مەنى قايران قالدىرعان سوت تا، سوتتىڭ ۇكىمى دە ەمەس. تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ مىرزانىڭ 1 ماۋسىم كۇنى سوتتان كەيىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى الدىندا ايتقان وكپەگە تولى ءسوزى بولدى. سول سوزدەردىڭ ىشىندەگى «مەن جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە قانىم توگىلىپ، تاياق جەپ، جاستارعا اراشا ءتۇستىم» دەگەنى اسىرەسە اشۋ-ىزامدى وياتتى. ءبىر ۇلكەن اپايىمىز ايتقان ەكەن «مەن ساحنادا ءارتىس بولعانمەن، ومىردە ءارتىس بولعان ەمەسپىن» دەپ. بۇل كىسى ومىردە دە ءارتىس ەكەن. سەبەبى، مەن «حالىق قاھارمانى»، كسرو جانە قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تەاتر، كينو جانە وپەرا رەجيسسەرى, پەداگوگ, قوعام قايراتكەرى ءازىربايجان ءماديۇلى مامبەتوۆتىڭ تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ تۋرالى ايتقان سوزدەرىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەن اداممىن.

سول سوزدەرگە دايەك بولسىن دەپ ەرىنبەي ءجۇرىپ كىتاپحانادان «Info-تسەسنا» گازەتىنىڭ №11 (17 جەلتوقسان، 1999 جىل) نومىرىندە جاريالانعان سۇحباتتى دا تاۋىپ الدىم. ول جەردە ءازىربايجان ءماديۇلى ءدال وسى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىستى بىلاي دەيدى: «ءوزى قورقاق، نامىسى جوق بىرەۋ (تۇڭعىشباي تۋرالى ايتادى.-اۆت.). جەلتوقسان وقيعاسىندا جامانقۇلوۆ مەنىڭ قاسىمدا بولعان. الاڭعا مەنى ماشينامەن اكەلگەن دە سول. جاستاردى ۇرىپ-سوعۋ باستالعاندا مەنى تاستاپ قاشىپ كەتتى. كەيىن سوت پروتسەسىندە سۋديا وعان: «سەن نەگە ۇستازىڭدى تاستاپ كەتەسىڭ؟» دەگەندە، ول بەتى بۇلك ەتپەستەن: «مەن قورىقتىم» دەگەنى. سوندىقتان ول بارىپ تۇرعان «ترۋس». ۆوت، قاراعىم، ساتقىندىقتى نامىسى جوق ادام جاسايدى». مىنەكەيىڭىز.

تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ جاقىندا بەرگەن سۇحباتىندا «باسقا رەسپۋبليكالاردا تەاتر ينستيتۋتى باياعىدان بولعان، ال ءبىز 1978 جىلى عانا ءبولىنىپ شىقتىق. حاديشا بوكەەۆا، رابيعا قانىباەۆا، فاريدا ءشارىپوۆا، ىدىرىس نوعايباەۆ، كاۋكەن كەنجەتاەۆتار بەرىك ىرگەتاسىن قالاپ، شاڭىراعىن، ۋىعىن بەكىتىپ بەرگەن ەدى» دەپ ەسىمدەرىن ارداقتاپ اتاپ تۇرعان جانداردىڭ كەيبىرىن كەزىندە ءوزى «پروف. نە گودنىي» دەپ تەاتردان شىعارىپ جىبەرگەن بولاتىن.

بۇل سوزىمىزگە دە دايەكتى ازەكەڭنەن الايىق: «قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن بىردەن-ءبىر ونەر حرامى – اسىل مۇحاڭنىڭ قاسيەتتى ىزدەرى قالعان تەاتردى اناۋ ديرەكتورى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ توز-توز قىلىپ جاتسا، قايتىپ كۇيىنبەيسىڭ، ءا؟ قاي ەلدەن كوردىڭ، تەاتردىڭ ىشىنەن رەستوران اشقانىن، ونى اراق-شاراپ ىشەتىن جىن-ويناقتىڭ ورتاسى ەتكەنىن. اناۋ سولاي ەتتى. تەك ءوز قالتاسىن ويلاۋدان باسقانى بىلمەيدى. بايۋدى ماقسات ەتكەن. بەتىنە قارسى كەلگەندەردى، كوڭىلىنە جاقپاعانداردى قۋعىنعا ۇشىراتۋدا. وسىدان جارتى جىل بۇرىن ەسىمدەرى ەلگە تانىمال، 20 اكتەردى اتتەستاتسيادان وتكىزبەي، جۇمىستان شىعارعان. سىلتاۋى: كاسىبي شەبەرلىكتەرى تومەن كورىنەدى. سوندا ولار كىمدەر دەيسىڭ عوي؟ بارلىعى – كسرو جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ارتىستەرى. قاپان بادىروۆ، ءاسانالى ءاشىموۆ، حاديشا بوكەەۆا، بيكەن ريموۆا، تورعىن تاسىبەكوۆا، فاريدا ءشارىپوۆا، مەرۋەرت وتەكەشوۆا، راحيليام ماشۋروۆا جانە تاعى باسقالار «قىزمەتتەرىنە لايىق ەمەس» ەكەن. مىنە، جامانقۇلوۆ مىرزانىڭ قىلىعى». بۇعان نە دەيسىز؟

جامانقۇلوۆ ايتادى: «مەن ەشكىمنىڭ ىڭعايىنا جۇرمەيمىن (مامبەتوۆ تۋرالى ايتادى. - اۆت.). وزدەرى تەاتردا باس رەجيسسەر بولىپ جۇرگەندە، تالانتقا ەمەس، تانىسقا بوي ۇرعان كەزدەرى كوپ بولعان. وزدەرىنە جاقىن ادامدار عانا ۇلكەن-ۇلكەن اتاق الدى، شىن تالانتتار تاسادا قالدى. جابىنى جۇيرىك دەپ تانىعان كەز بولعان. كەشەگى اتتەستاتسيادان وتپەگەن «جۇلدىزداردىڭ» كوبى وسى تامىر-تانىستىقتىڭ جەمىسىمەن تەاترعا كىرىپ الىپ، ازدى-كوپتى ەڭبەك ەتكەندەر. مەرۋەرت وتەكەشوۆا وسىدان وتىز جىل بۇرىن جۇلدىز بولعان. راحيليام ماشۋروۆا، جۇماگۇل مەيراموۆا، نۇرزادا ءتاشىموۆا دەگەن «ونەر جۇلدىزىن» ەستۋىڭىز بار ما؟ مىسالى، قاپەكەڭ – قاپان بادىروۆ زەينەتكە شىققالى 36 جىل بولدى. ءارى شتاتتا قىزمەت ەتەدى. بۇل جولعى كوميسسيا شەشىمى بويىنشا، ول كىسىنى دە اتتەستاتسيادان وتكىزبەگەن ەدىك. جابىنى قانشا التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كۇپتەسەڭ دە جۇيرىك بولا المايدى. راس، كوبىنىڭ اتاقتارى بار. «حالىق ءارتىسى» دەپ كوكىرەگىنە بەلگى تاققاننان نە پايدا، ولاردى ەل اراسىندا ەشكىم تانىمايدى. ال، وتىز جىل بۇرىن جارقىراعان جۇلدىز قازىر سونگەن» («ولاردى تەاتردان بوساتقان مەن ەمەس - ۋاقىت» سۇحباتىنان. №2, 14-20 قاڭتار، 2000 جىل، «تۇركىستان» گازەتى)  

ال قازىرگى جامانقۇلوۆتىڭ  جىرى: «حالىق بىلەدى، مەن تەاترعا توعىز جىل ديرەكتور بولعاندا، بۇكىل بەت-الپەتىمدى، بۇكىل جيناعان ابىروي-اتاعىمدى سول تەاترعا جۇمسادىم! توبەسىن قايتادان جاپتىم! قۇلاپ جاتقان مرامورلارىن قايتادان ورگىزدىم، ونىڭ بارىنە ۇكىمەت اقشا بەرگەن جوق!.. 1993 جىلدان 2001 جىلعا دەيىن – ەڭ قيىن زاماندار بولدى. جۇمىسكەرلەر ايلىعىن الا الماي قالعان كەزدەردە مەن مادەنيەت مينيسترلىگىن اينالىپ ءوتىپ، قارجى مينيسترىنە بارىپ، «ءبىرىنشى اۋەزوۆ تەاترىنا – اتا تەاترعا جىبەرىڭدەر اقشانى» دەپ سۇراپ الىپ، سونداي جاعدايعا جەتكەم. باسقا تەاترلار، مەكەمەلەر ايلاپ-جىلداپ ايلىقتارىن الا الماي جۇرگەندە، ءبىزدىڭ تەاتردىڭ ادامدارىنىڭ ايلىعى ءبىر كۇن دە كەشىگىپ كورگەن جوق. باسقا تەاترلار گاسترولگە بارا الماي جۇرگەندە، ءبىزدىڭ تەاترىمىز توعىز جىل بويى ىلعي دا گاسترولدەرگە شىعىپ ءجۇردى. سوندا مەن بەت-الپەتىمدى اكىمدەرگە ساتىپ، جالىنىپ، الدارىنا بارىپ، «ءاي، مىناۋ – اتا تەاتر عوي!..» دەپ، بار مۇمكىندىگىمدى، كەرەك دەسەڭ، قالتامداعى بارىمدى تەاترعا توككەن اداممىن، قۇيعان اداممىن!..».

ال ۇلى سۋرەتكەر ءازىربايجان مامبەتوۆتى تىڭداڭىز: «كەزىندە مەن وعان «سەن اۋرۋ ادامسىڭ» دەگەنمىن. اۋەزوۆ تەاترىندا حۋدرۋك بولىپ ىستەيتىنمىن. بىردە مينيسترلىكتەن تەلەفون سوعىلدى. «سولاي دا سولاي ديرەكتورلىققا جامانقۇلوۆتى ۇسىنۋ ويىمىزدا بار». مەن قارسى ەكەنىمدى ءبىلدىردىم. «ءوزى قايدا؟ ماعان ەرتەڭ كەلسىن» دەدىم. ەرتەڭىنە كەلدى ول. وعان: «سەن نەگە مەنىڭ ارتىمنان جۇمىس ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ نە دەپ باعالايمىز، مۇنى؟» دەدىم. سوندا ايتقانى: «ولار مەنى ديرەكتورلىققا باراسىڭ دەپ قينادى، ءوتىندى، ءازىربايجاننىڭ جاسى كەلىپ قالدى، تەاترعا جاستاۋ ادام كەرەك دەپ وتىر». سول كەزدە، تۇڭعىشبايدىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ ايتتىم: «سەن تۇسىنەسىڭ بە، مەن نەگە قارسىمىن ساعان: ويتكەنى سەنىڭ حاراكتەرىڭدە مەملەكەت قازىناسىن جەكە پايداڭا جاراتۋ «قاسيەتى بار». بۇنى ديرەكتور ەتكەن مادەنيەت ءمينيسترى بولعان راحماديەۆ. كەيىن جامانقۇلوۆتى مينيستر ماماشەۆ قولداپ اكەتتى. مىنە، ونىڭ كارەراسى وسىلاي بولعان». ..

ۇلى ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ مىنەزىن، كەسەك تۇلعاسىن تام-تۇمداپ بولسا دا بىلەتىن بىردە ءبىر جان ول كىسىنىڭ ەش ادام جايلى عايبات ايتپايتىنىن، ال ايتا قالسا، ابدەن قىستىعىپ، ۇزىلەر شاعىنا جەتكەندە عانا تەك شىندىقتى سويلەيتىنىن بىلەدى.

«بۇل جىلپوس. كىرەتىن جەرگە كىرىپ كەتكەن. تاحاۋي احتانوۆ ايتقانداي، «اناۋدىڭ» ءوزى. مىقتىلاردىڭ الدىندا بار ونەرىن سالادى. كونفەرانسە بولادى ولارعا. ابىلايحاندى مۇلدەم ناشار وينايدى. سونى نەگە كورمەيدى ەكەن وسى جۇرت»... بۇل مامبەتوۆتىڭ تۇڭعىشباي تۋرالى پىكىرلەرىنىڭ ءبىرى. وسىدان ون التى جىل بۇرىن «ساتقىندىقتى نامىسى جوق ادام جاسايدى» دەگەن تاقىرىپپەن شىققان سۇحباتتىڭ دا تولىق نۇسقاسىن جاريالايتىن كۇن الدا. سول كەزدە جامانقۇلوۆتىڭ شىنايى بولمىسىن، ومىردە دە «ءارتىس» ەكەندىگىن تاني جاتارسىزدار. سونىمەن بىرگە «تۇركىستان» گازەتىنە شىققان ت.جامانقۇلوۆتىڭ «ولاردى تەاتردان بوساتقان مەن ەمەس - ۋاقىت» سۇحباتىن وقىساڭىزدار (№2, 14-20 قاڭتار، 2000 جىل) جىبىرلاعان تىرشىلىكتىڭ بارلىعىنا وكپەلى، كىنامشىل تۇقاڭنىڭ، ءا.سىعايدىڭ پايىمداۋىمەن ايتساق، «ايعايشىل ابىلاي-تۇڭعىشبايدىڭ» ىشكى رۋحىنىڭ سونداي لاس پەن كىرگە تولى ەكەندىگىنە كوز جەتكىسىز.   

مەن بۇنىڭ ءبارىن نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن؟ ماقساتىم – تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتىڭ ەكىجۇزدىلىگىنە حالىقتىڭ نازارىن اۋدارتۋ. الدانباۋعا شاقىرۋ. ول ءوزىنىڭ ءتيىستى جازاسىن الدى. «فانيدىكى باقيعا وتپەيدى» دەگەن حالىق ءوزىنىڭ كورەگەندىگىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. سوندىقتان، تۇڭعىشباي مىرزا، وسى كۇنىڭىزگە تاۋبە ەتىڭىز. ەندى جالعان سويلەمەي، بەتىڭىزدى اللاعا بۇرىڭىز. بۇنى سىزگە تىلەكتەس جان رەتىندە ايتىپ وتىرمىن.

ع.سارسەن