مەن انامىن. التى بالا تاربيەلەپ ءوسىرىپ وتىرمىن. ۇرپاعىمدى، اۋلەتىمدى ويلايتىنىم شىندىق. ەلىمە، اتاجۇرتىما سول ۇرپاق قامى ءۇشىن ورالدىم. مەن وتاننىڭ قانشالىقتى ىستىق ەكەنىن ەرەكشە سەزىنەمىن. قازىر قاراعاندى وبلىسىندا تۇرعىلىقتى حالىقتان ەشبىر كەم ەمەس تىرشىلىك ەتىپ جاتىرمىن. ءوزىم دە، كۇيەۋىم دە ونەر سالاسىندا. ەكەۋىمىز دە ونەر قايراتكەرىمىز. جولداسىم ەرلان باقتىگەرەەۆ تاياۋدا عانا ەلىمىز كولەمىندەگى ساراپتاۋدان وتكەن «100 جاڭا ەسىم» جوباسى بويىنشا جەڭىمپازدار قاتارىنا كىردى. مۇنىڭ ءبارى اللانىڭ بەرگەن باعى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن.  مەن نە ءۇشىن قۋانامىن. قازاق ەلىنىڭ ەلدىگىنە، تاۋەلسىزدىگىنە قۋانامىن. ياعي قازاقتىڭ بەيبىت، شات-شادىمان تىرلىگىنە قۋانامىن. «مىڭ» ولگەن قازاق ەندى ولمەسە ەكەن دەپ اللادان  تىلەيمىن.

حالقىمىز عاسىرلار بويى نەگە مىڭ ءولىپ، مىڭ ءتىرىلدى، ولتىرگەن دۇشپاندارىمىز كىمدەر بولدى ەكەن دەگەن ساۋال سوناۋ بالا كۇنىمىزدە جۇبان اعامىزدىڭ ولەڭىن جاتتاعان كەزدەن مازالايتىن. ەندى مىنە، سول ساۋالدىڭ جاۋابىن تۇسىنەتىن جاسقا كەلىپپىن. ازدى-كوپتى وقىدىم، تاريحتان دا حاباردارمىن.

مىڭ-مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار قازاق دەگەن حالىقتى ەشكىم سىرتتان كەلىپ جاۋلاماپتى.  كوبىندە ءوزىمىز سەبەپشى بولىپپىز. ءوز ىشىمىزدە الاۋىزدىق، كورەالماستىق، باقتالاستىق ءورشي كەلە حالىق ىشىنەن توزىپ، بەرەكە-بىرلىكتەن ايىرىلعان ساتتە اڭدىعان جاۋ القىمىمىزدان العانىن، قۇلىنا اينالدىرعانىن تاريحتان حاباردار ادامنىڭ ءبارى دە بىلەدى دەپ ويلايمىن. مۇنى ەلباسىمىزدا ۇدايى ايتىپ كەلەدى. سول ءۇشىن وتكەندى ەستەن شىعارماۋدىڭ، ساباق الۋدىڭ ماڭىزى زور.

قازاق ەلىنىڭ ىشىنەن ءبۇلىنۋىن، ايرانداي ۇيىعان بەرەكە-بىرلىگىنەن ايىرىلۋىن كوزدەگەن ءىش پەن سىرتتىڭ جىمىسقى ساياساتى بۇگىنگى تاڭدا بەلسەندى ءجۇرىلىپ جاتىر. ولار قاراپايىم حالىقتى بيلىككە قارسى قويۋدىڭ سان ءتۇرلى جولدارىن قاراستىرىپ، ءوز پايدالارىنا جاراتۋدا. ءتىپتى، قازاق ەلىم، جەرىم، حالقىم دەپ تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ەلباسىنا جالا جابۋدىڭ نەشە ءتۇرىن ويلاپ تاپقان. ەگەر وسىلاردىڭ ايتىپ جۇرگەنى جالا ەمەس شىندىق بولسا، دالەلدەي السا، قازاق ايتادى عوي «مۇرنىمدى كەسىپ بەرۋگە» دايىنمىن. بۇلاي جاساپ جۇرگەن ارانداتۋشىلار ەرتەڭ ءبارىن بۇلدىرەدى. حالىقتى بيلىككە قارسى قويۋ ارقىلى قازاقتى ەلدىگىنەن، تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرادى. ءبىر-اق كۇندە بۇرىنعى كەبىمىزدى كيىپ، باسقانىڭ بودانى، قۇلى بولىپ شىعا كەلەمىز. ەلدى بۇلدىرگەن الاۋىزدىق جاساعان توپ، جالعىز-جارىم ادام دۇشپاندارىمىزدان سىي-سىياپات الادى دا، تۇك بىلمەگەندەي الشاڭ باسىپ جۇرە بەرەدى. بار اۋىرتپالىق، قيىندىق قايتادان قاراپايىم حالىقتىڭ باسىنا تۇسەدى. قازاق  وسىلايشا قايتا ولمەۋى كەرەك. ءتۇپتىڭ تۇبىندە تۇبىمىزگە جەتەتىن الاۋىزدىق، كورالماۋشىلىق، باقتالاستىقتىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ، ءبىر جولاتا قۇرتىپ الماساق، قازاق ەل بولىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ تۇرا المايمىز. ءبىزدىڭ وسىلاي تۇرا الاۋىمىزدى ارمانداعاندار  قولايلى ءساتتى اسىعا كۇتىپ وتىر. ەگەر ىشىمىزدە الاۋىزدىق، كورالماۋشىلىق، باقتالاستىق جوق بولسا قازاق ەلىنە، حالقىنا ءتىسى باتاتىن جاۋ جوق. ەلباسىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» ساياساتى سوندا عانا جۇزەگە اسادى. سول ءۇشىن ءبارىن پاراساتتىلىقپەن وي ەلەگىنەن وتكىزەيىك، تۇسىنەيىك. ەلباسىنا جابىلعان جالاعا تالداپ وتىرىپ جاۋاپ بەرۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. مۇنى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن باستاپ قولعا الۋ كەرەك. شىن دۇنيەلەر بولسا، شەشىمىن تاۋىپ رەتتەۋ كەرەك، ەگەر جالا بولسا جالاقورلاردى اۋىزدىقتايتىن كەز جەتتى دەپ ويلايمىن.

ادامدار نە ءۇشىن الاۋىزدىق، كورالماۋشىلىق، باقتالاستىققا بارادى، ەلدى نەگە بۇلدىرەدى؟ تۋراسىن ايتقاندا باعى قايتقان ەل پاتشاسىنىڭ اياعىنان شالادى. بالكىم قۇراندى، حاديستەردى مەنەن سولار كوپ وقىعاندار بولار. حاديستەردە پاتشاسىن جامانداعان ادامعا جانازا شىعارىلمايدى دەپ جازىلعانىن ولار بىلمەي مە؟ سونداي اۋىر كۇنا جاساعاندارى ءۇشىن ولار وڭباۋى ءتيىس. كەرىسىنشە حالىققا، ۇرپاققا بەرەكە-بىرلىكتىڭ، ىزگىلىكتىڭ ءىزىن قالدىرسا، قانداي تاماشا.

وسى ورايدا تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاي; جىمىسقى، ارانداتۋشى توپتار وزدەرىنىڭ ساياساتىنا شەتتەن كەلگەن اعايىنداردى كوبىرەك تارتقىسى، پايدالانعىسى كەلەتىنى بايقالۋدا. ماسەلەن بىرەر جىلدىڭ الدىندا جوعارىدا ايتقانىمىزداي  ەلباسىنا جالا جاپقان ءتۇسىرىلىم ەل اراسىنا تارالدى. تۇسىرىلىمدە «كەشە ءبىزدى ورالمان دەپ شەتتەتتىڭدەر، ەندى بۇگىن ورالماننان ءوزىڭنىڭ كۇنىڭ تومەن بولدى. قىتايعا جەردى ساتتىڭ، ەندى قاتىنىڭدى، قىزىڭدى سات... اتىراۋعا 10 ملن. قىتاي كىرىپ الدى، ولار از جىلدا 40-50 ملن بولادى» دەپ بيلىكتى قورلاپ، قۇدايعا تاپسىرىپ جازعان ەدى. مەن بۇل تاسپانى قاي ورالمان، كىمدەر دايىنداعانىن قانشا ىزدەسەم دە تاپپادىم. قىسقاسى ورالماندار ەمەستىگىنە كوزىم جەتتى. ويتكەنى ورالماندار قازاق ەلى قاراشاڭىراعىنا اقىل ايتايىن دەپ كەلگەن جوق. ەلدى بۇلدىرەيىن، حالىقتى ازدىرايىن، ىشىنەن توزدىرايىن دەپ تە كەلگەن جوق. كەرىسىنشە بەرەكە-بىرلىكتە بولىپ، ەلىمىزدىڭ وركەنىنە ۇلەسىمىزدى قوسايىق، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ جامالماعان جىرتىق تەسىگىن جاماسايىق، قىسقاسى وتانىمىزدىڭ ءبىر كىرپىشى بولىپ قالانايىق دەپ كەلدى.  سول ءۇشىن اق تىلەك حاتىن جولداپ، اتاجۇرتىنا شاقىرعان، قاناتىنىڭ استىنا العان ەلباسىنا، مەملەكەتىمىزگە، «نۇر وتان» پارتياسىنا ءاربىر ورالمان رازى ەكەنىن مەن جيىن توپتاردا ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن، قايتالاپ ايتايىن.

مەن ەلباسى ساياساتىن  جاقسى تۇسىنەمىن.وسى تاقىرىپتا جازۋ ءۇشىن ءبىراز ىزدەنىس جاسادىم. ەلىمىزدە قىتايعا ءبىر شارشى مەتر جەر ساتىلماعان. ال ەلىمىزدى دامىتۋ، حالىقتىڭ تىرشىلىگىن جاقسارتۋ ءۇشىن يگەرىلمەي جاتقان جەرلەردى شەتەلدىك كومپانيالارعا جالعا بەرىپ، ولارعا ءوندىرىس، زاۋىتتار سالدىرىپ، قالا تۇرعىزىپ جاتىر.  بۇل وبەكتىلەردىڭ ءبارى 20-30 جىلدان سوڭ حالىقتىڭ يگىلىگىنە قالادى. ەلىمىزدىڭ زاڭى سولاي. شارتتا دا سولاي كورسەتىلگەن. شەتەل كومپانيالارىنا جالعا بەرىلگەن جەرلەدى تەك وبلىس، اۋدان اكىمدەرى تۇرعىلىقتى حالىقپەن اقىلداسا وتىرىپ، وزدەرىنە پايدالى بولعان جاعدايدا عانا شەشەدى ەكەن. بۇل شەشىم مەملەكەتىمىزدىڭ، قازاق ەلىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە زيان كەلتىرمەۋى ءتيىس ەكەنىنە دە كوزىم جەتتى. ەگەر ءتيىمسىز بولسا ەلباسى تىيىم سالۋىنا بولادى ەكەن.

جالپى بۇل كۇندەرى ساۋاتتى، وركەنيەتتى قازاقستان حالقى اق پەن قارانى ايىرا الادى. ەندى بەرەكە-بىرلىكتى بۇزعان الاۋىزدىق، كورالماۋشىلىق، باقتالاستىقتى قوزدىرۋشىلارعا جول بەرمەيدى.

الايدا ءومىر تىرشىلىكتى وشىرە سالۋ وڭاي، ال 26 جىلدا جەتكەن 200 جىلعا تاتيتىن وركەنيەتىمىز، بۇگىنگى جەتكەن جەتىستىگىمىز حالىق بىزگە قىمبات. باستىسى تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلماۋىمىز قاجەت. ايىرىلساق، قايتادان جەكە ەل، تاۋەلسىز مەملەكەت بولا المايمىز. جاھاندانۋدىڭ قۇردىمىنا باتىپ كەتەمىز. سوندىقتان الاياقتار  ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن ويناماۋى كەرەك، ءبىز ويناتپاۋىمىز كەرەك.  ويناتپاۋ ءۇشىن ويلانۋىمىز كەرەك.

ارينە، ءبىز پاراساتتى حالىقپىز، اقىلدى حالىقپىز. ەلباسى، مەملەكەت، بيلىك عانا ەمەس، قاراپايىم حالىقتىڭ ورتاسىندا جۇرگەن زيالى ازاماتتار دا  ويلانا، سوزدەن ناقتى ىسكە كوشە باستادى. ماسەلەن جاڭادان قۇرىلعان «تاريحي اتاجۇرت» قوعامدىق بىرلەستىگى تاياۋدا العاشقى قۇرىلتايىن وتكىزىپ، وسى ءبىر وتكىر ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولدارىن تالقىلادى. قۇرىلتايعا قاتىسقان 300-دەي قاۋىم اقىلداسا كەلە، ۇلتىمىزدىڭ ۇيۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن الاۋىزدىق، كورالماستىق، باقتالاستىقتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋدى ۇندەگەن «قازاق ەلىم ماڭگى جاساسىن» اتتى ۇندەۋ قابىلدادى. قۇرىلتاي وكىلى رەتىندە مەن بۇل ۇندەۋدى ۋاقىتىن تاپقان شارا دەپ كورىپ، شىن نيەتىممەن قولدادىم. ءاربىر ادامعا تەك جاقسىلىق قانا اكەلەدى، پايداسى زور بولادى. سول ءۇشىن وسى ءبىر جامان قاسيەتتى قايتەمىز دەپ تالقىعا سالۋ ەمەس، بۇدان ادا-گۇدە بەزۋىمىز قاجەت. ەڭ بەرگىسى وتباسىنا، اعايىن-تۋىس اراسىنا تىنىشتىق ورنايدى.

تاۋەلىزدىگىمىزدى قورعاۋعا، قازاق ەلىن «ماڭگىلىك ەل» ەتۋگە ءبارىمىز اتسالىسايىق.

مەرۋەش باشايقىزى، قر مادەنيەت، ونەر قايراتكەرى

Abai.kz