- اسحات ساحيبەدەنۇلى، اقتاۋدا قاتاڭ رەجيمدەگى تۇرمەدەن قاشقان 21 ادامنىڭ اتىشۋلى وقيعاسىن اركىم ءارتۇرلى باعالادى. جەرگىلىكتى رەسمي ورىندار وقيعانىڭ ەشقانداي ءدىني رەڭى جوق دەگەن مالىمدەمە جاسادى. ءسىز، دەپۋتاتتىق ساۋالىڭىزدا ونىڭ ءدىني استارى بارىن ايتتىڭىز. جالپى، پارلامەنت قابىرعاسىندا بۇل ماسەلەنىڭ ايتىلۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
- مەن اتىراۋ وبلىسىنان سايلانعان دەپۋتاتپىن. ءبىز حالىقپەن كوپ ارالاسامىز. ەلگە بارعاندا ءۋاححابيزمدى قولدايتىن جاستاردىڭ كوبەيگەنىن كوردىك. قايتالاپ ايتايىن، اسىرەسە جاستاردى «ۋاححابيزم وپيۋمى» ۋلاپ بارا جاتىر. قىرىق، ەلۋدەن اسقان، اقىل توقتاتقان ادامداردى وزدەرىنە تارتا الماعاندىقتان، جاستارعا اۋىز سالعان. سونىڭ ىشىندە جوعارعى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەردە كەڭ ەتەك جايىپ بارادى. سوسىن مەنى قاتتى قىنجىلتاتىنى، قازىرگى كەزدە جاستارىمىز يسلام قاعيدالارى، زاڭدارى، قۇندىلىقتارى مەن ءۋاححابيزمنىڭ ناسيحاتىن اجىراتا الماي، شاتاستىرادى. وسى ورايدا ءبىز ارا-جىگىن اجىراتىپ، اعىن اق، قاراسىن قارا دەپ ايتىپ، حالىقتىڭ، جاستاردىڭ اراسىنا ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ۇكىمەتتەن ارنايى باعدارلاما قابىلداۋ كەرەك. ءدىني ەكسترەميزمگە، ءۋاححابيزمنىڭ تاراتىلۋىنا قارسى ءىس-قيمىلدى جۇيەلەۋ كەرەك. ءۋاححابيزمنىڭ جولىنا ءتۇسىپ، قازىرگى ۋاقىتتا پاكىستاندا، شەشەنستاندا نەمەسە باسقا دا جەرلەردە قازاقتىڭ جاستارى قاڭعىپ ءجۇر. 22-ماۋسىمدا اقتاۋدا بولعان جاعدايعا كەلەتىن بولساق، قاشقانداردىڭ دىنگە قاتىسى جوق دەپ مالىمدەمە جاساعان اقتاۋ پروكۋرورلارىمەن ءتىپتى كەلىسپەيمىن. فاكتىلەردىڭ ءوزى ايتىپ تۇر ەمەس پە؟ قاشقىنداردا قارۋ-جاراق بولعان، اقشا تابىلعان ت.ب.. بۇل ارنايى جاساقتالىپ، جوسپارلانعان ءىس بولدى. ۋاححابيزم قازاقستاننىڭ بۇرىنعى ءداستۇرلى ءدىني تۇسىنىگىنەن پايدا بولعان ءدىني اعىم ەمەس، ول بىزگە سىرتتان كەلگەن. ەكسترەميستىك توپتاردان تابىلعان قارۋ-جاراق، جارىلعىش زاتتار، ديسكىلەر، اۋديو، بەينەتاسپالاردىڭ بارلىعى سىرت جاقتان كەلگەنىنىڭ دالەلى، كورسەتكىشى. ءدىن اتىن جامىلىپ ۋاححابيزمگە شاقىرىپ جۇرگەن ميسسيونەرلەر - سىرتتان وقىپ كەلگەندەر. اقشامەن قارجىلاندىرىلعان ولاردىڭ الدىندا ناقتى جوسپارلانعان ماقسات-مۇددەلەر بار. جاستاردى وزدەرىنە تارتۋ ءۇشىن سىرتتان كەلگەندەر نەمەسە وقىپ كەلگەندەر جۇمىس جاساپ ءجۇر. ونى بىزدەگى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا، قاۋىپسىزدىك كوميتەتى دە بىلەدى. دەپۋتاتتىق ساۋالىم ۇكىمەت باسشىسى مەن قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە جولدانعان بولاتىن. نەگە دەسەڭىز، قازىر ۋاححابيزمنەن ءبىزدىڭ قوعامدى ارىلتۋ ءۇشىن بىرىگىپ ۇلكەن باعدارلاما قابىلدامايىنشا، ولاردىڭ جاستار ورتاسىنا ىقپالى كۇشەيە بەرەدى. ول ءۇشىن بىزدەر ءدىن تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋىمىز كەرەك. قازىر كوپتەگەن ماتەريالدى جان-جاقتان جيناپ جاتىرمىز. سوسىن ۇلكەن جۇمىس توبىن قۇرعىمىز كەلەدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ءدىني باسقارماسى، قوعامدىق ۇيىمدار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، ءار ءتۇرلى ءدىني كوزقاراستى، اعىمداردى قولدايتىن ماماندار بولادى. زاڭدى وزگەرتۋ ءبىر كۇننىڭ ءىسى ەمەس، وعان جارتى جىلداي ۋاقىت كەتۋى مۇمكىن. قازىرگى ۋاقىتتا سول زاڭعا باستاماشى بولىپ وزگەرىستەردى ەنگىزىپ، سوسىن ۇكىمەتتىڭ، ياعني ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ءوزىمىزدىڭ ۇكىمەتىمىزدىڭ الدىنا ماقسات قويىپ، باعدارلامامەن جۇمىس جاساۋ كەرەك. وسى باعدارلامانى جاساقتاۋعا دەپۋتاتتىق كورپۋس زاڭ جۇزىندە كومەكتەسىپ، جاستاردىڭ قوعامدىق ۇيىمدارى، «نۇر وتان» پارتياسى ارقىلى ۇلكەن شارالار جاساعىمىز كەلەدى.
بىزدە ءدىني جاعداي قالىپتى دەگەندەرمەن كەلىسپەيمىن. اقتاۋ تۇرمەسىنە اتىراۋداعى تانىسىمنىڭ بالاسى ءبىر تاكسيستى ءولتىرىپ تۇسكەن ەدى. بۇرىن بالا ەشقانداي دا ءدىني اعىمنىڭ ىقپالىنا تۇسپەگەن بولاتىن، سول تۇرمەنىڭ ىشىنەن ۋاحاببيستىك اعىمدى قابىلداپ، اقىر اياعىندا سول 21 جىگىتپەن بىرگە قاشتى، ءولدى. اكەسى تۇرمەگە كەزدەسۋگە بارعان سايىن، بالاسى «سەن نەگە ناماز وقىمايسىڭ، انانى بۇلاي ىستە، مىنانى بۇلاي ىستە» دەپ اكەسىنە اقىل ايتاتىن بولعان. بالا اقىر سوڭىندا تۇرمەدەن قاشىپ، ءوزىن-ءوزى جارۋعا دەيىن باردى. جيىرما بەستەگى جاس جىگىتتەر ەشقاشان دا ءوزىن-ءوزى جارىپ، ولىمگە قيمايدى، ويتكەنى ونىڭ ءومىرى الدا. ال، بۇلاردىكى نە؟ جارىلىستى ءۋاححابيزمدى بۇكىل سانا-سەزىمىنە، سۇيەگىنە دەيىن ءسىڭدىرىپ العان جاستار جاسايدى، ءوزىن-ءوزى جارۋعا يتەرمەلەگەن يدەولوگيا ونىڭ سانا-سەزىمىنە، سۇيەگىنە كىرىپ كەتكەن. ول تۇرمەگە تۇسكەنگە شەيىن ارنايى قىلمىستىق توپتىڭ مۇشەسى، نە بانديت بولعان جوق. ول كادىمگى كوللەدجدە وقىپ جۇرگەن قاراپايىم بالا بولاتىن، اياعىن شالىس باسىپ، بالالارعا قوسىلىپ، تاكسيستى ولتىرگەن ەدى. ال، ونى ۋاححابيلەر وزدەرىنە تارتىپ الىپ، قارۋمەن قارۋلاندىرىپ، اقشاسىن بەرىپ، دايىنداعان. مىنە، وسى جاعداي مەنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋال جاساۋعا سەبەپ بولدى. ال، پروكۋراتۋراتىڭ مۇنى قالاي جوققا شىعارىپ وتىرعانىن تۇسىنبەدىم.
- ۋاححابيزممەن كۇرەسۋدى جۇيەلەۋ كەرەك دەپ وتىرسىز. يدەولوگيالىق جۇمىستىڭ قۋاتى، قاينار باستاۋى الدەبىر قورلارعا بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. ولار تاراتىپ وتىرعان ءدىني ادەبيەتتەرگە تىيىم بولماي، قاۋىپتى ۇيىم جۇمىسىن تىيۋ مۇمكىن ەمەس، وسى تۋرالى نە ايتاسىز؟ ءسىزدىڭ ساۋالناماڭىزدان كەيىن وسى باعىتتاعى ارەكەتتەر بايقالادى ما؟
- ءبىلىم بەرۋ باسقارمالارى مەكتەپتەردە بالالاردىڭ سونداي (ۋاححابيلىك) اعىمداردا جۇرگەنىن بىلەدى. قايدان كەلىپ، كىم ۋاعىزدايدى ءبارى باقىلاۋدا بولۋى كەرەك. ۇگىت-ناسيحاتتىڭ ناتيجەسى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ حيدجاپ كيۋىنەن كورىنەدى. ال، حيدجاپ كيەتىندەردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ بارادى. ول ءبىلىم باسقارماسىنىڭ الدىندا پروبلەما بولىپ تۇر. قۇدايعا قاتتى سەنەمىن، اتا-بابانى قۇرمەت تۇتامىن. قولىمنان كەلگەنىنشە ءدىني قاعيدالاردى، ءداستۇردى ساقتاۋعا تىرىسامىن. بىراق ءدىني فانات ادام ەمەسپىن، ءىشىن تەرەڭ تۇسىنبەيمىن. سوندىقتان، بۇل سالادا جۇمىستى ءالى دە قاراستىرىپ، زەرتەگەن دۇرىس.
- حيدجاپ نەمەسە ءدىننىڭ اسىل شارتتارىنا قارسىلىق ەمەس، سونى كيىپ الىپ وزگەشە ناسيحات تاراتىپ جۇرگەن جاستاردى قولعا الۋ ماسەلەسىن ايتاسىز عوي...
- ءيا، اۋىلعا بارعان سايىن بەت-اۋزىن تۇمشالاپ العان جاستاردى كورەمىن. كۇنى كەشە سەنىڭ الدىڭدا وسكەن كىشكەنتاي قىز بالا، 15-16 جاستا قاپ-قارا كيىنىپ كەلىپ تۇرادى... يراندا جۇرگەن سياقتى. «ەي، كوكەم-اۋ ساعان نە بولعان، مىناۋىڭ نە؟»، - دەسەم، ول: «جوق اعا، مەن ۇيدەن كەتىپ قالدىم، اكە-شەشەممەن ارالاسپايمىن، ءبىزدىڭ ءدىن وسىنداي»، - دەيدى. مۇنىمەن قويماي مەكتەپ جاسىنداعى قىزداردىڭ باسىن اينالدىرىپ، 15 جاستاعى بويجەتكەندەر شال ۋاححابيستەردەن بالا تۋىپ وتىر. مەكتەپكە ەنگىزىلىپ جاتقان ءدىنتانۋ پاندەرىنە تەرەڭ ءمان بەرۋىمىز كەرەك. جاستارعا يسلام ءدىنىنىڭ قۇندىلىقتارىن، جاقسىلىقتارىن باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ ءتۇسىندىرىپ، ۇيرەتۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ءبىز ءبىرىنشى، ەكىنشى سىنىپتان باستاپ اتتەستاتسيادان، اككرەديتاتسيادان وتكەن ءبىلىمدى، تازا، دۇرىس مۇعالىمدەردى الۋ كەرەك. ونىڭ ءبارى ءبىلىم جانە عىلىم مينسترلىگىمەن، ءدىني باسقارمامەن بىرلەسىپ جاسالۋى قاجەت. قازىر مەكتەپتەردە ناماز وقيتىن ءبىر جىگىتتى اكەلىپ، «مىناۋ ناماز وقيدى، ءدىن تۋرالى بىلەدى» دەپ ءدىنتانۋ ساباعىن وتكىزدىرىپ قويادى. ونداي فاكتىلەر كوپ. بۇل دۇرىس ەمەس. ءدىن ىستەرى جونىندەگى كوميتەتتەن مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمىن، سانا-سەزىمىن، كوزقاراسىن انىقتاپ بارىپ جاستاردى تاربيەلەۋگە جىبەرۋىمىز كەرەك. قازىر دىنگە كوڭىل بولمەي وتىرۋعا بولمايدى. بۇل قاۋىپتى. ۋاححابيزم ىشتەي ءىرىتىپ جاتىر. شىندىعىندا، مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا، وبلىستىق اكىمشىلىكتەرگە بۇلار كىرىپ العان. جەرگىلىكتى جەرلەردە ءدىندى رەتتەپ وتىرعان باسقارمالار بار. بىراق ولار، تەك قانا ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى جيناۋمەن وتىرادى دا، ەلدى-مەكەندەردە نە جاستارمەن، نە ءدىني باسقارماسىمەن جۇمىس جاساپ وتىرعان جوق. ءدىني باسقارمامەن بىرىگىپ ءجۇرىپ، جاستارعا يسلامنىڭ قۇندىلىقتارىن تۇسىندىرەتىن جۇمىستار رەسپۋبليكا، اۋدان كولەمىندە ىستەلىپ جاتقان جوق.
- جالپى، ەلدەگى بىردەن ءبىر ءدىني ارنا «اسىل ارنانى» قاداعالاپ وتىرعان جان بار ما؟
- «اسىل ارنا» تەلەارناسىنان قانداي ۋاعىزدار ايتىلىپ، نەنى حالىققا ءتۇسىندىرىپ جاتقانىن بىلمەيمىز. بىرىنشىدەن، ونى تەلەديداردان كورسەتىپ جاتقان سوڭ، حالىق مەملەكەتتىڭ قويىپ جاتقانى دۇرىس ەكەن دەپ، بارلىعىن سولاي قابىلدايدى. ەكىنشىدەن، باسپاعا شىعاتىن بولسا، ۇكىمەت رۇقسات بەرگەن دەپ گازەتكە باسىلعاندى حالىق شىن كورەدى. ونىڭ قۇرىلتايشىلا-رى كىم ەكەنىن، ول وپپوزيتسيالىق گازەت پە، مەملەكەتتىڭ كوزقاراسىن قولداي ما، پرەزيدەنتتىڭ ساياساتىن قولداماي ما، ونى ايىرىپ وتىراتىن ەشكىم جوق. بۇرىنعى كەڭەستىك كەزەڭ سياقتى كوپ ادام تەلەديداردا ايتىلىپ، گازەت بەتىندە باسىلسا، شىن رەتىندە قابىلدايدى دا، اقپاراتتى سولاي ءسىڭىرىپ الادى. سوندىقتان ۇكىمەت تاراپىنان باسىلىمدارعا، تەلەديدارلارداعى باعدارلامالارعا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. ونىڭ ساپاسىن، قانداي كولەمدە، قانداي باعىتتارعا ارنالعانىنا تالداۋ جاسالۋى، زەرتتەلۋى كەرەك. ءونىم سودان كەيىن بارىپ حالىققا ۇسىنىلسىن. بىزدە ۇكىمەتتىڭ قۇرىلىمدارى بار، سول سياقتى ءدىني باسقارمانىڭ وسىنداي ءبىزدىڭ ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ، جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەيتىن قۇرىلىمى بولۋى كەرەك. ولار بارلىق باق-تى قاداعالاپ، باقىلاپ قانا قويماي، سولارمەن ەتەنە جۇمىس جاساۋى كەرەك.
ونداي بايلانىس جوق! تەلەارنا، گازەتتى پايدالانىپ، ءۋاححابيزمنىڭ جامان ەكەنىن ايتۋ كەرەك. «جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس» دەيدى. ءبىز وسى جەردە شىرىلداپ ۇكىمەتكە وزگەرىس ەنگىزگەنمەن، ول ءارى قاراي ىسكە اسپاسا، حالىق تۇسىنبەسە، ونىڭ قۇنى ءبىر تيىن. سوندىقتان، بۇل ارادا حالىق، ەل بولىپ كىرىسۋ كەرەك. مىسالى، زاڭعا ەنگىزىلدى، ونى ارمەن قاراي ىسكە اسۋى قاجەت. ءدىني باسقارمانىڭ ءوزى قاي باعىتتا جۇمىس ىستەيتىنى، داميتىنى انىق كورسەتىلگەن باعدارلاماسى بولۋ كەرەك. ءدىن باسقارماسى قوعامنان بولەك كەتە المايدى. قازىر دىنگە بەت بۇرۋشىلار كوپ. ادامداردا رۋحاني اشتىق بار. ال، سول رۋحاني اشتىقتى پايدالانىپ، جاڭاعىلار وزدەرىنە تارتىپ كەتىپ جاتىر. ءوزىمىز مىسالى، جەيتىن تاماعىمىزدىڭ دۇرىس، بۇرىسىن ءبىلىپ الىپ، ارنايى زەرتحانالاردان تەكسەرۋدەن وتكەن، رۇقسات ەتىلگەن استى ىشەمىز عوي. سول سياقتى رۋحاني بايلىعىمىزدىڭ دۇرىس، بۇرىس ەكەنىن ءبىلۋىمىز كەرەك. وعان تالداۋ دا، باقىلاۋ دا قاجەت. بىلمەستىكپەن ۋ ىشپەيىك!
- ءدىني ەكسترەميزم پروبلەماسىنا قارسى تۇرۋ تەتىكتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە وسى قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى اتالادى. سول قۇرىلىم قىزمەتىنە كوڭىلىڭىز تولادى ما؟
- قوعام بولعان سوڭ جاقسى دا، جامان دا ازاماتتار كەزدەسەدى. جۇمىس ىستەگەن سوڭ ولقىلىقتارى دا بار. يمامدار حالىقتىڭ ورتاسىندا جۇرەدى، ۋاعىز ايتادى. بىزدەن گورى يمامدار ەل اراسىندا كوپ بولادى. ءبىز سايلاۋشىلارىمىزبەن بەس كۇننەن ارتىق كەزدەسە المايمىز. ال، ولار كۇندە حالىقپەن بىرگە، ءولىمنىڭ ورتاسىندا دا، باسقا دا جيىنداردا دا ءجۇرىپ، حالىققا ۋاعىز ايتادى. حالىق ونى ءدىن باسقارماسىنىڭ وكىلى رەتىندە دۇرىس دەپ قابىلدايدى دا، ايتقانىن جۇتىپ الادى. سوندىقتان ولارداعى اتتەستاتسيانى كۇشەيتۋ كەرەك، شارتتار مەن تالاپتار قويۋ كەرەك. ۇكىمەتتىڭ، قوعامنىڭ قۇندىلىعىن ساقتاۋعا ناسيحاتتايتىن ۋاعىزدار ايتىلۋى كەرەك. وسى ستاندارتتاردى ءدىني باسقارما ەسكەرىپ، يمامدارعا ۇيرەتسە، بارلىق يمامدار تەك سونى ۋاعىزدايتىن بولسا، ەلدە بىرلىك پايدا بولادى، ورتاق يدەولوگيا قالىپتاسادى. ءبىر يمام انانى ايتادى، ءبىرى باسقا ءبىر ۋاعىزدى ايتادى، جالپىلاما العاندا يدەولوگيا الا-قۇلا بولىپ بارادى.
كەيدە حالىققا رۋحاني كۇش بەرۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ باس يمامىمىز بەدەلدى ادام بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ول حالىقتىڭ ورتاسىنان قايناپ شىققان بەدەلدى، حالىقتى ارتىنا ەرتەتىن، اق-قارانى اجىراتاتىن كوشباسشى بولۋى كەرەك. ابەكەڭ ء(ابساتتار دەربىسالى، - رەد.) وقىمىستى، عالىم بولار، بىراق ول حالىقتى بىرلىككە جۇمىلدىرىپ، ۇكىمەتپەن بىرگە جۇمىس جاساي تۇسسە جاقسى بولار ەدى.
- ءدىني باسقارما جۇيەسىندە بىرنەشە مەدرەسە بار ەكەنى بەلگىلى. كەيبىرەۋى اشىلا سالىپ، زاڭسىزدىقتارى ءبىلىنىپ، جابىلىپ جاتادى. ولارداعى وقۋ ءتارتىبى قانداي بولۋى كەرەك، سوسىن، ونى باقىلاۋدى دا قولعا الۋ كەرەك شىعار. جالپى وندا، وندا نەنى وقىتۋ كەرەك؟ نەگە بۇرىنعىداي حالىققا سىيلى، مەدرەسە تاۋىسقان ءىلىمدى ادام دەيتىندەي يمامدار شىقپاي جاتىر؟ مەدرەسە وقىپ كەلدى دەگەن يمامنىڭ سىيقى مىناۋ ما دەگەن اڭگىمە بار ەل اراسىندا بار.
- ولاردىڭ قانشالىقتى ساپالى، قانشالىقتى تەرەڭ نەنى وقىتىپ جاتقاندارىن كورگەن جوقپىن. بىراق، ولار جونىندە اقپارات سۇراتىپ جاتىرمىن. «سەندەر قازىر نە وقىپ جاتىرسىڭدار؟ سەندەردەن وقىپ شىققان ماماندار قازىر قايدا؟ قوعامعا قانداي پايدالى قىزمەت جاساپ جاتىر؟ وندا قازاقي دۇنيەتانىمنان الىس جاستار تاربيەلەنىپ جاتقان سياقتى. اۋىلداعى ءداستۇرلى يسلامعا قارسى شىعىپ، اۋىل اقساقالدارىمەن قارسىلاسىپ قالىپ جاتقان وقيعالار بار.
تاعى دا ايتا كەتۋ كەرەك. مەدرەسە بىتىرگەن شاكىرت ءبىر جەرگە يمام بولىپ كەلدى مە، ونىڭ قولىندا ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ جاسالعان ءدىني باسقارمانىڭ باعدارلاماسى بولۋى كەرەك. قايتكەن كۇندە دە، ءدىني باسقارما ۇكىمەتپەن، جالپى ءبىر-بىرىمەن جۇمىس جاسايتىنداي جۇيە قۇرۋى كەرەك. بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋىمىز قاجەت. ۇكىمەتتىڭ ناقتى قۇرىلىمى بار سياقتى ءدىني باسقارمانىڭ دا ۇكىمەتپەن بىرگە جۇمىس جاسايتىن ءوزىنىڭ قۇرىلىمى بولۋى كەرەك. جىل سايىن ءدىني باسقارمادان مىسالى 100-200 ستۋدەنت بىتىرەدى، ولار وسىنداي ورىندارعا بارىپ جۇمىس جاسايدى، ۋاححابيزمگە قارسى ۋاعىزدار ايتادى، وسىلايشا ۇلتىمىزدى ساۋىقتىرامىز، سول بالالار ارقىلى جات يدەولوگيانىڭ ارەكەتىنە تويتارىس بەرەمىز دەگەن سياقتى جوسپارى بولۋى ءتيىس. مەدرەسەنى بىتىرگەن كەيبىر بالالار ۋاححابيزمگە كەتىپ قالىپ جاتىر. بۇل ولاردىڭ ساپاسىز وقۋ وقىعانىن كورسەتەدى. ول بالا مەشىت، مەدرەسەنى ءبىتىرىپ، جات اعىمعا ءتۇسىپ، قوعامعا نەگە قارسى قيمىل جاساۋى كەرەك؟
سونىمەن قاتار، شەتەلدە، اراب ەلدەرىندە وقىپ جاتقان بالالار-دىڭ نە وقىپ جاتقانىن تەكسەرۋ كەرەك. سەبەبى، ءدىني باسقارما ارقىلى شەتەلگە وقۋعا كەتىپ جاتقان جاستار ەلگە ورالعاندا باسقا كوزقاراسپەن كەلەدى دەگەندى ءجيى ەستيمىن.
- اسحات اعا، ءسىزدى باسقا دەپۋتتاتتار قولدادى ما؟
- مەنى دەپۋتاتتىق كورپۋستىڭ تەڭ جارتىسى قولدايدى. بۇدان ەلدە جاستار اراسىندا بولىپ جاتقان قاۋىپتى قۇبىلىس ەكەنىن بايقادىم. ياعني، ءبارى ءدىني احۋالدان حاباردار. ءبىرىنىڭ بالاسى، ءبىرىنىڭ تۋىسقانى سول اعىمعا كىرىپ كەتكەن دەگەن سياقتى. بۇرىن وسىنداي احۋالدى تەك باتىس وڭىردەن كورەتىن ەدىم، ونداي الماتىدا دا، استانادا دا، شىمكەنتتە دە بار ەكەن. كوپتەگەن جۋرناليستەرمەن كەزدەسىپ ايتتىم، ءبىزدىڭ ءبىرىنشى جۇمىسىمىز - زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ. كەلىپ جاتقان ءار ءدىني اعىمدى تىركەلگەنىنەن باستاپ، قاتاڭ تەكسەرۋ كەرەك. سودان كەيىن بارىپ باعدارلاما ۇسىنعىمىز كەلەدى.
- سىزگە ۋاعىز ايتسا، ۋاححابيست بولىپ كەتۋىڭىز مۇمكىن بە ەدى؟ مەنى قىزىقتىرىپ وتىرعانى، بويىڭىزدان وسى «دەرتكە» قارسى يممۋنيتەتتى قالاي تاپتىڭىز؟ جاستار ەمەس، بەدەلدى جاسامىستاردىڭ اراسىندا دا ۋاححابيست بولىپ كەتكەندەر كوپ قوي.
- اۋەلى ادامنىڭ ءوزىنىڭ تاربيەسىنە، سوسىن قوعامعا بايلانىستى. مەنىڭ كۇش-جىگەرىم مىقتى دەپ ايتا المايمىن. ەگەر 15-16 جاستا مەنىڭ قوعامىمدا، مەنى جولداستارىم جات اعىمعا تارتىپ كەتسە، مەنىڭ دە كىرىپ كەتۋىم مۇمكىن ەدى. نەگە دەسەم، ول جەردە كوپ فاكتور اسەر ەتەدى، اتا-انانىڭ، مەكتەپتىڭ، قوعامنىڭ تاربيەسى، قوعامدا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر بار. ءتىپتى، ءبىز جاس كەزدە ۋاححابيزم دەگەندى ەستىمەپپىز. سوعان قۋانامىن. كەڭەستىك ۋاقىتتا دىنگە قانداي كوزعاراس بولعانىن دا بىلەسىز عوي. ەگەمەندىك العاننان كەيىن، ەركىندىك بەرىلدى، دىنگە كوزقاراس وزگەردى.
قوعامدىق جۇمىستارعا كوپ ارالاسقاندىقتان، بيزنەسپەن اينالىسقاندىقتان قوعامدا بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە سەرگەك قارادىم. دىنمەن اينالىسۋعا ۋاقىتىم دا بولعان جوق. ءدىننىڭ تۇبىنە جەتەم دەگەن دە ماقساتىم بولعان جوق. مەنىڭ ويىم جۇمىس جاساۋ، ەلىمە قىزمەت ەتۋ، وتباسىمدى اسىراۋ، بالالارىمدى جەتىلدىرۋ بولدى. مەن وتباسىمدى جەتىلدىرگەنىم - قوعامدى جەتىلدىرگەنىم.
ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى جانە قوعام ومىرىندە ۇكىمەتتىڭ ءرولى كوپ ەكەنىن ايتۋ كەرەك. ەگەر ءبىز قاتەرلى ءدىني ادەبيەتتەرگە، ءدىني ەكسترەميزمگە توسقاۋىل قويماساق، كەش بولادى. بۇل ەشتەڭە ەمەس، ۇردىسكە اينالىپ بارا جاتقانى قورقىنىشتى، جاستار لاڭكەستەرگە قوسىلىپ بارادى. بەس-التى بالا بولىپ، شەشەنستانعا، داعىستانعا بارىپ سوعىسۋعا كەتەتىندى شىعاردى. ولارعا نە جەتپەيدى؟ ەلىنە قىزمەت ەتىپ، وتباسىنا كومەكتەسۋدىڭ ورنىنا، قولىنا قارۋ الىپ، سوعىسقا قاتىسىپ، ءوز-ءوزىن جارۋ دەگەن سۇمدىق قوي. ءبارى سىرتقى فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن، سولاردى جويۋ ءۇشىن ۇكىمەت تاراپىنان كوپ جۇمىس اتقارىلۋ كەرەك.
يدەولوگيانىڭ دۇرىس ەمەس جاقتارىن قولدايتىن كەيبىرەۋلەر بيلىكتىڭ ساتىلارىنا دا جەتكەن. ونىڭ ءتۇرىن تۇستەپ جاتپايىق. ولاردىڭ زاڭعا دەگەن ىقپال ەتۋىن جىبەرمەۋىمىز كەرەك. ينتەرنەتتى دە تالداۋ كەرەك. سول ارقىلى دا كوپ كەلەدى. كۇنى كەشە اتىراۋدا ۇلكەن مەكەمەلەرگە قارۋلى شابۋىل جاساپ، سولاردىڭ اقشالارىن الىپ، توناپ، كىسى ولتىرگەن. مىنە، بۇل ولاردىڭ جاڭا ساتىعا كوشكەنىن كورسەتەدى. بۇرىن ايتۋمەن، تاراتۋمەن بولسا، قازىر ولار قولدارىنا قارۋ الا باستادى. جاقىندا 2-3 ادام ۇستالدى، سىرتتاعى سودىرلار اتىراۋداعى «باۋىرلارىنا» «وسىنداي سۋمما تاپ» دەگەن تاپسىرما بەرەتىن كورىنەدى. ولار ونى قانداي دا بولسىن ارەكەتپەن تاۋىپ شەت ەلدەرگە جىبەرەدى. بۇلاردىڭ جۇمىسى قازىر باسقا دەڭگەيدە. "پروبلەما جوق!" دەپ كوزدى جۇما بەرۋگە بولمايدى. ساق بولۋىمىز كەرەك!
- اسحات اعا، ۋاقىت ءبولىپ سۇحباتتاسقانىڭىزعا كوپ-كوپ راحمەت.

سۇحباتتاسقان الماس قۋانباي

«ءۇش قيان» گازەتى