رەسپۋبليكاداعى اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىقتارى اراسىندا قازاقتىڭ اق باس سيىرى جانە ءىرى قارانىڭ گەروفورد تۇقىمى، ەتتى-مايلى ەدىلباي تۇقىمى، اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قوي تۇقىمى، ونىمدىلىك باعىتتاعى كوشىم جىلقىسى، قازاقتىڭ ايىر تۇيە تۇقىمى وسىرىلەتىن ءبىزدىڭ وبلىسىمىز الدىڭعى قاتارداعى ايماقتاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى.

ءسۇتتى مال شارۋاشىلىعى بويىنشا وبلىستا ءىرى قارادان قارا شۇبار، گولشتيندىك قىزىل شۇبار، قىزىل دالالىق جانە سيممەنتالدى تۇقىمىنىڭ ۇلەسى باسىمىراق. اسىل تۇقىمدى ءسۇتتى مالدار وبلىس ورتالىعىنا جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردەگى جشس مەن شارۋا قوجالىقتارىندا وسىرىلەدى.

ەتتى مال شارۋاشىلىعىندا نەگىزىنەن قازاقتىڭ اقباس جانە گەروفورد تۇقىمدارى ءوسىرىلىپ جاتىر. ناقتىلاي تۇسسەك، ءىرى قارا مالدىڭ 70 پايىزعا جۋىعى قازاقتىڭ اقباس تۇقىمىنا جاتادى، ال گەروفوردتىق تۇقىم ەت ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا مالداردى بۋدانداستىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى.

جىلقى ءۇيىرىنىڭ ونىمدىلىگىن كوشىمنىڭ اسىل تۇقىمدارى ۇسىنادى، ال اسىل تۇقىمدى تۇيەلەردى قازاقتىڭ ايىر تۇقىمى قۇرايدى.

تۇقىم الۋدى جۇزەگە اسىرۋداعى عىلىمي جۇمىستارمەن جاڭگىر حان اتىنداعى باتىس قازاقستان اگرارلى-تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى اينالىسادى.

وبلىستىڭ ءار ءتۇرلى تابيعي-ەكونوميكالىق ايماقتارىندا بيازى ءجۇندى، جارتىلاي بيازى ءجۇندى، قىلشىق ءجۇندى قويلار وسىرىلەدى. نارىقتىق جاعدايدا شىعارىلاتىن قوي تۇقىمدارىنا قويىلاتىن تالاپتار وزگەردى. سوندىقتان ونىڭ ەكى باعىتى مىقتاپ قولعا الىنعان.

رەسپۋبليكاداعى اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىقتارى اراسىندا قازاقتىڭ اق باس سيىرى جانە ءىرى قارانىڭ گەروفورد تۇقىمى، ەتتى-مايلى ەدىلباي تۇقىمى، اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قوي تۇقىمى، ونىمدىلىك باعىتتاعى كوشىم جىلقىسى، قازاقتىڭ ايىر تۇيە تۇقىمى وسىرىلەتىن ءبىزدىڭ وبلىسىمىز الدىڭعى قاتارداعى ايماقتاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى.

ءسۇتتى مال شارۋاشىلىعى بويىنشا وبلىستا ءىرى قارادان قارا شۇبار، گولشتيندىك قىزىل شۇبار، قىزىل دالالىق جانە سيممەنتالدى تۇقىمىنىڭ ۇلەسى باسىمىراق. اسىل تۇقىمدى ءسۇتتى مالدار وبلىس ورتالىعىنا جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردەگى جشس مەن شارۋا قوجالىقتارىندا وسىرىلەدى.

ەتتى مال شارۋاشىلىعىندا نەگىزىنەن قازاقتىڭ اقباس جانە گەروفورد تۇقىمدارى ءوسىرىلىپ جاتىر. ناقتىلاي تۇسسەك، ءىرى قارا مالدىڭ 70 پايىزعا جۋىعى قازاقتىڭ اقباس تۇقىمىنا جاتادى، ال گەروفوردتىق تۇقىم ەت ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا مالداردى بۋدانداستىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى.

جىلقى ءۇيىرىنىڭ ونىمدىلىگىن كوشىمنىڭ اسىل تۇقىمدارى ۇسىنادى، ال اسىل تۇقىمدى تۇيەلەردى قازاقتىڭ ايىر تۇقىمى قۇرايدى.

تۇقىم الۋدى جۇزەگە اسىرۋداعى عىلىمي جۇمىستارمەن جاڭگىر حان اتىنداعى باتىس قازاقستان اگرارلى-تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى اينالىسادى.

وبلىستىڭ ءار ءتۇرلى تابيعي-ەكونوميكالىق ايماقتارىندا بيازى ءجۇندى، جارتىلاي بيازى ءجۇندى، قىلشىق ءجۇندى قويلار وسىرىلەدى. نارىقتىق جاعدايدا شىعارىلاتىن قوي تۇقىمدارىنا قويىلاتىن تالاپتار وزگەردى. سوندىقتان ونىڭ ەكى باعىتى مىقتاپ قولعا الىنعان.

ءبىرىنشى باعىت - وڭتۇستىك جانە ورتالىق اۋدان ايماقتارى ءۇشىن، اسىرەسە، الىس ايماقتاردا ورنالاسقان، جەمشوپ بازاسى تابيعي جايىلىم مەن شابىندىق نەگىزىن قولدانۋ ارقىلى ەتتى-مايلى قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى. ەكىنشى باعىت - وبلىستىڭ سولتۇستىك اۋداندارى ءۇشىن جەمشوپ بازاسى بيداي، جۇگەرى جانە باسقا دا ازىقتاردى وندىرۋمەن بايلانىستى بيازى ءجۇندى جانە جارتىلاي بيازى ءجۇندى قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋ قاراستىرىلعان.

رەسپۋبليكا بويىنشا ەدىلباي قويى جاڭاقالا اۋدانىنداعى «بىرلىك» جشس-دا جيناقتالعان. بۇل تۇقىمنىڭ شارۋاشىلىق بەلگىلەرىنە قۇرعاق، ءشول دالالى ايماقتارعا دەگەن تۇراقتى بەيىمدىلىگى، تىرىلەي سالماعى، سويىم ساپاسى، جاس تولدەردىڭ تەز وسەتىندىگى جاتادى.

تۇقىم قۇندىلىعى تىرىلەي سالماعى ءتورت ايلىق جاستا 40-45 كەلىگە جەتەتىن ەڭ ارزان قوزىقۇماي شىعارۋ. ەتىنىڭ ساپاسى شەتەل ماماندارىنىڭ جوعارى باعاسىنا يە بولعان.

بىزدە بيازى ءجۇندى قوي شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ۆولگوگراد وبلىسىنداعى «روماشكوۆ» اسىلداندىرۋ زاۋىتىنان شىعارىلعان ۆولگوگرادتىق تۇقىمدى پايدالانۋدان باستالادى. ۆولگوگراد تۇقىمىن دامىتۋمەن «جاڭا تۇرمىس» اسىلداندىرۋ شارۋاشىلىعى اينالىسىپ كەلەدى.

جارتىلاي بيازى ءجۇندى باعىت بويىنشا اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى تۇقىمىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە. بۇل تۇقىم (1968-1996 ج.) باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ بۇرىنعى «40 لەت كازاحستانا» (قازىرگى «ىزدەنىس» جشس), شەجىن، كرۋپسكايا، قالدىعايتى، «رودنيك نوۆىي»، امانگەلدى، ستەپنوي، شيپوۆ، العاباس، ت.ب. شارۋاشىلىقتارىندا شىعارىلدى.

2006 جىلدان باستاپ وبلىستىق اكىمشىلىكتىڭ وبلىستىق اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارمالارىنىڭ، باتىس قازاقستان وبلىسى اۋماقتىق ينسپەكتسياسىنىڭ، جاڭگىر حان اتىنداعى باتىس قازاقستان اگرارلى-تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قولداۋىمەن جارتىلاي بيازى ءجۇندى قوي شارۋاشىلىعىن ساقتاۋ مەن ونى دامىتۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.

2006 جىلى اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قويلاردى جەكە سەكتورلاردان ءبىر-بىرلەپ جيناعانىمىز ءالى ەسىمىزدە. بۇل تۇقىمدى كوبەيتۋ وبلىس بويىنشا تاسقالا اۋدانىنداعى «ىزدەنىس» جشس اسىلداندىرۋ شارۋاشىلىعىندا عانا مىقتاپ قولعا الىنعان.

تۇقىمدى مال باسىن كوبەيتۋ ءۇشىن اسىلداندىرۋ شارۋاشىلىقتارىن دا كوبەيتۋ قاجەت.وسى تاپسىرمانى شەشۋ ءارى مال باسىن كوبەيتۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەت اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قويلاردى ءوز يەلىگىنە الدى. بۇل جۇمىستا وبلىس اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ ۋنيۆەرسيتەتكە قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، تاسقالا اۋدانى ايماعىنان اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قويلاردى ءوسىرۋ ءۇشىن 1000 گا جەر ءبولىپ بەردى. بۇگىندە ۋنيۆەرسيتەت مەنشىگىندە 2396 قوي، سونىڭ ىشىندە 1252 ساۋلىق بار.

2006 جىلدان باستاپ قوي باسىن كوبەيتۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتە ناقتى جۇمىستار جۇرگىزىلە باستادى. ەڭ الدىمەن ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋ-عىلىمي-وندىرىستىك كەشەنى قۇرىلدى. قويلاردى قولدان ۇرىقتاندىرۋ پۋنكتى قالپىنا كەلتىرىلدى.

شابىندىقتا جەمشوپ دايىنداۋ بريگاداسى قۇرىلىپ، 2009 جىلعا قاجەتتى مولشەردە جەمشوپ دايىندالدى. ۋاقىتىندا جانە قاجەتتى مولشەردە دايىندالعان جەمشوپ مالدىڭ 2009-2010 جىلدىڭ بوراندى-ايازدى قىسىنان امان-ەسەن شىعۋىنا مۇمكىندىك بەردى.

ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى استانا قالاسىندا وتكەن «قاراوتكەل - 2008» جارمەڭكەسىنە اسىل تۇقىمدى اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قويلاردى ارنايى الىپ باردى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقۋ-عىلىمي-وندىرىستىك كەشەنى قر اشم ساراپشىلارىنىڭ باعالاۋى بويىنشا جارتىلاي بيازى ءجۇندى اقجايىق ەتتى-ءجۇندى قويلاردى ءوسىرۋ كورسەتكىشى جونىنەن ءى دارەجەلى قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالدى. ال 2009 جىلى 13 ماۋسىمدا باتىس قازاقستان وبلىسى، زەلەنوۆ اۋدانىندا «بەلەستە» وتكەن حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ جەتىستىكتەرى كورمەسىنە ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمى جارتىلاي بيازى ءجۇندى اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى قويلارىن ۇسىندى. كورمەگە ۇسىنىلعان مالداردى ەل پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ جوعارى باعالاپ، بۇل سالانىڭ ءارى قاراي دامۋىنا ساتتىلىك تىلەدى.

وبلىستىڭ جەرگىلىكتى جاعدايىنا بەيىمدەپ شىعارعان اۋىل شارۋاشىلىعى مالدارىنا باسا كوڭىل ءبولۋ قاجەت. بۇعان قويدىڭ اقجايىقتىق ەتتى-ءجۇندى، جارتىلاي بيازى ءجۇندى تۇقىمى جاتادى. كەلەشەكتەگى مىندەت - مال باسىن كوبەيتۋ ءۇشىن اسىلداندىرۋ شارۋاشىلىقتارىنىڭ قاتارىن دا كوبەيتە بەرۋىمىز كەرەك.

بالۋاش ترايسوۆ