ەلباسىمىز «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى مەملەكەتتىك باعدارلاما سيپاتىنداعى ماقالاسىندا «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن قولعا الۋدى ۇسىندى. مەملەكەت باسشىسى وتانسۇيگىشتىك سەزىمنىڭ كىندىك قانىڭ تامعان جەرىڭە، وسكەن اۋىلىڭا، قالاڭ مەن وڭىرىڭە، ياعني تۋعان جەرىڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالاتىنىن قاداپ ايتتى.

تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ وقۋشى جانە ستۋدەنت جاستارىن وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋدىڭ سان الۋان جولدارى بار. سولاردىڭ ءبىرى - تاريحي ولكەتانۋ جۇمىستارىن پايدالانۋ ارقىلى تاربيەلەۋ.

قازاق ەلىنىڭ كەز كەلگەن ايماعىنان ەجەلگى، ورتاعاسىرلارعا جانە جاڭا زامانعا قاتىستى تاريحي جادىگەرلەردى نەمەسە دەرەكتەردى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. ماسەلە سولاردى تانىپ ءبىلىپ، تابىلعان مالىمەتتەردى جۇيەلەپ، زەردەلەپ، ولاردى جاستار تاربيەسىندە ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋدى ۇيرەنۋدە.

«تۋعان جەردىڭ ءاربىر سايى مەن قىرقاسى، تاۋى مەن وزەنى تاريحتان سىر شەرتەدى. ءاربىر جەر اتاۋىنىڭ توركىنى تۋرالى تالاي-تالاي اڭىزدار مەن اڭگىمەلەر بار. ءاربىر ولكەنىڭ حالقىنا سۋىقتا پانا، ىستىقتا سايا بولعان، ەسىمدەرى ەل ەسىندە ساقتالعان ءبىرتۋار پەرزەنتتەرى بار. وسىنىڭ ءبارىن جاس ۇرپاق ءبىلىپ وسۋگە ءتيىس» - دەپ كورسەتتى ەلباسىمىز.

مەملەكەت باسشىسى «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنىڭ ءمانىن تۇسىندىرە كەلىپ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا اۋقىمدى ولكەتانۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا نازار اۋداردى. ورتا مەكتەپتە تۋعان جەردىڭ تاريحىن وقىتۋ ىسىنە نازار اۋدارادى.

تانىمال تاريحشى مامبەت قويگەلديەۆ «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن اۋىلدىق جەردەگى مەكتەپتەردە ۇيىمداستىرۋدىڭ تومەندەگىدەي قىزىقتى باعدارلاماسىن ۇسىنادى.

مەكتەپتەگى تاريحشى مۇعالىمدەر: «بۇل اۋىلدا قانداي زيرات بار؟ جالپى اۋىل قاشان پايدا بولعان؟ نەگىزىن قالاعان كىمدەر؟ بۇل اۋىل قانداي جولدان ءوتتى؟ اۋىلدا قانداي مىقتى اۋلەتتەر بار؟ ولاردىڭ تاريحى قالاي جالعاستى؟» دەگەن ماسەلەلەر توڭىرەگىندە زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋى كەرەك.

گەوگرافيا ءپانى مۇعالىمدەرى: «اۋىلداعى تاۋ، توبە، وزەن، كوشە قالاي پايدا بولعان؟ باستاۋىن قايدان الادى، سوڭى قايدان تۇيىقتالادى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيدى. ءتىل جانە ادەبيەت ءپانى ۇستازدارى: «ول تاۋ مەن وزەن نە سەبەپتى بۇلاي اتالادى؟ ەتيمولوگيالىق ءمانى قايدا جاتىر؟» دەگەن ماسەلەنىڭ تامىرىن اجىراتادى.

بيولوگيا ءپانى وقىتۋشىلارى: «اۋىلدا قانشا ءتۇرلى وسىمدىكتەر وسەدى، ونىڭ ىشىندە دارىلىك شوپتەر بار ما، بۇل وسىمدىكتەر باسقا ايماقتاردا كەزدەسە مە؟» دەگەن ساۋالدى زەرتتەيدى.

وسى ساۋالداردىڭ نەگىزىندە بۇكىل اۋىلدار قاتىساتىن اۋداندىق بايقاۋ وتكىزىلەدى. سودان سوڭ وبلىستىق، ەڭ سوڭىندا رەسپۋبليكالىق كونكۋرس ءوتىپ، ناتيجەسى جاۋاپتى مينيسترلىك باسشىسىمەن قورىتىندىلانادى. ەلجاندىلىققا، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ وسىلاي باستالادى. سوندا ەل تۋرالى تۇسىنىك وسىلاي قالىپتاسادى.

تاريحشى عالىمنىڭ وسى قاراپايىم ۇسىنىستارىنىڭ ءوزى-اق جەرگىلىكتى جەردە ولكەتانۋشىلىق جۇمىستاردى قالاي ۇيىمداستىرۋعا باعىت بەرىپ تۇرعانداي.

بۇل باعىتتا ەلىمىزدىڭ مەكتەپتەرىندە بۇرىننان قالىپتاسقان تاجىريبە بار. قازاقستاندا تاريحي ولكەتانۋدى جاستار تاربيەسىندە پايدالانۋ تاجىريبەسى كەشەگى وتكەن كەڭەستىك داۋىردە ءبىرشاما ءتاۋىر جۇرگىزىلگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. كەڭەس داۋىرىندە بارلىق مەكتەپتەردە، ارناۋلى ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا تاريحي، ولكەتانۋ، رەۆوليۋتسيالىق، جاۋىنگەرلىك داڭق، ارحەولوگيالىق، ەتنوگرافيالىق ت.ب. مۇراجايلار كوپ بولدى. ولاردىڭ جۇمىستارى جاقسى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلىپ، ورتالىقتان ۇيلەستىرىلىپ، باقىلانىپ وتىردى. وسىنداي تاربيە وشاقتارىندا ءتۇرلى سەمينارلار، كونفەرەنتسيالار، ەكسكۋرسيالار، لەكتوريلەر ت.ب. جۇمىس تۇرلەرى ۇيىمداستىرىلىپ جاستاردى تاربيەلەۋدە پايدالانىلدى. ولار تەك سول زاماننىڭ تالابىنا ساي كوممۋنيستىك يدەولوگياعا جۇمىس ىستەدى.

كەڭەستىك زامانداعى ولكەتانۋ جۇمىستارىن جاستار تاربيەسىندە پايدالانعان ءتيىمدى تاجىريبەنىڭ پايدالى تۇستارىنان قازىر دە باس تارتپاۋىمىز كەرەك. سوتسياليزمنەن جاڭا دەموكراتيالىق قوعامعا ءوتۋ كەزەڭىندە ولكەتانۋ جۇمىستارى السىرەپ قالعانى انىق. ەكونوميكامىز كوتەرىلىپ ساياسي-تاريحي سانامىز جاڭعىرا باستاعان تۇستا قازىرگى زامان تالابىنا ساي بۇل سالاداعى جۇمىستار قايتا جاندانا باستادى.

ولكەتانۋ ارقىلى جاستاردى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋدىڭ ءبىر جولى -تۋعان ايماقتىڭ ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىستىرۋ. دالادان تابىلعان كولەمى ۇلكەن، اۋىر سالماقتى زاتتاي ەسكەرتكىشتەردى مۇراجايعا اكەلىپ قويا المايتىنىمىز بەلگىلى. ولاردى سول ورنالاسقان جەرلەرگە بارىپ قانا كورە الامىز. ءاربىر جاس ءوزىنىڭ كىشى وتانى - تۋعان ايماعىندا تاريحتان قالعان قانداي جادىگەرلەر بارىن، ولاردىڭ ءمان-ماڭىزىن بىلگەندە عانا تۋعان ولكە تاريحىن بىلۋگە، قۇرمەتتەۋگە دەگەن سەزىمى ويانادى.

ماسەلەن، استانا توڭىرەگىندە وسىنداي بىرنەشە تاريحي ورىندار بار. ەلوردادان 123 شاقىرىم جەردە ورتاعاسىرلىق «بىتىعاي» كەسەنەسىنىڭ ورنى تۇر.

استانانىڭ ىرگەسىندە، يلينكا اۋىلى ماڭىندا «بوزوق» قالاشىعىنىڭ ورنى ەلوردانىڭ مىڭ جىلدىق تاريحى بارىنىڭ كۋاسى بولىپ وتىر.

ەرەيمەنتاۋ اۋدانىندا عۇن-تۇركى ءداۋىرىن قامتيتىن «قۇماي تۇركتىك ارحەولوگيالىق-ەتنوگرافيالىق ەسكەرتكىشى» 2009 جىلى اشىلدى.

ەلوردانىڭ وقۋشى جانە ستۋدەنت جاستارىن وسىنداي تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر ورنالاسقان جەرلەرگە اپارىپ، ەل مەن جەر تاريحىنا دەگەن سەزىمدەرىن وياتۋ ماڭىزدى ىستەردىڭ ءبىرى.

وسىنداي باعىتتا ءتالىم-تاربيە العان جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن ماماندار ءارى قارايعى ومىرىندە (كاسىپكەرلىكتە، مەملەكەتتىك ت.ب. قىزمەتتە بولسىن) ەلى مەن جەرىنىڭ تاريحىن بىلۋدە، ناسيحاتتاۋدا جانە قۇرمەتتەۋدە بەيتاراپ قالمايدى.

ەلباسى تۋعان جەردىڭ تاريحىن تەك مەكتەپتە وقىتۋمەن شەكتەلمەي، «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا شەنەۋنىكتەردى، كاسىپكەرلەردى، زيالى قاۋىمدى، جاستاردى جۇمىلدىرۋدى تاپسىردى. پرەزيدەنت بۇل جۇمىس جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنىڭ مىندەتى ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. بۇرىن ولكەتانۋشىلىق جۇمىستار نەگىزىنەن مەكتەپكە جۇكتەلىپ جانە جەكەلەگەن ولكەتانۋشى ادامداردىڭ ۇلەسىنە تيسە ەندى، پرەزيدەنت مۇنداي ماڭىزدى ىسكە بۇكىل ەل، بارلىق قاۋىم بولىپ قاتىسۋعا شاقىرىپ وتىر.

ەلباسىمىز ۇندەۋ ارناعان زيالى قاۋىم وكىلدەرى ەڭبەك ەتەتىن ءبىزدىڭ مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى وزدەرىنىڭ نەگىزگى زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن قاتار ولكەتانۋ جۇمىستارىن نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس.

اتاپ ايتقاندا وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەسىل اۋدانىنىڭ ءبىر اۋىلىنىڭ تاريحىنان سىر شەرتەتىن - «اقتاس - دەگەن اۋىل بار» جانە استانا قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى ىرگەلى قونىستاردىڭ ءبىر - «تالاپكەر» اۋىلى تۋرالى (2011 ج.) ولكەتانۋشىلىق سيپاتتاعى كىتاپتارىن شىعاردى.

ينستيتۋت ۇجىمى الداعى ۋاقىتتا دا ەلباسى ۇسىنعان «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا وزدەرىنىڭ لايىقتى ۇلەسىن قوسادى دەپ سەندىرەمىز.

سەيىتقالي جاحياۇلى دۇيسەن، مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz