تولىمبەك ءابدىرايىم. بوپسا
(اڭگىمە)
احاۋ، دۇنيە جالعان...
اقان سەرى.
ءتۇس اۋعان كەز. اۋا شىڭىلتىر اياز. تۇتاسقان قاراقوشقىل زەڭگىر اسپان، ەڭسەنى باسىپ-جانشىعانداي سۇستى. زاڭكيگەن بەس قاباتتى ءۇيدىڭ ورتاڭعى كىرەبەرىسىنەن شىققان، وڭعان شۇبەرەكتەي اپپاق، قاڭعاجاقتاي قاعىلەز شال بەلىن جازىپ، توڭىرەككە كوز سۇزە قارادى. تىسقا شىقپاعالى بەس-التى كۇن بولىپتى. تازا اۋانى قۇشىرلانا جۇتتى. ارىراقتا اققالا سوعىپ، بەس-التى بالا ءجۇر. اراسىندا الىسىپ-جۇلىسىپ قويادى.
– الاڭسىز بالالىق-اي! – دەدى قاريا بۇلدىر-بۇلدىر ساعىمداي، ارتتا قالعان بال كۇندەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ.
بيىل ەلوردادا قار قالىڭ. كۇنارا قالتا تەلەفونىنا اتباسار، قاراعاندى، كوكشەتاۋ، كەرەكۋ باعىتىنداعى اسفالت جول جابىق دەگەن حابارلاما كەلىپ جاتادى.
قۇستىڭ ۇياسىنداي ەسكىلەۋ ۇيدە كەمپىرى ەكەۋى نەشە جىلدان بەرى تۇرىپ كەلەدى. ۇلكەن ۇلدىڭ شاڭىراعى بولەك، ۇيلەنگەن سوڭ بۇلاردىڭ قولىندا ءبىر جىلداي تۇردى دا، يپوتەكاعا ءۇي الىپ بولەك شىققان. قازىر وسى قالادا، ال كەنجە قىزى كۇيەۋگە شىققاننان بەرى قوستانايدا تۇرادى.
كەمپىرى ەكەۋىنىڭ زەينەتاقىسى كۇنكورىسكە جەتەدى. شۇكىر اللاعا!..
انا كاريالار ۇيىندەگى قارتتاردى دا كورىپ ءجۇر عوي. ولارمەن سالىستىرعاندا تىرلىكتەرى كوش ىلگەرى. بىراق باس اۋىرىپ، بالتىر سىزداعاندا كىندىكتەن وربىگەن بالاڭمەن بىرگە تۇرعان ءجون ەكەن. ويى وسى ساۋالعا توڭىرەكتەگەندە جۇرەگى ەزىلە شانشىعانداي، كوڭىلى جابىرقاپ سالا بەردى. ادۋىندى، تاسىر مىنەزدى كەلىننىڭ قولىنا قاراتپاسىن... بوس بەلبەۋ، ەز ۇل سونىڭ ايتقانىن ىستەپ، ايداۋىنا كونەدى. تىڭداماي قايدا بارادى؟!. ءوز قولىن ءوزى كەسە مە؟!.
وتكەن جىلى جازدا قان قىسىمى ەكى جۇزگە دەيىن كوتەرىلىپ ينسۋلت العالى قاتتى قورقاتىن بولدى. تۇسكە دەيىن بولماسا، كەشكە تامان جالعىز-جارىم الىسقا ۇزامايدى; اياقتارى دىرىلدەپ، قۇلاپ كەتەردەي زارە-يمانى ۇشادى. وسى جاعدايدى جاقسى بىلەتىن كەمپىرى «اكەتىپ بارا جاتقان شارۋاڭ بولماسا، ۇيدە تىنىش وتىر» دەپ قۇلاعىنا ابدەن قۇيعان.
قاريا ءوزى ەرەكشە جاقسى كورەتىن نەمەرەسى دانياردىڭ قولقاسىن ورىنداۋعا اياق استىنان جينالدى.
اس ۇيدە كەشكى استىڭ قامىمەن قىبىرلاپ جۇرگەن كەمپىر وتاعاسىنىڭ ۇيدەن شىعىپ بارا جاتقانىن اڭعارماي قالدى ما، ءۇن قاتقان جوق...
– اسسالاۋماعالەيكۋم، قۇسەكە؟ – زەينەتكەر بولعانىمەن، قۇرىلىس مەكەمەسىندە قاراۋىل بوپ ءالى جۇمىس ىستەيتىن كورشىسى بايبول ەكەن. ەلپەلەك قاققان، اقكوڭىل كىسى. جاز كۇندەرى كۇندە كەشقۇرىم اۋلادا جولىعىپ، اڭگىمە كورىگىن قىزدىراتىن.
–ۋاعالەيكۋماسسالام! – دەدى قوس قولىن ۇسىنعان قاريا.
– كوپتەن كورىنبەيسىز... كەشە عانا ءسىزدى ەسكە الدىق. ۇيىڭىزگە كىرىپ شىعايىن دەپ ويلاعان ەدىم... جول بولسىن!.. قايدا تارتتىڭىز؟!.
– ستۋدەنت نەمەرەمنىڭ قالتا تەلەفونىنا اقشا سالايىن دەپ...
– بالامىسىڭ دەگەن... اتاسىنىڭ پەنسياسىنا جارماسات دەسەڭىزشى؟!.
– بولماشى ستيپەندياسىن جۇمساپ قوياتىن شىعار... گرانتقا وقيدى...
– اكە-شەشەسىنە ايتپاي ما؟
– كىم بىلەت... ءبىر-ەكى مىڭ تەڭگەدە تۇرعان نە بار، ءتايىرى؟!. اتاسىنان الماعاندا، كىمنەن سۇرايدى قۇلىنىم...
– بايقاپ ءجۇرىڭىز، كوشە كوك تايعاق!..
– قاراشى، تاياعىمدى الا شىقپاي... ءجا، بىردەڭە عىپ جەتەرمىن.
كەنەت قاريانىڭ قالتا تەلەفونى شىرىلداي جونەلدى.
– ا... ءيا-ءيا، سەنسىڭ بە، بالاپانىم؟!. بارا جاتىرمىن... شىداي تۇر قۇلىنىم... قازىر سالامىن، قازىر...
جاقىن ماڭداعى «گۇلجان» ساۋدا ۇيىنە بەت تۇزەدى. سول تۇستاعى ەنسىز، تار
كوشەدەن تايعاناقتاپ زورعا ءوتتى. ابىروي بولعاندا اۆتوماشينالار جۇرە قويعان جوق. ءبىرىنشى قاباتتاعى تەرمينالدان نەمەرەسىنىڭ قالتا تەلەفونىنا ەكى مىڭ تەڭگە سالىپ، كىدىرمەي كەرى قايتتى.
بۇل جولى الگى جولمەن جالعىز جۇرۋگە جۇرەكسىنىپ، بىرەۋ-مىرەۋ وتەر دەپ جالتاقتاي جان-جاعىنا قاراپ تۇرعان. قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان دومالانعان جاس كەلىنشەككە:
– مىنا جەردەن وتكىزىپ جىبەرشى، اينالايىن، - دەدى جالىنا ءوتىنىپ.
-كەلىڭىز، قولتىعىمنان ۇستاڭىز، – دەگەن جاس ايەل كاريانى سۇيەمەلدەپ، كەڭ كوشەگە دەيىن جەتەكتەپ الىپ كەلدى.
– راحمەت، اللا رازى بولسىن! – كاريا العىسىن جاۋدىرىپ العا اتتاي بەرگەن. الگى ايەل ونشاقتى قادام ۇزاعان سوڭ قايىرىلىپ كەلدى دە:
– اتا، ۇيالى تەلەفونىم جوق، الساڭىز، قايتارىڭىز، - دەدى قاباعىن ءتۇيىپ.
– نە ايتىپ تۇرسىڭ، قىزىم؟!.
– ءسىز ۇرلاپ الدىڭىز!.. ول ەندى... انىق...
– تۇككە تۇسىنبەي تۇرمىن... اياعىمدى ازار الىپ جۇرگەن اداممىن... ساۋ بولسام، وتكىز دەپ جالىنام با ساعان؟!.
-ماسەلە ۋشىقپاي تۇرعاندا جىلدام قايتارىڭىز! ايتپەسە پوليتسيا شاقىرام.
– اپىرىم-اي، نە دەپ تۇرسىڭ جارقىنىم؟!.
– ءويتىپ مايموڭكەلەمەڭىز... ءجۇرىڭىز تەز...
– نەگە اشۋلاناسىڭ؟!. مەنىڭ تەلەفونىمنان ءوز نومىرىڭە قوڭىراۋ سوقشى، كورەيىك.
– كۇيەۋىمە حابارلايىن اۋەلى. - كەلىنشەك وزىنە ءمالىم نومەردى تەرە باستادى. ارعى جاقتان جاۋاپ بولمادى.
– ايتتىم عوي، ءوز تەلەفونىڭىزعا قوڭىراۋ شالىڭىز دەپ.
كەلىنشەك كۇيەۋىنە قوڭىراۋ شالىپ سويلەستى.
كوپ ۇزاماي جاس ايەلدىڭ كۇيەۋى; جىپ-جيناقى كيىنگەن، سىمباتتى جىگىت اعاسى كەلدى. كاريا بولعان جاعدايدى رەتىمەن باياندادى.
– ساپاگۇل-اي... وسىنداي مىنەزىڭدى قاشان قوياسىڭ؟!.. ايتىپ تۇرعانىڭ - جالا، - دەدى بەتى قىزارىپ. – سىرقات ادام ەكەن!.. قان قىسىمى جوعارى كورىنەدى!.. ونىڭ ۇستىنە ينسۋلت العان...
– السا قايتەيىن؟!. ەندەشە بىرەۋدىڭ زاتىن ۇرلاماسىن!..
– ۇيات بولادى؟!. ۇرى ادامعا ۇقساي ما، قاراشى تۇرىنە!..
– ادام الاسى ىشىندە! ادالدىعىن قايدان بىلەسىڭ؟! كورىپكەلسىڭ بە؟! ايعاعىڭ بار ما دالەلدى...
– وبال عوي؟!.
– تاجىكەلەسىپ قايتەمىز!.. انە-ە، پوليتسيا كەلە جاتىر!.. اق-قاراسىن اجىراتار، – دەدى قاسارىسقان كەلىنشەك.
كاريا پوليتسياعا بولعان وقيعانى تاپتىشتەپ ءتۇسىندىردى. قالتاسىنداعى زاتتارىن; جەكە كۋالىك، اقشا سالعان ءاميان، كوزىلدىرىك پەن دارىلەرىن شىعاردى.
– ءالى دە ويلانشى، – دەدى كۇيەۋى جۇبايىنىڭ قاسىنا كەلىپ. – رايىڭنان قايتارسىڭ.
كوزدەرى اشۋدان شاتىناعان جاس ايەل تىڭداعان جوق، وتىرىپ ارىز جازا باستادى.
– اتا، سوگە جامانداماڭىز!.. شاعىم تۇسكەن سوڭ بولعان وقيعانى تەكسەرۋ، ءبىزدىڭ مىندەتىمىز، - دەدى اعا لەيتەنانت.
«ماعان اشۋلانۋعا بولمايدى، شىدايىن!..»
وسى سوزدەردى ىشىنەن قايتالاي بەردى، قايتالاي بەردى قاريا.
سابىرلى، ۇستامدى بولۋعا قانشا تىرىسقانىمەن، كوزى قاراۋىتىپ، جۇرەگى قاتتى سوعىپ، ءوزىن-ءوزى مەڭگەرە الماي بارادى.
اقسارى كەلىنشەك ءبىر كەزدە ورنىنان تۇرىپ كەلىپ:
– اتا، مەن ارىزىمدى قايتارىپ الدىم، - دەدى ەشنارسە بولماعانداي جايباراقات.
– تۇسىنگەنىڭە راحمەت!..
كەنەت قاريانىڭ داۋىسى دىرىلدەي شىقتى:
-مەن جازام ەندى ارىزدى!.. ار-ۇيات ارىزى ول!.. ادامشىلىقتان اتتاعان ادامعا ايتىلار نالا!.. كوپە-كورىنەۋ بوپسالادىڭ!.. اردان بەزگەن الاياق، ۇرى-قارى بولدىم مەن!.. ەسكەرتۋدى ەلەمەي، تاسىر مىنەز تانىتتىڭ!..
قاريا جۇرەگىن ۇستاپ شوكەلەي وتىرا كەتتى... ەركىنەن تىس كىرپىگى ايقاستى.... اپىرىم-اي، داۋىل سوعا ما ۋىلدەپ. قالتىراپ نەگە توڭادى؟!. مىناۋ كىم؟!. بالاسى ما جۇگىرگەن. نەمەرەسى – دانيار عوي؟!. الدەقايدان... الىستان... تالىپ جەتكەن ايقاي-شۋ:
– جەدەل جاردەم!.. جەدەل جاردەم شاقىرىڭدار!.. تەز بولىڭدار!..
قان قىسىمى جوعارىلاپ، قاراۋىتتى جانارى. اپىرىم-اي، نە بولدى، توڭىرەك نەگە قاراڭعى؟!. ۇشىپ قايدا بارادى، قايدان كەلگەن اكەسى؟!. شاقىرا ما قول بۇلعاپ!.. الاساپىران ءدۇن-دۇنيە... اۋەلەپ كەتتى-اۋ، قالىقتاپ...
ەرسىلى-قارسىلى ءوتىپ جاتقان جۇرت سول ەكى ارادا جينالىپ قالدى. بىرەۋلەرى اۋەسقويلىقپەن كوز تىكسە، ەندى بىرەۋى مۇسىركەي قارايدى.
«كۇزەتشى» دەگەن جازۋى بار ۋنيفورما كيگەن شيكىل سارى جىگىت ايقاي سالدى:
– دارىگەر كەلە جاتىر!.. جول بەرىڭدەر حالايىق!..
Abai.kz
