مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى:  جاھاندىق باسەكەگە  قابىلەتتىلىك» اتتى قازاقستان حالقىنا ارناعان سوڭعى جولداۋىنىڭ الدىڭعى جولداۋلاردان ەرەكشەلىگى كوپ. ماسەلەن، بۇعان دەيىن ەلباسى نەگىزىنەن الەۋمەتتىك سالالارعا ء(بىلىم بەرۋ، مەديتسينا، زەينەتاقى مەن جاردەماقىنى، شاكىرتاقىنى ءوسىرۋ جانە ت.ب.) جانە يندۋستريالاندىرۋعا باسىمدىق بەرسە، بۇل جولى ۇكىمەتتىڭ الدىنا جاڭا تەحنولوگيالاردى دامىتۋ، ەكونوميكانى جاپپاي تسيفرلاندىرۋ سەكىلدى تاپسىرمالاردى قويىپ وتىر.

«تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى

جاڭا قۇجاتقا سايكەس، تسيفر­لىق تەحنولوگيا ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىنا ەنۋى كەرەك. مەديتسينا، ءبىلىم بەرۋ سە­كىلدى ماڭىزدى باعىتتاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، «اقىلدى» تەحنولوگيالار مۇناي وڭدەۋ، ونەركاسىپ سالالارىن دا قام­تىماق. باعدارلامانى تا­بىس­تى ىسكە اسىرۋ ەلدىڭ ءبا­سە­كەگە قابىلەتتىلىگى جانە ەكو­نوميكانىڭ بارلىق سالالارىندا ەڭبەك ونىمدىلىگى ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

اتالعان مەملەكەتتىك باع­دار­لاما ءتورت باستى باعىتتى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان: تسيفر­لىق ينفراقۇرىلىمدى دا­­مى­تۋ، حالىقتىڭ تسيفرلىق ساۋات­تىلىعىن ارتتىرۋ، ەكونو­مي­كانىڭ بازالىق سالالارىن تسيفر­لاندىرۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ بويىشا ەلەكتروندى جانە ءموبيلدى ۇكىمەت جۇيەسىن جەتىلدىرۋ.

نە ىستەلدى؟

بيىل مامىر ايىندا الما­تىداعى قازپوشتانىڭ باس عيما­راتىندا 3D-پرينتينگ زەرتحاناسى اشىلدى. جوبا «تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىپ وتىر.

3D-پرينتينگ – الەمدىك تەح­نو­لو­گيا سالاسىنا رەۆوليۋ­تسيا الىپ كەلگەن ەرەكشە قۇبى­لىس. قازىر وسىناۋ پرينتەردىڭ كومەگىمەن شاعىن بۇيىمداردان ءبو­­لەك ۇلكەن ۇيلەر دە تۇر­عى­زىلا باستادى. ءتىپتى، مەدي­تسي­نا عالىمدارى وسىناۋ قوندىرعىنىڭ كومەگىمەن ادام اعزالارىن جاساپ شىعارۋعا بولاتىنىن ايتۋدا.
الماتىداعى زەرتحانانىڭ ءىس­كە قوسىلۋىنا سۇلەيمەن دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جاس عالىمدارى اتسالىسقان. ەندى ولار وزدەرى پرينتەردىڭ كومەگىمەن جاساپ شىعارعان ونىمدەردى ساتپاق نيەتتە.

زەرتحانا ءدال قازىر كىتاپتان باستاپ ءتۇرلى كادەسىيلار، قۋىرشاقتارعا دەيىن باسىپ شىعارا الادى. ونىڭ قىزمەتىن كەز كەلگەن قازاقستاندىق قولدانا الادى. تەك «قازپوشتانىڭ» سايتىنا كىرىپ، وزىنە قاجەتتى ونىمگە تاپسىرىس بەرسە جەتىپ جاتىر. پوشتا قىزمەتى 3D-پرينتەر باسىپ شىعارعان تاپسىرىسىڭىزدى ۇيىڭىزگە ءوزى جەتكىزىپ بەرەدى.

«تسيفرلىق قازاقستان» باع­دار­لاماسى اياسىندا ەلىمىزدەگى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ بارلىعى ءموبيلدى بانكينگ جۇيەسىن ەنگىزەتىن بولادى. بۇل جۇيە قازىر «قازكوممەرتسبانك»، «حالىق بانك»، «كاسپي بانك»، «بانك تسەنتر كرەديت» سەكىلدى ءىرى قارجى ينستيتۋتتارىندا وڭ جولعا قويىلعان. اتالعان بانك كليەنتتەرى ۇيدەن شىقپاي-اق ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى نەسيە راسىمدەي الادى، نەسيەلىك قارىزدار مەن كوممۋنالدى قىزمەتتەردىڭ قارىزدارىن تولەپ، وزگە قارجى وپەراتسيالارىن وڭاي جۇزەگە اسىرا الادى.

«استانا» حالىق­ارا­لىق قار­جى ورتالىعى

«ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىنىڭ بازاسىندا «استانا» قارجى ورتالىعىن قۇرۋ تاپسىرماسىن مەملەكەت باسشىسى 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورماسىندا دا مالىمدەگەن بولاتىن. بيىلعى جولداۋدا بۇل مىندەتتى تاعى دا ايشىقتاي ءتۇستى.

قارجى ورتالىعىن الماتىدان استاناعا كەزەڭ-كەزەڭمەن كوشىرۋ جۇمىستارى وتكەن جىلى باستالىپ، بيىل اياقتالىپ ءبىتتى. پارلامەنتتە بۇل تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلدانىپ، كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزىلدى. قارجى ورتالى­عىندا اعىلشىننىڭ قۇقىق­تىق جۇيەسى بولادى. مۇنداعى نەگىزگى ءتىل دە اعىلشىن ءتىلى بولماق.

ورتالىقتىڭ باستى ماقساتى – استانانى ورتا ازيانىڭ قارجى قاقپاسىنا اينالدىرۋ، ەلگە مولىنان ينۆەستيتسيا تارتۋ.

قارجى ورتالىعىنا اسا بىلىكتى، كاسىبي ىسىلعان ماماندار ەڭبەك ەتۋگە تارتىلادى. شامامەن 2 مىڭعا تارتا بىلىكتى قىزمەتكەر وتاندىق قارجى سالاسىنداعى جوباعا كىرىسەدى.

مۇنىمەن قوسا، «استانا» حالىق­ارالىق قارجى ورتا­لىعىندا وزىندىك ارنايى سوت قۇرى­لادى. دۋباي حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ سوتىنا ۇقساس بۇل سوتتىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تاۋەلسىز جانە قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسىنە كىرمەيتىن سوت رەتىندە ايقىندالىپ وتىر. سوسىن ينۆەستورلار ءۇشىن ەرەكشە تارتىمدى جاعدايلار جاساۋ ماقساتىندا ورتالىقتا وزگەشە سالىقتىق، ۆاليۋتالىق، ۆيزالىق رەجيم، سونداي-اق شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن تار­تۋدىڭ وڭتايلى رەجيمى كوزدەلگەن. وسىلايشا، سالىق سالۋ بولىگىندە ورتالىقتىڭ ورگاندارى مەن قاتىسۋشىلارىن 2066 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن ەلۋ جىلعا كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىن، مۇلىك سالىعىن جانە جەر سالىعىن تولەۋدەن بوساتۋ بەلگىلەنگەن.

ەكسپورتتى دامىتۋ

مەملەكەت باسشىسى 2025 جىلعا دەيىن قازاقستان ەكسپورتتايتىن تاۋارلاردىڭ كولەمىن ەكى ەسەگە دەيىن ارتتىرۋدى تاپسىردى.

ەكسپورت كولەمىن ۇلعايتۋدا نەگىزگى باسىمدىق ەاەو ەلدەرى مەن قىتاي نارىعىنا بەرىلەتىنىن ايتتىق. بۇگىندە بۇل جۇمىستار جاڭا قارقىن الا باستادى. اسىرەسە قىتايلىق ءىرى كومپانيالار قازاقستاندا وكىلدىكتەرىن اشۋدا.
سونىمەن قاتار، قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ءىرى 51 جوبا­عا ەكى ەلدىڭ باسشىلارى قول قويعانى بىلەمىز. بۇگىندە سول جوبالاردىڭ ۇشەۋى جۇزەگە اسىپ جاتىر. قازاقستان قىتايعا مۇناي-گاز ونىمدەرىن ايتپاعاندا ءداندى داقىلدار، وسىمدىك مايىن جانە ەت ەكسپورتتاۋعا كىرىسىپ كەتتى.

بۇدان بولەك ەلىمىز ەاەو نارىعىنا ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن، ءداندى داقىلدار، اۋىر جانە جەڭىل اۆتوكولىكتەر ساتۋمەن اينالىسىپ كەلەدى.
جالپى، 2017 جىلدىڭ 6 ايىندا قازاقستاننىڭ ەكسپورتتاعان ونىمدەرى بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 38,3%-دى قۇراپ، 20,7 ميلليارد اقش دوللارىنا جەتتى.

اگرارلىق سەكتور – ەكو­نوميكانىڭ جاڭا درايۆەرى

بۇگىندە استىق ورۋ ناۋقانى اياقتالىپ، قامباعا 21,7 ميلليون توننا استىق جينالدى. ورتاشا ونىمدىلىك گەكتارىنا 14,2 تسەنتنەر قۇرادى. وسىلايشا ديقاندار جوسپارلانعان جۇمىستى ارتىعىمەن ورىندادى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، قازاقستان ەۋرازيانىڭ «نان كارزەڭكەسىنە» اينالۋى ءتيىس. ول ءۇشىن بيدايدىڭ سانىمەن قوسا ساپاسى دا ارتتىرۋىمىز قاجەت. قر اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيە-ءمينيسترى قايرات ايتۋعانوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل قازاقستاندا جينالعان بيدايدىڭ 60-70 پايىزى سۇرانىسقا يە جوعارى سورتتى بولماق. 2016 جىلى بۇل كورسەتكىش نەبارى 44 پايىزدى قۇراعان ەكەن.

حالىقتى باسپانامەن قامتۋ

مەملەكەت باسشىسى بيىلعى جولداۋىندا «نۇرلى جەر» دە­گەن جاڭا باعدارلامانى ىسكە قوستى. بۇل تۇرعىن ۇيگە قاتىستى بارلىق مەملەكەتتىك باعدارلامالارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، حالىقتىڭ باسپانا ماسە­لەسىن تۇبەگەيلى شەشپەك.

«نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا سايكەس، 15 جىلدا 1,5 ميلليون قازاقستاندىققا ءۇي سالىنىپ بەرىلەدى. سونداي-اق، 600 مىڭ ادامعا جەر تەلىمدەرى ۇلەستىرىلىپ، ولاردىڭ وزدەرىنىڭ ءۇي سالىپ الۋلارىنا جاعداي جاسالماق.

«نۇرلى جەردىڭ» ماڭىزدى ءبىر باعىتى ول – الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان ازاماتتاردى باسپانامەن قامتۋ. اتالعان باعىتتا ارەندالىق پاتەرلەر سالىنادى. قر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى جەڭىس قاسىمبەكتىڭ ايتۋىنشا، بيىل وسى ساناتتاعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسىنا 25 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان. وسى ۋاقىتقا دەيىن قاراجاتتىڭ 6 ملرد تەڭگەسى ايماقتارعا تولىعىمەن اۋدارىلدى. قاراجاتتىڭ قالعان سوماسى قارجىلاندىرۋ جوسپارى بويىنشا بىرتىندەپ بەرىلەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋدارىلعان اقشاعا 5 936 پاتەردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. اعىمداعى جىلدا ول پاتەرلەردىڭ 2 687-ءىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

الداعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە «بايتەرەك» باسقارۋشى xول­دينگىنىڭ 133 ملرد تەڭگەسى، سونداي-اق «سامۇرىق-قازى­نانىڭ» 97 ملرد تەڭگەسى اكىم­دىكتەرگە اۋدارىلادى. بۇل قاراجاتقا جەرگىلىكتى بيلىك «رەۆولۆەرلىك» ادىسپەن تۇرعىن ۇيلەردى سالۋدى جالعاستىراتىن بولادى.

س.ابايۇلى

Abai.kz