«تولقىندى تولقىن قۋادى» دەپ جىرلاعان ماعجان اقىن  ارداقتى الاش كوسەمدەرىنىڭ جاسى ۇلكەنىنە ءىنى، كىشىسىنە اعا رەتىندە ءىلتيپات كورسەتتى. اعالار سول مارتەبەگە لايىقتى ءومىر ءسۇردى. ىنىلەر اعالارىن ۇلگى تۇتىپ، الدارىنان كەسە-كولدەنەڭ وتپەدى. ال بۇگىنگى جاس بۋىنعا ۇلگى- ونەگە بولۋعا ءتيىس  اعا-بۋىندارىمىز نە ىستەپ ءجۇر؟ ولار ءبىرىن-ءبىرى مۇيىزدەپ، ءجۇز-جۇزگە، جەر-جەرگە بولىنۋدەن، قىرىقپىشاق قىرقىسۋدان قولدارى بوساماي ءجۇر.

اتا ساقال اۋىزدارىنا تۇسكەندە اقىلعا كەلۋدىڭ ورنىنا «جاستار بۇزىلىپ كەتتى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن جوعالتىپ، كورىنگەنگە ەلىكتەگىش بولىپ بارادى. بۇلار ءبىزدى سىيلاۋدى قويدى» دەگەن سەكىلدى كىنا ارتىپ، جاستاردى جاتا كەپ جازعىرادى. جاستاردىڭ كەمشىلىگى جوق ەمەس، جاس بولعان سوڭ نايزاعايداي جارقىلداپ، الماس قىلىشتاي قىلپىلداپ تۇراتىندىعى تابيعي زاڭدىلىق. ونىڭ ۇستىنە بۇرىنعىداي «"ورىستارىم" ءسوز ايتسا، باس يزەيمىن شىبىنداپتىڭ» زامانى كەلمەسكە كەتكەن. وسىنداي ەركىن زاماندا جاستارىمىز تايسالماي، كوكبورىلىگىن كورسەتسە، اعالارىمىز ولاردىڭ كەۋدەسىنەن يتەرىپ، مەسەلىن قايتارىپ تاستايتىن ادەتىن قويماي كەلەدى. بۇعان ايعاق وتە كوپ. سونىڭ ءبىر مىسالى - ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 21-قىركۇيەگىندە اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا وتكەن جازۋشىلار وداعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەكەلىك پلەنۋىمىندا جاستار اتىنان مىنبەرگە شىعىپ ءسوز العان تالانتتى جاس اقىن ەرلان ءجۇنىستىڭ بايانداماسىن باستاماي جاتىپ «شالداردان» قاعاجۋ كورىپ، مىنبەردەن ءتۇسىپ كەتكەنى بولسا كەرەك.

«تولقىندى تولقىن قۋادى» دەپ جىرلاعان ماعجان اقىن  ارداقتى الاش كوسەمدەرىنىڭ جاسى ۇلكەنىنە ءىنى، كىشىسىنە اعا رەتىندە ءىلتيپات كورسەتتى. اعالار سول مارتەبەگە لايىقتى ءومىر ءسۇردى. ىنىلەر اعالارىن ۇلگى تۇتىپ، الدارىنان كەسە-كولدەنەڭ وتپەدى. ال بۇگىنگى جاس بۋىنعا ۇلگى- ونەگە بولۋعا ءتيىس  اعا-بۋىندارىمىز نە ىستەپ ءجۇر؟ ولار ءبىرىن-ءبىرى مۇيىزدەپ، ءجۇز-جۇزگە، جەر-جەرگە بولىنۋدەن، قىرىقپىشاق قىرقىسۋدان قولدارى بوساماي ءجۇر.

اتا ساقال اۋىزدارىنا تۇسكەندە اقىلعا كەلۋدىڭ ورنىنا «جاستار بۇزىلىپ كەتتى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن جوعالتىپ، كورىنگەنگە ەلىكتەگىش بولىپ بارادى. بۇلار ءبىزدى سىيلاۋدى قويدى» دەگەن سەكىلدى كىنا ارتىپ، جاستاردى جاتا كەپ جازعىرادى. جاستاردىڭ كەمشىلىگى جوق ەمەس، جاس بولعان سوڭ نايزاعايداي جارقىلداپ، الماس قىلىشتاي قىلپىلداپ تۇراتىندىعى تابيعي زاڭدىلىق. ونىڭ ۇستىنە بۇرىنعىداي «"ورىستارىم" ءسوز ايتسا، باس يزەيمىن شىبىنداپتىڭ» زامانى كەلمەسكە كەتكەن. وسىنداي ەركىن زاماندا جاستارىمىز تايسالماي، كوكبورىلىگىن كورسەتسە، اعالارىمىز ولاردىڭ كەۋدەسىنەن يتەرىپ، مەسەلىن قايتارىپ تاستايتىن ادەتىن قويماي كەلەدى. بۇعان ايعاق وتە كوپ. سونىڭ ءبىر مىسالى - ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 21-قىركۇيەگىندە اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا وتكەن جازۋشىلار وداعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەكەلىك پلەنۋىمىندا جاستار اتىنان مىنبەرگە شىعىپ ءسوز العان تالانتتى جاس اقىن ەرلان ءجۇنىستىڭ بايانداماسىن باستاماي جاتىپ «شالداردان» قاعاجۋ كورىپ، مىنبەردەن ءتۇسىپ كەتكەنى بولسا كەرەك.

وسىدان ءبىرتالاي بۇرىن ادەبيەتىمىزدىڭ بەتكە ۇستار «ەكى جۇلدىزى» قوس مۇحتار قايداعى ءبىر  قالماق ءۇشىن شابىستى. اقىرى ماعاۋين قايسىبىر «ۇلى تۇلعالاردىڭ» جولىن قۋىپ، وتانىنان تەپەرىش كورگەندەي كەتىپ قالدى. شاحانوۆ بولسا، ۇلى ءىستىڭ ۇدەسىنەن شىققانداي بوپ، جەڭىلسە دە، جەڭىمپاز سىقىلدى جەر-كوككە سىيماي ءجۇر. وسىلايشا ءبىر-بىرلەرىنىڭ ارتىن اشىپ، ەكۋى دە دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولعاننان وزگە ەشتەڭە  ۇتقان جوق.

ءباسپاسوز بەتتەرىندە مۇنداي  ايتىستاردىڭ ءجيى بولىپ تۇرۋى ادەتكە اينالعالى قاشان؟.. مىسالى، قابدەش پەن ءابدىجامىلدىڭ ايتىسى، جاڭاعى قوس مۇحتاردىڭ ايتىسى. شاحانوۆ پەن ءازىلحاننىڭ ايتىسى. مۇرات اۋەزوۆ پەن زاكىرجان كالكەنباي باستاعانداردىڭ ايتىسى، تۇرىسبەك ساۋكەتاي مەن جۇما-نازار سومجۇرەكتىڭ ايتىسى, دۇكەنباي مەن جاستار ايتىسى. تىزە بەرسەڭ كەتە بەرەدى. سوڭى مىنە (لايىم سوڭى بولسىن)  جازۋشىلار وداعىنداعى «قۇرمەتتى توراعا» باستاعان توپ پەن دۋلات يسابەكوۆ، تولەن ابدىكوۆ، مۇحتار شاحانوۆتاردىڭ ايتىسى...

«سەنگەن قويىم سەن بولساڭ، كۇيسەگەنىڭدى ۇرايىن» دەمەكشى، بۇيتە بەرسە بۇلارمەن بيلىكتىڭ دە، حالىقتىڭ  دا ساناسا قويۋى ەكىتالاي.

ءبىر ساتيريك «قازاقتار ەتكە ابدەن تويىپ بولعان سوڭ، ەكى جاعى دا ۇشكىر قىتايدىڭ ءتىس شۇقىعىشىنىڭ ءبىر ۇشىمەن ءتىسىن، ەكىنشى ۇشىمەن اينالاسىنداعىلاردىڭ ارتىن شۇقيدى» دەپ ەلدى قىران-توپان كۇلكىگە باتىرعان ەدى. جەڭىل ءازىل بولسا دا، استارىندا كوپ نارسە جاتقانىن بايقايسىز.

تاريحتا تۇرىك قاعاناتى باتىس، شىعىس بولىپ ءبولىنىپ، شىعىسى قىتايلارعا بودان بولدى (سول داۋىردەگى جازبالاردا «ءىنىسى اعاسىنىڭ ءتىلىن المادى. بالاسى اكەسىنىڭ ءتىلىن المادى» دەگەن سوزدەر بار). شىڭعىسحان داۋىرىندە نايمان، كەرەي، قوڭىرات، مەركىت، قىپشاق سياقتى باۋىرلاس-تۋىس ىرگەلى رۋلار وزىنەن الدەنەشە ەسە ءالسىز مۇڭعىلداردان ويسىراي جەڭىلدى. بەرتىندە ءۇش ءجۇزدىڭ باسى بىرىكپەي ورماندى ورىسقا كىرىپتار بولدى. وزگە ەلدەردەي ەڭسەلى ەركىن ەل بولىپ، وتارشىلدىق قامىتىنان قۇتىلام دەپ ارمانداعان الاشتىڭ ارداقتى ۇلدارى توپ-توبىمەن قىرعىنعا ۇشىرادى. باسقا ەلدەر سوۆەت وداعىنان ءوز ەنشىلەرىن الىپ تاراپ جاتقاندا، ورنىنان تاپجىلماي ورىستان كەيىن ەڭ سوڭعى بوپ تاۋەلسىزدىك جاريالادىق. مۇنىڭ بارىنە سەبەپكەر نە نارسە؟ ارينە، بۇل ءبىزدىڭ ىنتىماقسىزدىعىمىزدىڭ، ارىزقويلىعىمىزدىڭ، الاۋىزدىعىمىزدىڭ كەسىرىنەن بولعان «جايباسارلىق» ەكەنىنە ەش ءشۇبامىز جوق. (زيالىلارىمىزدىڭ الاۋىزدىعى بيلىككە، بيلىكتىڭ الاۋىزدىعى سىرتقى كۇشتەرگە پايدالى. بيلىكتىڭ ەل باسقارۋداعى ەڭ ۇتىمدى ءتاسىلى «ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر» ەكەنى شىندىق).

زيالى قاۋىم ۇلتتى ورگە باستار، سول ۇلتتىڭ رۋحانياتىنا، بىلىكتىلىگىنە، قاراڭعىدا اداسپاي جول تابۋىنا  جاۋاپتى بولۋعا ءتيىستى.

P.S.   سوندىقتان اياۋلى  اعالار، ۇلت ءۇشىن، وتان ءۇشىن قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ، كەيىنگى بۋىن جاستارعا جاقسى ونەگە كورسەتەمىز، قادىرىمىزدى قاشىرمايمىز دەسەڭىزدەر، ايتىس-تارتىستى ءبىرجولاتا قويىپ، ءبىر ماقسات، ءبىر تىلەكتە بىرىگىپ كۇرەسىڭىزدەر. بىزگە داۋ ەمەس، دامۋ قاجەت. جۇرت سىزدەردىڭ جەكە مۇددەلەرىڭىز ءۇشىن تارتىسقاندارىڭىزدان جالىعىپ ءبىتتى. ونسىز دا ۇلتتىق ماسەلەلەر شاش ەتەكتەن بولىپ تۇرعاندا، سولاردى شەشۋ جولىندا باس قاتىرعاندارىڭىز ءجون بولار. «جاۋ جاعادان العاندا ءبورى ەتەكتەن الادىنىڭ» كەبىن كيگىزبەسەڭىزدەر ەكەن.

«اباي-اقپارات»