التىنبەك سارسەنبايۇلى – ءوزى قۇرعان ساياسي جۇيەنىڭ شەڭگەلىنەن شىعا بىلگەن (دەر كەزىندە) بىرەگەي تۇلعا ەدى...

 تۇلعا… كەيدە، وسى ءبىر انىقتامانى رەتتى، رەتسىز پايدالانىپ، قۇنىن ءتۇسىرىپ الدىق-اۋ دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن، تۇلعانىڭ كەسەك بولمىسى، بيىك ادامي-پاراسات پايىمى وزگەلەردەن ەرەك كەلەتىنىن ەستەن شىعارماعان ابزال. مۇمكىن، بۇل - جاراتقاننىڭ اسا ءبىر شەبەرلىگىمەن كەلگەن قاسيەت شىعار.

مارقۇم التىنبەك اعامەن جۇزدەسىپ نە داستارحانداس بولعان ەمەسپىن. بۇل ەندى تاعدىردىڭ جازعانى شىعار.

بىزدە تۇلعا كوپ. بىراق، ولار بەلگىلى-ءبىر سالانىڭ مايىن ءىشىپ، جىلىگىن شاققاندار عانا «تۇلعا» ساناتىندا. (وكىنىشتى!) ولاردى مەن، كاسىبىنە شەبەر، جۇمىسىن تاستاي ەتىپ جاسايتىن -  «تەحنارلارعا» ۇقساتامىن. كادىمگى، «شارۋاگەرلەر». مۇمكىن ولار، قىزمەتتىك مانباسى بويىنشا اقپاراتتىق-يدەولوگيانىڭ تەتىگىن ۇستاپ وتىرعان نە ساياسي جۇيەنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرگەن «كورەگەن» شىعار. بىراق، ولاردىڭ ازامات رەتىندەگى ستراتەگيالىق، نە تاكتيكالىق امالدارىن قوعام كورىپ وتىرعان جوق. ءاسىلى، قوعامعا سەزىلمەيدى.

مىقتى ساياساتكەر بار، بىراق، «ءبىر قايناۋى كەم» ەكەنى كوزگە ۇرىپ تۇرادى. مۇمكىن، بۇل - مىنەزدىڭ جوقتىعىنان نە ءپرينتسيپتىڭ السىزدىگىنەن شىعار… ول جاعى بەلگىسىز. قوعامنىڭ مۇشەسى رەتىندە مەن دە وسى ساناتقا ەنىپ بارا جاتقانداي سەزىنەمىن ء(وزىمدى).

مارقۇم التەكەڭ تۋرالى ەڭبەكتەردى وقىپ، دەرەكتى فيلمدەردەگى سۇقباتتارىن قاراعاندا، ساياسي قايراتكەردىڭ شىنشىلدىعى، تازالىعى، سەنگىشتىگى ءھام بىلىمپازدىعى مەن كەمەل مىنەزگە باي ەكەندىگىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، قازاقيلىعى! سوندىقتان، قازاقي ورتا ءۇشىن، قازاقشا ويلاپ، ۇلتتىق ءداستۇردى ۇستاناتىندار ءۇشىن تىم قىمبات تۇلعا ەدى… بۇگىنگى، الەۋمەتتىك جەلىدەگى شاعالاداي شۋلاعان اسىرە ۇلتشىلدار، جالعان الاششىلدار مەن قۇلقىنىن ويلاعان ەكى ءجۇزدى بلوگەرسىماقتاردىڭ ورتاسىندا مۇنداي تۇلعانىڭ ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەس-اۋ دەگەن وي ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى… مۇمكىن، سولاي دا شىعار…

ساياسي وپپونەنتتەرىنە قاراتا، ول - مەنىڭ جاۋىم. بۇلارمەن تەك راديكالدى تۇردە كۇرەسۋ كەرەك دەگەن بىردە-ءبىر پىكىرىن وقىماپپىن دا، كورمەپپىن دە. مىنە، قازاقي ءدۇستۇرلى ديپلوماتيا دەگەن قاسيەتتىڭ قانعا سىڭگەندىگىن دە وسىدان بايقاۋعا بولادى.

2000 جىلداردىڭ ورتاسى، مەن ءۇشىن ءبىر قىزىق كەزەڭ بولدى. وقۋدى بىتىرە سالا، قالاداعى (قىزىلوردا) زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە جۇمىسقا تۇرىپ، وقىتۋشىلىقپەن اينالىسىپ جۇرگەن كەزىم. وبلىستىق تەلەارنادا («ۇلتتىق» ارنانىڭ فيليالى) جوبام بار. سول جىلدارى پارلامەنت، پرەزيدەنت سايلاۋلارىنىڭ باسى-قاسىندا جۇردىك. بىرنەشە رەت استاناعا كەلدىك. مەملەكەتتىك ساياسات، بيلىك جۇيەسىنىڭ شەشىمدەرىن بۇلجىتپاي ورىنداپ جۇرگەن قاتارداعى «جاۋىنگەر» بولدىق.

پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى بولۋى كەرەك. بىردە، قالاداعى تەمىر جول ماڭىنا شىقتىق. التەكەڭ مارقۇمدى وندا كورمەدىم. بىراق، ج.تۇياقباي باستاعان ازاماتتار سوندا جينالدى. حالىقتىڭ ىستىق-ىقىلاسى، قابىلداۋى ەرەكشە بولدى. اسىرەسە، جاستار جاعى قيقۋلاپ، ء"بىز قولدايمىز", «اق جول» العا!" دەگەن سارىنداعى ۇراندارىن ايتىپ جاتتى. باسشىمىز (سول كەزدەگى) «اق جولدىڭ» پرينتسيپتەرىن قولدايتىندىعىن جەتكىزىپ، اقپاراتتىق ماتەريالدارىمەن ءبىزدى تانىستىردى (كۇشتەپ ەمەس، ارينە). ەسىمدە جوق، الگى گازەتتى وقي باستاساڭ، ماقالانى اياقتاماي، ورنىڭنان قوزعالۋ قيىن ەدى… ءارى قاراي، «جاس الاشتاعى» ساياسي مالىمدەمەلەرى مەن ازاماتتىق وتكىر پىكىرلەرى ارقىلى مارقۇم التەكەڭمەن تانىسا (سىرتتاي) باستادىق. 1 ساعاتتىق ۇزىلىستە كىتاپحاناعا كىرىپ كەتىپ، رۋحتانىپ شىعاتىن ەدىك.

ايتايىن دەگەنىم بۇل ەمەس. مارقۇم التىنبەك سارسەنبايۇلى ساياسي جۇيەنى قۇرۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەلسەندىسى ءھام «جاۋاپتىسى» بولدى. بەلسەندىلىگىن مارقۇم ءوزى سۇقباتتارىندا ايتادى. پىكىرلەرىنەن ونىڭ ەلگە ادالدىعى مەن ەلباسىعا جاناشىرلىعىن انىق بايقاۋعا بولادى. بىراق، «جاۋاپكەرشىلىك» جاعىنان كەلگەندە، وزىنە «كوپ العىسى» كەلمەدى. مۇنى، 2000 جىلداردىڭ باسىنداعى ەندى باستالىپ كەلە جاتقان «جەمقورلىق» ءداۋىردىڭ ساياسي جۇيەگە دەندەپ ەنىپ كەتپەۋى جولىنداعى كۇرەستە «قۇربان» بولىپ كەتكەنىنەن بايقاۋعا بولادى (ايتپەسە، «سارى قارىن» «اق جاعالىلار» ساپىندا قازىر دە جۇرەر ەدى). ايتپاقشى، كەيدە ويلايمىن، ەگەر مارقۇم التىنبەك سارسەنبايۇلى بيلىك ەشەلونىندا ءالى دە جۇرسە، «مايلىباەۆشىلار» شىقپاس پا ەدى؟ (!) كىم ءبىلسىن؟ قازىر، م.ءتاجيندى (پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى) كورسەم، التەكەڭنىڭ ءداۋىرى كوز الدىما ەلەستەيدى…

مەنىڭ ءبىر تاڭقالاتىنىم، ءپرينتسيپى ايقىن ادام – قىزمەتتىڭ قانداي بيىك ساتىسىندا، مانسابىندا بولماسىن، ويىن اشىق ايتىپ، بۇقپانتالاماي تۋراسىن جەتكىزەدى. مارقۇم التەكەڭ كەسەك-كەسەك پىكىرلەرىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى، نە اقپارات ءمينيسترى بولا تۇرىپ، ەشكىمگە جالتاقتاماي جەتكىزە ءبىلدى. قازىرگىلەردى ەلەستەتىپ كورىڭىز، كامەرادان قاشادى، نە ديكتافونىڭىزدى ءوشىرىڭىز دەپ قاراپ تۇرادى. ال، كوشەدە ۇيىنە جاياۋ قايتادى (كوز بوياشىلىقپەن). مۇنداي ساياسي «ەكى جۇزدىلىكتىڭ» نە كەرەگى بار؟ كىمگە كەرەگى بار؟

التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ "…بيلىك كۇشەيىپ، قوعام تومەندەي بەرسە، ونىڭ ارتى مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ كۇيرەۋىنە» الىپ كەلۋى مۇمكىن" دەگەن پىكىرى، راسىندا، جاناشىرلىقتان تۋعان ويلى تۇجىرىم ەدى. بىلتىرعى، «جەر» داۋى، بيىلعى «26 باپتى» ەشكىم ۇمىتا قويعان جوق شىعار. سوندا بايقاعانىم، 19 مىڭعا جۋىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ بىردە-ءبىرى ناقتى ۇسىنىس ازىرلەپ، ساۋالناما جاساپ، ماسەلەنىڭ قاۋىپتىلىگى جونىندە جاق اشپادى (ايتسا، اقپاراتتىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەستيتىن ەدىك). كەرىسىنشە، قوعامنىڭ بەت-بەينەسى، ازاماتتاردىڭ پىكىرى الەۋمەتتىك جەلىنى «الاڭسىز» جاۋلاپ الدى. جەلىنىڭ «قىزۋى» كوتەرىلدى. قالاي بولعاندا دا، نازارباەۆ كەلە جاتقان قاۋىپتىڭ بەتىن قايتاردى! اۋرۋدىڭ الدىن-الدى…

12 قىركۇيەك، قازاقتىڭ ءبىر تۋار ازاماتى، قوعام قايراتكەرى ءھام ساياسي قايراتكەر مارقۇم التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. وسى كۇنى، التەكەڭنىڭ ابزال رۋحى ءۇشىن ازاماتتىق پىكىرىمىزدى ءبىلدىرىپ، ءتىپتى، وقۋ ورىندارىندا ساياسي قايراتكەردىڭ ەڭبەكتەرىن تالقىلاپ، ساياسي عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىپ، ساۋاپتى ءھام ساۋاتتى ءىس جاساساق، ەل الدىنداعى پەندەلىك بورىشىمىز وتەلەر ەدى…

جىلدا وتەتىن ءداستۇرلى شارالاردان حابارىمىز بار. بىراق، باسقاشا تۇردە، وزگەشە فورمادا باق وكىلدەرى اراسىندا جاپپاي سپورتتىق-مادەني نەمەسە تانىمدىق شارالار وتكىزىلسە دەگەن ازاماتتىق ۇسىنىسىمدى جەتكىزگىم كەلەدى. ايتپاقشى، رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا – ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قۇربان بولعان التەكەڭدەي تۇلعالار ءۇشىن كەشەندى جوبا جاساساق، ارتىق بولماس! نۇر ۇستىنە، نۇر بولار ەدى… مىنە، «نۇر» دەگەن ءسوزدى وسىندايدا قولدانۋ كەرەك!

قۇرمانالى قالماحان، قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz