يسلام – بەيبىتشىلىك پەن مەيىرىمدىلىك ءدىن رەتىندە الەمدەگى الۋان  ءناسىلى، ءتۇرلى تىلدەردى، ارقيلى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرى بار ۇلتتار مەن ۇلىستاردى بىرىكتىرىپ وتىرعان الەمدىك ءدىن.

ەندى بەيبىت ءومىر مەن ىزگىلىك قاعيدالارىن ارداقتايتىن، ادامگەرشىلىك پەن باۋىرماشىلىقتى ناسيحاتتايتىن يسلامدا – زورلىق-زومبىلىق، مۇسىلمان باۋىرىن كاپىرلىكپەن ايىپتاۋ، ناماز وقىماسا اعايىن تۋىسپەن قاتىناس ءۇزۋ، ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مەملەكەتتىڭ زاڭدارىن مويىنداماۋ، وزىمەن پىكىرلەس بولماعانى ءۇشىن باسقالارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا بولۋ، قوعام مۇشەلەرىنە قۇرمەتسىزدىكپەن قاراۋ، باسقالاردى بۇلىككە شاقىرۋ سياقتى ت.ب. ۇستانىمدار بار ما؟ ەگەر بار بولسا، وندا بۇلارعا يسلامنىڭ كوزقاراسى قانداي دەگەن سياقتى سۇراقتاردىڭ بىزدەردى مازالاپ جۇرگەنى راس. سەبەبى، بىزدەر اتا-بابامىز ۇستانعان مۇسىلمانشىلىققا بەت بۇرعان كەزدە، يسلام اتىن جامىلعان كوپتەگەن اعىمدار ەل ىشىنە كىرىپ، حالقىمىزدىڭ اۋىزبىرلىگىنە ىرىتكى سالىپ باستادى. ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگىپ، جاستاردىڭ باستارىن ابدەن قاتىرىپ ءبىتتى.

ولاي بولسا، ءبىز سىزبەن بىرگە وسى سۇراقتاردىڭ ءبىر قاتارىنا ازداپ جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك. ويتكەنى، بۇل ماسەلەلەردىڭ ءاربىرى – ۇلكەن تاقىرىپ، بولەك اڭگىمە. ارنايى تالداۋ مەن تۇسىندىرمەنى قاجەت ەتەدى. بۇلاردى ءبىر نەمەسە ەكى سويلەممەن ءتامامداۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن، قىسقاشا توقتالىپ وتۋگە تىرىسايىق.

سونىمەن، يسلامدا باسقا بىرەۋدى دىنگە كۇشتەپ شاقىرۋ، ونى قورقىتىپ-ۇركىتۋ بار ما؟ بۇعان ناقتى جاۋاپتى اللا تاعالانىڭ مىنا اياتىنان كورەمىز: «دىندە – كۇشتەۋ جوق» (باقارا: 256). يسلام تاريحىندا دا بۇعان مىسالدار جەتەرلىك. بىردە ءباداۋي كەلىپ، ساحابالارمەن تۇرعان پايعامباردىڭ (س.ع.س.) جاعاسىنا شاپ بەرەدى دە دورەكى سوزدەر سويلەي باستايدى. ونىڭ جاعادان قاتتى ۇستاعانى سونشا پايعامباردىڭ مويىنىندا قىزارىپ ءىز قالادى. پايعامباردىڭ قاسىندا تۇرعان ومار سياقتى باتىر ساحابالار دورەكى ءباداۋيدىڭ سازايىن بەرۋ ءۇشىن قىلىشىن ۇستاعان ۋاقىتتا پايعامبار ولاردى توقتاتتى. ءسويتىپ، الگى باداۋيمەن جىلى سويلەسىپ، كەرىسىنشە وعان سىي-قۇرمەت كورسەتتى.

ەكىنشىسى، يسلام ناماز وقىمايتىندارعا جانە وزگە ءدىن وكىلدەرىنە قالاي قارايدى؟ ولاردىڭ اربىرىنە «سەن كاپىرسىڭ» نەمەسە «سەن ناماز وقىساڭ دا، وقىماساڭ دا كاپىر بولدىڭ!» دەپ ايتا ما؟ بۇلاي دەۋىمىز – تاكفيرشىلەر وزدەرىن قۇپتاماعان جانە ءدىندى ءدال وزدەرى سياقتى ۇستانباعان ادامداردىڭ بارلىعىن كاپىرگە جاتقىزىپ، اللانىڭ ورنىنا ۇكىم بەرىپ قويادى. قۇراندا مىناداي ايات بار: «ەي، ادام بالاسى! شىن مانىندە، سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن (ادام، حاۋادان) جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق» (حۋجرات: 13).

دەمەك، ادامداردىڭ ءارتۇرلى بولۋى، ۇلتتار مەن ۇلىستار، ەتنوستىق توپتار بولىپ ءبولىنۋى – اللانىڭ جاراتىلىسى. مۇندا اللا  ەشكىمدى قاتىگەزدىككە، دۇشپاندىققا شاقىرىپ وتىرعان جوق، كەرىسىنشە، ءبىر-بىرلەرىن تانىپ، ارالاسىپ، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرۋگە شاقىرادى. ەگەر اللا قالاسا، وندا بىزدەردى ۇلتتار مەن ۇلىستار ەتىپ جاراتپاي،  بارلىعىمىزدى ءبىر ۇمبەت ەتىپ جاسايتىن ەدى. قۇراندا اللا بىلاي دەگەن:

«(مۇحاممەد ع.س.) ەگەر راببىڭ قالاسا، ادامداردى ءبىر-اق ۇممەت قىلار ەدى» (ھۋد: 118). سوندىقتان، ءبىر مەملەكەتتە ءتۇرلى ادامداردىڭ بىرگە ءومىر ءسۇرۋى جانە ولاردىڭ الۋان ءتۇرلى بولۋى – تاعدىر. ال مۇسىلمان ادام تاعدىر ماسەلەسىندە تالاسپايدى. ويتكەنى، تاعدىرعا قارسى كەلۋ – قۇدايدىڭ امىرىنە قارسى شىققانمەن تەڭ.

ولاي بولسا، يسلامدا بارلىق ادامنىڭ قۇقىعى تەڭ. يسلامدا ناماز وقيتىن جانە ناماز وقىمايتىن، مۇسىلمان نەمەسە وزگە ءدىن وكىلى دەپ اجىراتىلمايدى. يسلام تاريحىندا بۇعان دالەل كوپ. سولاردىڭ ءبىرى مىنا وقيعا: حاليفا وماردىڭ كەزىندە ءبىر ياھۋدي حازىرەتى ءاليدىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتىپ كەلەدى. سوندا ومار «سەن ءياھۋديسىڭ، ول – مۇسىلمان، پايعامباردىڭ كۇيەۋ بالاسى» دەپ، ەشكىمدى ءبولىپ-جارعان جوق نەمەسە ءياھۋديدى قۋدالاعان جوق، كەرىسىنشە، ءادىل ۇكىم شىعاردى.

ءۇشىنشى ماسەلە، يسلامدا ادامداردى مەملەكەتتى باسقارۋ جۇيەسىنە قارسى شاقىرۋ، بيلىككە باعىنباۋ نەمەسە بۇلىككە شاقىرۋ بار ما؟ ادەتتە، تاكفيرشىلەر: «باسشىلىق ناماز وقىمايدى – دەمەك، ولار – كاپىر، مەملەكەت كاپىرلەردىڭ قولىندا» دەگەن سياقتى ۇرانداردى ءجيى ايتىپ، دىنگە جاڭا كىرگەن جاستاردى بۇلىككە شاقىرادى.

قۇرمەتتى وقىرمان، ەستەرىڭىزدە بولسىن وسىنداي پىكىردەگى ادامنان بويىڭىزدى اۋلاق ۇستاڭىز. بۇل – يسلامعا مۇلدەم جات. ءدىن يسلامدا بۇلىك – ادام ولتىرۋدەن دە اۋىر كۇنا. بۇعان مىنا ايات دالەل:

«بۇلىك شىعارۋ – ادام ولتىرۋدەن دە ۇلكەن» (باقارا: 217). ويتكەنى، بۇلىك سالدارىنان قانشا ادامدار قىرىلىپ كەتۋى مۇمكىن. بۇلىك – ۇيىپ وتىرعان ەلدىڭ تىنىشتىعىن بۇزىپ، بەرەكەسىن قاشىرادى. سوندىقتان دا بۇلىك شىعارۋشى ادامعا اللانىڭ  مەيىرىمى دە بولمايدى. قۇران بىزگە وسىنى ايتادى: «اللا بۇلىك شىعارۋشىلاردى سۇيمەيدى» (مايدا: 64).

شىنايى يسلام، تاكفيرشىلەر ايتقانداي، قوعامدى «مۇسىلماندار» جانە «كاپىرلەر» دەپ بولمەيدى، كەرىسىنشە بىرلىككە شاقىرىپ، اراز ادامداردى جاراستىرۋعا جىگەرلەندىرەدى.

ءبىر كۇنى پايعامبار (س.ع.س.) ساحابالارعا قاراپ: «سەندەرگە مارتەبەسى جاعىنان ورازا، ناماز جانە ساداقادان دا ابزال نارسە جايىندا حابار بەرەيىن بە؟»  دەپ سۇرايدى. ساحابالار: «ارينە» دەيدى. پايعامبار (س.ع.س.): «ول — رەنجىسكەندى جاراستىرۋ»، – دەپ ايتادى ء(ابۋ داۋد، تەرميزي جانە يبن ءماجا).

ءبىر-بىرىمەن رەنجىسكەن ادامداردى جاراستىرۋدى جانە دوستىق پەن سۇيىسپەنشىلىكتى ورازا، ناماز جانە ساداقادان جوعارى قويىپ وتىرعان يسلام قاسىنداعى ادامعا «سەن كاپىرسىڭ» دەپ ايتۋعا جول بەرمەيدى. ال ەندى اتا-باباسى مۇسىلمان، قاجىلىققا بارعان، ساداقاسىن بەرىپ، قولىنان كەلگەنشە ورازاسىن ۇستايتىن قازاق بالاسىنا «سەن كاپىرسىڭ» دەپ ايتۋدىڭ ءوزى كۇپىرلىك. ولارعا يسلامنىڭ اتىنان بۇلاي شەشىم شىعارۋعا كىم قۇقىق بەرىپتى؟ بۇل دەگەنىمىز – اللانىڭ اتىنان سويلەۋ دەگەن ءسوز.

قۇراندا: «كوكتەر مەن جەردەگى عايىپتىڭ بارلىعى اللاعا ءتان» دەگەن ايات بار. ادامنىڭ كوزىنە كورىنبەيتىن عايىپ، ونىڭ جۇرەگىندەگى يمانى مەن نيەتى اللاعا عانا ءمالىم. ءبىز ادامنىڭ تۇرىنە نەمەسە سوزىنە قاراپ «سەن كاپىرسىڭ» نەمەسە «سەنىڭ قۇلشىلىعىڭ قابىل بولمادى»، «سەن توزاققا تۇسەسىڭ» دەگەن سياقتى كەسىمدى شەشىمدى ەشكىم ايتا المايدى. مۇنداي قۇقىقتى اللا ەشكىمگە بەرگەن جوق. ءتىپتى، پايعامباردىڭ ءوزى (س.ع.س.) عۇمىر بويى اللادان يستيعفار (جارىلقاۋ سۇراپ) ايتىپ وتكەن. ءابۋ ھۋرايرا پايعامباردىڭ (س.ع.س.):«اللاعا قاسام! راسىندا مەن، «اللانىڭ جارىلقاۋىن سۇرايمىن جانە وعان تاۋبە ەتەمىن» دەگەن ءسوزدى كۇنىنە جەتپىس مارتەدەن ارتىق ايتامىن» دەپ ايتقانىن ەسىتتىم» دەگەن ءحاديستى جەتكىزگەن (بۇحاري).

پايعامباردىڭ ءوزى وسىنداي ءۇمىت اراسىندا ءومىر سۇرگەن بولسا، وزدەرىنەن باسقاسىن كاپىر دەپ سانايتىن تاكفيرشىلەرگە مۇنداي سەنىمدىلىك پەن قۇقىقتى كىم بەرىپتى دەگەن ويعا كەلەسىڭ.

ەندى تاكفيرشىلەردىڭ ايتاتىن «ھيجرات» (مۇسىلمان مەملەكەتىنە كوشۋ) ۇستانىمدارىنا كەلەيىك. ولاردىڭ پىكىرىنشە، مۇسىلمان قازاقستان مەملەكەتىنەن كوشىپ، شاريعات ۇستاناتىن يسلام مەملەكەتىنە كوشۋى قاجەت. بىرىنشىدەن، بۇگىندە الەمدە حاليفالار داۋىرىندەگى سياقتى تازا شاريعاتپەن ەل باسقارىپ وتىرعان يسلام مەملەكەتى جوق. ولار جاستاردىڭ باسىن قاتىرىپ، الەمدى دۇرلىكتىرگەن تەرروريستىك توپتىڭ قۇرىپ جاتقان «يسلام مەملەكەتىنە» بارىپ تۇرامىز دەمەسە. وندا دا بۇل ۇيىمنىڭ يسلاممەن ورتاق مۇددەسى جوق ەكەنىن بارلىعىمىز جاقسى بىلەمىز.

سونىمەن قاتار، تاكفيرشىلەر وزدەرىنىڭ ھيجرا (كوشۋ) ۇستانىمدارىن پايعامباردىڭ (س.ع.س.) مەككە قالاسىنان ماديناعا كوشۋىن نەگىز رەتىندە العا تارتادى. راس، مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) مەككەدەن ءمادينا شاھارىنا كوشتى. بىراق، ول ەرىكتى تۇردە كوشكەن جوق، ونى قۋدالادى. سونداي-اق، مەككەدەن شىعىپ بارا جاتىپ، ارقاسىنا قاراپ: «وتانىم، وتانىم!» دەپ ايتقانى ءمالىم. مۇندا ول كىسىنىڭ تۋعان جەرىنەن ەرىكسىز كەتىپ بارا جاتقانىن بايقايمىز. ال ەندى بىزدەگى تاكفيرشىلەردىڭ ىقپالىنا تۇسكەندەردى قازاقستاننان قۋعان كىم بار؟ وزگە مەملەكەتتى پانالاپ كەتەتىندەي قازاق ەلى ەشكىمدى قۋعان جوق. ادام تۋعان جەرىن تاستاپ قايدا بارادى؟ نە ىستەيدى؟

ءوز وتانىن تاستاپ، وزگەگە جاردەم بەرەمىن دەگەن ادامنان پايدا جوق. مۇنداي ادام – وتىرىكشى. مەنىمشە، مۇنداي ادام – ءوزىن-ءوزى الداپ، وتباسىنان، اعايىن-تۋىستان، تۇرمىس ماشاقاتتارىنان قاشقان ادام. وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ ەلدە دە ءدىندى جامىلىپ، ويى ارام، اۋىردىڭ ۇستىمەن جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرەتىندەر دە جەتەرلىك. ءدىندى بىلمەيتىن جاستارىمىز وسىنداي كاززاپتاردىڭ ارتىنان ەرىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل بەرەدى؟

ءتۇيىن: قۇرمەتتى وقىرمان، ءبىزدىڭ مەملەكەتتى، قازاق ەلىن «كاپىر» دەپ ايتۋعا ەشكىمنىڭ قۇقىعى جوق. يسلامداعى يماندىلىق، ادەپتىلىك، سابىرلىق پەن مەيىرىم، ناماز وقۋ، ورازا ۇستاۋ، قاجىلىققا بارۋ، مۇقتاجعا كومەك بەرۋ، قايىرىمدىلىق جاساۋ، ساداقا بەرۋ، ازان شاقىرىپ ات قويۋ سياقتى ت.ب. كوپتەگەن ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ادەت-عۇرپىنان، تۇرمىس-تىرشىلىگىنەن كورەمىز. قازاق حالقىنىڭ رۋحاني الەمى مەن مۇراسى – يسلام قۇندىلىقتارىمەن تۇنىپ تۇر. يماندىلىق پەن يناباتتىلىقتى ناسيحاتتاپ وتكەن بيلەر مەن شەشەندەرىمىزدى قايدا قويامىز، قاجىلىعىن جاساپ، مەككەدەن مەشىت سوقتىرعان قۇنانبايدى قايتەمىز؟ «ادام بول!» دەپ ادامگەرشىلىكتى ناسيحاتتاعان ابايدى، قىلىشىنان قانى تامىپ تۇرعان اتەيزم كەزىندە يماندىلىقتى تۋ ەتكەن شاھكارىمدى قايدا جاتقىزامىز؟ سوندا ولاردىڭ بارلىعى كاپىر، ال دۇرىس ءدىني ءبىلىمى دە جوق،  قولىنا ءجوندى قالام ۇستاي المايتىن، حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىن بىلمەيتىن ادام – مۇسىلمان با؟

ارينە، ولاي ەمەس. قوعامدى بۇلىك پەن جانجالعا يتەرمەلەيتىن، دۇرىستى بۇرىس، ال بۇرىستى دۇرىس دەپ ۇيرەتەتىن وسىنداي ءدىني ۇيىمدار مەن سەنىمدەرگە ساق بولعانىمىز ءجون. مەملەكەتىمىزگە مىڭ دا ءبىر العىس، ولارعا وسىنداي زاڭ تۇرعىسىندا ساراپتاما جاساپ، ءتيىستى زاڭ نورمالارىمەن رەتتەپ وتىرماسا، وندا قوعامداعى ەل بىرلىگى، تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتىڭ بۇزىلارى ءسوزسىز. جالعىز قمدب ء(مۇفتيات) مۇنداي ءدىني ۇيىمدارعا قارسى تۇرۋعا شاراسىز.

كەزىندە مەشىتكە بارادى دەگەن ادامنان ساقتانامىز دەپ ويلاندىق با؟ جوق، ونداي نارسە ويعا دا كىرگەن ەمەس. بىراق، مىناداي تەرىس پيعىلدى ءدىني ۇيىمداردىڭ ارەكەتى ءبىزدى وسىعان اكەلدى. سوندىقتان، ءدىندى ۇيرەنەمىن نەمەسە ءدىني ءتالىم الامىن دەگەن ادام مەشىتكە بارىپ، يمامنان باعىت-باعدار العانى ءجون. بۇگىندە ەلىمىزدە، قۇدايعا شۇكىر، ساۋاتتى يمامدار مەن ءبىلىمدى ءدىنتانۋشىلارىمىز كوبەيىپ كەلەدى. ەلىمىزدە بەيبىت ءومىر مەن بىرلىك بولسىن.

جالعاس ساندىباەۆ، ءدىنتانۋشى، ف.ع.ك.

Abai.kz