- ءسىز جاقىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادىڭىز. بۇعان نە تۇرتكى بولدى؟

- ءسىز جاقىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادىڭىز. بۇعان نە تۇرتكى بولدى؟

- مەن ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىنەن سايلانعان دەپۋتاتپىن. ەلدەگى اعايىن-تۋعان، قۇربى-قۇرداستاردان كەيىنگى كەزدە دىنىمىزگە جات اعىمنىڭ، ۋاحابشىلاردىڭ قاتارى كۇرت ءوسىپ بارا جاتقاندىعىن ءجيى ەستيمىن. ونى ايماققا بارعان سايىن كورىپ تە ءجۇرمىن. قوعامداعى وسىنداي كەلەڭسىز قۇبىلىستار، جاستاردىڭ كوزجۇمبايلىقپەن الگى اعىمنىڭ قاتارىنا ىلەسىپ كەتۋى قاتتى الاڭداتادى. نەگىزگى قاۋىپتى قۇبىلىس ۋاحاببيلىك اعىمىنا ىلەسكەندەردىڭ سانى كوبەيىپ، سالافيتتەر اعىمىنىڭ كەڭىنەن ناسيحاتتالۋى كوڭىلگە قورقىنىش ۇيالاتادى.
سوڭعى كەزدە مۇنداي كورىنىستى استانادا دا ءجيى كەزدەستىرەتىن بولدىم. بەت-اۋزىن تۇمشالاعان، حيجاپ كيگەن جاستار كوبەيە باستاعان. جاس جىگىتتەر ساقال-مۇرتىن قاۋلاتىپ، شالبارلارىنىڭ بالاقتارىن شۇلىعىنىڭ ىشىنە سالىپ ءجۇرۋى - ولاردىڭ باسقالاردان ەرەكشەلىگىن اڭعارتادى. سىرتقى كورىنىسى عانا بۇل. ۋاحابشىلاردىڭ جولى ءبىزدىڭ مازحابىمىزعا قايشى. دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋىما وسىلار تۇرتكى بولدى.
- ءسىز جەرگىلىكتى جەرلەردە ۋاحابشىلاردىڭ قارماعىنا جاسوسپىرىمدەردىڭ كوبىرەك ءىلىنىپ جاتقانىن ايتاسىز. بۇل قانشالىقتى شىندىققا سايادى؟
- ەل ىشىندە 14-15 جاستاعى بالالاردىڭ وتباسىنان كەتىپ قالۋى ءجيى كەزدەسەدى. مەكتەپ جاسىنداعى ۇلدار مەن قىزدار اراسىندا مۋزىكا تىڭداۋ حارام دەپ، مەملەكەتتىك تۋعا قۇرمەت كورسەتپەۋ، اسكەري بورىشتان باس تارتۋ دەرەكتەرى كەزدەسەدى. ءومىردىڭ قاراپايىم قاعيدالارىن، سالت-ءداستۇردى مويىنداماعاندىقتان، وتباسىنان ىرگەسىن اۋلاق سالادى. ولاردىڭ اراسىندا وقۋىن تاستاپ كەتكەن، مەكتەپتەردە ۋاعىز جۇرگىزەتىن شاكىرتتەر دە بار.
ۋاحابشىلاردىڭ قاتارىنا الەۋمەتتىك جاعىنان جاعدايى تومەن وتباسىلاردىڭ مۇشەلەرى كوپتەپ تارتىلادى. جاستاردى شامالى اقشا بەرىپ، ءوز قاتارلارىنا قوسۋعا تىرىسادى. بۇل ارەكەتتىڭ ءبارى سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپالىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. شەت جەردەن ۋاحابشىلدىقتى ناسيحاتتايتىن كىتاپتار، ۆيدەوكاسسەتالار، ديسكىلەر اكەلىنەدى. ينتەرنەت ارقىلى تاراتادى.
- جاسوسپىرىمدەر دەمەكشى، حيجاپ كيۋگە بايلانىستى ماسەلە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندەگىلەردىڭ دە باسىن قاتىرىپ وتىرعان كورىنەدى. بۇل تۋرالى زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ وكىلى رەتىندە نە ايتاسىز؟
- ءبىز زايىرلى مەملەكەتپىز، اتا زاڭىمىزدا وسىلاي جازىلعان. سول سەبەپتى مەكتەپتە بىرىڭعاي كيىم ۇلگىسى بولۋى ءتيىس. ايتپەسە، اركىم ءوز ىڭعايىنا قاراي كيىم ۇلگىسىن كيە بەرەتىن بولسا، ەرتەڭ پروتەستانتتار ءوز ۇلگىسىن، كاتوليكتەر وزىنىكىن، يۋدايزم وكىلدەرى ءوز نۇسقاسىن ۇسىنادى ەمەس پە. مەنىڭ ويىمشا، وقۋشىلارعا حيجاپ كيۋگە رۇقسات بەرۋ قاي جاعىنان دا دۇرىس ەمەس.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى، «ءدىني سەنىم جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭعا 15-16 جاستاعى بالالاردى ءدىني ۇيىم قاتارىنا قابىلداۋعا بولمايدى دەگەن نورمانى ەنگىزگەن ابزال.
- جوعارىدا زاڭعا نورما ەنگىزۋ تۋرالى ايتىپ قالدىڭىز. «ءدىني سەنىم جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭدى قابىلداۋعا قانداي كەدەرگى بار؟
- اتالعان زاڭنىڭ جاڭا نۇسقاسىن قابىلداۋدى تەزدەتۋ كەرەك. ءدىني احۋال-دى باقىلاۋدا ۇستاۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقان شارالار ناتيجەسىن بەرمەي وتىر. ويتكەنى بۇل سالاداعى قىزمەت زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتىلماعان، ياعني ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنە قۇقىقتىق توسقاۋىل قويۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. قوعامداعى ءدىني قارىم-قاتىناس زاڭدىق تۇرعىدان رەتتەلمەسە، وندا بۇنىڭ اقىرى اۋىر زارداپتارعا سوقتىرۋى ىقتيمال. 16 ميلليوننان اسا حالىقتى دەموكراتيا، ءدىني سەنىم بوستاندىعى دەپ ءار ءتۇرلى دىنگە، اعىمعا جىبەرىپ قوياتىن بولساق، ەرتەڭىمىز نە بولادى؟! ءدىن قوعاممەن ۇيلەسىم تاۋىپ ءومىر ءسۇرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. قوعامدا قايشىلىق تۋعىزىپ، الاۋىزدىققا باستايتىن ءدىني اعىمعا توسقاۋىل قويۋ كەرەك دەيتىنىم سوندىقتان.
- «ءدىني سەنىم جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ جوباسى تۋرالى ۇسىنىس العاش رەت كوتەرىلىپ وتىرعان جوق. بۇرىن دا جاڭا زاڭ جوباسىن قابىلداۋ ساتسىزدىككە ۇشىراعان-دى. ول تاعى دا قارسىلىققا كەزدەسەدى دەپ ويلامايسىز با؟
- جوق، ولاي ويلامايمىن. قوعامدىق پىكىر تولىققاندى ءپىسىپ-جەتىلدى. قازىر ۋاحابشىلار ءتارىزدى تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ كوزدەگەن ماقساتى بەلگىلى بولا باستادى. ءتىپتى جوعارى بيلىكتە وتىرعان ازاماتتاردىڭ اراسىندا الگىندەي اعىمداردى قولدايتىندار دا بارشىلىق. دەگەنمەن، قوعامدىق پىكىردىڭ، حالىقتىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا اتالعان زاڭ جوباسى قابىلداناتىنىنا سەنىمدىمىن.
- وپپونەنتتەرىڭىز اتالعان زاڭ جوباسىنا قارسى شىعىپ، ءوز قۇقىمىزدى اياق استى ەتپەيمىز دەپ ايتۋى مۇمكىن عوي...
- مەن بۇنىمەن ەشقاشان كەلىسپەيمىن. ولار ءۇشىن دەموكراتيا بەتپەردە عانا، تۇپكى ماقساتى مۇلدە بولەك. ءدىني الاۋىزدىقتى قوزدىرىپ وتىرعان اعىمعا «ءوز بىلگەنىن جاساۋعا» مۇمكىندىك بەرىپ، وزىندىك «قۇقىعىن ىسكە اسىرۋعا» جول بەرسە، مەملەكەتتىلىكتىڭ وزىنە قاتەر ءتونۋى ابدەن مۇمكىن. قازىرگى جاستاردىڭ سان بولىككە جارىلۋى، ەلدىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋى، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان سالت-ءداستۇردى جوققا شىعارۋى قوعامعا وراسان زيانىن تيگىزەدى. 15-20 جىلدا ۋاحابشىلار قاناتىن كەڭگە جايادى دا، ەلدىڭ ىشكى بىرلىگىنە قاتەر توندىرەدى. سول سەبەپتى قاپى قالماعان ابزال. ءدىني قارىم-قاتىناس تەتىگىن زاڭدىق تۇرعىدا رەتتەپ، جاستارعا يسلامداعى اعىمداردىڭ اراجىگىن اجىراتا بىلۋگە جان-جاقتى تانىمدىق-اعارتۋشىلىق تۇرعىدا كومەكتەسۋىمىز قاجەت.
- ءدىن مەملەكەتتەن بولەك قوي... كونستيتۋتسيادا دا وسىلاي جازىلعان. تەرىس اعىمدارعا قالاي توسقاۋىل قويۋعا بولادى؟
- ارينە، ەڭ الدىمەن زاڭنامامىزدى دۇرىستاپ الۋىمىز كەرەك. بۇرىن-سوڭدى ەلىمىزدە بولماعان ءدىني اعىمدارعا توسقاۋىل قويعان ءجون. شەت مەملەكەتتەردەن اعىلعان ءۋاھابيزمدى، باسقا دا جات پيعىلدى اعىمدى ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ ەل اۋماعىنا ەنۋىنە تىيىم سالۋ قاجەت. ايتپەسە، ولار جاي قوعامدىق ۇيىم ەسەبىندە تىركەلىپ الادى دا، كەيىن ءوز دەگەندەرىن ىستەيدى.
- استانا سوڭعى ۋاقىتتا الەمدىك دىندەر ليدەرلەرىنىڭ باسىن قوسىپ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ورنىقتىرۋ يدەيالارىن ۇسىنىپ وتىر. اعايىنگەرشىلىككە ۇيىتقى بولىپ، قازاقستاندى باسقالارعا ۇلگى ەتۋگە دەگەن ۇمتىلىس باسىم. ءوز ىشىمىزدەن شي شىعىپ جاتسا، سوندا ماسقارا بولمايمىز با؟
- راس، ەلىمىزدە ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ مادەني ورتالىقتارى، ولاردىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بار. باسقا ۇلتتاردىڭ دىندەرىن قۇرمەتتەيمىز، سىيلايمىز. سولاردىڭ ءبارىن بىرلىككە، تاتۋلىققا شاقىرامىز...
الايدا، قازاق ءوز ىشىنەن «بۇلىنگەلى» تۇر. يسلام اراسىندا جات پيعىلدى دىندەر كەڭىنەن قانات جايا باستادى. ۋاحابشىلار ءتارىزدى ەل اراسىنا ىرىتكى سالاتىن اعىمداردى ۇكىمەت دەر كەزىندە اۋىزدىقتاماسا بولمايدى. ۋاھابيزمگە، باسقا دا پيعىلى جات اعىمدارعا قارسى بەلسەندى كۇرەسپەسەك، وندا مەملەكەتتىلىگىمىزگە، ۇلتتىق تۇتاستىعىمىزعا قاتەر تونەدى.

- كەزىندە تۇركىلەردىڭ دە تۇبىنە جەتكەن وسى ءدىني الاۋىزدىق قوي. ەندەشە، مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنداعى ءدىن ىستەرى جونىندەگى كوميتەت نە تىندىرىپ وتىر؟
- جالپى، جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنىڭ «جول كارتاسى»، «بيزنەس - 2020» دەگەن سياقتى ءتۇرلى باعدارلامالار بويىنشا اتقاراتىن جۇمىسى باستان اسادى. ماسەلەن، وبلىستا ىشكى ساياسات باسقارماسىندا ءبىر ادام عانا ءدىن ماسەلەسىمەن اينالىسادى. جالعىز ادام نە ىستەي الادى؟ ونىكى، شىنى كەرەك، كەڭسەلىك جۇمىس. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، مادەنيەت مينيسترلىگى ءدىن ىستەرى جونىندەگى كوميتەتى جانە قازاقستان مۇسىلماندارى باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى وسى باعىتتا بىرلەسىپ جۇمىس اتقارۋى ءتيىس. ال قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى جۇما كۇنى مەشىتكە جينالعان جاماعاتقا ءۋاھابيزمنىڭ زاردابى جونىندە، جاستار ول اعىمعا كىرسە نەگە ۇشىرايتىنىن ايتىپ تۇسىندىرۋلەرى قاجەت. ءتۇرلى اعىم مۇشەلەرى مەشىتتى جاعالاپ كەلەدى، پيعىلى بۇزىقتاردى ءتىپتى مەشىتكە كىرگىزبەۋ دە كەرەك.
- قازىر جەر-جەردە ءدىني باسقارمانىڭ قۇزىرىنا كىرمەيتىن مەشىتتەر دە بار. ءبىر ورتالىققا باعىنباۋدىڭ اقىرى دا ءدىني الاۋىزدىققا باستاپ وتىرعان سياقتى...
- جەرگىلىكتى جەردە بيزنەسمەندەر سالعان جەكە مەنشىك مەشىتتەر بار. مەنشىك يەسى كىمدى دۇرىس كورەدى، سونى يمام ەتىپ تاعايىنداي سالادى. ءدىني باسقارما اتالعان مەشىتتە نە بولىپ جاتقانىنان بەيحابار. بىزدىڭشە، بارلىق مەشىتتەر زاڭدى تۇردە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ قۇزىرىندا بولۋى ءتيىس.
- ءبىزدىڭ ۇستاناتىن ءمازھاب سالت-داستۇرىمىزگە قاراي يكەمدەلگەن. ال جات اعىمدار كەلەدى دە، «ءداستۇرىڭنىڭ كەرەگى جوق» دەپ جاتادى...
- جەرگىلىكتى ورگان - اكىمدىكتى الىڭىزشى، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى، ۇكىمەت تاپسىرمالارىن دەرەۋ ورىندايدى. سول سياقتى مەشىتتەر دە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ايتقاندارىن باسشىلىققا العانى ءجون. مەشىت يمامدارىنىڭ ايتقانى جاماعاتقا دا زاڭ بولعانى ابزال. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ ايتقان سوزىمەن مەشىتتەگى يمامداردىڭ ويلارى، يدەيالارى، ءوسۋ جولدارى دا ءبىر بولۋى ءتيىس. قوعامعا، دىنگە دەگەن كوزقاراستارى دا بىردەي بولۋى كەرەك قوي. ايتپەسە، قازاق قوعامىنداعى ءدىننىڭ ءوزى ءبىر-ءبىرىن جوققا شىعاراتىن اعىمدارعا بولىنسە، ونداي ەلدە قانداي بەرەكە بولماقشى؟
- قىسقاسى، وسكەلەڭ ۇرپاقتى جات اعىمداردىڭ ىقپالىنان قالاي ساقتاۋعا بولادى؟
- قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، بالالارعا «ءدىنتانۋ» ءپانىن قالاي وقىتۋدى ويلاستىرعانى ابزال. سونداي-اق، مەكتەپتە وسى پاننەن ءدارىس وقۋ ءۇشىن كولدەنەڭ كوك اتتىلار نەمەسە بەلگىلى ءبىر اعىمدى ناسيحاتتايتىن مۇعالىمدەردىڭ ەنىپ كەتپەۋىن قادالاعان ءجون. ول ءۇشىن ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردى اككرەديتاتسيادان وتكىزۋ قاجەت. سەرتيفيكات العان سوڭ عانا «ءدىنتانۋ» پانىنەن ساباق وتكىزۋگە رۇقسات بەرۋگە بولادى.

اڭگىمەلەسكەن تالعات عالىمجان

«نۇر استانا» گازەتى