قانداي ەكەندىگىن ءوزىمىز ىزدەۋىمىز كەرەك.

جىل سايىن جوعارى وقۋ ورنىن تامامداپ شىعاتىن ديپلومدى جاس مامانداردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىر جولى  وفسەتتىك ساياسات. وفسەتتىك ساياسات تەك ەكونوميكاعا عانا ەمەس ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا دا باسىم باعدار بوپ تابىلۋى ءتيىس. بۇل مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالۋى كەرەك. ال ءتۇپتىڭ تۇبىندە كەز كەلگەن باعدارلاما مەملەكەتتىڭ ونەركاسىبىن، وتاندىق جۇمىس كۇشىن دامىتۋعا باعىتتالۋى كەرەك. تەك ءوز ەلىمىزدەگى ادام كاپيتالىن دامىتۋ تەحنولوگيالىق سەرپىلىسكە نەگىز بولا الادى.

(جالعاسى بار)

جاراس سەيىتنۇر، ءال فارابي اتىنداعى قازۇۋ ءدىڭ جالپى جانە قولدانبالى پسيحولوگيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى 

Abai.kz