جالپى ۇلتشىلدىقتىڭ (ناتسيوناليزم) كوپشىلىككە بەلگىلى ءبىر عانا ءتۇرى بار دەپ كەسىپ ايتۋعا بولمايدى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ۇلتشىلدىعى بار. ماسەلەن اعىلشىنداردىڭ ۇلتشىلدىعى ءينديۆيدۋاليزمنىڭ، وتارشىلدىق پەن ليبەراليزمنىڭ پالساپاسىمەن تىعىز بايلانىسىپ كەتكەن. نەمىستەردىڭ ۇلتشىلدىعى ناسىلدىك تۋىستىققا ارقا سۇيەيدى. ال فرانتسۋزداردىڭ ۇلتشىلدىعى مەملەكەت پەن ازاماتتاردىڭ قۇقىن بارىنەن جوعارى قوياتىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. بىرنەشە ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ باسىن قوسقان امەريكانىڭ دا ءوز ۇلتشىلدىعى بار. ولار امەريكانىڭ وزىنە ءتان قۇندىلىقتارىن بارىنەن جوعارى قويىپ، ناسىلدىك تەوريانى جاقتىرمايتىندىعىمەن جۇرتقا ءمالىم. ال ەۆرەيلەردىڭ ۇلتشىلدىعى ءتاڭىردىڭ جەرگە جىبەرەتىن كەزەكتى مەسسياسىن كۇتەتىن ءدىني سەنىمىمەن تىعىز استاسىپ  جاتىر. جالپى جەر بەتىندە قانشا حالىق ءومىر سۇرسە ۇلتشىلدىقتىڭ سونشا ءتۇرى بار..سوندىقتان ۇلتشىلدىق دەگەن مىناۋ دەپ وعان بىرجاقتى باعا بەرۋگە مۇلدە بولمايدى. بۇل ءبىزدىڭ تۇرمىس-سالتىمىزدىڭ دا ءبىر كورىنىسى. جالپى «ۇلتشىلدىق» نەمەسە «ناتسيوناليزم» دەگەن تەرمين «ناتسيا» دەگەن سوزدەن شىعادى. بىراق وسى «ناتسيا» ءسوزى ءار حالىقتىڭ تىلىندە ءارتۇرلى ماعىنا بەرەتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.

بۇگىندەرى ۇلت ياعني ناتسيا ءسوزى مەملەكەتتەگى ازاماتتاردىڭ جيىنتىعىن بىلدىرەتىن ساياسي انىقتاما بولىپ وتىر. دەگەنمەن بۇل Etat-Nation, مەملەكەت-ۇلت ۇعىمىن قالىپتاستىرعان باتىسەۋروپالىق ساياسي مادەنيەتكە ءتان نارسە. امەريكالىقتار دا «ناتسيا»  ۇعىمىن ءدال وسىلاي قابىلدايدى. ال قازاقتىكى قانداي ۇلتشىلدىق؟

جالپى ۇلتشىلدىقتىڭ (ناتسيوناليزم) كوپشىلىككە بەلگىلى ءبىر عانا ءتۇرى بار دەپ كەسىپ ايتۋعا بولمايدى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ۇلتشىلدىعى بار. ماسەلەن اعىلشىنداردىڭ ۇلتشىلدىعى ءينديۆيدۋاليزمنىڭ، وتارشىلدىق پەن ليبەراليزمنىڭ پالساپاسىمەن تىعىز بايلانىسىپ كەتكەن. نەمىستەردىڭ ۇلتشىلدىعى ناسىلدىك تۋىستىققا ارقا سۇيەيدى. ال فرانتسۋزداردىڭ ۇلتشىلدىعى مەملەكەت پەن ازاماتتاردىڭ قۇقىن بارىنەن جوعارى قوياتىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. بىرنەشە ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ باسىن قوسقان امەريكانىڭ دا ءوز ۇلتشىلدىعى بار. ولار امەريكانىڭ وزىنە ءتان قۇندىلىقتارىن بارىنەن جوعارى قويىپ، ناسىلدىك تەوريانى جاقتىرمايتىندىعىمەن جۇرتقا ءمالىم. ال ەۆرەيلەردىڭ ۇلتشىلدىعى ءتاڭىردىڭ جەرگە جىبەرەتىن كەزەكتى مەسسياسىن كۇتەتىن ءدىني سەنىمىمەن تىعىز استاسىپ  جاتىر. جالپى جەر بەتىندە قانشا حالىق ءومىر سۇرسە ۇلتشىلدىقتىڭ سونشا ءتۇرى بار..سوندىقتان ۇلتشىلدىق دەگەن مىناۋ دەپ وعان بىرجاقتى باعا بەرۋگە مۇلدە بولمايدى. بۇل ءبىزدىڭ تۇرمىس-سالتىمىزدىڭ دا ءبىر كورىنىسى. جالپى «ۇلتشىلدىق» نەمەسە «ناتسيوناليزم» دەگەن تەرمين «ناتسيا» دەگەن سوزدەن شىعادى. بىراق وسى «ناتسيا» ءسوزى ءار حالىقتىڭ تىلىندە ءارتۇرلى ماعىنا بەرەتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.

بۇگىندەرى ۇلت ياعني ناتسيا ءسوزى مەملەكەتتەگى ازاماتتاردىڭ جيىنتىعىن بىلدىرەتىن ساياسي انىقتاما بولىپ وتىر. دەگەنمەن بۇل Etat-Nation, مەملەكەت-ۇلت ۇعىمىن قالىپتاستىرعان باتىسەۋروپالىق ساياسي مادەنيەتكە ءتان نارسە. امەريكالىقتار دا «ناتسيا»  ۇعىمىن ءدال وسىلاي قابىلدايدى. ال قازاقتىكى قانداي ۇلتشىلدىق؟

بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن الدىمەن قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ وتكەن كەزەڭىنە ورالۋ قاجەت سياقتى. كەڭەس وداعى كەزىندە كوممۋنيستەر قازاق ۇلتشىلدىعىن تۇپكى تامىرىنان اجىراتىپ جىبەردى. ءبىر كەزدەرى قازاق ۇلتشىلدىعى الاش اتاۋىمەن تىعىز بايلانىسقان ەدى. الاش- العا ۇمتىلعان قازاقتىڭ امبيتسياسى، يمپەرلىك مۇراتى بولاتىن. قازاق ەلىنىڭ توڭىرەگىندەگى جۇرتتار قىرعىز،قاراقالپاق، قۇراما، تاعى باسقالارى بار التى الاش بولىپ قازاق ورداسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەنى تاريحتان ءمالىم ءجايت. وعان دەيىن ءتىپتى نوعاي مەن قالماقتىڭ دا  قازاققا قاراعانىن بىلەمىز. كەيىن جوڭعارلارمەن سوعىستىڭ سوڭىندا بىزدە ءۇش ءجۇز عانا قالدى. بىراق قازاق بەرتىنگە دەيىن توڭىرەگىندەگى وسى ەلدەرگە قارايلاسىپ كەلدى. بۇل قازاق ۇلتشىلدىعىن وزگەدەن ەرەكشەلەندىرەتىن قاسيەت بولدى. ءتىپتى ورىس باسقىنشىلارى مەن قىتاي كوممۋنيستەرىنە قارسى كۇرەستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندەردىڭ كوبى قازاقتار بولعانى تەگىن ەمەس. بۇل قازاق ەلىنىڭ ءبىر كەزدەرى وزىنە قاراعان جۇرتتاردىڭ تاعدىرىنا بەي-جاي قاراي الماعاندىعىن كورسەتەدى. جيىرماسىنشى عاسىر قازاق دالاسىنا جاڭا وزگەرىستەر الىپ كەلدى. الاشوردا قايراتكەرلەرى قانشا تالپىنعانىمەن قازاقتىڭ بايىرعى يمپەرلىك مۇراتىن قايتا قالپىنا كەلتىرە المادى. وعان شاما-شارىقتارى جەتكەن جوق. مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «ويان،  قازاق!» دەگەندەگى ەڭ الدىمەن مەڭزەگەنى وسى بولاتىن. بۇل مانيفەستى كەيىنگى تاريحشىلارىمىز باسقاشا، بىرجاقتى ءتۇسىندىرىپ ءجۇر. بۇل ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ وتكەنىن، باياعى داڭقتى كەزەڭدەر مەن قازاق ەلىنىڭ بايتاعىن قالپىنا كەلتىرۋگە تالپىنعاننان تۋعان اڭسار بولاتىن. بىراق وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى قىم-قۋىت وقيعالار وعان مويىن بۇرعىزبادى. ولارعا ەندى ەڭ بولماعاندا قازاقتىڭ ءوز ىشىندەگى تۇتاستىق پەن ەلدىڭ ىرگەسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كۇرەسۋگە تۋرا كەلدى.

ۋاقىت ءبىر ورنىندا تۇرمايدى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ كوممۋنيستىك يدەولوگيا تۇنشىقتىرۋعا تىرىسقان قازاق ۇلتشىلدىعى قايتا جاڭعىردى. بىراق قازىرگى قازاق ۇلتشىلدىعى قازاق مۇددەسىن عانا ويلايتىن جالاڭ ۇلتشىلدىققا اينالىپ كەتكەن سياقتى. بۇل امالسىزدىقتان تۋعان جاعداي ەكەنى تۇسىنىكتى. سەبەبى، باياعى الاش مۇراتىن قايتا جاڭعىرتۋ قازىرگى تاڭدا مۇمكىن ەمەس. بۇگىندە ول بىزگە قول جەتپەيتىن مۇرات بولىپ بارادى. ءدال قازىر ءبىزدىڭ ۇلتشىلدىعىمىزدى ەرەكشەلەندىرەتىن ەشتەڭە جوق. ەگەر مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋعا يە بولعاندا قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ نەگىزگى ماقساتى - مەملەكەتتى قازاقىلاندىرۋ بولار ەدى. سوندا ەلىمىزدەگى وزگە دياسپورالارمەن ۇلت باي تۇسەرى ءسوزسىز. بىراق ۇلتىق ساياساتتا بۇعان ۇمتىلۋدىڭ نىشانى بايقالمايدى. ءبىز كەرىسىنشە، «سەن ۇيعىرسىڭ»، «سەن ورىسسىڭ»، «سەن تاتارسىڭ» دەپ وزگە دياسپورالاردى كەۋدەدەن يتەرۋگە بەيىمبىز. بولاشاعىن ويلايتىن مەملەكەت بىرتەكتى بولۋعا ۇمتىلاتىن ەدى. قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندە بۇنداي باستامالاردى قولعا الۋعا تولىق قۇقى بار. ءبىز ويتكەنى ۋنيتارلىق مەملەكەتپىز. مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت - قازاق حالقى. ىرگەلەس رەسەيدەگى جاعداي دا ءدال وسىنداي. بىراق فەدەراتسيا بولسا دا ولار بىزدەن وزىق تۇر. ورىستار وزدەرىنە قانداي ۇلتشىلدىق قاجەت ەكەنى جونىندە ءالى ناقتى كەلىسىمگە كەلە الماي جاتىر. ەگەر بىرجاقتى ورىس مۇددەسىن كوزدەپ كەتسە يمپەريانىڭ ىرگەسى سوگىلەتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان قازىر ولاردا  ورىسقا قاجەتى جالپىەۋرازيالىق ۇلتشىلدىق دەگەن پىكىر ءجيى ايتيىلىپ ءجۇر. ونداعى ماقسات، بۇكىل يمپەريادا تارىداي شاشىراعان ورىستار مەن ورىستىلدىلەردى ورتاق وركەنيەتتىڭ وكىلدەرى دەپ تاۋىپ، وسى ارقىلى ورىس ۇلتىنىڭ بىرتەكتىلىگىن (يدەنتيچنوست) قالىپتاستىرۋ. وسىلايشا يمپەريا دامۋدىڭ جاڭا بەلەسىنە شىعىپ، وزگە ۇلتتار ورىس مۇددەسىنە قىزمەت ەتە باستايدى.. «بۇل ورىس ۇلتشىلدىعى دەگەن مىناۋ دەپ  كورسەتۋگە دە جەڭىل» كورىنەدى. قازاقستان وسىنداي پروتسەستەردەن كەيىندەپ قالىپ قويدى. ءتىپتى ءبىزدىڭ قاي مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىز تۇسىنىكسىز.. قازاق مەملەكەتى مەن قازاقستاندىقتار مەملەكەتى دەگەننىڭ اراجىگىن اجىراتىپ بەرە الماي وتىرعان قازىرگى   يدەولوگيادان كەيىن وسىنداي جاعداي قالىپتاسىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»