قر پارلامەنتi ءماجiلiسiنiڭ دەپۋتاتى الدان سمايىل پارلامەنت مiنبەرiندە حالىق مۇددەسi, ۇلتتىق سانا، ادەبيەت پەن مادەنيەت توڭiرەگiندە كەلەلi اڭگiمەلەر قوزعاپ جۇرگەن ازاماتتارىمىزدىڭ بiرi. بەلگiلi قالامگەردi حالىقپەن بايلانىستىراتىن دا، حالىقپەن جاقىنداستىراتىن دا وسى قىرى بولسا كەرەك. ادەبيەتتiڭ اۋىلىنان الىس كەتە المايتىن قالامگەرگە مۇڭىن شاعىپ، پروبلەماسىن قوزعاپ، تۋعان تiلiنiڭ، ادەبيەتiنiڭ جىرىن ايتىپ كەلەتiندەر دە حالىقتىڭ ءوز وكiلدەرi. بiزدiڭ دە دەپۋتاتپەن اڭگiمەمiز "قارا قازان، سارى بالانىڭ" قامىنان باستالدى...

- الدان اعا، جاقىندا الماتى وبلىسىنداعى تۇزدىباستاۋ اۋىلىندا ەكi بiردەي بالا ءوزiن-ءوزi اسىپ ءولتiردi. ماسەلە، ولاردىڭ قانداي جاعدايلارمەن اسىلىپ ولگەنiندە ەمەس، ەلiمiزدە قازiر ءوز-وزiنە قول جۇمساۋ سياقتى فاكتiلەر جيiلەپ كەتتi. بۇل قوعامنىڭ بۇگiنگi كورiنiسiن كورسەتەدi دەپ ويلامايسىز با؟

قر پارلامەنتi ءماجiلiسiنiڭ دەپۋتاتى الدان سمايىل پارلامەنت مiنبەرiندە حالىق مۇددەسi, ۇلتتىق سانا، ادەبيەت پەن مادەنيەت توڭiرەگiندە كەلەلi اڭگiمەلەر قوزعاپ جۇرگەن ازاماتتارىمىزدىڭ بiرi. بەلگiلi قالامگەردi حالىقپەن بايلانىستىراتىن دا، حالىقپەن جاقىنداستىراتىن دا وسى قىرى بولسا كەرەك. ادەبيەتتiڭ اۋىلىنان الىس كەتە المايتىن قالامگەرگە مۇڭىن شاعىپ، پروبلەماسىن قوزعاپ، تۋعان تiلiنiڭ، ادەبيەتiنiڭ جىرىن ايتىپ كەلەتiندەر دە حالىقتىڭ ءوز وكiلدەرi. بiزدiڭ دە دەپۋتاتپەن اڭگiمەمiز "قارا قازان، سارى بالانىڭ" قامىنان باستالدى...

- الدان اعا، جاقىندا الماتى وبلىسىنداعى تۇزدىباستاۋ اۋىلىندا ەكi بiردەي بالا ءوزiن-ءوزi اسىپ ءولتiردi. ماسەلە، ولاردىڭ قانداي جاعدايلارمەن اسىلىپ ولگەنiندە ەمەس، ەلiمiزدە قازiر ءوز-وزiنە قول جۇمساۋ سياقتى فاكتiلەر جيiلەپ كەتتi. بۇل قوعامنىڭ بۇگiنگi كورiنiسiن كورسەتەدi دەپ ويلامايسىز با؟
- قوعام دەگەندە، ونى جەكە دارا ادامنىڭ ومiرiنەن ءبولiپ الىپ قاراۋعا بولمايدى. جالپى، قوعامدى ادامنىڭ ءوزi جاسايدى. ادامىڭ قانداي، ءومiر ءسۇرiپ جاتقان ازاماتتاردىڭ دەڭگەيi قانداي، ولاردىڭ وي-ءورiسi, ولاردىڭ اينالاعا دەگەن كوزقاراسى قانداي، سەنiڭ قوعامىڭ دا سوعان قاراپ قالىپتاسادى. قوعام ادامدى تاربيەلەيدi دەگەنگە ءوز باسىم كەلiسپەيمiن. بiز وزiمiزگە لايىق قوعامدى ءوزiمiز قۇرۋىمىز كەرەك. شىندىعىن ايتايىق، بiز رۋحاني ومiرiمiزدە وسىنداي قوعامدى قۇرا الماي جاتىرمىز. بiز اينالامىزدا بولىپ جاتقان وزگەرiستەردەن كوش كەيiن قالىپ قويدىق. بiز الەمدi تانۋدان كەندە ەمەسپiز. ماسەلەن، وسى استانانىڭ وزiندە جيi-جيi الەم دەڭگەيiندە رۋحاني كونفەرەنتسيالار، فورۋمدار وتكiزiپ جاتىرمىز. بiراق، سول الەم جاڭالىقتارىنىڭ، "ول اقپاراتتىق بولا ما، ول ساياسي بولا ما، ول رۋحاني بولا ما نەمەسە مادەني بولا ما، ونىڭ بiزدiڭ قازاق قوعامىنا اسەرi قانداي؟" دەگەن سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرگەنiمiز جوق. كەشە كەڭەستەر وداعىندا رەسەي مادەنيەتiن ايىپتادىق. "بiزدiڭ ءداستۇرiمiز بەلگiلi بiر دەڭگەيدە ورىستانىپ بارا جاتىر، بiز اراق iشۋدi كوبەيتتiك، قىزدارىمىز جەڭiلتەك بولدى، وزگە ۇلتقا تۇرمىسقا شىقتى" دەگەن ايىپتاۋلاردى جيi ايتتىق قوي. ەندi ولاردىڭ ءبارi اشەيiن دۇنيە بولىپ قالدى. قازiرگi قازاق قوعامىندا ەۋروپانىڭ دا مادەنيەتi, قىتايدىڭ دا مادەنيەتi كەلiپ سiڭiپ جاتىر، ءوزiمiز ارالاسىپ جۇرگەن ەلدەردiڭ بارiنەن دە بiرنارسەلەر الىپ جاتىرمىز جانە ولار اكەلiپ جاتىر. مۇنىڭ بارلىعىنىڭ كەلۋiنiڭ نەگiزگi جولى - اقپارات. ينتەرنەتكە كiردiك، قازiر بۇكiل ۇيدە كابەلدiك دۇنيەلەر سايراپ تۇر. الەمدە نە بولىپ جاتقانىنىڭ بارiنەن دە حاباردارمىز. ولاردىڭ كورسەتiپ جاتقان فيلمدەرiن دە كورەمiز. سولاردىڭ iشكەنiن iشiپ، كيگەنiن كيiپ ءجۇرمiز. ماسەلەن، مەنiڭ ۇستiمدە تۇرعان كيiمiمدە بiردە-بiر قازاق كيiمi جوق. شاش قويۋىم دا قازاقشا ەمەس، تiپتi سويلەۋ مانەرiم دە بۇرىنعى قازاقتiكi ەمەس. ياعني، مەنiڭ مiنەز-قۇلقىمدا كوپتەگەن وزگەرiستەر بار. ال، ەندi سونىڭ تۇپكiلiكتi اسەرi قانداي بولادى؟ ءدال وسى ماسەلەنi زەرتتەپ جۇرگەن ادامدى دا، ەكسپەرتتi دە كورiپ جۇرگەنiم جوق. راس، اندا-ساندا زيالىلار، قايراتكەرلەرiمiز ايتادى. ونى پارلامەنت ءماجiلiسiنiڭ قابىرعاسىندا جيi كوتەرiپ ءجۇرمiز. بiراق، سوعان قولداناتىن شارامىز جوق. قازiرگi بالالاردىڭ پسيحولوگياسى، بiزدi بىلاي قويعاندا، وسىدان بەس-التى جىل بۇرىنعى بالالاردىڭ مiنەزiنەن وزگەشە. بۇلار قاي قوعامنىڭ بالالارى ەكەنiن تۇسiنبەيسiڭ؟ قازاق قوعامىنىڭ بالاسى ەمەس، ول - انىق. جاڭا قازاقستاندىق قوعامنىڭ بالاسى دەيiن دەسەم، وعان دا ۇقسامايدى. بiزدiڭ ۇستاپ وتىرعان يدەولوگيامىز با دەيiن دەسەم، وعان دا كەلمەيدi. ول بالالار نە ازيالىق ەمەس، نە ەۋروپالىق ەمەس، نە شىعىستىق، نە باتىستىق ەمەس. بiز وسىنداي الەمگە بەت بۇرىپ، كەتiپ بارا جاتىرمىز. مۇنىڭ بارلىعىن جاھاندانۋ پروتسەسi دەپ، سوعان اۋدارا بەرەمiز عوي. مۇنىڭ ءبارi بiزگە توسقاۋىلسىز اعىلىپ كەلiپ جاتقان اقپاراتتىڭ اسەرi. بەلگiلi بiر ۋاقىتقا سالىپ تارازىلايتىن بولساق، بiر ون مينۋتتىڭ iشiندە ءۇش جارىم ميللياردقا دەيiن اقپارات سiزگە كەلiپ، كەتەدi ەكەن. ونى تەلەۆيدەنيە ارقىلى الۋعا دا بولادى، ينتەرنەت ارقىلى دا الۋعا بولادى. تولىپ جاتقان بiزدەگi مادەني وشاقتارى ارقىلى الۋعا دا بولادى. مادەني وشاقتارى دەگەنiمiز نە؟ ماسەلەن، استانادا "سينەما سيتي" دەگەن تەاترلار بولدى. قازiر اتى وزگەردi. وندا كورسەتiلiپ جاتقان فيلمدەر باياعى بiز كورەتiن "قىز جiبەك" پەن "قوجا" ەمەس. ولاردىڭ بارلىعى شەتەلدەردە تۇسiرiلگەن فيلمدەر. مىسالى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ "اباي جولى" مەن بالزاكتىڭ رومانىنىڭ ەكەۋiنiڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بار عوي. بالزاك ءوزiنiڭ فرانتسۋزىنىڭ پسيولوگياسىمەن، مiنەز-قۇلقىمەن، فرانتسۋزدىق داستۇرiمەن جازىپ وتىر، مۇحتار اۋەزوۆ قازاقشا الاشتىق داستۇرمەن جازىپ وتىر. ەكەۋiنiڭ بەرەتiنi دە ەكi ءتۇرلi. مەنiڭ اكەم مۇعالiم بولدى. سول اكەلەرiمiز اگاتا كريستيدiڭ، دجەك لوندوننىڭ شىعارمالارىن وقىتۋدىڭ وزiنەن بiزدi بەزدiرۋگە تىرىساتىن. قازiرگi بالالاردىڭ وقىپ كورiپ جاتقاندارى ول كiتاپتاردىڭ دەڭگەيiنەن دە اسىپ كەتتi. بۇل ءۇردiس استانادا، الماتىدا، وبلىس ورتالىقتارىنا دەيiن دەندەپ ەنiپ كەتتi. كەز كەلگەن سۋپەرماركەتتەردiڭ iشiندە كومپيۋتەرلiك كلۋبتار جۇمىس iستەيدi. تiلi شىققان بالادان باستاپ، مەكتەپ بiتiرەيiن دەپ وتىرعان جاسوسiپiرiمگە دەيiن، سول كلۋبتاردا وتىرادى. وندا نە كورسەتiپ جاتىر؟! بiر رەت سوندا كورسەتەتiن ويىنداردى ادەيi بارىپ تاماشالادىم. ولار زومبيلەر، بiرiنiڭ ەتiن بiرi جەپ جاتقاندار، كiسiنiڭ باسىن شاۋىپ جاتقاندار، ىلعي وسىنداي جىرتقىشتىق فيلمدەر. ءۇش رەت باردىم. ۇشەۋiندە دە بالالار تولىپ وتىردى. باسشىلارىمەن دە سويلەستiم. "ليتسەنزيالارىڭ بار ما؟" دەپ سۇراسام، "جوق" دەيدi. مۇنىڭ ءبارiن قايدان الادى؟ ايتپايدى. سول كلۋبقا بiر رەت بارعان بالانى قايتا شىعارۋ قيىن. جاڭاعى ءوزiڭ ايتقان بالالار تۋرالى دا تەلەديداردان كوردiم. ولاردىڭ ءولiمiنiڭ انىق-قانىعىن Iشكi iستەردە iستەيتiندەر انىقتاي جاتار. مەنiڭ انىق بiلەتiنiم، جاڭاعى مەن ايتقان اقپاراتتىق دۇنيەلەردiڭ اسەرi كوپتەگەن مەكتەپتەرiمiزدە كورiنiس تاۋىپ جاتىر.
- بالالاردىڭ عانا ەمەس، ۇلكەندەردiڭ دە ومiردەن باز كەشۋi, قيىندىققا قارسى تۇرا الماۋى، تاعدىرىنا قارسىلىقسىز بولۋىنىڭ سالدارلارى شە؟ ءسال قيىندىق كورسە، ءمۇجiلiپ، ءوزiن-ءوزi قۇرتۋعا دايىن تۇراتىن ادامدار لەگi پايدا بولعان سياقتى. ول دا قوعامعا بايلانىستى ما، الدە ادامعا ما؟
- مۇنىڭ ءبارi بۇگiنگi قوعامدا، ياعني قازiر پايدا بولعان دۇنيە دەپ ايتۋعا بولمايدى. ادامنىڭ پسيحولوگياسىنىڭ وزگەرۋi, اركەزدە دە بولىپ تۇرعان. سىرتقى اسەردiڭ كۇشi دە بولۋى مۇمكiن. ماسەلەن، مەن جەزقازعان وبلىسىنىڭ جاڭارقا اۋدانىندا تۋىپ-وسكەن اداممىن. بiزدiڭ جانىمىزداعى بەتپاقدالادا پوليگون بولدى دەپ ەستiدiك، ءوزiمiز كورگەنiمiز جوق. جەتپiسiنشi جىلعا قاراي، اي-شاي جوق، امان-ەسەن جۇرگەن، ون جەتi مەن جيىرما بەستiڭ اراسىنداعى قىز-جiگiتتەردiڭ ءوزiن-ءوزi اسىپ ءولتiرۋi جيi بولدى. مەن بۇعان سول كەزدەگi قوعامدى نەمەسە ادامداردىڭ پسيحولوگياسىن ايىپتاي المايمىن. ەكولوگيانىڭ، پوليگونداردىڭ اسەرi بولۋى مۇمكiن. ارينە، ول كەز بەن قازiرگi كۇندi سالىستىرۋعا كەلمەس. قازiر بiز نارىق زامانىندا ءومiر ءسۇرiپ جاتىرمىز. ءاربiر ادام ءوزiنiڭ تاعدىرىنا ءوزi جاۋاپ بەرەتiن بولدى. كەڭەس كەزiندە سەنi جۇمىسسىز وتىرعىزبايتىن. ساعان مiندەتتi تۇردە جۇمىس تاۋىپ بەرەتiن. كەڭەس كەزiندە باي ادام بولعان جوق، بiراق ءاربiر وتباسى ءوزiنiڭ بالا-شاعاسىنىڭ iشiپ-جەمi ءۇشiن قىزمەت ەتتi. بالالارى ەرتەڭ بiلiم الماي قالادى دەپ قينالعان جوق، جۇمىسسىز قالادى دەپ ۋايىم دا شەككەن جوق. ياعني، مەملەكەت سەنiڭ تاعدىرىڭا تولىق جاۋاپ بەردi. قازiرگi نارىق زامانىندا، ءار ادام ءوزiنiڭ تاعدىرىنا ءوزi جاۋاپتى. وعان ەشكiمدi ايىپتاۋعا بولمايدى. دەمەك، ادام ومiردەگi قيىندىقتارمەن جەكە قالىپ وتىر. سەن ءۇشiن باسقالار كۇرەسپەيدi, ءوزiڭ كۇرەسۋiڭ كەرەك، ءوزiڭ قيىندىقتاردى جەڭۋiڭ كەرەك. كۇرەسكە دايىن ەمەس ادامدار الگiندەي ارەكەتتەرگە بارادى. قيىندىققا شىداي المايدى، توزiمدiلiك جوق. جاسىراتىن ەشتەڭەسi جوق، قالالارعا قانشاما ادامدار كەلiپ جاتىر. قۇرىلىسقا تۇرادى، تۇراتىن ءۇيi جوق. كۇندiز-ءتۇنi قۇرىلىستا، جالاقىسىن ۋاقتىلى بەرiپ تۇرسا جاقسى. اۋىلعا بارايىن دەسە، اۋىلدا جۇمىس جوق. قايتىپ بارۋعا ارلانادى. تاپقان-تايانعانىنىڭ جارتىسىنان كوبiن وتباسىنا جiبەرەدi. وسىنداي تۇرمىس بەلگiلi بiر ۋاقىتتاردان كەيiن ادامدى قاجىتۋى مۇمكiن. بۇل دا ءار ادامنىڭ iشكi قۋاتىنا بايلانىستى. قيىندىقتى كوتەرە الماي، اجىراسىپ كەتiپ جاتقاندار دا قانشاما. جامان جولعا ءتۇسiپ جاتقاندار دا كەزدەسەدi. بۇل جەردە قوعام تۋرالى ايتۋىمىزعا بولادى. قوعام ءدال سولاي بولدى ەكەن دەپ، زامانعا يلەنiپ كەتپەي، سونى قالاي جەڭiپ شىعۋدى ارقايسىمىز ويلانۋىمىز كەرەك. وسىنداي دەڭگەيگە ەشقايسىمىز دا بiردەن جەتكەن جوقپىز. قازiر "پاتەرسiز ءجۇرمiز" دەيدi. كەشەگi كەڭەس كەزiندە وقۋ بiتiرگەننەن كەيiن مەن دە وتباسىممەن ون بiر جىل پاتەردە ءجۇردiم. ون بiر جىل كiسiنiڭ ءۇيiن جالدادىم. ون بiر جىلدان كەيiن عانا قولىم بiر بولمەلi ۇيگە ارەڭ جەتتi. سولاي بولدى ەكەن دەپ، ومiردەن باز كەشiپ كەتۋiمە بولا ما؟ ول كەزدەگi قيىندىقتار تۋرالى ايتپايمىز دا، ونىڭ بارiنە بiز تابيعي زاڭدىلىق دەپ قارادىق. ويتكەنi, بiزدiڭ قاتارلارىمىزدىڭ ءبارiنiڭ دە جاعدايى سولاي بولدى.
- بiراق، سiزدەردە بiر ءۇمiت بولدى عوي.
- ءيا، ايتەۋiر پاتەرسiز قالمايتىنىمىزدى بiلدiك. وقۋ بiتiردiم. اقمولا وبلىسىنا جولداما بەردi. اقمولاعا كەلگەن كەزiمدە جۇمىسىم دايىن تۇردى.

ۇلتتىق كينو تۇسIرەتIن رەجيسسەرلەرIمIزدIڭ دەڭگەيI تومەن

- جاڭا اقپاراتتىق ديۆەرسيا تۋرالى ايتا كەتتiڭiز. جالپى، سىرتتان اعىلىپ كەلiپ جاتقان اقپاراتقا قاشان توسقاۋىل قويامىز؟
- توسقاۋىلدى قويۋعا بiز مiندەتتiمiز. دەموكراتيا دەگەن دۇنيەنi كەيبiر زيالى ازاماتتارىمىز بولسىن، باسشىلىق قىزمەتتە جۇرگەن ازاماتتارىمىز بولسىن، مەنiڭ ويىمشا، دۇرىس تۇسiنبەيدi. بiزگە دەموكراتيانى ۇيرەتiپ جاتقان ەۋروپا مەملەكەتتەرiندە وسىنداي اقپاراتتارعا توسقاۋىل قوياتىن زاڭدار بۇدان جيىرما-جيىرما بەس جىل بۇرىن قابىلدانعان. ماسەلەن، يتاليادا 1993 جىلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ بالالارعا زياندىلىعى تۋرالى زاڭ شىققان. ول زاڭ بويىنشا، ەل جاتقانعا دەيiن اتىس-شابىسى بار فيلمدەر كورسەتiلمەيتiن بولىپتى. ەروتيكا، پورنوگرافيا بالالارعا كورسەتiلمەيدi. وسىنداي زاڭ اۆستراليادا شىقتى. بالالاردى زياندى اقپاراتتان قورعايتىن ارنايى كوميتەت فرانتسيادا دا قۇرىلدى. تiپتi, اقش-تىڭ وزiندە 1954 جىلى كونگرەستە قارالىپ، ارنايى شەشiلگەن بولاتىن. بiزگە كەلiپ جاتقانداردىڭ كوبi, جاسىرىن دۇنيەلەر. ولاردىڭ جاسىرىن تۇردە شىعارىپ، وسىنداي دامۋشى نەمەسە ارتتا قالعان ەلدەرگە بيزنەس جاساۋ ءۇشiن شىعارىلىپ جاتقان ارزانقول دۇنيەلەرi. گولليۆۋدتىڭ ءتۇسiرiپ جاتقان فيلمدەرiنiڭ بارiندە يدەولوگيا بار. الەمدiك كينوفيلمدەردiڭ ستاندارتىنا سايكەس كەلەتiن، كوركەمدiك دەڭگەيi بيiك شىعارمالار. كورەيانىڭ، تۇركيانىڭ فيلمدەرiن وزدەرiڭiز بiلەسiزدەر. كورەيانىڭ بiر فيلمiن كورiپ ءجۇرمiن. سوندا بiر ساتقىن تاعى بiر وپاسىزعا ايتادى: "ەي، ەكەۋمiزدiڭ وسى ساتقىندىعىمىزدان وتانىمىزعا بiر قاۋiپ تونەدi عوي، قويايىق" دەيدi. كوردiڭiز بە، بۇل وپاسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانى. ايتا بەرسەڭ، كiنالi بولاسىڭ، "قازاقفيلم" ءتۇسiرiپ جاتقان فيلمدەر قايدا كەتiپ بارا جاتىر؟ سىرتقا جالاڭ ەلiكتەۋدەن تۋعان دۇنيەلەر. كلاسسيكالىق فيلمدەردiڭ دەڭگەيiندە كوركەم دۇنيە جاسايتىن رەجيسسەرلەر جوقتىڭ قاسى.
- "قىز جiبەكتi", "اتاماننىڭ اقىرىن", "مەنiڭ اتىم قوجانى" تۇسiرگەن شاقتا كەڭەستiك يدەولوگيا دۇرiلدەپ تۇردى. تسەنزۋرانىڭ جايى تاعى ءمالiم. بiراق، سوعان قاراماستان جاقسى دۇنيەلەر ومiرگە كەلدi. قازiر بiزدە مۇمكiنشiلiك تە بار، دەموكراتيا دا بار، ەندەشە نەگە ۇلتتىق دۇنيەلەر تۇسiرiلمەيدi?
- بۇل رەجيسسەرلەردiڭ دەڭگەيiنiڭ تومەندiگiنەن. بۇعان مەن باسقا ەشنارسە ايتا المايمىن. ولاردىڭ قابiلەتi جەتiپ تۇرسا، بiرنەشە سەريالدى قازاقتىڭ تاريحىن نەگە تۇسiرمەيدi?! ابىلاي تۋرالى كينو سەريالدار نەگە شىقپايدى؟! تiپتi, دايىن تۇرعان ەسەنبەرليننiڭ "كوشپەندiلەرiنiڭ" iزiمەن تاريحي كينو نەگە تۇسiرمەيمiز نەمەسە قازاق قوعامىنىڭ پروبلەمالارى ايتىلاتىن فيلم نەگە جاساماسقا؟! قازiرگi دۇنيەلەردiڭ كوبi رەسەيدiڭ ورتانقول دۇنيەلەرiنەن دە تومەن. كەيدە مەن قازiرگi كەلگەن جاڭا تولقىننىڭ بiرازى ۇلتتىق داستۇردەن، ۇلتتىق مادەنيەتتەن قول ءۇزiپ قالعان ادامدار شىعار دەپ قورقام. سەنiڭ ار جاعىڭدا ۇلتتىق نامىسىڭ، ۇلتتىق سەزiمiڭ قايناپ جاتاتىن بولسا، ءوز تاريحىڭدى قانىپ وقىعان بولساڭ، ءداستۇرiڭدi جاقسى بiلەتiن بولساڭ، سەن ونداي جاقسى دۇنيەگە بارماي تۇرمايسىڭ.
- رەجيسسەرلەردiڭ دەڭگەيiنiڭ تومەندiگi دالادا ەمەس، قالادا، ياعني اسفالتتە وسكەندiگiندە ەمەس پە؟
- سولاي بولاتىن بولسا، وعان كوزiمiز جەتكەن بولسا، وندا مادەنيەت مينيسترلiگi ۇلتتىق باعىتتاعى رەجيسسەرلەردi وزدەرi تاربيەلەپ، وزدەرi دايىنداۋعا كiرiسۋ كەرەك. مىسالى، تالانتتى جاستار بار، جوق ەمەس. ولاردى وسىعان يكەمدەۋ كەرەك. سولارعا جاعداي جاساپ بەرۋ كەرەك. بiزدە جازۋشىلارىمىز دا جەتەرلiك. ولاردىڭ شىعارمالارىنىڭ iشiندە كينوعا سۇرانىپ تۇرعاندارى دا تابىلادى. بiزگە "ماتەريال قايدا؟" دەيدi. ماتەريالدىڭ ءبارi سوندا جاتىر. رەسەيدiڭ كينوفيلمدەرiنiڭ كوبiن كورiپ ءجۇرمiز. "پالەنبايدىڭ رومانى بويىنشا، تۇگەننiڭ پوۆەسiنiڭ جەلiسi بويىنشا" دەپ ءتۇسiرiپ جاتىر. شەرحان مۇرتازا تۇرار رىسقۇلوۆتى جازدى، مۇحتار ماعاۋين "الاساپىراندى" جازدى. ءابiش كەكiلباەۆ "ۇركەردi" جازدى. ودان ارتىق سيۋجەت، ودان ارتىق وقيعا، ودان ارتىق تاريحي شىندىقتى ايتىپ بەرۋ قيىن. تەك، سونى زەرتتە دە، كينوعا اينالدىر. رەسەيدە كينويندۋستريا مىناداي قۇرىلىمدا جاسالىنعان. بiرiنشi, سول رەسەيدە بار ادەبيەتتi زەرتتەيتiن بiر توپ بار. بۇكiل اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن جيناپ الادى دا، سونىڭ تاريحىن بiر بولەك، باسقالارىن بiر بولەك زەرتتەيدi دە، كينوعا كەلەتiنiن بولەكتەپ جيناپ الادى. ەكiنشi بiر توپ بار، ول - كينوستسەناريستەر. ولار تاپسىرما بويىنشا ستسەناري جازۋمەن اينالىسادى. ءۇشiنشiسi, رەجيسسەرلەر. دايىن ستسەناريدi رەجيسسەر الادى دا تۇسiرۋگە كiرiسەدi. ودان كەيiنگi توپ - مەنەدجەرلەر. مەنەدجەرلەر فيلم ءتۇسiرiلiپ جاتقاننان باستاپ، ونى قايدا، قاي جەرگە تاراتۋدى ويلايدى. وسىلاي ۇزدiكسiز بiر پروتسەس ءجۇرiپ جاتىر. بiزدە ول جوق. "ماحامبەتتi" ءتۇسiردi, شىقپادى. "بiرجان سالدى" ءتۇسiردi, بiرەۋلەر ماقتايدى، بiرەۋلەر اسپانداتىپ ءجۇر. بiراق، سول فيلمدi اقسەلەۋ سەيدiمبەك مارقۇمنىڭ كوزi تiرiسiندە، قويشىعارا سالعارا، تولەن ابدiك، تورتەۋمiز بارىپ كوردiك. ەشقايسىمىزدىڭ كوڭiلiمiزدەن شىققان جوق. ۇلى تۇلعالارعا بارۋ ءۇشiن ولاردى ابدەن زەرتتەۋ كەرەك. سەن ولاردى ءتۇسiرۋ ءۇشiن، تەك ونەرiن الساڭ، ولاردىڭ بۇكiل وبرازىن شىعارا المايسىڭ. اباي، ماحامبەت، بiرجان، اقان - ولار حالىقتىق تۇلعالار. سەن رەجيسسەر رەتiندە حالىقتىڭ رۋحاني كوسەمi, رۋحاني جەتەكشiسi بولعاندىعىن قوسا شىعارۋىڭ كەرەك. كوبiنەسە، بiزدە وسى جەتپەي جاتادى.
- بiزدiڭ رەجيسسەرلەرiمiزدiڭ بۇعان ايتار ءۋاجi دە دايىن. ولار وزدەرiنiڭ "مۇستافاسىن", وزدەرiنiڭ "ابايىن" تۇسiرەتiن سياقتى...
- ءوزiمنiڭ "ابايىمدى" دەگەندە، ابايدى ءوزiڭ قانشالىقتى ءتۇسiندiڭ، سول دەڭگەيمەن عانا ولشەيسiڭ. مەن ابايدى تولىق ءتۇسiنۋiم مۇمكiن، ەندi بiرەۋ ابايدى تەرەڭiنەن، جان-دۇنيەسiمەن بiرگە ءتۇسiنۋi مۇمكiن. ەندi بiرەۋ ابايدى جارىم-جارتىلاي تۇسiنسە، ەندi بiرەۋ شالا-شارپى ءتۇسiنۋi مۇمكiن. سول شالا-شارپى تۇسiنگەن ادام "مەنiڭ ابايىم" وسى دەپ، ءوز تالعامىمەن، ءوز كوزقاراسىمەن ابايدى جاساسا نە بولادى؟! اباي - بiرەۋ-اق. ابايدى تۇتاس تانۋ كەرەك، ابايدى تۇتاس شىعارۋ كەرەك، وعان قابiلەتiڭ جەتپەسە، ول تاقىرىپقا بارما؟! مەنiڭ "مۇستافا شوقايىم" دەيدi. مۇستافا شوقايدى مەن وسىلاي تانىدىم دەپ، ونى الاشورداعا قارسى شىعاراتىن بولساق، وندا نە بولادى؟ قازiرگi الاشوردانى بiلمەيتiن جاڭا تولقىننىڭ وكiلدەرi كەلiپ، "مەنiڭ مۇستافام مىناۋ" دەپ، ءوزiنiڭ شالا-شارپى تۇسiنiگi بويىنشا اڭگiمە جازاتىن بولسا، سولاي كينو تۇسiرەتiن بولسا، وندا نە بولعانى؟! ولار حالىقتىڭ ادامدارى، حالىقتىڭ اسىلدارى. سوندىقتان، حالىقتىق دەڭگەيدە عانا تۇسiرەسiڭ، باسقاشا دەڭگەيدە تۇسiرۋگە جول جوق، بولمايدى دا.

قابIلەتسIزدIگIن جاسىرۋ ءۇشIن ءادIس-ءتاسIل ويلاپ تاپقىسى كەلەدI

- ۇلتتىق دۇنيە تۋدىراتىن رەجيسسەر بولۋ ءۇشiن نە قاجەت؟
- قازiر كينودا دا، ادەبيەتتە دە بiر اعىمدار پايدا بولدى. جالپى، بۇل مۋزىكادا دا بار. شەتەلدە ەسكiرiپ كەتكەن ادiستەر بار عوي تولىپ جاتقان، توڭكەرiستەن كەيiن، بولشەۆيكتiك رەسەيدiڭ العاشقى كەزەڭدەرiندە ماياكوۆسكيلەردە فۋتۋريستiك اعىمدار بولدى. ونان كەيiن، حرۋششەۆتiڭ كەزiندە باتىستىق ابستراكتسيونيزمگە كەتكەندەر بولدى، پوستمودەرنيزم دەدi. بۇلاردىڭ ەشقايسىسى دا باتىستا قابىلدانباعان دۇنيەلەر. بۇكiل الەم مويىنداعان ادەبيەتتi - كلاسسيكالىق ادەبيەت دەيمiز. كلاسسيكالىق ادەبيەتتiڭ قالىپتاسقان يدەولوگياسى، قالىپتاسقان كاسiبi بار. وعان قالىپتاسقان الەمدiك كوزقاراس بار. ول - اباي، ول - مۇحتار اۋەزوۆ، ول - بالزاك، ول - حەمۋەنگۋي، ول - گەتە، وسىلاي تiزiپ كەتە بەرۋگە بولادى. ال وسىنداي كلاسسيكالىق دۇنيە تۋدىرا المايتىن ادامدار وزدەرiنiڭ قابiلەتسiزدiگiن الگiندەي ادiستەرمەن جاسىرعان. سiز "اباي جولىن" جازا المايسىز، ەندi نە iستەۋiڭiز كەرەك؟ ءوزiڭiزدiڭ قابiلەتiڭiزگە لايىقتى كەلەتiن ءادiستi تاۋىپ الاسىز. تولىپ جاتقان يۋ-قيۋ ادiستەردiڭ ءبارi, مەنiڭ كوزiم جەتكەن نارسە، قابiلەتسiزدiكتi جاسىرۋدىڭ وڭاي جولى. قازiر كەيبiر ادەبيەتشiلەر: "ادامدى سۋرەتتەۋدiڭ كەرەگi نە، سوزبەن سۋرەتتەۋدiڭ كەرەگi قانشا، ادامنىڭ iشiن قازۋدىڭ قاجەتi نە؟" دەگەن سياقتى اڭگiمەلەر ايتىپ ءجۇر عوي. ءومiردiڭ نەگiزگi العىشارتى وسى ەمەس پە؟ ءومiر اۋەلi سەزiمگە اسەر ەتۋi كەرەك. ءومiر - حاق، ءولiم - حاق. وسىنى وسىلاي سالدىر-كۇلدiر ايتا سالعانىڭمەن، ەشكiم تۇسiنبەيدi. ءومiر دەگەن نە ەكەنiن، ءولiمنiڭ نە ەكەنiن مۇحتار اۋەزوۆشە نەمەسە مۇقاعاليشە تەبiرەنتiپ ايتىپ بەرشi. ادامنىڭ جان-دۇنيەسiن مۋزىكادا نۇرعيسا تiلەنديەۆ نەمەسە تاتتiمبەتشە، ءشامشi قالداياقوۆ سياقتى مولدiرەتiپ، اۋەندەتiپ بەرە الاسىڭ با؟ ال، ەندi وسىنى جاساي الماعان ادام مۋزىكادا تارس-تۇرس بiردەڭەنi ويلاپ تابۋى مۇمكiن. "ماسس مەديا، ماسس مۋزىكا" دەيدi. ياعني قالىڭ توبىرعا ارنالعان، بiر رەت قولدانىلاتىن شپريتستەر سياقتى دۇنيەلەر قاپتاپ ءجۇر.
- مۇنىڭ سىرى قابiلەتسiزدiك جانە انا تiلiن بiلمەۋدە جاتقان جوق پا؟
- تiلدi بiلمەي-اق كەرەمەت دۇنيە جاساۋعا بولادى دەۋ دارىنسىزدىقتىڭ سالدارى. گەتەنiڭ ايتاتىنى بار: "تازا ەشتەڭە iستەمەۋ زياندى ەمەس، بiراق، ءوزiڭ قابiلەتiڭ جەتپەي تۇرىپ، بiردەڭە iستەۋ زياندى". ياعني ادامزاتتىق قۇندىلىقتى قۇرتۋ بولىپ تابىلادى. سول تولىپ جاتقان مۋزىكا سالاسىندا ادامزات جاراتىلعالى بەرi بولىپ كەلە جاتقان جانرلاردىڭ قايسىسى ومiرشەڭ بولدى، سونى تاڭدا...
- سiز ايتىپ وتىرعان بۇل پروبلەمالار بۇگiنگi جاس دارىندارىمىزدىڭ، جاس قالامگەرلەرiمiزدiڭ بويىنان كورiنiس تاۋىپ وتىر ما؟
- بارiندە ەمەس. قازiرگi جاستاردىڭ ادەبيەتi تۋرالى ايتساق، قازiر پروزا كەنجەلەپ قالدى. جاستاردىڭ iشiندە پروزاعا بارىپ جۇرگەندەر از. ونىڭ دا وزiندiك سەبەبi بار، پروزانىڭ قارا جۇمىسى كوپ. ويلانۋدى، تولعانۋدى قاجەت ەتەدi. ال، پوەزيادا وتە دارىندى جاستارىمىز بار. ولار قازاق تiلiن بiزدەن ارتىق مەڭگەرگەن. اتتەڭ نە كەرەك، سول جاستاردىڭ شىعارمالارىن ءوز دەڭگەيiندە ناسيحاتتاپ، ەلگە تانىتا الماي جاتىرمىز. بiز، كوبiنەسە، جاستارعا جول بەرمەي ءجۇرمiز. كiتاپ دۇكەنiنە بارىڭىزشى، سوۆەت وداعى كەزiندە توم-توم بولىپ، قايتا-قايتا شىققان دۇنيەلەر تاعى قايتا باسىلىپ، كiتاپ دۇكەندەرiنiڭ سورەسiندە لىقىپ تۇر. اۆتورلارىنىڭ اتتارىن ايتپاي-اق قويايىن، انانىڭ-مىنانىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ، تىقپالايدى، سوسىن شىعارتادى. قازiر كوپ تومدىق دەگەن قاپتاپ كەتتi. مىسالى، مەنiڭ ۇيiمدە قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ بارلىق شىعارمالارى تۇر. ونى قايتادان جيىرما-وتىز تومدىق ەتiپ شىعارعاندا نە بولادى؟! ماسەلەن، عابيت مۇسiرەپوۆ ءوزiنiڭ كوزi تiرiسiندە ءۇش تومدىعىن عانا ازiرلەپ شىعارىپ كەتتi. سول عابەڭنiڭ بۇكiل شىعارماسىن جيناساڭىز، ەلۋ تومعا جەتۋi مۇمكiن. "نەگە سويتپەيمiز؟" دەگەن وي كەلەدi ماعان. الگi تومداردىڭ ورنىنا جاستاردىڭ جاقسى دۇنيەلەرiن شىعارايىق. ادەبيەت ءۇشiن كەرەگi وسى. قازiر كiتاپ وقۋعا ادامنىڭ قولى تيە بەرمەيتiن زاماندا ادەبيەتتi دە وسى زامانعا بەيiمدەۋ كەرەك. كiتاپ وقيتىن ۋاقىت جوق. مەنiڭ ۋاقىتىم بولسا، جاتىپ الىپ وقيتىن ەدiم. مەن ادەبيەتشi بولعاننان كەيiن وقيمىن، قالعان ادامنىڭ ۋاقىتى جوق. باتىستا بiر بەتتiك، جارتى بەتتiك رومان دەگەندەر بار. ولاردىڭ ءبارi بەكەردەن بەكەر شىققان جوق. ويتكەنi, ۋاقىتتى وتە باعالايتىن ەل عوي. ال، بiزدiڭ قازiرگi الپىسقا كەلگەن، الپىستان اسقان جازۋشىلارىمىزدىڭ الدىندا ەندiگi ۇلكەن مiندەت بار. بiز ءوز تاريحىمىزدى كوركەم ادەبيەتتە جاساي الماعان ەلمiز. كەشەگi كەزدە ونى بiزگە ايتقىزعان جوق. بiزدiڭ بۇكiل تاريحىمىزدىڭ كوركەم فيلوسوفياسىن كوركەم ادەبيەتتە جاساۋىمىز كەرەك. باستى پارىزىمىز دا وسى، بiزدiڭ الدىمىزداعىلار جازا الماي كەتكەن دۇنيەلەردi جازىپ قالدىرۋىمىز كەرەك. ەگەر ونى بiز جاساي الماي كەتسەك، ارى قاراي ەشكiم جاساي الماۋى مۇمكiن.
- جازۋشىلاردىڭ كوركەم ءارi تاريحي دۇنيەسiنە تاريحشىلارىمىزدىڭ كوڭiلi تولماي جاتادى. "اۋىتقۋلار بولادى، تاريحي شىندىق بۇرمالانادى" دەگەن سياقتى پiكiرلەر ايتىلادى.
- تاريحشىلار ادەبيەتشiگە عانا ەمەس، بiر-بiرiنە قارسى شىعىپ جاتادى. ويتكەنi, تاريحتىڭ شىندىعىن ءدال سول كەزدەگiدەي ايتىپ بەرۋ، ءدال سول كۇيiنشە كورسەتۋ مۇمكiن ەمەس. قازiر قولىمىز ۇزارعاننان كەيiن، قىتايدىڭ ارحيۆiنەن، رەسەيدiڭ ارحيۆiنەن، وزگە دە ەلدەردiڭ ارحيۆiنەن الىپ، "مادەني مۇرا" بويىنشا، توم-توم كiتاپتاردى شىعاردىق قوي. سولاردىڭ ءوزi ءجۇز پايىز دۇرىس ەمەس. قىتاي تاريحشىلارى وزدەرiنە بەيiمدەپ جازىپ كەتتi. قىتاي تاريحشىلارىمەن گرەك تاريحشىلارىنىڭ تاريحي جازبالارىن سالىستىرىپ قاراساڭىز، ايىرماشىلىق كوپ. ورىس تاريحشىلارى بiزدiڭ تاريحىمىزدى بiرنەشە رەت قايتا وڭدەگەن. سوندىقتان، ولاردىڭ ارحيۆتەرiندەگi دۇنيەلەرگە سىن كوزبەن قاراۋىمىز كەرەك. بiراق، ادەبيەت دەگەن تاريحي فاكتiنi سول كۇيiندە جازۋ ەمەس، سول كەزدەگi تاريحي وقيعانىڭ ءمانiن كوركەم سوزبەن اشىپ بەرۋ. كوركەم سوزدە تاريحي دەرەك وزگەرمەي تۇرمايدى، تەك تاريحي شىندىقتان اۋىتقىماۋ كەرەك.
- اۋەزوۆ بۇگiنگi قوعامدا دۇنيەگە كەلەر بولسا، "اباي جولىن" مۇلدەم باسقاشا جازار ما ەدi?
- مiندەتتi تۇردە. ويتكەنi, كەڭەستiك يدەولوگيا قولىن بايلاعان كiسi عوي. مۇحتار اۋەزوۆ كوزi تiرi بولاتىن بولسا، قولىنان كەلەتiن اقىن-جازۋشىعا تاريحتى قايتا جازىپ شىعۋعا مiندەتتەر ەدi, ءارi ۇيىتقى بولار ەدi. تاريحي دۇنيەلەردiڭ كوبi اكادەميالىق ستيلمەن جازىلعاننان كەيiن، ەكiنiڭ بiرi وقىمايدى. وقىعان كۇندە دە تۇسiنبەيدi. تاريحي وقيعالاردىڭ ءوزiن كوركەمدەندiرۋ كەرەك. بiزدiڭ تاريح حالىقتىڭ جادىندا، حالىقتىڭ ساناسىندا قالۋ كەرەك. كوركەم ادەبيەتكە اينالدىرۋ سول ءۇشiن قاجەت. رەسەي قازiر وسىعان كوپ كوڭiل ءبولiپ جاتىر. تiپتi, كولچاك تۋرالى كەرەمەت فيلم ءتۇسiرiپ شىعاردى. نە ءۇشiن جاساپ جاتىر؟
- بۇل دۇنيەلەردi كiمدەر جازاتىن بولادى؟ ءالi دە اعا بۋىن اقىن-جازۋشىلارىمىزعا ءۇمiت ارتاتىن بولامىز با؟
- اعا بۋىن وكiلدەرiمiزدiڭ پارىزى وسى. ويتكەنi, ولاردىڭ قولىندا ماتەريالدار بار. ولار ناعىز قازاقى تاربيە الىپ وسكەن ادامدار. بۇل جەردە ماتەريال تابۋ قيىن ەمەس، ماسەلە وعان ۇلتتىق كوزبەن قاراپ، ۇلتتىق سوزبەن بەينەلەپ، ۇلتتىق ماحابباتپەن الىپ شىعۋ. تاريحي قايراتكەرگە، تاريحي تۇلعاعا دەگەن ۇلتتىق ماحابباتىڭ بولعاندا، جاقسى دۇنيە شىعادى. بۇل ماحاببات بiزدiڭ زامانداستارىمىزدا بار. پايدالانىپ قالۋىمىز كەرەك دەپ وتىرعانىم سوندىقتان. جاس بۋىن تاريحقا قانعانشا، ونىڭ ۇلتتىق ءمانiن سەزiنگەنشە، تۇسiنگەنشە، ۇلتتىڭ ادامى، پەرزەنتi رەتiنشە سiڭiرگەنشە، كوپ ۋاقىت كەتەدi عوي.

"ۇلتتىق تامىرىمىزدان اجىراپ قالمايمىز با؟" دەپ قاۋIپتەنەدI

- بيلiك پەن حالىقتىڭ اراسىنداعى ورتاق دانەكەر - زيالى قاۋىم وكiلدەرi. ال، پارلامەنت ءماجiلiسiنiڭ مiنبەرiندە وتىرعاننان كەيiن، سiزگە ارىز-شاعىم ايتىپ كەلەتiندەر كوپ پە؟
- جەتكiلiكتi. حاتتار دا كەلiپ جاتادى. ءوزiمiز دە اۋىلدارعا جيi شىعىپ جاتامىز.
- ولاردان كەلiپ تۇسەتiن ارىز-شاعىمداردىڭ كوبiنiڭ كوتەرەتiن ماسەلەسi قانداي؟
- وزiمە ايتىلىپ جاتقان ۇسىنىس ماسەلەلەردi ءۇش توپقا ءبولiپ قاراۋعا بولادى عوي دەپ ويلايمىن. بiرiنشi, تiل ماسەلەسi. مەن جازۋشى بولعاننان كەيiن بە، تiل ماسەلەسiمەن كوبiرەك اينالىسىپ جۇرگەننەن كەيiن بە، قازاق تiلiنiڭ ماسەلەسi تۋرالى كوپ ايتىلادى. سوعان ىقپال ەتۋدi سۇرايدى. ەكiنشi ماسەلە، جۇمىسسىزدىق. سوسىن، تاعى بiر ايتاتىندارى، قازاق قوعامىنىڭ ەرتەڭi. "بiز ءوز ءداستۇرiمiزدi قالاي ساقتاپ قالامىز؟" دەگەندi ايتادى. كينوعا قاتىستى ساۋالدار دا كوپ قويىلادى. "ۇلتتىق تامىرىمىزدان اجىراپ قالمايمىز با؟" دەگەن ساۋال تاستايدى.
- سiزدiڭ ولارعا ايتار جاۋابىڭىز قانداي؟
- ارينە، بiز ەرتەڭ جويىلىپ كەتەمiز دەپ ايتا المايسىڭ، ولاي ايتۋعا دا بولمايدى. پرەزيدەنتiمiز دە تiل ماسەلەسi تۋرالى ۇنەمi ايتىپ تا كەلەدi. كەشە اسسامبلەيادا دا ايتتى. ونى كiم iستەيدi? تيiستi مينيسترلiكتەر ورىنسىز جالتاقتايدى. وسىنىڭ ءبارiن تۇسiندiرەسiڭ. "ۇلتتىق نامىسىڭدى، ۇلتتىق ءداستۇرiڭدi ءوزiڭ قادiرلە، تiلiڭدi ءوزiڭ قورعا" دەگەندi ايتامىز. كينو ءتۇسiرiپ جاتقان رەجيسسەرلەرiمiز ۇلتتىق ءداستۇرiمiزدi قادiرلەپ وتىر ما، ولاردىڭ كوبi قازاق قوي. "كەلiندi" ءتۇسiر، "قايرات دەۆستۆەننيكتi" جاسا" دەدiك پە؟ ءبارiنiڭ رەجيسسەرلەرi, ستسەناريستەرi قازاق. ولاردىڭ ۇلتتىق نامىستارى قايدا، ۇلتتىق داستۇرگە دەگەن سۇيiسپەنشiلiگi قايدا؟ ولاردى قالالىق، اسفالتتە وسكەن دەپ بولۋگە بولمايدى، ول دا قازاقتىڭ وكiلi عوي. مەن سولاردىڭ بويىندا ۇلتتىق قان جوق دەگەنگە سەنبەيمiن، بار. وسىنى ايتىپ تۇسiندiرەسiڭ. قازاق ءوزiنiڭ قاي ءداستۇرiن ساقتاپ وتىر؟ قىزدارىمىز قايدا كەتiپ بارا جاتىر؟ وعان قوعام كiنالi مە؟ قوعام كiنالi ەمەس. وعان زامان دا، اۋىرتپالىق تا كiنالi ەمەس. جاستار بۇزىلىپ كەتەتiندەي، قيىن زامان جوق. وسىنىڭ بارلىعىن، ۇلت بولىپ تىيماساق، بiزگە پوليتسەي تىيىپ بەرمەيدi. ۇلتتىڭ ءوزi كۇرەسۋ كەرەك. ۇلت ءوزiنiڭ ۇرپاعىنا ءوزi يە بولۋى كەرەك. بارلىعىنا شەكتەۋ قوياتىن، بارiنە قاداعالاۋ جاسايتىن قازاقتىڭ ءوزi. مەملەكەت ساياسي يدەولوگياڭدى ايقىنداپ بەرەدi, مەملەكەت سەنiڭ ەكونوميكاڭا جاۋاپتى. رۋحاني ومiرiڭە دە جاۋاپتى. بiراق، مەملەكەت دەگەن ابستراكتiلi ۇعىم. مەملەكەتتiڭ يەسi كiم؟ 0ل - حالىق. مەملەكەتتi قۇرىپ وتىرعان كiم؟ ول - قازاق ۇلتى. ۇلت پەن حالىقتىڭ ەكiنشi سينونيمi - مەملەكەت دەگەن ءسوز. سوندىقتان، ءوزiمiزدiڭ داستۇرiمiزگە دە، تiلiمiزگە دە ءوزiمiز يە بولۋىمىز كەرەك. مەن سiزگە ايتايىن، مەنiڭ جاس كەزiمدەگi شالدارمەن، قازiرگi شالداردى سالىستىرا المايسىڭ. بۇرىنعى ۋاقىتتا پايعامبارلىق دەڭگەيدەگi اقساقالدارىمىز بولاتىن. قازiرگi اقساقالعا قاراساڭ، مۇلدەم باسقا.
- دۇرىس قارتايا الماي جاتىرمىز با؟
- اششى شىندىقتى ايتايىن، كەيدە مەن ۇيالام. بiر قاريالار وتىرىپ، نەمەرەسiمەن جاستى قىزدارعا ءازiل ايتادى. اقساقالدىق دەگەنiمiز وسى ما؟ بۇرىن ستۋدەنت بولىپ، اۋىلعا بارساق، اقساقالدار جاپپاي ۇيiنە قوناققا شاقىرىپ، اقساقالدىق جول-جورالعىسىن جاسايتىن. اقىلىن ايتاتىن. كەلەلi اڭگiمەلەر قوزعايتىن، سەنiڭ جاقسى ادام بولۋىڭا اسەرiن تيگiزەتiن. سودان كەيiن، سول ادامداردىڭ الدىندا ءوزiڭدi بورىشتار سياقتى سەزiنەتiن-تۇعىنسىڭ. مiنە، وسىنداي اقساقالدىق ءداستۇر جويىلىپ بارادى. دۇرىس قارتايا الماي جاتىرمىز.
- وتكەندە جاس قالامگەرلەردiڭ فورۋمىندا ۇلتتىق ەنتسيكلوپەديا جاساۋ قاجەتتiگi تۋرالى اڭگiمە قوزعاعان ەدiڭiز.
- بiزگە ۇلتتىق ەنتسيكلوپەديانىڭ تەلەنۇسقاسىن جاساۋ كەرەك. نەگە دەسەڭiز، ول كوزبەن كورەتiن ەنتسيكلوپەديا. ماسەلەن، اڭىراقاي شايقاسى دەلiك. سونىڭ كوپ دۇنيەسiن زەرتتەپ، كامەراعا ءتۇسiرiپ، ەلگە كورسەتۋiمiز كەرەك. سوسىن بiزدەگi كوزi تiرi تۇلعالارىمىزدىڭ تiرi بەينەسiن الىپ قالۋىمىز قاجەت. كەشەگi عابەڭ، مۇحاڭداردى كورسەتكەندە بiر دۇنيەنi اينالدىرىپ بەرە بەرەدi. ودان باسقا، كورسەتەتiن ەشتەڭە قالماعان. قازiر ءازiلحان نۇرشايىقوۆ اعا توقسانعا كەلiپ وتىر. ءابiش كەكiلباەۆ، ءابدiجامiل نۇرپەيiسوۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا، سول سياقتى تاعى باسقا اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ءبارiن بۇگiن ءتۇسiرۋiمiز كەرەك. ەرتەڭ iزدەيمiز عوي سولاردى. سولاردىڭ ءبارiنiڭ تiرi بەينەسiن الىپ قالماساق بولمايدى. ءومiر بولعان جەردە قازا بولادى. ءبارiمiز دە بۇ دۇنيەدەن كەتەمiز. ول تiرi اڭگiمە عوي. قاعازعا تۇسiرگەن دۇنيەدەن گورi, داۋىسپەن جازىلعان دۇنيەنiڭ اسەرi كۇشتi بولادى. تەحنيكانىڭ بار كەزiندە، وسىنىڭ ءبارiن الىپ قالاتىن بولساق، ول ۇلكەن ولجا. بiز ارحيۆتەن اقساپ جۇرگەن حالىقپىز. رەسەيدiڭ دوكۋمەنتاليستەرiنە تاڭ قالام. اناۋ نيكولاي پاتشانىڭ ءوزiن سول كەزدە قالاي تۇسiرە بەرگەن؟ تاريحي دەرەكتi فيلمدەرiن بەرگەن كەزدە ءبارi ءجۇر. تiپتi, بەلگiسiز اكتەرلەرi ءولiپ قالسا، سونىڭ ءوزiن جان-جاقتى بەرەدi. رۋحاني بايلىق دەگەنiمiز وسى. بiزگە وسىنداي رۋحاني بايلىق قاجەت.

اڭگىمەلەسكەن گۇلزينا بەكتاسوۆا

«تۇركىستان» گازەتى