1999 جىلى بۇۇ باس اسمابەلياسى 25 قاراشانى ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتى جويۋ ءۇشىن كۇرەستىڭ حالىقارالىق كۇنى ەتىپ بەكىتكەن. مۇنداي كۇننىڭ بار ەكەنىن، ءتىپتى، الەم ايەلدەرگە كۇش كورسەتۋ مەن زورلىق جاساۋعا قارسى تۇرىپ جاتقانىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوڭىلى تۇگىلى، تۇسىندە كورمەگەن قازاق ايەلدەرى قانشاما. كەرەك دەسەڭىز، وسىنداي اتاۋلى كۇن بار ەكەنى  -  وركەنيەتتى كورىپ ءجۇر، ءوز قۇقىن بىلەدى دەيتىن قالا ايەلىنىڭ دە قاپەرىندە جوق..

جالپى، ايەلدەردى ۇرىپ، سوعۋ، كەيدە «بايقاماي» قاعىپ كەتۋ دەگەن ءبىزدىڭ قازەكەڭ ءۇشىن ۇيرەنشىكتى نارسە. كەزىندە جەڭگەلەرىمىزدى كوگالا قويداي عىلىپ ساباپ تاستاپ، «سەن قاتىن، تىلىڭنەن تاۋىپ وتىرسىڭ» دەپ اعالارىمىز «ايباتتانىپ» جاتاتىن. ارينە، جەڭگەلەرىمىزدە ءتىلىن تارتىپ قالمايتىن. بۇل ءبىز كورىپ وسكەن ءومىر. ەسىمىز كىرىپ، ەسەيە كەلگەندە ويلاپ قاراساق، ايەلدى ۇرۋ دەگەن «كاسىپ» ايىبرويسىز دۇنيە ەكەن. اناسىن تاياقتاپ ءجۇرىپ، بالاڭا قانداي تاربيە بەرەسىڭ. ونى كورىپ وسكەن بالا ايەل اتاۋلىعا شەكەسىنەن قاراپ، اياعى كوكتەن سالبىراپ تۇسكەندەي بولىپ وتىراتىنىن تالاي كوردىك. ءبىر قىزىعى، بۇرىندارى كۇيەۋى كۇن كورسەتپەسە دە، ايەلدەر بالا-شاعاسىن شۋلاتىپ، توركىنىنە تارتىپ وتىرمايتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ الگى مىنەزى جايسىزداۋ اعامىزبەن بىرگە اعاراتىن.

1999 جىلى بۇۇ باس اسمابەلياسى 25 قاراشانى ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتى جويۋ ءۇشىن كۇرەستىڭ حالىقارالىق كۇنى ەتىپ بەكىتكەن. مۇنداي كۇننىڭ بار ەكەنىن، ءتىپتى، الەم ايەلدەرگە كۇش كورسەتۋ مەن زورلىق جاساۋعا قارسى تۇرىپ جاتقانىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوڭىلى تۇگىلى، تۇسىندە كورمەگەن قازاق ايەلدەرى قانشاما. كەرەك دەسەڭىز، وسىنداي اتاۋلى كۇن بار ەكەنى  -  وركەنيەتتى كورىپ ءجۇر، ءوز قۇقىن بىلەدى دەيتىن قالا ايەلىنىڭ دە قاپەرىندە جوق..

جالپى، ايەلدەردى ۇرىپ، سوعۋ، كەيدە «بايقاماي» قاعىپ كەتۋ دەگەن ءبىزدىڭ قازەكەڭ ءۇشىن ۇيرەنشىكتى نارسە. كەزىندە جەڭگەلەرىمىزدى كوگالا قويداي عىلىپ ساباپ تاستاپ، «سەن قاتىن، تىلىڭنەن تاۋىپ وتىرسىڭ» دەپ اعالارىمىز «ايباتتانىپ» جاتاتىن. ارينە، جەڭگەلەرىمىزدە ءتىلىن تارتىپ قالمايتىن. بۇل ءبىز كورىپ وسكەن ءومىر. ەسىمىز كىرىپ، ەسەيە كەلگەندە ويلاپ قاراساق، ايەلدى ۇرۋ دەگەن «كاسىپ» ايىبرويسىز دۇنيە ەكەن. اناسىن تاياقتاپ ءجۇرىپ، بالاڭا قانداي تاربيە بەرەسىڭ. ونى كورىپ وسكەن بالا ايەل اتاۋلىعا شەكەسىنەن قاراپ، اياعى كوكتەن سالبىراپ تۇسكەندەي بولىپ وتىراتىنىن تالاي كوردىك. ءبىر قىزىعى، بۇرىندارى كۇيەۋى كۇن كورسەتپەسە دە، ايەلدەر بالا-شاعاسىن شۋلاتىپ، توركىنىنە تارتىپ وتىرمايتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ الگى مىنەزى جايسىزداۋ اعامىزبەن بىرگە اعاراتىن.

قازىر زامان باسقا ارينە. ادام جانە ونىڭ تانىم، كوزقاراسى وزگەرگەن. دۇنيە دامىعانعا ۇقسايدى. الايدا، «ماحابباتتاردىڭ» «شايقاسى» تولاستاعان جوق. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ دالاسى مەن قالاسىندا كۇيەۋلەرىنەن بولماسا باسقا ەر ادامداردان زورلىق-زومبىلىق كورىپ جۇرگەن ايەل زاتى جەتەرلىك. بۇرىنعى مەن قازىرگىنىڭ اراسىندا ءبىر ايىرماشىلىق قانا بار. قازىرگى ايەلدەر سوققىعا جىعىلسا، بىردەن ۋاكىلەتتى ورىندارعا ارىز ءتۇسىرىپ، ماسەلەنى بىرجاقتى ەتىپ ءبىر-اق تىنادى. دەسە دە، اۋىلدا ءالى دە ايەل قۇقىعى دەگەن دۇنيەڭىز «ەلدەن ۇيات بولادىنىڭ» كولەڭكەسىندە كەلەدى. ءبىر جاعىنان قاراساڭىز ول دا ءجون. قۇپتاعىڭ كەلەدى. ءبارىبىر كوگەرگەن كوزدى، جانعا تۇسكەن جارانى، سەنىمگە تۇسكەن سىزاتتى ايەلدەر قۇقىعىن قورعايتىن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءوزى قالپىنا كەلتىرە المايدى.

ال، حالىقتىق داستۇرىمىزدە ايەلدەرگە دەگەن كوزقاراستىڭ دالالىق قۇقىقتىق نەگىزدە ەرەكشە بولعانى بەلگىلى. ول زاماندا دا سالت بويىنشا، كوپتەگەن جاعدايدا اتا-اناسى قالاۋىمەن قالىڭ مالىن الىپ، قىزىن ۇزاتقان. بالكىم، وسى ءداستۇردىڭ ءوزى عاشىقتىق حيسسالاردىڭ ومىرگە كەلۋىنە جول اشتى ما دەپ تە ويلايسىڭ. دەسە دە، بۇل نارسە بۇگىنگى كۇنى توزىق داستۇرگە اينالعانىمەن، قالىڭمال وزگەرگەن جوق.

كەيىن دە وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ قايتا تۇلەپ، ازاماتتىق قوعامىنىڭ العاشقى العىشارتتارى پايدا بولا باستاعان تۇستا ايەل قۇقى وزەكتى ماسەلە رەتىندە كوتەرىلدى. سول تۇستاعى ءباسپاسوز مەن ادەبيەتتىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى ءدال وسى ايەلدەر قۇقى بولدى. بۇل ماسەلە سول كەزدەگى قازاق قوعامىندا تالقىعا ءتۇستى. يگىلىگىن قىز-كەلىنشەكتەر كوردى. بۇعان مىسال كوپ. مىرجاقىپتىڭ «باقىتسىز جامالى»، سپانديار كوبەەۆتىڭ «قالىڭ مالى» شىعارمالارى، مۇحتار ومارحانۇلىنىڭ «ادام نەگىزى - ايەل» ماقالاسى سياقتى دۇنيەلەر ۇزدىكسىز جارىق كورىپ جاتتى.

قازاق قوعامى ايەل قۇقىعىن قوعامدىق تالقىعا سالىپ جاتقاندا ەۋروپادا بۇل ماسەلە قالىڭ ۇيقىدا جاتقان. تەك جەكەلەگەن ەۋروپا ەلدەرى عانا ايەل قۇقى تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەت جاعاسىن ايتا باستاعان ەدى. ءار جاعىن ءوزىڭىز باعامداي بەرىڭىز.

ايەل قۇقى دەگەندە بۇگىنگى قازاق قىزدارىنىڭ دا ماسەلەسىن اينالىپ وتە المايسىز. سونىڭ ىشىندە نەگىزگىسى كارى قىزدار ماسەلەسى. ساناقتىڭ قورتىندىسى ەلدە ەرلەرگە قاراعاندا، ايەلدەردىڭ سانى كوپ ەكەنىن انىقتاپ بەردى. بۇل ماسەلەدە قوعام تاراپىنان قوزعاۋ سالىنۋى ءتيىس دۇنيە ەكەنى ءمالىم. وتيكەنى، «وتىرعان قىز ورنىن تابادى» ماقالدا ۋاقىتى وتكەنىن دالەلدەپ وتىر. ياعني بۇل دا قازاقتىڭ نازىك ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. ايەلدەر قۇقىن قورعاۋ كۇنى ايتارىمىز وسى. الىپ، قوسارىڭىز بولسا، مارحابات.

«اباي-اقپارات»