وسىنداي تاقىرىپپەن وزبەكستانداعى اۆتونوميا قاراقالپاقستان جانە ونىڭ حالقى جونىندە وتكەندە ماقالا جازعان ەدىك. (http://old.abai.kz/content/nyra-matai-karakalpak-basyn-kazakstanga-byrgaly-otyr) سول ماقالا اسا مارتەبەلى وقىرماندارىمىز تاراپىنان تالقىعا ءتۇسىپ، وي-پىكىرلەردىڭ ورداسىنا اينالدى.

اسىلى، قاراقالپاقتىڭ ءحالى وسىنشالىقتى تالقىعا تۇسەدى دەپ شىنىندا كۇتپەگەن ەدىك. ءبىزدىڭ ماقسات - اۋزىمىزدان جىرىپ، الدىنا اس، قوراسىنا قوي سالىپ بەرمەسەك تە التىن باۋلى تەگى ءبىر  التى الاشتىڭ جوق-جىتىگىن، جەتىسىگىن، بۇگىنگى ءحالىن شامامىز جەتىپ، قولىمىزدان كەلىپ تۇرعان قۇرال ارقىلى قالىڭ ەلگە جەتكىزەك دەگەن وي.

بايقاعانىمىز، قازاقتىڭ بويىنداعى تۇركىلىك ساناسى ءالى ولمەگەن ەكەن. التى الاشتىڭ ءبىرى قاراقالپاقتى جوقتاپ، بۇگىنىنە مۇڭايىپ، بولاشاعىنا قول ۇشىن سوزساق دەگەن وقىرمانداردىڭ ويلى پىكىرى سونىڭ ايعاعى بولىپ تۇر.

مىسالى، سەرىكجان ەسىمدى تۇراقتى وقىرمانىمىز قاراقالپاقتىڭ مۇشكىل حالىنە قابىرعاسى قايىسا وتىرىپ، باۋىر حالىقتىڭ جويىلىپ بارا جاتقانى جانىنا باتاتىنىن ەگىلە جازادى.

وسىنداي تاقىرىپپەن وزبەكستانداعى اۆتونوميا قاراقالپاقستان جانە ونىڭ حالقى جونىندە وتكەندە ماقالا جازعان ەدىك. (http://old.abai.kz/content/nyra-matai-karakalpak-basyn-kazakstanga-byrgaly-otyr) سول ماقالا اسا مارتەبەلى وقىرماندارىمىز تاراپىنان تالقىعا ءتۇسىپ، وي-پىكىرلەردىڭ ورداسىنا اينالدى.

اسىلى، قاراقالپاقتىڭ ءحالى وسىنشالىقتى تالقىعا تۇسەدى دەپ شىنىندا كۇتپەگەن ەدىك. ءبىزدىڭ ماقسات - اۋزىمىزدان جىرىپ، الدىنا اس، قوراسىنا قوي سالىپ بەرمەسەك تە التىن باۋلى تەگى ءبىر  التى الاشتىڭ جوق-جىتىگىن، جەتىسىگىن، بۇگىنگى ءحالىن شامامىز جەتىپ، قولىمىزدان كەلىپ تۇرعان قۇرال ارقىلى قالىڭ ەلگە جەتكىزەك دەگەن وي.

بايقاعانىمىز، قازاقتىڭ بويىنداعى تۇركىلىك ساناسى ءالى ولمەگەن ەكەن. التى الاشتىڭ ءبىرى قاراقالپاقتى جوقتاپ، بۇگىنىنە مۇڭايىپ، بولاشاعىنا قول ۇشىن سوزساق دەگەن وقىرمانداردىڭ ويلى پىكىرى سونىڭ ايعاعى بولىپ تۇر.

مىسالى، سەرىكجان ەسىمدى تۇراقتى وقىرمانىمىز قاراقالپاقتىڭ مۇشكىل حالىنە قابىرعاسى قايىسا وتىرىپ، باۋىر حالىقتىڭ جويىلىپ بارا جاتقانى جانىنا باتاتىنىن ەگىلە جازادى.

«قاراقالپاقتار - الەمدەگى ەزىلىپ-جانشىلعان تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندەگى تاعدىرى ەڭ ايانىشتى حالىق. ولاردىڭ تاعدىرى رەسەيدىڭ بودانى بولىپ وتىرعان تاتار مەن باشقۇرتتان دا، قىتايدىڭ قاراماعىنداعى ۇيعىرلاردان الدەقايدا ايانىشتى. قاراقالپاقتان 90-جىلدارى رەفەرەندۋم وتكىزىپ جىبەرىپ، جەكە تاۋەلسىز ەل بولىپ ءبولىنىپ شىعۋى كەرەك ەدى. وزبەكتەر ولاردىڭ ءبولىنىپ شىعىپ جەكە ەل بولۋىنا بارىنشا كومەك كورسەتۋى كەرەك ەدى.

ەندى قازىر بۇل حالىق جويىلىپ كەتۋگە تاياۋ تۇر. ولاردى قۇرتقان رەسەي مەن قىتاي سياقتى تۇركىلەر دۇنيەسىنە جات ەلدەر ەمەس، قاراقالپاقتاردى قۇرتقان وزبەكتەر عوي، ءوز اعايىندارى. قازىر وزبەك پەن قاراقالپاق كەزدەسە قالسا، ەشقاشان قول بەرىپ امانداسپايتىن، ءبىر داستارحاننان اس ىشپەيتىن دارەجەدەگى ارازدىق-جاۋلىققا جەتىپ وتىر. ال قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن جۇزدەگەن مىڭ قاراقالپاقتار "قازاق" بولىپ جازىلىپ، قازاقتارمەن قۇداندالى بولىپ ارالاسىپ، قازاققا ءسىڭىپ كەتىپ جاتىر. وتە ايانىشتى جاعداي.

وزبەككە قاراقالپاقتار كەرەك ەمەس، ولاردىڭ جەرى كەرەك. قاراقپاقستاننىڭ جەر استىندا (ارال مەن ۇستىرتتە) مۇناي مەن گازدىڭ ۇلكەن كەن ورىندارى بار. رەسەيدەگى نوعايلىلار سياقتى، ۆەنگرياداعى قىپشاقتار سياقتى، ءبىزدىڭ قازاققا الەمدەگى ەڭ ءبىر ەگىزدىڭ سىڭارىنداي تۋىسقان حالىق، "التى الاشتىڭ" ءبىرى بولاتىن قاراقالپاقتار كوز كورە جويىلىپ بارا جاتىر. قاراقالپاقتاردىڭ قازىرگى تاعدىرىن تارتىلىپ بارا جاتقان ارال تەڭىزىڭ تاعدىرىنا ۇقساتامىن. "ەل مەن جەر - ەگىز" دەگەن سول».

ەندى ءبىر وقىرمان قاراقالپاقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك لاۋى قاجەتتىگىن العا تارتىپ، جەكە ەل بولسا، ءوز قوتىرىن ءوزى قاسۋعا شاماسى جەتەتىن ايتىپ جاناشىرلىق تانىتادى.

«قاراقالپاقستان جەرىنىڭ استى مۇناي مەن گازعا باي. وزبەكتەر سول سەبەپتى دە ولاردى جىبەرگىسى جوق. بۇل تۇسىنىكتى. قاراقالپاقستاندا رەفەرەندۋم وتكىزۋ كەرەك. ەڭ قيىنى وسى. ول ءۇشىن قاراقالپاقتارعا ۇلتتىق ليدەر قجەت. حالىقتىڭ باسىم بولىگى اسىرەسە قاراقالپاقتار مەن قازاقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن داۋىس بەرەرى انىق. ەگەر قاراقالپاقتار تاۋەلسىزدىگىن السا، دەربەس مەملەكەت بولىپ ءومىر سۇرۋگە جاعدايلارى جەتەدى».

ءبىرىنىڭ ويىن ءبىرى ساباقتاعان وقىرمانداردىڭ كەلەسى ءبىرى قاراقالپاقتى ۇلت رەتىندە جويىلۋ كەتۋدەن تەك قانا قازاقستان قۇتقارىپ قالادى دەگەن پىكىرىن ورتاعا سالعان. بۇل پىكىردىڭ دە جانى ەكەنى جاسىرىن ەمەس.

«ماقالانىڭ: "ەندىگى ءۇمىت - قازاقستاندا" دەپ اياقتالۋى دۇرىس. قاراقالپاقتاردى قازاقستان قۇتقارماسا، باسقا ەشكىم دە قۇتقارمايدى. قاراقالپاقتار قازاقستانعا كوشىپ كەلۋ ارقىلى عانا ۇلتىن ساقتاپ قالا الادى. ولاردىڭ تورتتەن ءبىرى، 20 پايىزى كوشىپ كەلىپ تە ۇلگەردى. قالعاندارى دا كەلەدى. وزبەكتەر ەندى ولاردىڭ جەرىن ەشقاشان بەرمەيدى. قاراقالپاقستان كونستيتۋتسياسى بويىنشا: "قاراقالپاقستاننىڭ وزبەكستان قۇرامىنان جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ ارقىلى ءبولىنىپ شىعۋعا قۇقىعى بار" ەكەنى راس. الايدا ول تەك قاعاز جۇزىندە عانا».

وقىرماننىڭ پىكىرىنىڭ ارقانداي باسىلىم ءۇشىن قۇندى بولاتىنى - ونىڭ شىنايلىعى مەن وتكىرلىگىندە جانە ناقتى ۇسىنىسپەن شىعاتىنىن دا بولسا كەرەك.  پورتالىمىزدىڭ ەڭ بەلسەندى ءارى تۇراقتى وقىرمانىمىزدىڭ ءبىرى، ءوزىنىڭ دايەكتى، ءبىلىمدى، ويلى ءھام ۇستامدى دا ۇتىمدى ويلارىمەن قالىڭ وقىرمانعا تانىمال قابىل ەسمىدى ازامات قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ بۇگىنگى تۇرىستارىن سالىستىرا وتىرىپ، وزگە وقىرماندارعا وي تاستايدى.

«نازارباەۆ كەرىسىنشە، قازاقتى قالاي كوبەيتەم دەپ اۋرە. بۇل دا نازارباەۆ پەن كاريموۆتىڭ ساياستاتىنىڭ ايىرماسى. قازىر قايدا بارساڭ دا قاڭعىپ، بوسىپ، اركىمگە جالدانىپ، قۇل بولىپ جۇرگەن وزبەكتى كورەسىڭ. كاريموۆ ءوزىنىڭ حالقىن وزگەلەرگە قۇل قىلىپ تىندى"...

جاڭساق پىكىرلەر.

بىرىنشىدەن، نازارباەۆ قازىر سىرتتاعى باۋىرلارىمىزدى ەلگە تارتۋعا قارسى بولىپ وتىرعان ءبىرىنشى تۇلعا.
ەكىنشىدەن، وسى 20 جىلداي ۋاقىتتا ەلىمىزگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ پالەندەي كوپ ەمەس ەكەنىن انا جولى وسى ماسەلەنىڭ باسى قاسىندا جۇرگەن ءبىر شەنەۋنىك جازعان ەدى. ورالماندار تۋرالى اقپاراتتىڭ كوبىسى جالعان.

ءۇشىنشى. 20 شاقتى جىل ىشىندە اۋپىرىمدەپ، ۋلاپ شۋلاپ، بۇكىل الەمگە جار سالىپ، كەۋدە قاعىپ، تارزانشا شىڭعىرىپ شاقىرىپ العان باۋىرلارىمىزدىڭ سانى وزبەكتەردىڭ وزبەكتەندىرىپ العان قازاقتاردىڭ سانىنان ەكى-ءۇش ەسە كەم.

تورتىنشىدەن، گاستاربايتەر وزبەكتەر قۇل ەمەس. قايتا ولار ءبىزدىڭ اقشامەن ءوز ەلىنىڭ ءال اۋقاتىن كوتەرىپ، ەكونوميكاسىن تۇزەپ جاتقان پاتريوتتار. قازىرگى وزبەكستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ قارقىنى قازاقتىكىنەن جوعارى ەكەنىن تاۋەلسىز ساراپشىلار كوپتەن ايتىپ كەلەدى. ءبىز تەك جەراستى بايلىعىمىزدى بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ اۋزىنان جىرىپ، تالان تاراجعا سالىپ جاتىرمىز.
قالاي بولعاندا دا وزبەكتىڭ جاعدايى بىزدىكىنەن كوش ىلگەرى.

ال قاراقالپاق باۋىرلارىمىزدى قازاق ەتىپ جازىلسا، وزىمىزدە قالۋىنا جول اشۋ كەرەك»

قابىلدىڭ ويىنا ساباقتاس پىكىردى جازعان وقىرمان قازاق-وزبەك قارىم-قاتىناسىنا توقتالىپ، وزبەك بيلىگىنىڭ كەيبىر ارەكەتىن سىنعا العان.

«قازاق - وزبەك شەكاراسىن كەلىسكەن كەزدە، 2003-2005 جىلدارى قازاقستان وزبەك جاعىنا بۇرىنعى شىمكەنتتىڭ شاردارا ماڭىنداعى اۋداندارىنىڭ جانە قىزىلقۇم مەن ۇستىرتتە قازاقتاردىڭ ەجەلگى ءوزىنىڭ جايلاۋلارى بار ەكەنىن ەسكەرتكەن بولاتىن. قاراقالپاقتار تۋرالى دا اڭگىمە بولعان. الايدا، ي.كاريموۆ: "قاراقالپاقتارىڭدى تۇگەلدەي الىپ كەت، ال جەرى بىزدە قالادى" دەگەن سىڭايدا جاۋاپ بەرگەن. ال جەر داۋىنا بايلانىستى ولار كەرىسىنشە "وزبەكتەردىڭ ەجەلگى جەرى" رەتىندە جانە قازىر دە وڭتۇستىكتە وزبەكتەردىڭ كوپ تۇراتىنىن (وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جارتى ملن-داي وزبەك بار) ەسكەرتىپ، قازاقستاننان تۇركىستان مەن سايرامدى "وزبەكتىڭ جەرىن قايتار" دەپ داۋلاعان. سول داۋ ءالى بىتپەي كەلە جاتىر. قازاق - وزبەك شەكاراسىندا ءجيى وق اتىلاتىنىنا ۇيرەنىپ كەتتىك قوي».

مىنە، وقىرمان ويى وسىلايشا الاشتىق سانانى سارقىلماعان تەگىندە بار دۇنيە ەشقاشان جوعالمايتىنىن، بۇتكىل ەر تۇركىنىڭ قامىن جەگەن ۇلى دالانىڭ يەسى مەن كيەسى قازاق دەگەن قاراورمان جۇرت ەكەنىن تاعى دا، ءتىپتى، كۇندە ايعاقتاپ جاتىر.

پورتالدىڭ اتىنان بارشا وقىرماندارعا وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالىپ، جۇرت ويىنا قوزعاۋ سالىپ، قازاق ەتىپ جاتقان قىزمەتتەرى ءۇشىن العىستان باسقا ايتارىمىز جوق. ابايدان الىستاماڭىز، ارداقتى اعايىن.

«اباي-اقپارات»