جاستاردىڭ رۋحاني الەمى جۇتاڭداپ بارادى
كۇندەلىكتى ومىردە سىرتقى كەلبەتى ەرەسەك ادامعا ۇقسايتىن جاستاردى ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى. سەبەبى، مەكتەپ جاسىنداعى ۇلدار كىتاپحانانىڭ ەمەس، ترەناجەرلىك زالداردىڭ تابالدىرىعىن توزدىرادى. بۇلشىق ەتتى جاساندى تۇردە وسىرەتىن «پروتەين» دەپ اتالاتىن پرەپاراتتى قابىلداپ، وزدەرىنىڭ تىلىندە «سپورتيك» بولعىسى كەلەدى...
سوندا، ونىڭ دەنساۋلىققا زيان ەكەنىن جانە اعزانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي داميتىنىن بيولوگيا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى مەن پسيحولوگتار تۇسىندىرمەي مە؟ ال، شىناشاقتاي قىزدارىمىز بولسا، كامەلەتتىك جاسقا تولماي بويانىپ، تابيعي سۇلۋلىعىنا بالتا شابۋدا. قيىلعان قاسى مەن كىرپىگىن جۇلىپ، ورنىنا جاساندىسىن جاپسىرادى. ولاردىڭ تاربيەسىنە ۇستازدان بۇرىن جاۋاپتى اناسى قايدا قاراپ وتىر؟
ەكىنشى ماسەلە، جاستاردىڭ رۋحاني الەمى جۇتاڭداپ بارادى. مۇنى ولاردىڭ قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاسپاۋىنان انىق كورۋگە بولادى. نارىق زامانىندا ءومىر سۇرگەن سوڭ با، بۇگىندە ەشكىم تەگىن جاقسىلىق جاساعىسى كەلمەيدى. ءبىر مىسال كەلتىرەيىن، امەريكادا ءبىر اجەيدىڭ اۋىر جۇكتەرىن كوتەرىسپەك بولىپ كومەكتەسكىسى كەلگەن «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقىپ جاتقان اۋىل قازاعىنىڭ باسى داۋعا قالعان دەسەدى. الگى مۇنى ۇرى دەپ ويلاپ، پوليتسيا بولىمشەسىنە شاعىم ءتۇسىرىپتى. ويتكەنى، ول جاقتاعىلار قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردەن جۇرداي ەكەن.
تاربيەگە تىرەلگەندە، تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ شەتى شىعادى. قازىر تەحنولوگيا دامىعان زاماندا تەلەكورسەتىلىم اياسى ەداۋىر كەڭەيدى. شەتەلدىك بولسىن، ءوزىمىزدىڭ وتاندىق تەلەارنالاردا كينو مەن حابارلاردى بىلاي قوعاندا، باعدارلامالار مەن توك-شوۋلاردىڭ نەشە ءتۇرى كوبەيۋدە.
ولاردىڭ ىشىندە تاربيەلىك ءمان-ماڭىزى جوعى دا بار. بۇگىن بار، ەرتەڭ ەل ەسىندە قالمايتىن ءبىر كۇندىك باعدارلامالار دا كەزدەسەدى. بىراق، بۇگىنگى قوعام ولاردىڭ اراجىگىن اجىراتا الادى. سەبەبى، تەلەديدار الدىندا وتىرعان كورەرمەن وتە تالعامپاز. ەگەر تەلەكورسەتىلىم قىزىقتىرماعان جاعدايدا، كەرەگىڭدى عالامتور جەلىسىنەن تاۋىپ الۋىڭا بولادى. سوندىقتان، تەلەارنا رەداكتورلارى جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن ءتۇرلى امال-ايلاعا بارىپ جاتادى. سونىڭ ءبىر كورىنىسى – قازاق تىلىنە اۋدارىلعان تۇرىك، ءۇندى، تاي ەلدەرىنىڭ تەلەحيكايالارى.
وسى ورايدا ءبىر ويلاندىراتىنى، وزگە حالىقتىڭ ادەت-عۇرپىن ناسيحاتتاعان كينونى كورىپ وسكەن ۇرپاقتان ەرتەڭ قانداي ازامات شىعادى؟! ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق كودىمىزدى تانىتاتىن تەلەحيكايالار نەگە تۇسىرىلمەيدى؟ ماسەلەن، جاقىندا «Nur.kz» سايتى ۇندىستاندىق جورالعىمەن توي وتكىزگەن قازاقستاندىق جۇپ جونىندە حابارلاعان بولاتىن. مىنە، بۇل – ءسوزىمىزدىڭ ايقىن دالەلى. ەندەشە، تەلەديدارعا تەلمىرگەن حالىق وزىنە كەرەگىن، سونىڭ ىشىندە بولاشاعىنا قاجەتىن عانا السا دەگەن تىلەگىم بار.
بىلە بىلسەڭىز، ءوز زامانىندا ماعجان جۇماباەۆتىڭ ايباتتى ارىستان، قايراتتى جولبارىس پەن قاناتتى قىرانعا تەڭەگەن جاستارىمىزدىڭ بۇگىنگى سيقى قانداي؟ ولار ەرتەڭ ارتىلعان سەنىمنەن شىعا الا ما؟ كەمەل كەلەشەك پەن باياندى بولاشاقتىڭ جارقىن ۇلگىسى بولا الا ما؟ جاس بۋىن وكىلى بولعان سوڭ، وسى ساۋالدارمەن ءوزىمدى دە كۇندەلىكتى قامشىلاپ وتىرامىن. ويتپەگەندە شە؟ ەلباسى جۇكتەگەن ستراتەگيالىق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىراتىن – باسقا ەمەس، بىزدەر. سوندىقتان، ۋاقىتتى ءتيىمدى وتكىزىپ، قوعامنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ كەرەك. وسى ورايدا، سوڭعى كەزدە جاستار اراسىندا قالىپتاسقان تەرىس ۇردىستەرگە دە كوز جۇمىپ قاراۋعا بولمايدى.
مىنە، ەلباسىنىڭ ءوز ماقالاسىندا: «ۇلتىمىزدىڭ وزىندىك كودىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس» دەپ اتاپ ءوتۋى دە سوندىقتان. تاعى ءبىر مىسال، باق پەن عالامتوردا «اعاش وتىرعىزىپ جاتىرمىز» دەپ جار سالاتىن جاستار سول ەگىلگەن تالدارعا كەيىن كۇتىم جاساي ما؟ اتتەڭ، ونى قاداعالاپ جاتقان ەشكىم جوق. ءوندىرىس ورىندارىنىڭ زياندى قالدىقتارىنا تۇنشىققان قالا ورتالىعىن جاسىل باققا اينالدىرعىمىز كەلسە، سوزدەن ىسكە كوشىپ، بۇرىنعى «تيمۋرشىلار قوزعالىسىن» قايتا جانداندىرۋ كەرەك سياقتى.
ۇشىنشىدەن، جاستار قارا جۇمىسقا قۇلىقسىز. بۇل ماسەلەنى دە جىرلاي-جىرلاي جاق تالدى. اسىرەسە، تۇرعىندارى ەكى-ءۇش مىڭنان اسپايتىن اۋىلدا بالاباقشا، مەكتەپ، ەمحانا، دۇكەننەن باسقا جۇمىس ورنى دا قالمادى. وسىدان كەيىن، «ۋرباندالۋ ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتىر» دەپ دابىل قاعامىز. ەستەرىڭىزدە بولار، توقتار سەرىكوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى «كورشىنىڭ قىزى» ءانى ء(سوزى بەكجان اشىرباەۆتىكى) ءبىر كەزدەرى قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا حيتكە اينالعان ەدى عوي. سوندا «اۋىلدان ءبىزدىڭ نەگە كەتەدى، اۋا رايى ما جاقپاعان؟» دەگەن جولدار بار. بۇل جولى جاستارعا اۋا رايى ەمەس، الەۋمەتتىك احۋال جاقپاي وتىر.
ال، ساناق كورسەتكىشتەرىندە ەگىنشىلىك سەكىلدى ماۋسىمدىق كاسىپپەن شۇعىلدانۋشىلار ەسەپكە الىنادى. بۇلاي «اۋرۋدى جاسىرعاننان» نە ۇتامىز؟ كوپتەگەن وقۋ ورىندارىندا جاستار سۇرانىسقا يە ەمەس ماماندىقتاردى مەڭگەرىپ جاتىر. بۇگىنگى ەڭبەك نارىعى ەسەپكە الىنبايدى. بۇل – ءبىلىم جۇيەسىندەگى كەمشىلىك. وسى ورايدا، جۇمىسسىزدىقتى جويۋمەن اينالىساتىن ءبىر جاۋاپتى ورگان قۇرۋ قاجەت سياقتى.
ءمولدىر بالتابەكقىزى
Abai.kz
