بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ، كۇشتىك قۇرىلىمدارىنىڭ، پوليتسياسىنىڭ  قۇرىلعانىنا 25 جىل. ءدال سول قۇرىلعانىنا 25 جىل بولعان قازاقستان پوليتسياسىمەن بىرگە دۇنيەگە كەلگەن استانانىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارىنا رەسپۋبليكانىڭ ەڭ وزىق دەگەن كادرلارى تارتىلعانى بەلگىلى.

استانا ەلوردالىق مارتەبەسىن العان العاشقى كۇننەن باستاپ-اق ونىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. استانا پوليتسياسى ەرەكشە بەدەرلەنىپ، ونىڭ جەكە قۇرامدارى مەن تەحنيكالىق قۇرال-جابدىقتارى ۇزدىكسىز جەتىلدىرىلۋ ۇستىندە. وزىق ۇلگىدەگى ارنايى اۆتوكولىكتەردىڭ ورنى بولەك اڭگىمە.

ال وسىنىڭ بارىنە باسشىلىق جاساپ، ونى ىسكە اسىراتىن ادام فاكتورىنىڭ ۇلەس سالماعى تىپتەن باسقا. راسىندا، قازاقستان پوليتسياسىمەن بىرگە دۇنيەگە كەلگەن استانانىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارىنا رەسپۋبليكانىڭ ەڭ وزىق دەگەن كادرلارى تارتىلعان. ولار جاڭا قۇرىلعان ەلوردانىڭ كۇرمەۋى كوپ تىرشىلىگىن الاڭسىز قامتاماسىز ەتۋگە جۇمىلدى، ءوز ءبىلىم-بىلىكتەرىن ارنادى. سونىڭ ءبىرى – «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، استانا قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، پوليتسيا پولكوۆنيگى جانبولات ولجاباەۆ.

مىنە، زىمىران ۋاقىت زىرعىپ ءوتىپ بارا جاتىر. كەشە عانا بارشا قازاقستاندىقتار تاعاتسىزدانا كۇتىپ، ءدۇيىم جۇرت كوز تىككەن ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ دە بەلگىلەنگەن مەجەسى ورمەك جۇزىنەن اۋدى. ونى كەلىپ قىزىقتاۋشىلار قاتارى سەيىلەر ەمەس. قايتا ارتا تۇسكەندەي. ءبىز وسى ءبىر تاريحي ساتتەر تۇسىندا جانبولات ولجاباەۆپەن تىلدەسكەن ەدىك. الدىمەن جانبولات قۇسپانۇلى ولجاباەۆتىڭ ءومىربايانىنا قىسقاشا شولۋ جاساپ، ونى وقىرمان قاۋىممەن تانىستىرا وتەلىك. جانبولات قۇسپانۇلى 1961 جىلى 24 قاڭتاردا بۇرىنعى گۋرەۆ وبلىسى، ماحامبەت اۋدانى، ەگىزكول اۋىلىندا تۋعان. 1983 جىلى قاراعاندى جوعارعى ميليتسيا مەكتەبىن زاڭگەر ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. 1983-1985 جىلدارى گۋرەۆ قالالىق ءىىب قىلمىستىق ىزدەستىرۋ ءبولىمىنىڭ ينسپەكتورى، اعا ينسپەكتورى، 1985 جىلى گۋرەۆ قالالىق ءىىب قىلمىستى ىزدەستىرۋ ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، 1987 جىلى وسى ءبولىمنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالدى.

1990 جىلى اتىراۋ وبلىستىق ءىىب كەزەكشى ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، 1993 جىلى اتىراۋ وبلىستىق ءىىب جانىنداعى بوپسالاۋ جانە رەكەتپەن كۇرەس بويىنشا اۋدانارالىق ءبولىمىنىڭ باستىعى، ماقات اۋداندىق ءىىب باستىعى. 1997 جىلى اتىراۋ وبلىستىق ءىىد باستىعىنىڭ ورىنباسارى، 2008 جىلى اتىراۋ وبلىستىق ءىىد باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى. 2010 جىلى ءىىم ۇلتتىق «ينتەرپول» ورتالىق بيۋروسىنىڭ باسشىسى بولدى. 2010 جىلدان وسى كۇنگە دەيىن استانا قالالىق ءىىد باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى. «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، 15 مەدال جانە العىس حاتتارمەن ماراپاتتالعان. ءىىم ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى.

– جانبولات قۇسپانۇلى،  اڭگىمەمىزدى قىزمەت لاۋازىمىڭىزعا وراي مىنا ءبىر سۇراقتان باستاساق دەيمىن: استانانىڭ كريموگەندىك احۋالى تۋرالى نە ايتاسىز؟

– استانانىڭ كريمينوگەندىك جاعدايى جايىندا ايتار بولسام، تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارمەن سالىستىرعاندا، ايىرماشىلىق – جەر مەن كوكتەي. باستاپقى جىلدار شىن مانىندە ىشكى ىستەر سالاسى قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن اۋىر بولدى. ولاردىڭ الەۋمەتتىك قامتىلۋىن بىلاي قويعاندا، قىزمەتتىك جاعدايلارىنىڭ ءوزى، جۇمسارتىپ ايتقاندا، ءماز ەمەس ەدى. بىراق، ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى باسشىلارىنىڭ شاپشاڭ دا باتىل شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا كۇشتىك قۇرىلىمدار ساناۋلى-اق ۋاقىتتا اياعىنان تىك تۇردى. قازىر نىق تۇر. ول كەزدەردە استانادا بولماسام دا، جاعدايعا جاقسى قانىقپىن. ويتكەنى، ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا احۋال بىردەي ەدى.

قاراعاندى جوعارعى ميليتسيا مەكتەبىن 1983 جىلى تامامداعان سوڭ، گۋرەۆ وبلىستىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنان ەڭبەك جولىمدى باستاعان ماعان العاشقى 5-6 جىل جايماشۋاق بولعانىمەن، سىن ساتتەر الدا تۇرعان ەدى. 90-جىلدار دا كەلىپ جەتتى. ۇلكەن وداق ىدىراپ، بەيبەرەكەتسىزدىك بەلەڭ العان تۇستا جات ەلەمەنتتەر بوي كورسەتىپ، قوعام دامۋىنا ەداۋىر كەدەرگى كەلتىرىپ باقتى. رەكەت دەگەن ءورشىدى. ولارمەن باتىل كۇرەسۋ جاس تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ءتارتىپ ساقشىلارى ءۇشىن وڭايعا سوققان جوق. سونىڭ اراسىندا ءبىز دە بولدىق. 1993 جىلى اتىراۋ وبلىستىق ءىىب جانىنداعى بوپسالاۋ جانە رەكەتپەن كۇرەس بويىنشا اۋدانارالىق قىلمىستىق ىزدەستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى رەتىندە سول كۇرەستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردىم. سول كەزدەگى ەڭبەگىمىزدى كوز الدىما اكەلسەم، كەيدە قاناعاتتانعاندىق سەزىم پايدا بولادى.

ال استانا قاشان دا ەلباسىنىڭ ءوزىنىڭ تىكەلەي باقىلاۋىنداعى قالا عوي. پرەزيدەنت تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ-اق ەلوردالىق ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ الدىنا ۇلكەن مىندەتتەر قويدى. قازىر سونىڭ جەمىسىن كورىپ كەلەمىز. ەل، ۇلكەن شاھار بولعاسىن، ءىرىلى-ۇساقتى قىلمىستاردىڭ بولىپ تۇراتىنى راس. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – ولاردى اۋىزدىقتاۋ جانە الدىن الۋ.

– «قىلمىستىڭ الدىن الۋ» دەدىڭىز. شىنىندا دا قىلمىسقا جول بەرىپ، ودان كەيىن قىلمىسكەردى جازالاعاننان گورى سونىڭ جولىن كەسكەن ءجون عوي؟

– ارينە! ەلباسىنىڭ الدىمىزعا قويىپ وتىرعان تالابىنىڭ ءوزى سول. بارلىق ءبىلىم-بىلىك پەن مۇمكىندىكتەردىڭ ءبارىن سوعان جۇمىلدىرۋىمىز قاجەت. ونىڭ جولدارى جەتەرلىك. كوشەلەر مەن اۋلالارداعى تارتىپسىزدىكتەر مەن بۇزاقىلىقتاردى الايىق، كوپ جاعدايدا بۇل جەرلەر پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ نازارىنان قالتارىستا قالىپ قويادى. ونىڭ ءتيىمدى جولى – ەرتەرەكتە جۇزەگە اسىرىلعان «ەرىكتى حالىق جاساعى» اتتى قوعامدىق كومەكشىلەر جۇيەسىن قايتا جانداندىرۋ. ولاردىڭ كەزىندە ءتارتىپ ساقشىلارىنا زور قولعابىس تيگىزگەنىن ەكى عاسىردى كورۋ باقىتى بۇيىرعان ۇرپاق جاقسى بىلەدى. ال ولاردى ىنتالاندىرۋ باعىتىنداعى كەزەكتى دەمالىسىنا كۇندەر قوسىپ بەرۋ سياقتى شارالار ءوز جەمىسىن بەرگەنىن جاسىرا المايمىز. مۇنداي ەرىكتى كومەكشىلەر ءۇشىن جەڭىلدىكتەردىڭ مىندەتتى زاڭمەن بەكىتىلگەنى ءجون.

جاساقتار شىعارۋعا كەلسەك، ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنىڭ قوعامدىق ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتۋگە قالاداعى ءىرى كومپانيالار مەن مەكەمە-ۇيىمدار قىزمەتكەرلەرى جەتكىلىكتى. وعان ستۋدەنتتەر قاۋىمىن قوسىڭىز. مۇنداي قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ بەتىن قايتارۋعا حالىقتىڭ بەلسەندى ارالاسۋى پوليتسەيلەردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتىپ قانا قويمايدى، وسىناۋ قوعامدىق مىندەتتەر جۇكتەۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ ساناسىن وياتۋعا ىقپال ەتەر ەدى.

– قىلمىستى ءىرى-ۇساق دەپ ءبولىپ قاراۋعا بولماس بالكىم، ۇلكەن قىلمىستاردىڭ ءوزى اشىلماي كەتكەن مايدا قىلمىستاردان تامىر الىپ جاتادى ەمەس پە؟ الدە، مەن قاتەلەسەمىن بە؟ مىسالى، قالتا ۇرىلارى…

– ونىڭىز راس. ۇساق قىلمىس – بولاشاق اۋىر قىلمىستاردىڭ باسى. ماسەلەن، ۇرىلار قوعامدىق كولىك ىشىندە نەمەسە باسقا دا قوعامدىق ورىنداردا جاسايتىن ۇرلىعىن ەرمەك ءۇشىن ەمەس، ماتەريالدىق جاعدايلارىن ارتتىرۋ ءۇشىن ماقساتتى تۇردە ىستەيدى عوي. ولار ۇستالماي، جازاسىز كەتكەن سايىن بىردەن بايۋ ءۇشىن ۇلكەن قىلمىستار تۋرالى ويلاي باستايدى. ونىڭ ارتى ادام ءولتىرۋ، بانكتەردى توناۋ، بوپسالاۋ، تاعى باسقا دا ادامعا قاسىرەت اكەلەتىن قىلمىستاردى جاساۋعا اپارادى.

اڭگىمەمىزدىڭ اۋانى استانانىڭ كريمينوگەندىك جاعدايى، ونىڭ ىشىندە ءتۇرلى دارەجەدەگى ۇرلىقتارعا اۋعان سوڭ، مىناداي دەرەكتەردى ايتپاي كەتۋگە بولماس. ەلوردادا جىل سايىن حالىق سانىنىڭ ءوسۋى جانە تولاسسىز كوشى-قونعا قاراماستان، قىلمىستاردى اشۋ جاقسارۋدا.

ءىىم بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن بوتەننىڭ مۇلكىن ۇرلاۋعا قارسى ارەكەت ەتۋ بويىنشا باعدارلامانى ورىنداۋ ءۇشىن 75 الدىن الۋ شاراسى بەلگىلەندى. اتالعان قىلمىستىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى، بۇل ماسەلە ءىىم، ءىىد، اكىمدىك پەن قالا پروكۋراتۋراسىندا تالقىعا ءتۇستى. ساراپتاماعا سايكەس، جاسالىناتىن قىلمىستىڭ 98,9 پايىزى تومەنگى دەڭگەيلى جانە ورتاشا اۋىر قىلمىستار بولىپ كەلەدى. ۇرلىقتىڭ كوپ بولىگىن اۆتوكولىكتەردەن ۇرلاۋ (1243), قالتا ۇرلىعى (1249), پاتەر توناۋشىلىق (1087) قۇرايدى. نەگىزىندە، اۆتوكولىكتەردەن ۇرلىق كەشكى جانە تۇنگى ۋاقىتتا ۇيلەر مەن كوشەلەردە، قالتا ۇرلىقتارى كۇندىزگى ۋاقىتتا حالىق كوپ جينالاتىن جەرلەردە: ساۋدا ورتالىقتارىندا، بازارلاردا، قوعامدىق كولىكتەردە، پاتەر توناۋشىلىق كوبىنەسە كۇندىزگى ۋاقىتتا پاتەر يەلەرى جۇمىستا بولعاندا جاسالادى.

وسى جاعدايدى جان-جاقتى قاراستىرىپ، اۆتوكولىكتەردە جاسالاتىن قىلمىستار سانىن تومەندەتۋ ماقساتىندا 12 «بارس» موبيلدىك توبى قۇرىلدى. توپتىڭ قۇرامىنا جەدەل ءبولىنىس قىزمەتكەرى، جەدەل قيمىلدايتىن ارنايى جاساق پەن جول-پاترۋلدىك پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرى كىرەدى. ولار جۇما، سەنبى جانە جەكسەنبى كۇندەرى اتالمىش قىلمىستار جاسالىناتىن بارلىق ورىنداردا باقىلاۋ رەيدتەرىن جۇرگىزەدى. وعان قوسا، 25 ەكيپاجدان قۇرالعان قوسىمشا توپتار دا الدىن الۋ شارالارىن وتكىزەدى.

قالتا ۇرلىقتارىمەن كۇرەسۋدە، اسىرەسە، حالىق كوپ جينالاتىن ورىنداردا اتالمىش مەكەمەلەردىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتىمەن بىرلەسىپ، تۇراقتى تۇردە قالتا ۇرىلارىن قىلمىس جاساۋ ۇستىندە ۇستاۋعا باعىتتالعان شارالار وتكىزەمىز. ءار كۇنى كىشى جەدەل ۋاكىلدەردىڭ قاتىسۋىمەن قىلمىس جاسالاتىن اۋدانداردا ازاماتتاردىڭ ارىزدارىنا شۇعىل ارەكەت ەتۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى الدىن الۋ شارالارى وتەدى.

وسى جەردە ءبىر ايتا كەتەرلىگى، قالتا ۇرلىعى ورتاشا جەڭىل قىلمىسقا جاتتى دا، ۇرىلاردى ايعاقسىزدىقپەن بوساتىپ جىبەرىپ وتىردىق. وسى جىلى باس پروكۋروردىڭ «ۇرىنىڭ تابانىنىڭ استىنان ءورت شىعۋى كەرەك» دەگەن سوزىنەن كەيىن ولاردى قاماي باستادىق. جازانى سەزىنگەننەن كەيىن ولار استانادان قاشىپ كەتتى. بۇرىن اۆتوبۋستاردا ءامياندارىنان ايىرىلىپ، زار جىلاپ قالاتىن ادامدار قازىر جوقتىڭ قاسى. 6 ايدا 38 قالتا ۇرىسىن تەمىر تورعا توعىتتىق. 320 اۆتوبۋسقا بەينەباقىلاۋ كامەراسىن ورناتتىق. جىل سوڭىنا دەيىن بارلىق قوعامدىق كولىككە كامەرا قويۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل – قىلمىستىڭ الدىن الۋ شاراسى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ۇزدىك كومەكشىمىز بولىپ سانالىپ وتىرعان وسى بەينەكامەرالار. ولاردى ۇزدىكسىز باقىلاپ وتىرعان ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر جەدەل تۇردە قىلمىستىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك الادى. سوندىقتان دا قالاداعى 90 ويىن-ساۋىق ورتالىعى مەن ساۋدا ۇيلەرىندە، 18 بازاردا ءبىزدىڭ باستامامەن قوسىمشا بەينەكامەرالار ورناتىلدى.

– استانادا ەڭ كريمينوگەندى اۋماق بولىپ قاي جەرلەر ەسەپتەلەدى؟

– ءبىز نەگىزىنەن «وڭ جاعالاۋ» اتالىپ جۇرگەن بۇرىنعى ەسكى قالا، وڭتۇستىك-شىعىس تۇرعىن ءۇي الابى، استانا ۆوكزالى ماڭى، لەسوزاۆود اۋماعىنا كوپ كوڭىل بولەمىز. بۇل جەرلەردە نەگىزىنەن پاتەر، اۆتوكولىك ۇرلىقتارى بولادى. وسى ورايدا، بيىلعى جارتى جىلدىقتا 74 قىلمىستىق توپ قۇرىقتالدى. بۇل – تاعى دا سوڭعى تەحنيكالىق قۇرىلىمدار ارقىلى الدىن الۋ شاراسىنىڭ ناتيجەسى. 31 مىڭ 725 پاتەردىڭ يەسىمەن كەلىسىمشارت ارقىلى ولارعا دابىلقاققىش قويدىق. ونىڭ ۇستىنە، رۇقساتتى قارۋدى قوياتىن سەيفتەرگە دە دابىلقاققىش قويدىرتىپ جاتىرمىز.

الدىن الۋ شارالارىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە بىرقاتار ۇسىنىستار جاساپ وتىرمىز. اتاپ ايتقاندا، جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىن تاپسىرۋ بارىسىندا كىرەبەرىستەر مەن اۋلالاردا بەينەكامەرالار قويىلۋىن تالاپ ەتۋ، سونداي-اق، قابىلداپ الۋ كوميسسياسى قۇرامىنا قاۋىپسىزدىك شارالارى بويىنشا ءوز ۇسىنىستارىن ايتاتىن ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرىن قوسۋ ۇسىنىلىپ وتىر.

– قالاداعى ءاربىر تۇرعىن ۇيدە پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆى جۇمىس ىستەيتىنى بەلگىلى. وسىنىڭ تۇرعىنداردىڭ تىنىشتىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قوسار ۇلەسى مەن تيگىزەر اسەرى بار ما؟

– تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، پيك بۇگىنگى تالاپقا جاۋاپ بەرمەي وتىر. ولار تۇرعىنداردان اقشا جيناۋمەن عانا اينالىسىپ، ولاردىڭ باسقا مۇڭ-مۇقتاجىن ىسىرىپ قويۋدا. مىسالى، كىرەبەرىستەردە قاجەتتى تازالىق پەن ءتارتىپ، باستىسى، وندا تۇراتىن ازاماتتاردىڭ جوق كەزدەرىندە مۇلىكتەرىنىڭ ساقتالۋى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك قوي. ءبىز ونى كورە الماي وتىرمىز. كىرەبەرىستەردەن ۆەلوسيپەدتەر، بالا اربالارى، ەلەكتر كابەلدەرىنىڭ ۇرلانعانى تۋرالى شاعىمدار جيىلەپ تۇر. ءۇي ىشىندەگى وسىنداي ماسەلەلەرمەن كىم اينالىسۋى كەرەك؟ كونسەرجدەر ۇستاماي ما؟ سونداي قىزمەتتى ۇيىمداستىرماي ما؟ ول سولاردىڭ شارۋاسى عوي؟!

ءسوز ورايىندا ايتايىن، 1087 ۇرلىقتىڭ 95 پايىزى كونسەرجدەردىڭ جوقتىعىنان ورىن العان. كەرىسىنشە، ولار بار جەردە تىپتەن ۇرلىق تىركەلمەگەن. بۇل جەردە تاعى ايتارلىعى، ۋچاسكەلىك پوليتسيا تىرەكتەرى وسىنداي جاعدايلاردا ۇلكەن قاۋقار كورسەتىپ ءجۇر. وسىعان وراي، پوليتسيا پۋنكتتەرىنىڭ ەڭبەگىن ەسكەرە وتىرىپ، بيىلدان باستاپ «ۇزدىك ۋچاسكەلىك پوليتسيا پۋنكتى» دەگەن ۆىمپەل تاعايىندادىق. ونىڭ جەڭىمپازدارىنىڭ ارقايسىسى 3 جالاقى كولەمىندە سىياقى الادى. بۇل دا ەلەۋلى ىنتالاندىرۋ شاراسى دەپ ۇيعاردىق.

– ءبىر سوزىڭىزدە «قازىرگى ۋاقىتتا 100 قىزمەتكەرىمىز ەكسپو كورمەسىنە قىزمەت كورسەتىپ جاتىر» دەپ ايتتىڭىز. ولار كورمە جۇمىسىن اياقتاعان سوڭ نە ىستەيدى؟ ۋاقىتشا الىنعان قىزمەتكەرلەر ەمەس پە؟

– قازىرگى كەزدە قىلمىستىق ىزدەستىرۋدىڭ 443 قىزمەتكەرى ەكسپو-2017 كورمەسىندە قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋدە. سۇراعىڭىز ورىندى، «قىزمەتكەرلەر ەكسپو كەزىندە ۋاقىتشا الىنعان ەكەن» دەگەن اڭگىمە جۇرگەنىن دە بىلەمىز. جالپى، بيىل جول-پاترۋلدىك قىزمەتكە 400-دەن اسا قوسىمشا شتات بەرىلدى. ءبىز مۇنى ءىىد-گە جاسالعان قامقورلىق دەپ بىلەمىز. ەكسپو-داعى 100 قىزمەتكەرىمىز قازان ايىنان باستاپ وزىمىزگە كەلىپ، اۋداندارعا ءبولىنىپ، قىزمەتىن جالعاستىرا بەرەدى. ال قالعانى ودان ءارى دە ەكسپو اۋماعىندا قىزمەت ەتە بەرەتىن بولادى.

سۇحباتتاسقان ايتكەن ءشامشى

Abai.kz