ۇلىبريتانيا پاۆيلونى كورمەگە كەلۋشىلەردى وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىمەن تاڭ قالدىرۋدا. قازاقتىڭ كيىز ءۇيى – الەمدىك يننوۆاتسيانىڭ نەگىزىنە اينالعان. كيىز ءۇي ستيلىندەگى بريتان پاۆيلونىندا 8 مىڭ كومپيۋتەردىڭ كومەگىمەن جاسالعان 17 مەترلىك پروەكتسيا ورنالاستىرىلعان. ال پاۆيلوننىڭ ءدال ورتاسىنا كيىز ءۇي تىگىلگەن. ادەتتەگى كيىز ءۇي ەمەس، يننوۆاتسيالىق ۇلگىدەگى. 200 شىنىدان كەرىلگەن كەرەگەسى قول تيگىزگەندە پانوراماداعى ساعات پەن جىل مەزگىلى وزگەرىپ تۇرادى. ۇيىمداستىرۋشىلار بۇل ارقىلى تابيعات پەن ادام اراسىنداعى تىعىز بايلانىستى كورسەتپەك.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

بريتاندىق پاۆيلوننىڭ تاقىرىبى - «ءبىز - ەنەرگيامىز». پاۆيلوننىڭ جالپى اۋماعى ەكى مىڭ شارشى مەتردى قۇرايدى. ول كورمەدەگى ەڭ ءىرى نىسانداردىڭ ءبىرى . مۇندا كىرگەن ادامدار ۇلىبريتانيانىڭ تاريحى مەن جەتىستىكتەرىمەن تانىسا الادى. ال بولاشاق ەنەرگيانى ءوندىرۋ جانە قولدانۋ سالاسىندا «گرافەن» اتتى بىرەگەي ماتەريالدى تانىستىرۋ شارالارىنا نەگىزگى باسىمدىق بەرىلەدى.

ۇلىبريتانيا عاسىرلار بويى كۇنى بۇگىنگە دەيىن يننوۆاتسيالىق جاڭالىقتار اشۋدا الەمنىڭ كوشباسشىسى بولىپ وتىر.

ۇلىبريتانيانىڭ شىعارماشىلىق پەن يننوۆاتسيانىڭ دامۋىنا جاسالعان جاعدايلار اراسىندا الەمدىك ورمەكتەن ەلەكتروماگنيتيزمگە دەيىنگى رەۆوليۋتسيالىق الەمدىك كەيبىر جاڭالىقتاردى اشۋعا جانە ولار ارقىلى رەنتگەن تەحنولوگياسىنىڭ قۇرىلۋىنا، راديو، تەلەۆيدەنيە، راديولوكاتسيالىق، سپۋتنيكتىك بايلانىستار، پاروۆوزداردىڭ بۋ قوزعالتقىشتارى مەن ۇشاقتارعا ارنالعان تۋربورەاكتيۆتىك قوزعالتقىشتاردىڭ جاسالۋى الەمدىك ساۋدانى دامىتۋعا، دنك-نىڭ اشىلۋىنا جانە ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسىپ وتىر.

ۇلىبريتانيا - ەنەرگيا شىعارۋ مەن ساقتاۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى ورتالىعى. ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك جولىن ۇستانىپ، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى ارەكەت ءىس-شارالارمەن قامتامسىز ەتەدى. بۇل مەملەكەتتەر  پارنيكتىك گازدار شىعارۋدىڭ 2050 جىلعا دەيىن 80 پايىزعا ازايتۋعا جانە كەم دەگەندە جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىنەن 2020 جىلعا دەيىن 15 پايىز ەنەرگيا الۋدى ماقسات ەتكەن. سونىمەن قاتار، ۇلىبريتانيا – جاپپاي ۋربانيزاتسيا ماسەلەسىن شەشەتىن «اقىلدى قالا» تەحنولوگياسىن دامىتۋ ايماعىندا الەمدىك كوشباسشى.

«استانا ەكسپو-2017» كورمەسىندەگى ۇلىبريتانيا پاۆيلونىنىڭ قىزمەتكەرى    گارەت ستەمپ   : «ۇلىبريتانيا – ۇلكەن يدەيالاردىڭ ورتالىعى. ءبىز الەمگە عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىندا 78 نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرىمىز. بۇل كورسەتكىش – ەۋروپاداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش. ءبىزدىڭ سەرىكتەستەرىمىزدىڭ ارقاسىندا الەمدىك وندىرىستە يننوۆاتسيالىق ەكو-جۇيەنىڭ وركەندەۋىنە جول اشىلدى. ءبىزدىڭ الەمدىك وزگەرىس جاساۋىمىزعا نەگىز بولعان جاڭالىعىمىز – گرافەن بولدى. گرافەن بولاشاق ۇرپاقتىڭ جاڭاشا ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك جاسايتىن، ەنەرگەتيكانىڭ بولاشاعىن انىقتايتىن عىلىمي جاڭالىق» دەپ اعىنان جارىلدى.

گرافەن جاڭالىعى ارقىلى بۇل ەل عىلىمي جەتىستىكتەردىڭ كوش باسىندا تۇر.

گرافەن دەگەنىمىز – كومىرتەگىنىڭ جاڭا فورماسى. ول مەتالدان 100 ەسە قاتتى. سۋدىڭ اسەرىنە توتەپ بەرەتىن، ءمولدىر ماتەريال. جىلۋ مەن ەلەكتر توگىن جاقسى وتكىزەدى. وسى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ارقاسىندا گرافەن ۇيالى تەلەفوندار مەن كومپيۋتەرلەر جاساۋدا قولدانىلاتىن كرەمنيدى الماستىرۋى ابدەن مۇمكىن. كۇنى كەشەگە دەيىن گرافەن الەمدەگى ەڭ قىمبات ماتەريالداردىڭ ءبىرى بولعان. الايدا پولياك عالىمدارى ونى ارزان ءوندىرۋدىڭ جولدارىن ويلاپ تاپقان.

گرافەندى 2004 جىلى سەر اندرە گەيم جانە سەر كوستيا نوۆوسەلوۆ ەسىمدى مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكى عالىمى اشقان ەكەن. ءبىر كۇنى ەكى عالىم جابىسقاق لەنتامەن بىرنەشە گرافيت ۇگىندىلەرىن ارشىدى. ولار كەيبىر ۇگىندىلەردىڭ باسقالارىنا قاراعاندا جىڭىشكەلەۋ ەكەنىن بايقايدى. ءسويتىپ، ولار ۇدەرىستى قايتالاي كەلە ۇگىندىلەردىڭ ءبىر اتوم جىڭىشكە بولعانىنشا جاساي بەردى.وسىلايشا العاشقى رەت عالىمدار گرافەندى وقشاۋلاندىردى. سودان التى جىل وتكەن سوڭ، ولار 2010 جىلى فيزيكادان نوبەل سىيلىعىن الدى.

بۇگىنگى تاڭدا بۇل عالىمدار مانچەستەر ۋنيۆەرسيتەتىندە گرافەن جانە 2D ماتەريالداردى زەرتتەۋ بويىنشا جۇمىستارىن جالعاستىرۋدا.

سونداي-اق، كورمەگە كەلۋشىلەر بريتان ەلىندەگى ەنەرگەتيكانىڭ دامۋ تاريحىمەن تانىسىپ، عىلىمي اشىلۋلار مەن يننوۆاتسيالىق جوبالاردى تاماشالاي الادى. بيىل اعىلشىندار بۇكىل ەنەرگيانىڭ جارتىسىنان كوبىن جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىنەن العان. بۇگىندە بۇل ەل يننوۆاتورلارىنىڭ الدىندا تۇرعان ەندىگى ماسەلە – تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ ماسەلەسى. الايدا، بۇل دا ءوز شەشىمىن تابۋدا، – دەيدى ساراپشىلار.

زارينا ادىلبەك

Abai.kz