پارلامەنتتىڭ تورىنە تاعى دا جالاقى تاقىرىبى «كوتەرىلدى». وسىدان قالاۋلىلاردىڭ كەيبىرىنىڭ ىزادان «ىستىعى» كوتەرىلسە، كەيبىرى اشىنعاننان ايعايلاپ جاتتى. ونىڭ ۇستىنە پالاتالىق تالقىلاۋعا شىعارىلعان ەل ۇكىمەتى مەن ەسەپ كوميتەتىنىڭ «2008 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى» ەسەپتەرىندەگى جاعا ۇستاتار جونسىزدىكتەرگە قالاي جول بەرەتىندىگىنە ءبىر بۇرىشتا ۇيىرىلگەن ۇكىمەت مۇشەلەرىنەن جوندەم جاۋاپ الا الماي، دەپۋتاتتار ونسىز دا شيرىعىپ وتىرعان ەدى. وعان «مەملەكەتتىك جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى» باسشىلارىنىڭ بىلىق-شىلىقتارى جۇكتەمە بولدى. ال پارلامەنتشىلەردىڭ كوبى زەينەتكەرلىك كۇنىنە دەگەن قاراجاتىن وسى قورعا سەنىپ تاپسىرعان ەكەن. الگىنى ەستىگەندە، توردەگى توراعانىڭ دا جۇيكەسى سىر بەردى.

پارلامەنتتىڭ تورىنە تاعى دا جالاقى تاقىرىبى «كوتەرىلدى». وسىدان قالاۋلىلاردىڭ كەيبىرىنىڭ ىزادان «ىستىعى» كوتەرىلسە، كەيبىرى اشىنعاننان ايعايلاپ جاتتى. ونىڭ ۇستىنە پالاتالىق تالقىلاۋعا شىعارىلعان ەل ۇكىمەتى مەن ەسەپ كوميتەتىنىڭ «2008 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى» ەسەپتەرىندەگى جاعا ۇستاتار جونسىزدىكتەرگە قالاي جول بەرەتىندىگىنە ءبىر بۇرىشتا ۇيىرىلگەن ۇكىمەت مۇشەلەرىنەن جوندەم جاۋاپ الا الماي، دەپۋتاتتار ونسىز دا شيرىعىپ وتىرعان ەدى. وعان «مەملەكەتتىك جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى» باسشىلارىنىڭ بىلىق-شىلىقتارى جۇكتەمە بولدى. ال پارلامەنتشىلەردىڭ كوبى زەينەتكەرلىك كۇنىنە دەگەن قاراجاتىن وسى قورعا سەنىپ تاپسىرعان ەكەن. الگىنى ەستىگەندە، توردەگى توراعانىڭ دا جۇيكەسى سىر بەردى.
الدىمەن، دەپۋتات ۆيكتور رو¬گالەۆ ءسوز العان. «سۇراعىم – ۇكى¬مەتكە، – دەدى سالەمىن قازاق تىلىندە ايتقان ۆيكتور پاۆلوۆيچ، – ەسەپ كوميتەتىنىڭ ەسەبىندە «مەملە¬كەتتىك جيناقتاۋشى زەينەتاقى قو¬رى» (مجزق) توراعاسىنىڭ ايلىق جا¬لاقىسى 1 ميلليون تەڭگەدەن اسا¬تىندىعى اتاپ كورسەتىلىپتى. ونىڭ ورىنباسارلارى 856 مىڭ تەڭ¬گە ەڭبەكاقى الادى ەكەن. ونى از دەسەڭىز، جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىن¬شا وسى قوردىڭ ءۇش باس¬شى¬سىنا 75,5 ميلليون تەڭگە سوما¬سىندا سىياقى تولەنىپتى. بۇعان قو¬¬سا، قوردىڭ باسشىلىعى ءوز بەتىن¬شە ىسساپارلىق شىعىنداردىڭ، سون¬داي-اق قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇيالى باي¬لانىسىنىڭ شىعىندارىنىڭ كو¬تەرىڭكى نورماسىن ورناتىپ ال¬عان. ەندى قاراڭىزدار، – دەدى ءوز ءارىپ¬تەستەرىنە قايىرىلعان قالاۋ¬لى. – وسىنىڭ بارلىعى – ءسىز بەن ءبىزدىڭ زەينەتاقىلىق جيناقتارى¬مىز¬دىڭ ەسەبىنەن!» بايقاساق، مجزق-داعى جونسىزدىكتەر تەك ونىڭ كليەنتتە¬رىنە عانا قاتىستى ەمەس ەكەن. ۆيك¬تور روگالەۆتىڭ اي¬تۋىن¬شا، قوردىڭ قازىرگىدەي قى¬سىل¬تاياڭ شاققا قا¬را¬ماي، تەڭگە شا¬شىپ، «تالتاڭ باس¬قان» باسشى¬لارى¬نىڭ اكىمشىلىك شى¬عىنداردى ۇل¬عايتۋى مجزق-نىڭ تازا تا¬بى¬سى¬نىڭ تومەندەۋىنە اكەپ سوق¬قان. «ناتيجەسىندە رەسپۋب¬ليكا¬لىق بيۋدجەتەتتىڭ كىرى¬سىنە 1 ميلليارد تەڭگەدەن ارتىق قاراجات تۇسپەي قالعان! – دەپ سا¬باقتادى ءسوزىن دە¬پۋتات، – قور جاڭى¬لىس اشىلعان جەكە زەينەتا¬قى¬لىق ەسەپشوت¬تار¬دىڭ سانىن قىس¬قارتۋ باعىتىندا جۇمىس ءجۇر¬گىزبەيدى، سونىڭ كەسىرى¬نەن زەينەت¬كەر¬لىك جاسقا جەتكەن كەي¬بىر سا¬لىم¬شىلارعا جيناقتا¬عان سوماسى ءتو¬لەنبەۋدە. سوندا قور¬دىڭ باسشى¬لى¬عى مەن قىزمەت¬كەر¬لەرىنە تولەنىپ كەل¬گەن وسىنشا جو¬عارى جالاقى، سىيا¬قى جانە باس¬قا دا تولەمدەر نە¬مەن نەگىزدەل¬گەن؟ وسىنداي سورا¬قى¬لىقتار ءۇشىن كىم جازا تار¬تا¬دى؟»
ءبىر قىزىعى، بۇلاردىڭ ءبارىن قا¬داعالاۋعا مارچەنكو مىرزانىڭ كو¬مانداسى جاۋاپتى ەكەن، بىراق ەس¬كى ادەتىنشە، ول ماجىلىسكە كەل¬مەي قالدى. سوسىن ەلدىڭ ىزاعا بۋلى¬عىپ وتىرعانىن بايقاپ، قار¬جى مي¬نيسترى «باسۋ» ايتۋعا نيەت¬تەندى.
– بىلەسىزدەر مە، «مجزق» دەگەن اب¬برەۆياتۋرا قازىرگى كەزدە ونىڭ تو¬لىق مەملەكەتتىك جزق ەكەندىگىن ءبىل¬دىرمەيدى، وعان ەۋرو¬پا¬لىق قاي¬تا قۇرۋ جانە دامۋ بان¬كى قا¬تىسۋ¬دا. ونداعى مەملە¬كەت¬تىك ۇلەستى ۇلت¬تىق بانك باسقارادى. سىيا¬¬قى¬لارعا كەلسەك، جزق باس¬قارۋ¬¬شى¬لارى جۇرتتىڭ زەينە¬تاقى¬لىق جي¬ناقتارىنان الىپ قوياتىن كو¬ميسسيالار سوماسىن قارجىلىق قادا¬عالاۋ اگەنتتىگى باقىلايدى. ءايت¬كەنمەن، بۇل جەردە ءبارىبىر ءما¬سەلە بار. ونىڭ ۇستىنە ءتىپتى جوعارى جا¬لاقىسىن قيىپ تاستاعاننىڭ ءوزىن¬دە، ولار باسقاعا كەتىپ قالادى دەپ قازىرگىدەي جاعدايدا قورىق¬پاي-اق قويۋعا بولادى. وسى سەبەپتى ءبىز الگى جزق قىزمەتكەرلەرىنىڭ سىيا¬قىلار مەن باسقا دا تولەم¬دە¬رىن قىسقارتۋ تۋرالى شەشىم قا¬بىل¬داۋى ءۇشىن بۇل ماسەلەنى ۇلت¬تىق بانككە قويامىز، – دەپ ۋادە ەت¬تى قارجى ءمينيسترى بولات ءجا¬مى¬شەۆ. بىراق مۇنداي جاۋاپ ءماجىلىس باس¬شىسىنىڭ ءوزىن قاناعات¬تان¬دىر¬ما¬دى: «بۇل جەردە شىداپ وتىرۋ ءمۇم¬كىن ەمەس! – دەدى ورال مۇحا¬مەد¬جانوۆ. – بۇلاي بولمايدى عوي، بو¬لات بيداحمەتۇلى! بۇل نە ماس¬قارا، اعايىندار-اۋ؟! زەينەتاقى¬لىق قوردىڭ تابىس¬تى¬لى¬عى تومەن¬دەۋ¬دە، كىرىس قۇلدىراۋ¬دا، جيناق¬تار¬عا ەشتەڭە قوسىلىپ جات¬قان جوق. بۇلار بولسا، ەستەن تان¬دى¬رار¬لىق جالاقى، 75 ميلليون سىيا¬قى الا¬دى. ال ءبىز ولاردى اقتا¬عىمىز كە¬لەدى. بۇعان باسقاشا اتاۋ بەرۋ كە¬رەك ەمەس پە؟» دەپ اشىن¬دى ءتو¬را¬عا.
– ءبارى زاڭداستىرىلعان جول¬مەن تولەنگەن! – دەپ قول جايادى ەسەپ كوميتەتىنىڭ توراعاسى و.وك¬سىكباەۆ. – ولار – اق بولىپ تابى¬لادى، مەنشىك ءتۇرى – جەكەمەنشىك. اك¬تسيونەرى رەتىندە مەملەكەتتىڭ رەت¬تەۋى «اق تۋرالى» زاڭمەن «تۇ¬سالعان». ءبارىن ديرەكتورلار كەڭەسى ءوزى شەشەدى. ءبىز قانشاما رەت ءجۇز پايىز¬دىق اكتسيا پاكەتى مەملەكەت يە¬لىگىندەگى وسى اق-تار جۇمىسىن باسقاشا رەگلامەنتتەۋ تۋرالى ۇسى¬نىس ەنگىزدىك. وكىنىشكە قاراي، ول جاسالمايدى! – دەگەن ومارحان وكسىكباەۆ توسىن جاڭالىعىن دا قوسا جەتكىزدى: «ءبىزدىڭ ۇسىنىسى¬مىز بويىنشا بۇگىن بۇل اق-تىڭ ءتورا¬عاسى قىزمەتىنەن بو¬سا¬تىل¬دى!».
ارينە، دەپۋتاتتار دابىل ەتىپ كو¬تەرگەن ماسەلە مۇنىمەن شەك¬تەلمەيدى. ماسەلەن، بۇعان دەيىن 355 نىساندى تەكسەرگەن ەسەپ كوميتەتى 113,9 ميلليارد تەڭگەنىڭ قارجى¬لىق جونسىزدىگىن انىقتاعان. تارا¬تا ايتقاندا، ونىڭ 12,8 ميللياردى ماقساتتى جەرىنە پايدالانىل¬ما¬عان، 58,1 ميللياردى – ءتيىمسىز، بوس¬قا جۇمسالعان، 25,2 ميللياردى – «نەگىزسىز» شىعىندالعان. «وۋ، نە¬گە ەل قارجىسىن تالان-تاراج ەت¬كەن شەنەۋنىكتەردى اياۋسىز جا¬زا¬لامايسىڭدار!» دەپ «اتتانداعان» دەپۋتاتتاردىڭ اشۋى مىنانى ءبىل¬گەندە، سۋ سەپكەندەي باسىلدى: قا¬لاۋ¬لىلار وزدەرى زاڭ جۇزىندە ونداي شە¬ن¬ەۋنىكتەردى قۋدالاۋعا تىيىم سا¬لىپ تاستاعان.
– زاڭنامادان بۇزۋشىلىقتار¬دىڭ تۇرلەرىن كلاسسيفيكاتسيا¬لاۋ¬دىڭ جويىلۋىنا بايلانىستى، اكىم¬شىلىكتىك كودەكستەن «ءتيىمسىز»، «نە¬گىزسىز»، «ماقساتسىز» شىعىنداۋ سىن¬دى بيۋدجەتتىك زاڭنامانى بۇزۋ¬شىلىق ءۇشىن اكىمشىلىكتىك قۋ¬دا¬لاۋ¬دىڭ بارلىق نورمالارى الى¬نىپ تاس¬تالدى! تيىسىنشە، بۇگىندە ءبىز بيۋد¬جەتتىك زاڭنامانى اياقاستى ەت¬كەن¬دەردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتا ال¬ماي¬مىز! – دەدى ومارحان وكسىك¬باەۆ