«ازيادا» دەگەندە، تىلگە «از...يا» ءسوزى ورالا كەتەدى. قىل موينىمىزعا بۇرشاق سالىپ، تىلەپ، سۇراپ العان ازيادانىڭ ارانى كەڭ. و باسىندا ويىنداردى وتكىزسىن دەپ 768 200 000 دوللاردى شىقىرلاتىپ، ورتادان شىعاردىق. ودان كەيىن دە 301 500 000 دوللاردى ساناپ-ساناپ بەردىك. سوندا دا.. از. يا؟ وقپانى تولمايتىن ويىندارعا كەتكەن ەرەن قارجى 8 088 652 قازاقستاندىقتىڭ تومەنگى ايلىق جالاقىسىن تولەپ بەرۋگە جەتەدى ەكەن. ءجا، جارار، بۇيتە بەرسەك، بار ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تيىنمەن ەسەپتەپ، باقىرعا بولەتىن اريتموفوبتىڭ ءوزى بولارمىز. مىسالى، مەملەكەت ءيميدجىنىڭ قۇنى يتتەي بولىپ ساۋدالاسۋعا كەلە مە؟ كەلمەيتىن سياقتى. مەملەكەتشىل ماحابباتى مۇباراك ءجۇزىن الاۋلاتىپ تۇرعان مىرزالاردىڭ «وسىنى وتكىزىپ الساق، وليمپ تاۋىنان ورىن الىپ، الەمدەگى اۋزىن ايعا بىلەگەن سپورت يمپەرياسىنا اينالامىز» دەپ جالاۋلاتۋىن ايتسايشى.... و-ي-ي، مۇندايدا ساناڭدى سانعا بەرىپ قويۋ دەگەنىڭ «ۇيات قوي، ۇيات». ارىدان تاراتقاندا، ازياداڭ قىپ-قىزىل شىعىن... ەمەس.

«ازيادا» دەگەندە، تىلگە «از...يا» ءسوزى ورالا كەتەدى. قىل موينىمىزعا بۇرشاق سالىپ، تىلەپ، سۇراپ العان ازيادانىڭ ارانى كەڭ. و باسىندا ويىنداردى وتكىزسىن دەپ 768 200 000 دوللاردى شىقىرلاتىپ، ورتادان شىعاردىق. ودان كەيىن دە 301 500 000 دوللاردى ساناپ-ساناپ بەردىك. سوندا دا.. از. يا؟ وقپانى تولمايتىن ويىندارعا كەتكەن ەرەن قارجى 8 088 652 قازاقستاندىقتىڭ تومەنگى ايلىق جالاقىسىن تولەپ بەرۋگە جەتەدى ەكەن. ءجا، جارار، بۇيتە بەرسەك، بار ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تيىنمەن ەسەپتەپ، باقىرعا بولەتىن اريتموفوبتىڭ ءوزى بولارمىز. مىسالى، مەملەكەت ءيميدجىنىڭ قۇنى يتتەي بولىپ ساۋدالاسۋعا كەلە مە؟ كەلمەيتىن سياقتى. مەملەكەتشىل ماحابباتى مۇباراك ءجۇزىن الاۋلاتىپ تۇرعان مىرزالاردىڭ «وسىنى وتكىزىپ الساق، وليمپ تاۋىنان ورىن الىپ، الەمدەگى اۋزىن ايعا بىلەگەن سپورت يمپەرياسىنا اينالامىز» دەپ جالاۋلاتۋىن ايتسايشى.... و-ي-ي، مۇندايدا ساناڭدى سانعا بەرىپ قويۋ دەگەنىڭ «ۇيات قوي، ۇيات». ارىدان تاراتقاندا، ازياداڭ قىپ-قىزىل شىعىن... ەمەس.

مىسالى، قر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ سپورت كوميتەتى كىتاپ باسىپ شىعارىپتى. ازيادانى ارقاۋ ەتىپ، ستۋدەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىن ويلاپ دەگەندەي، «فيزيچەسكايا كۋلتۋرا-سپورت-زدوروۆە» دەگەن كىتاپ شىعارسا، قۋانباي كورىڭىز. تۇسىنگەن بولارسىزدار، وقۋ قۇرالى رەتىندە ويلاستىرىلعان عوي. قۋانىشتان قولىم قالت-قۇلت ەتىپ، كىتاپتى جىلدام پاراقتاي باستادىم. «دەنە شىنىقتىرۋ». دۇرىس. «ايۋرۆەدا». جارايدى. «زاڭدى ءھام زاڭسىز ەسىرتكىلەر»... وسى تاراۋدى ەجىكتەپ وقىعان ەكى كوزىمە سەنبەي، كىتاپتىڭ استىن-ءۇستىن تىنتكىلەپ، ءبىراز سىلكىلەپ، ءبىر جاۋىپ، ءبىر اشىپ، قايتا وقىدىم. ستۋدەنتتەردى بىلىممەن سۋسىنداتۋعا ارنالعان وقۋلىقتىڭ تۇتاس تاراۋى الكوگول، تەمەكى، ناشانىڭ جەتى اتاسىن جەتە تانىستىرۋعا باعىشتالىپتى. جىرتىپ الىپ، ەسىرتكىنىڭ جارنامالىق بۋكلەتىنە جاپسىرساڭىز دا، ەسەر ەمەس. الدە «جىندى سۋ، سايتان ءتۇتىنىنىڭ» كاتالوگى دەپ اتاساق تا، انتەك بولماس.

قىسقاسى، وسى تاراۋدى اسا ىجداھاتتىلىقپەن وقىعانداعى ويىمىز: بۇل جاستاردى جاماندىقتان جيرەندىرۋگە ەمەس، قايتا ەسىرتكىنىڭ سونشالىق قاۋىپتى ەمەس ەكەندىگىنە «كوز جەتكىزە» بايانداۋ. ... «سياقتى» دەپ قوسۋ كەرەك پە ەدى، قوسپادىق. بىرىنشىدەن، باسقا ەمەس، تۇركيا اسقان تۇيمەباەۆتىڭ تىلەگى قابىل بولىپتى. جاكەڭ مينيسترلىك مانسابىندا وقۋلىق سىنىنا قارسى ارگۋمەنت رەتىندە «رەسەيلىك اۆتورلاردى شاقىراتىنىن» ايتقان. ايتا بەرگەن، ايتا بەرگەن. اقىرى، مىنە الدىمىزداعى «فيزيچەسكايا كۋلتۋرا» باستان-اياق ورىس تىلىندە ءورىلىپ، كورشى ساياساتىنىڭ كوڭىرسىك يىسىمەن ساسىپ تۇر. ابايسىزدا... «استانا» دەگەن التى ءارىپ كىرىگىپ كەتكەنىن بايقاماي قالىپتى دا. «وبششىم»، وعان كوڭىل اۋدارۋدى كوڭىلى حوش كورمەگەن «ويشىلدار»، اتاپ ايتقاندا، رەسەيلىك عالىمدار ۆ.گريگورەۆ، ۆ. سالوۆ، د. داۆيدەنكو، ۆ.تايمازوۆ بار بىلگەنىن جازىپتى. «ۆ روسسي»، «دليا روسسي» دەپ باستالاتىن دەرەكتەر، ماتەريالعا تۇزدىق بولاتىن ساۋالنامالار، زەرتتەۋلەر، ءبارى-ءبارى - رەسەي كونتينگەنتىندە سىنالىپ، ورىس ۇعىمىندا سىزىلعان. «جازعان قۇلدا شارشاۋ جوق». ورىس اۆتورلارىن يمپەريالىق اگرەسسور رەتىندە يتكە تالاتۋ ويىمىزدا جوق. ولار سانا كوكجيەگى جەتكەن جەرىنە دەيىن قامتىدى، شولدى... جازىعى نە؟

ال، قازاقستان «قۇراماسىنان» سواۆتورلار رەتىندە ەسىم-سويىن جازىپ قويعان كىمدەر ەدى؟ ولار - قر تۋريزم جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى تالعات ەرمەگياەۆ پەن قر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى سپورت كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەلسيار قاناعاتوۆ. كىتاپتىڭ سيقىنا «قارۋسىز كوزبەن» قاراعاندا، جوعارىدا اتالعان 4 اۆتور تۋىندىنى تالاسا جازعان دا، وعان ورىس يا قازاق ەكەنىن نىسپىسىنان اجىراتۋعا بولمايتىن 3 ادام رەتسەنزيا سۇيكەتكەن. ال ءبىزدىڭ قوس شەنەۋنىك «ماقۇل» دەپ مانەرلەپ قولدارىن قويعان-اۋ، شاماسى. ەڭ بولماسا، 258 بەتتىك كىتاپتىڭ انا بەتى، مىنا بەتىنەن ءبىر يىسكەپ، «مىنادان ءوزى قازاق دەگەن، تفۋ، قازاقستاندىق دەگەن قوعامنىڭ بۋى شىعا ما؟» دەپ سۇراماي ما؟ سولاي جاز دەپ سۇق ساۋساعىن بەزەپ تۇرىپ، تالاپ ەتپەي مە؟ ۇدەسىنەن شىقپاسا، كۇركىرەپ-سىركىرەپ، قايتا جازدىرتپاي ما؟ قويشى، «كاك بۋدتو»، كەشىرىڭىز، قۇددى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تەرريتورياسىندا تاراۋى ءتيىس، ءتىلى دە، تەحنولوگياسى دا كەلىسىپ تۇرعان «تاماشا تۋىندى» «قوس ەلدىڭ شىعارماشىلىق بايلانىسىنىڭ كەرەمەت ۇلگىسى رەتىندە» باسپادان شىعىپ، ون مىڭ داناسى جان-جاققا بىتىراپ كەتتى.

ەندى... «ەلباسىنىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان بيىلعى  جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋ شەڭبەرىندە» دەپ وزىنە شەڭبەر جاساپ العان «شەدەۆر» كىمنىڭ قولىنا تۇسەدى؟ كوكورىم جاستاردىڭ. ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان قىزداردىڭ.  ەلباسى بۇقارالىق سپورتتى ورىستەتۋ كەرەك، وعان حالىقتىڭ 30 پايىزدايىن تارتۋ كەرەك دەگەندە يگى نيەتتى كوزدەگەندەي ەدى. ال، مۇندا «زاڭدى جانە زاڭسىز ەسىرتكىلەر» دەپ ، ولاردى تاۋارىن وتكىزە الماي وتىرعان «تورگاشتاي» اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىعانشا «ماقتايدى-اي» كەلىپ، «ماقتايدى». تەمەكى، اراقتىڭ ءتۇپ اتاسىن تارقاتادى، ەجەلگى داستۇرلەردى ەسكە سالادى.. ايتالىق، ريمدىكتەردىڭ وتباسىندا ءاربىر مۇشەسى كەم دەگەندە 3 ليتر سىرانى سىمىرگەن دەيدى. نەمەسە، شناپستى تىكەدەن تىك تۇرىپ، وڭەشتەن لاق ەتكىزىپ وتكىزە سالاتىن ءداستۇرى بولعان دەيدى كىتاپتا. وقىپ وتىرىپ، تاماعىن جىبىر-جىبىر ەتىپ، كوزىڭنەن 24 كادر بولىپ نەبىر كورىنىستەر وتەدى-كەتەدى. وسىنداي مىسالدار جەتىپ-ارتىلادى. تيىم ماسەلەسىن تۇرتىنەكتەگەندە دە، تاعى رەسەيدىڭ «وزىق تاجىريبەسى»: وزگە ەلدەر ورە تۇرەگەلىپ، ماسكۇنەمدىكپەن كۇرەسكەندە، تەك كورشىمىز عانا ىزگى ساياسات ۇستانىپتى. اقشالاي ايىپ سالىپ، جىبەرە بەرگەن. پا، شىركىن دەسەڭشى... نەتكەن گۋمانيزم! «الكوگول كىشكەنە دوزادا كوڭىل كوتەرەدى، باسقا ادامدارمەن بايلانىسىڭدى ارتتىرادى، ءوز بويىنداعى كەمىستىكتى، ياكي كومپلەكستى جەڭدىرەدى». مۇنى دا ايتقان مەن ەمەس. كىتاپتىڭ 223-بەتى.

بۇدان دا قالامى سۋالماعان اۆتورلار قارا سورانىڭ «قۇدىرەتىن» پاش ەتەدى، ۇلىق ەتەدى. «...سوپروۆوجداەت چەلوۆەچەستۆو تاك جە دولگو، كاك كونوپليا» دەپ كەلىپ، ونى ءتۇرلى جولمەن دايىنداپ، شىنىعۋ، قۇمارلىقتى قوزدىرۋ ءۇشىن پايدالاندى دەيدى، شىركىندەر. «ءبىزدىڭ اتا-بابامىز دەپ بىلەتىن سكيفتەر دە ىستىق تاستىڭ ۇستىنە قارا سورانىڭ داندەرىن شاشىپ جىبەرىپ، جامىلعىنىڭ ۇستىنەن بۋىن سورعان ەكەن»... قاراپ تۇرساڭىز، ەسىرتكىنىڭ تاريحىنا ۇنىلەمىن دەپ قۇدىعىنا قۇلاتىپ جىبەرۋگە اپاراتىنداي. بىردە «ليش ۆ حح ستولەتي ناركوتيك راسپروسترانيلسيا پو ۆسەمۋ ميرۋ....» دەپ وكىنگەندەي بولادى. بىردە «كونوپليۋ .. وبىچنو نازىۆايۋت «گرۋپپوۆىم ناركوتيكوم» پوتومۋ، چتو ناستروەنيە وپيانەۆشەگو ۋتريروۆاننو پوۆتورياەت ناستروەنيە وكرۋجايۋششيح ەگو» دەپ، توپ بولىپ توپالاڭ بولساڭ دەگەن ويعا باستايدى. «قان اينالىمى بۇزىلعان جانە قارتاڭ كىسىلەر قارا سورانى ابايلاپ قاراعانى (پايدالانعانى - رەد.) ءجون» دەپ جازادى كىتاپتا. بەينە ءبىر بۇل قارا سورانى ەمەس، اسپيرين بەرىپ تۇرعان اق حالاتتى فارماتسەۆتىڭ «اقىل-كەڭەسىندەي»... ءارى «قارا سورا ميدىڭ جۇمىسىن بۇزادى دەگەن دالەلدەر ءالى جوق ەكەن». كىتاپتىڭ قاعازى قىزارماستان، وسىلاي قىرتىپ تۇرعاندا، «ەندەشە» دەپ وي جالعاستىرىپ كورىڭىز. ەندەشە، «قارا سوراڭ قاۋىپسىز، بوسقا جامان اتاق الىپ جۇرگەن ءشوپ» بولا ما؟ ەندى شە، «گاشيش شىعىستا قۇران تيىم سالعان ونىمگە جاتپايدى. سودان دا، ونى ەشبىر كۇمانسىز، الاڭداۋسىز قولدانا بەرەدى» دەپ سوعادى. سوندا سامايىنا اق كىرگەن التى-جەتى «اقىلدىنىنىڭ» ايتقانىنا ەرسەك، گاشيش حالال اس بولىپ شىقتى. كاليماعا ءتىل سىندىرعان كەز-كەلگەنىڭىز گاشيش شەكسەڭىز، مۇسىلماندىققا جاراسادى دەگەن ءپاتۋانى شىعارىپ تاستاپتى پاقىرلارىڭ... گاشيش-ماشيش دەپ ءتۇر-ءتۇسىڭ تۇستەمەسە دە، قۇران «ءوز-وزدەرىڭدى ولتىرمەڭدەر» دەۋشى ەدى. اراق بولسىن، شاراپ بولسىن، لسد بولسىن، ماساڭدىق تۋدىرىپ، ەسىنەن ايىراتىنداي كۇشى بولسا، ءبارى حارام سانالماي ما؟ سويتە تۇرا، بۇلاردىڭ بۇرا تارتقانىنا نە جورىق؟

«كۇرىشتىڭ ارقاسىندا كۇرمەك سۋ ىشەدى». ازيادا دەپ، توقىمداي دەرەگىنە دەيىن رەسەيلىك يدەولوگيامەن سۋساعان، وزىنشە ءپاتۋا شىعارىپ، القىن-جۇلقىن اقپاراتتارى ادام ميىن شاعىپ جىبەرەتىندەي كىتاپ شىقتى. سۇراۋى كىمنەن؟ اقىرى، وقۋ قۇرالى ەكەن، نەگە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ساراپتاۋ كوميسسياسىنىڭ الدىنان وتكىزىپ المادى ەكەن؟ اينالىمنان شىعارىپ تاستايتىنداي، ءبىر-ەكى مىڭ دانا ەمەس. ون مىڭ دانا دەگەن وبال ەمەس پە؟ دەمەك، جاستارىمىز بۇقارالىق سپورتتان بۇرىن قارا سورانىنىڭ تۇبىنە ءتۇسىپ كەتسە، ت.ەرمەگياەۆ پەن ە. قاناعاتوۆ دەگەن ەكى ازاماتتان كورىڭىزدەر «كىناسىن». مۇمكىن، ەسىرتكىگە ءتاۋىر جارناما جاساعان كىتاپتاردى تۇنگى كلۋبتار تالاپ الار؟ كورنەكىلىك رەتىندە ءىلىپ قويسىن. بىرەۋ-مىرەۋ «مىڭق  ەتىپ»، مورال وقىپ جاتسا، قولىڭا «ءما» دەپ ۇستاتا سالادى دا... تىم قۇرىسا، سوعان پايداسى تيەر.

«حالىق  ءسوزى» گازەتى