جايلاۋعا كوشىپ كەلگەلى، اتام اۋىل سىرتىنداعى توبەدە وتىرىپ، قۇبىلاعا قاراپ كوپ ويلاناتىن بولدى. اجەم بولسا "وسى شالدىڭ كۇنى ءوتىپ بارادى" دەپ كەلىنى مەن ۇلىنا كۇڭكىلدەيتىنىن بايقاپ ءجۇرمىن. بىراق مەنى بالاسىنادى.

بۇگىن اتام توبەگە شىقپادى. سەبەبى مال كوككە تويىپ، قوزى-لاقتىڭ ءبۇيىرى بۇلتيىپ، ءبىراز مارقايىپ قالىپ ەدى. كۇندە كەشكى ساۋىندا جامىراعان قوزى –لاقتىڭ بايگە اتىنداي الدىندا كەلىۋشى ەم. بۇگىن قويتورىداي بۇلكىلدەپ سوڭىندا كەلەم، سانامداعى الاساپىران بولىپ جاتقان ويلاردىڭ جەتەگىندە ەلىگىپ كەلەمىن... تاڭەرتەڭگى بۇركىتشىلەردىڭ ادەمى كورىنىسى ءالى كوز الدىمنان كەتەر ەمەس. كەيىن مەن دە قاسقىر الار بۇركىت باپتايمىن دەپ ارمانداپ قويامىن. ول ءجاي عانا بالا قيالى بولسا كەرەك. جاقىننان قوسپىراق دەگەن اتامنىڭ ءۇنى ەستىلىپ، قيالدىڭ جەتەگى ۇزىلگەندەي بوپ اتاما سۇراۋلى جۇزبەن قارادىم، جارىقتىقتىڭ جۇزىندە ۇرپاققا دەگەن الاڭداۋشىلىقتى بايقالعانداي بولدى.

- قوسپىراق سەن ەرتەڭ قوزىعا بارمايسىڭ ؟

- نەگە، اتا؟

- تاڭەرتەڭ جولعا جۇرەمىز؟

- قايدا، اتا؟

- بۇركىت ۇستاۋعا...

تاڭەرتەڭگى بۇركىتشىلەر بەينەسى، تاعدا كوز الدىما ورالعانداي بولدى.

ءاي جۇگىرمەك تور تايمەن جيرەندى قۇدىقتان سۋارىپ ارقانداپ قوي دەپ بۋرىل تارتقان  ساقالىن ەتى قاشا باستاعان ساۋساقتارىمەن سالالاي سيپاپ، بارقىت شاپانىن قۇشىنا ورانىپ، كيگىز ءۇيدىڭ الدىنداعى سىرماقتا وتىرعان اۋىل ادامدارىنا قاراي ويىستى. مەن ۇيگە كىرە بەرە وڭ جاقتاعى اشاباقانداعى جۇگەندى الا سالا ۇيدەن قايتا شىعا جونەلە بەرىپ ەدىم، اجەم ءاي جۇگىرمەك كەنەزەڭ كەپتى عوي، ەشكى ءسۇتىن ىشە كەت دەپ، ەرىكسىز اشقان ەسىگىمدى قايتا جاۋىپ كەرى ورالدىم دا ءسۇتتى اسىعا ءىشىپ دالاعا شىعىپ كەتتىم.

جيرەننىڭ باعانا قوزى باعىپ جۇرگەندە كەرەگە تاستىڭ قاسىندا شىدەرلەۋلى تۇرعانىن بايقاعانمىن. ال تورتايدىڭ تۇسامىس پەن كەتكەنىن ەستىگەن سوڭ، ول بيە باۋدىڭ ماڭايىنا اينالىپ كەلەتىنىنە سەنىمدىمىن. بىراق تۇسامىس پەن جۇرگەن تايدى ۇستاۋدىڭ اۋرەسى كوپ بولاتىنىندا بىلەتىمىن. جەلى باسىنا كەلگەنىمدە بيە ساۋىنىنا كەلگەن ناعاشىم قۇماربەك ساۋىن بيەلەرىن ۇركىتىپ جىبەرەر دەپ تايدى ۇستاپ، باسىنا نوقتاسىن كيگىزىپ جەتەكتەپ قۇدىق باسىنا كەتىپ قالىپتى. مۇندايدا "جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان" دەۋشى مە ەدى؟ ءىستىڭ ءبارى وڭىنان بولىپ جاتقانىنا قاتتى قۋانىپ، بالا بولسام دا ىشتەي شۇكىرلىك ايتىپ قويامىن. قۇدىق باسىنان تايدى جايداق ءمىنىپ الىپ، كەرەگە تاسقا قاراي شابا جونەلىپ ەم، ارتىمنان اجەم ايعالاپ جاتىر. ء"اۋ، قاراق، اقىرىن شاپ، جەلكەڭ ۇزىلەدى!" بىرەۋلەرى "تايدىڭ قولتىعىن سوگەسىڭ" دەگەندەي داۋىستار قۇلاعىما ءۇزىلىپ-ءۇزىلىپ جەتىپ جاتتى. ارتىما بۇرىلىپ تا قاراماستان قايداسىڭ كەرەگە دەپ تاۋ بوكتەرىنە قيالاي شاۋىپ كەتتىم. كەرەگە تاسقا تاياعاندا تايدىڭ باسىن تارتىپ بۇلكىلدەتىپ، ودان سوڭ اياڭداتىپ بارىپ توقتادىم دا تايدى ۇلكەندەۋ قوزى جوندا  تاسقا بايلاپ، جيرەندى  ۇستادىم. قايتار كەزدە جيرەنگە ءمىنىپ تورىمدى جەتەكە الىپ اۋىلعا تارتتىم.

ادام بالاسىن جالعىز جارىم جۇرگەندە نەشە  ءتۇرلى ويلار ساناسىن بيلەپ بىردە الىسقا اكەتسە، بىردە ءوز ويىڭنىڭ جەتەگىنە ىلەسە الماي مەڭزەڭ كۇي كەشەسىڭ. ات ۇستىندە دالا كورىنىسىن، كەشكى اۋىل تىنىسىن الىستان قاراپ تامسانىپ كەلەم.  التى قانات اق وردادان انە انام شىقتى قولىندا قۇمانى بار، ال تاس قورانىڭ قاسىندا اۋىل ادامدارى اڭگىمەلەسىپ تۇر. كىشى وتاۋدىڭ مۇرجاسىنان اقشىل ءتۇتىن شالقاقتاي شىعىپ جاتىر، شاماسى تەزەك جاققان-اۋ. تەكشەدەن قۇلاعا  مىنگەن كورشى قوزىباي كەلەدى قاسىندا ەرتكەن سارى الا ءيتتى بار... دالا تىنىسىن تاماشالاپ قيالداي اۋىل ماڭىنا دا كەلىپ قالدىم. ادەتتە سىرتتان كەلگەن قوناقتى اۋىل اقساقالدارىنان بۇرىن، اۋىل يتتەرى قارسى الىپ، ات ۇستىندەگى ادامدى تانىسا ەركەلەي اتتىڭ وڭ جاعىنا ءبىر، سول جاعىنا ءبىر شىعىپ قۇيرىعىن بۇلاڭداتتاتىنى بار. ال تانىماسا ارسىلداپ مازاڭدى كەتىرەدى.  اتتاردى اۋىل ىرگەسىندەگى جاساڭعا اپارىپ ارقانداپ ۇيگە كەلسەم، اتامنىڭ قولىندا كولگە سالاتىن بالىق اۋىنىڭ تورىن كورىپ تاڭقالدىم!

- اتا بۇنى نە قىلاسىز؟

- بالام وسىمەن بۇركىت ۇستاۋعا بولادى.

- قالاي ۇستايسىز، بۇل بالىققا قۇراتىن اۋ عوي؟

- ءاي بالام بۇل دا بۇركىت ۇستاۋعا جارايدى. بۇركىت ۇستاۋدىڭ كوپ تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى عوي. سەن جايلاۋعا ەڭكەيگەندە ۇستاعان كوجەگىڭ بىزگە كومەكتەسەدى.

- اتا، مۇلدەم تۇسىنبەدىم؟

- شىراعىم، ەرتەڭ بارعان سوڭ تۇسىنەرسىڭ...

ءۇيدىڭ ىشىنە ماي شام جانعان سوڭ، تەمىر پەشتىڭ اينالاسىنا ۇيمەلەۋ كۇندەگى ادەتتىمىز ەدى. انام پەشتىڭ اۋزىن اشىپ سيىردىڭ جاپاسىن سالىپ سارلىقتىڭ ءسۇتىن  ءپىسىرىپ ءجۇر. دالادا كەشكى مالدى قورالاپ جۇرگەن  اۋىل بالالارىنىڭ داۋىسى ەستىلەدى. بىردە بىرەۋ كەمەلەكتىڭ اياعىن سىندىردىڭ دەسە، ەندى بىردە تاسقا شىعارما دەپ ۇلكەندەرى كىشىلەرىنە بۇيرا سويلەپ ءجۇر.  كۇنى بويى ءتولدىڭ سوڭىندا جۇرگەندىكتەن، اياعىم شاۋ بوپ قالعاندىقتان اجەمنىڭ تىزەسىنە باسىمدى قويىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتىم.

تاڭ ىرگەسى سوگىلە اتام ادەتتەگىدەي ەرتە تۇرىپ، اتتاردى اكەپ ات اعاشىنا شىلبىرلارىنان كۇرمەپ بايلاپ، ەرتتەپ، قانجىعاسىنا كەشە كەشكە دايىنداعان جابدىقتارىن تەڭدەپ قويىپتى. مەنى اتام كەلىپ وياتقاندا، بارىپ ويانىپ كوزىمدى ۋقالاپ ازەر تۇردىم.  سىرتقا شىعىپ قايتىپ ورالعاندا، ۇلكەندەر تەگىس داستارحان باسىنا جايعاسىپتى. جانباستاي سىرعىپ اتامنىڭ قاسىنا وتىردىم. اتام باسىمنان  سىيپاپ "شايىڭدى تەز ءىشىپ ال، مەن سەنى كەرمەنىڭ قاسىندا كۇتەمىن" دەدى.

كۇن ارقان بويى كوتەرىلە شۋعاتىعا* قاراي اتا مەن نەمەرە بوپ اياڭداپ كەتتىك. اۋىلدان ۇزاي بەرە دالا تىنىسىنا تاعى دا بارلاۋ جاساپ، يزەن مەن اق جۋسانىڭ ءيسىن تاۋسىلىپ قالارداي جۇتىنىپ كەلەم. بىردە توسىننان شىققان اتام  ۇنى سەلك ەتتكىزدى.

- بالام انا شاعىلدى اينالىپ ۇشىپ جۇرگەن قىراندى كوردىڭ بە؟

- ءيا اتا كوردىم!

- ءبىز وسى قىراندى قولعا قالايدا ءتۇسىرۋىمىز كەرەك.

- ءيا اتا

بىراق بالا كوڭىلىن سان ءتۇرلى سۇراق مازالاعانىمەن، ەش قايسىنا ءدال باسىپ جاۋاپ تابالار ەمەس. ونىڭ جاۋابىن سەكسەنگە كەلگەن قاريادان باسقا بۇل ماڭايدا ەشكىم دە بىلمەيدى. قاريانىڭ بەتىندەگى اجىمدەر سان سوقپاقتىڭ ىزىندەي بولىپ كورىندى، بالا قۇسبەگىگە.

اتام ۇزاپ بارىپ جيرەننەن ءتۇسىپ دايىنداپ كەلگەن قۇرال جابدىقتارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن رەت-رەتىمەن ورالاستىراپ جاتىر. ال مەن بولسام وسىنداي باپپەن ىستەلىپ جاتقان جۇمىستى تەك باقىلاۋمەن تۇرمىن.

- اتا كورشى سارسەنبايداڭ قىرانىن ءبىر قوي بەرىپ الار ەدىك عوي دەسەم.

- شىراق ول دالا قىرانىنداي العىر بولا، المايدى. سەبەبى: دالا قىرانى قىراعى كەلەدى. ونى اشىقتىرىپ وتىرىپ اڭعا سالساڭ تۇلكى تۇگىل قاسقىردىڭ ومىرتقاسىن ءۇزىپ جىبەرەدى.

تۇسىنگەندەي باس يزەيمىن. اتام بولسا قازىقتاردى اينالدىرا قاعىپ شىعىپ، ماعان ءوسىپ قالعان كوجەگىمدى، قاققان قازىقتار ورتاسىنا اپارتىپ، كوجەكتى شىقپاستاي ەتىپ توردى قازىققا بايلاپ شىقتى. توردا قويان ءوزىنىڭ دە ادام بالاسىنىڭ قول جاۋلىعى بولعانىن سەزدى مە؟ جوق، الدە ءوزىنىڭ ءومىرى ءۇشىن ارپالىستى ما؟ توردان شىعۋعا قانشا رەت تالپىنعانىمەن، ەشتەڭە وندىرە الامادى. ءبىز بولساق قورىمنىڭ اراسىنا بارىپ اتتاردى ورەلەپ، ءوزىمىز ارىرەك بارىپ، اسپان مەن جەردى باقىلاپ جاتىرمىز. اسپاندا قىران قالىقتاپ ۇشسا، تورداعى قويان ءومىرى ءۇشىن ارپالىسىپ جاتتى. ءالسىن ءالى كوككە كوز تىگەمىز. قاشان قىران ءوز جەمتىگىنە شۇيلىگىپ كەلەر دەپ.

شاڭقاي ءتۇس بولعاندا قىران كوزگە شالىنىپ، جەمتىگىن كوردى مە تومەنگە قاراي شۇيلىگىپ كەپ تورعا سوقتىقتى، بىراق قايتا كوتەرىلىپ ۇشا الماي قاناتتارىن سابالاۋمەن قىران جاتىر. اتام بولسا جاراتقان يەم جار بولدىڭ دەپ، تاڭىرگە الاقان جايىپ بار بىلگەن قۇران ءسوزىن كۇبىرلەپ بەتىن سىيپايدى، مەن دە اتام نە ىستەسە سونى قايتالاپ قويامىن.

قۇرعان تورىمىزعا كەلسەك قىران قوياننىڭ جوننىنا تىرناقتارىن باتىرىپ كىرگىزىپ جىبەرىپتى، بىراق ايقاسىپ قالعان تىرناق قايدان شىقسىن، جەمتىگىن كوتەرىپ ۇشا الماي وتىر.

قىراندى كورگەن ساتتتەن "ناعىز تاستۇلەك قوي مىناۋ", -  دەدى اتام.

*شۋعاتى جەردىڭ اتى.

نۇرعايىپ حابسامەت

Abai.kz