جاستار. ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك ستاتۋسى بولعانىمەن ءالى تولىق قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن توپ. كەز-كەلگەن نارسەگە تەز سەنگىش، ەلىتكىش توپ ەكەنىنە قاراماي ول وتە قۋاتتى. وسىنداي قاسيەتىن جاقسى بىلەتىن بيلىك ونىڭ ءوز قالاۋلارىنا جاقسى پايدالانۋدا. بۇرىندا پايدالانعان. جانە بولاشاقتا دا سولاي بولارى ءسوزسىز. بۇل زاڭدىلىق. انا ءتىلىمىزدىڭ قولدانۋ اياسى تار كەزەڭدە قوعام كەيىنگى بۋىننان ءۇمىت كۇتەدى. دەگەنمەن ءوزى باس بولىپ قورلاپ جۇرگەن ۇلتتىق رۋحتى بيلىك جاستاردىڭ بويىنا قالاي ءسىڭىرسىن؟ جاھاندىق يدەولوگيا كومەگىمەن بيلىكتىڭ انتيقازاقتىق تاپسىرماسىن مۇلتىكسىز ورىندايتىن كادرلاردى تەلەارنادان ادەمى سوزدەرىمەن ەلگە كورسەتۋ ارقىلى كەيىنگى بۋىننىڭ بيلىككە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ودان ءارى ارتا ءتۇسىپ جاتىر. ءوزارا باسەكەلەستىككە ءتۇسىپ، بيلىككە ۇمتىلعان جاستار شەكسىز بىلىمگە يە بولعانىمەن ۇلتتىق رۋحتى بويلارىنا سىڭىرە المايدى. وعان سەبەپ، جاس شىبىقتى قالاي قاداساڭ سولاي وسەتىنى سياقتى ولارعا قازاقى رۋح تۋرالى ءىلىم بەرۋگە قۇلشىنىپ وتىرعان ەشكىم جوق. قازاق جاستارىنىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى ءسىڭىرۋ جاقسى تاربيە بەرۋ دەگەن ءسوز. بۇل جاعدايدا الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ءال-فارابي بابامىزدىڭ «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋ» دەگەن قاناتتى ءسوزى ەرىكسىز ەسكە ءتۇسىپ، بولاشاققا ۇرەيمەن قارايتىن بولدىق. ءاربىر ادام اكەسىنىڭ ءىزىن باسۋ ارقىلى عانا كەمەل كەلەشەككە قول جەتكىزەرى بەلگىلى بولعانىمەن ءبىز ول جولدان اداسىپ ءجۇرمىز. بىزدىكى اتا-بابا ارمانىنا مۇلدەم كەراعار جول.

جاستار. ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك ستاتۋسى بولعانىمەن ءالى تولىق قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن توپ. كەز-كەلگەن نارسەگە تەز سەنگىش، ەلىتكىش توپ ەكەنىنە قاراماي ول وتە قۋاتتى. وسىنداي قاسيەتىن جاقسى بىلەتىن بيلىك ونىڭ ءوز قالاۋلارىنا جاقسى پايدالانۋدا. بۇرىندا پايدالانعان. جانە بولاشاقتا دا سولاي بولارى ءسوزسىز. بۇل زاڭدىلىق. انا ءتىلىمىزدىڭ قولدانۋ اياسى تار كەزەڭدە قوعام كەيىنگى بۋىننان ءۇمىت كۇتەدى. دەگەنمەن ءوزى باس بولىپ قورلاپ جۇرگەن ۇلتتىق رۋحتى بيلىك جاستاردىڭ بويىنا قالاي ءسىڭىرسىن؟ جاھاندىق يدەولوگيا كومەگىمەن بيلىكتىڭ انتيقازاقتىق تاپسىرماسىن مۇلتىكسىز ورىندايتىن كادرلاردى تەلەارنادان ادەمى سوزدەرىمەن ەلگە كورسەتۋ ارقىلى كەيىنگى بۋىننىڭ بيلىككە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ودان ءارى ارتا ءتۇسىپ جاتىر. ءوزارا باسەكەلەستىككە ءتۇسىپ، بيلىككە ۇمتىلعان جاستار شەكسىز بىلىمگە يە بولعانىمەن ۇلتتىق رۋحتى بويلارىنا سىڭىرە المايدى. وعان سەبەپ، جاس شىبىقتى قالاي قاداساڭ سولاي وسەتىنى سياقتى ولارعا قازاقى رۋح تۋرالى ءىلىم بەرۋگە قۇلشىنىپ وتىرعان ەشكىم جوق. قازاق جاستارىنىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى ءسىڭىرۋ جاقسى تاربيە بەرۋ دەگەن ءسوز. بۇل جاعدايدا الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ءال-فارابي بابامىزدىڭ «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋ» دەگەن قاناتتى ءسوزى ەرىكسىز ەسكە ءتۇسىپ، بولاشاققا ۇرەيمەن قارايتىن بولدىق. ءاربىر ادام اكەسىنىڭ ءىزىن باسۋ ارقىلى عانا كەمەل كەلەشەككە قول جەتكىزەرى بەلگىلى بولعانىمەن ءبىز ول جولدان اداسىپ ءجۇرمىز. بىزدىكى اتا-بابا ارمانىنا مۇلدەم كەراعار جول. ياعني يۆان مەن سەرگەيدىڭ قادامىن قايتالاپ جۇرگەن قازاق بالاسىنىڭ بولاشاعىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. وسىنى كورگەن كەيىنگى بۋىن ورىس ءتىلدى بيلىك ءۇشىن كەلەشەكتە قاجەتتى قولشوقپارعا اينالادى. بۇل تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن كەيىن قالىپتاسقان جۇيە. ول جۇيەنىڭ رۋحسىز ەكەنىن ايتپاۋعادا بولادى. بويىنا سىڭگەن ورىستىق رۋحتان ارىلا الماعان بيلىكتىڭ ءجۇرىسى قازاققا ەش پايداسىن بەرمەي كەلەدى. مۇنىڭ سالدارىنان نامىسى بار ادامدار اراسىندا قوعامدىق ۇيىم قۇرعانىمەن بيلىك بۇلاردىڭ اراسىنا ءوز ادامدارىن سالۋمەن ۇيىم جۇمىس السىرەتۋگە ارەكەت ەتىپ جاتادى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان جاستاردىڭ اراسىنان دا ۇلتتىق مۇددە جولىندا جارقىلداپ شىققانىمەن ورتا جولدا نە شوگىپ ياكي ءسىڭىپ كەتەتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. «ۇلتىم»، «انا ءتىلىم» دەگەن جاستار ەلگە تانىلىپ، ازاماتتىق قاعيداسىن كورسەتەر تۇستا بيلىكتىڭ سويىلىن سوعىپ شىعا كەلەدى. ۇلتتىق رۋحپەن سۋسىنداعان جاستاردى ساياسي الداڭقىراتۋ سەكىلدى جۇرىسپەن جاستاردىڭ قوعامدىق وي تۋدىرۋ جولىنداعى جىبەرلەرىن جاسىتىپ تاستاپ جاتادى.

دەموكراتيالىق قاعيدالار الدىعا تارتىپ ءسوز سويلەنگەنمەن جاستاردىڭ ناقتى ساياسي مەكتەپتى تاۋىسىپ، بيلىككە بارىپ جاتقاندارى جوق. كەڭەس ۇكىمەتىنەن قالعان جوسپار، باعدارلاما شارا سوڭىندا حاتتاما ءتۇزىپ، ورىندارىنان تۇرىپ كەتەتىن جينالىسقا قاتىسۋشىلاردى شىعارماشىلىق ويلاۋ مەحانيزمى ەسكەرىلمەي قالادى. شاعىن عانا ورتامەن تومەن ويلاۋ جۇيەسىنە يەك ارتقان ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بولاتىن جاستاردان ينتەلەكتۋالدىق قابىلەتپەن زيالى ورتانى قالىپتاستىراتىن كورەگەندىك تۋماس-تى. زيالى ورتا قالىپتاسپاعان جەردەن شىنايى دەموكراتيالىق ويلاۋ مەن ۇلتشىلدىق قاسيەتتىڭ تۋماسى انىق. الاش ارىسى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ: «بالام دەگەن ەل بولماسا، ەلىم دەيتىن بالا قايدان تۋسىن» دەگەن قاناتتى سوزىنە وي تۇرەر بولساق، قارنىمىز اشادى. تەلەارنانىڭ بەتىنە شىعىپ داۋىس ىرعاعىن وزگەرتىپ كوركەم سويلەۋدەن ارىعا بارمايتىن «كوشباسشىلار» ءوز زامانداستارىنىڭ كۇلكىسىن كەلتىرىپ، كورەرمەننىڭ قولىن ءبىر-اق سىلتەپ ورنىنان تۇرىپ كەتۋىن نەمەسە باسقا ارناعا اۋىسۋىنا سەبەپكەر عانا بولدى. الدىڭعى اربادان كورگەنىن ىستەيتىن كەيىنگى اربا تەك «فورمالدى» دۇنيە عانا بولىپ قالدى.

جاستار ساياساتىن جۇرگىزۋ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانعا قاراستى مەكەمەگە بەرىلىپ، اقىرى سوڭى اكىمشىلىك جۇيەنىڭ قولجاۋلىعىنا اينالىپ كەتىپ وتىرعانى بارشاعا ايان. ەل بولاشاعى دەپ سەنىم ارتىلعاننان كەيىن جاستار ساياساتىنا ناقتى شىنايى كوزقاراستىڭ كەرەگى ۋاقىت تالابى. ەلىمىزدە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جاستار ساياساتىن جۇرگىزۋدىڭ جاڭا مودەلى كەرەك-ءتى. ولاي بولماعان جاعدايدا سولعىن جۇرىسپەن سالدىر قوعام، ىنجىق ورتانىڭ كۇنى قاراڭ. بولاشاقتان كۇتەرىمىز وسى بولماق پا؟ دامىعان ەلدەردىڭ ينتەلەكتۋالدىق قاسيەتتى ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارمەن كىرىستىرۋ ارقىلى جاستارعا زاماناۋي جول كورسەتۋ كەرەك. شەتەل جاستارىنىڭ بىلىمگە ۇمتىلۋى ەلىنىڭ پاتريوتى بولۋى، ءوزىنىڭ قۇقىقتارىن اياق استى ەتپەي الىپ ءجۇرۋى قاعيدالارى ەلدەگى جاستار ساياساتىنىڭ تولىقتىرۋدى قاجەت ەتەتىن تۇسى. بيلىك مۇلدە قاجەت ەتپەيتىن ۇلتتىق مۇددەگە جاستاردىڭ بويكۇيەزدىك تانىتۋى، بيلىكتەگى توپتاردىڭ قازاق ءتىلىن ساياسي ويىنعا اينالدىرىپ جىبەرگەنىندە. بۇل رەتتە ەلىمىزدىڭ كوپ ۇلتتى بولعانى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا تەجەۋ ەمەس. قايتا ەلىمىزدەگى وزگە ۇلت وكىلدەرى جاستارىنىڭ قازاق ءتىلىن بىلۋگە ونى قۇرمەتتەۋگە قاتارىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. ياعني «كوپ ۇلتتى ەلمىز» دەپ بيلىككە ىڭعايلى جاستار ساياساتى ارقىلى ورىس ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىننىڭ كەڭدىگىن ۇستاپ تۇرۋ دالەلدەي المايتىن ساياسي ادىلەتسىزدىك. ۋاقىت ورنىندا تۇرماي ءوز دەگەنىن ىستەگەن كەزدە سول جاستار ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا كەلگەن زياندى ەكى ەسە جولدا قالدىرىپ، ساياسي ويىن ودان ءارى اسقىنا تۇسەدى. ال اتا-بابامىز قورعاعان وسىناۋ جەردىڭ اماناتىن قانشالىقتى ارقالاپ ءجۇرمىز؟ اماناتقا قيانات جاساپ جەرىمىزدىڭ يگىلىگىن كورە الماي كىم كورىنگەنگە جەم قىلىپ تاپتاتىپ جاتقان جوقپىز با؟ ەل تىزگىنىن ۇستايتىن جاستار وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە الا ما؟ جاۋاپ بەرۋ بىلاي تۇرسىن اتالعان جاعدايلاردىڭ تۇيسىنە الا ما؟ مىنە، وسىنداي سان قيلى سۇراقپەن ونىڭ جاۋابى ءار قازاق بالاسىنىڭ جۇرەگىندە سايراپ تۇرۋى قاجەت.

قازىرگى كەزدە جاستار ۇيىمدارىنىڭ كوپ ەكەنىنە داۋلاسۋعا بولمايدى. ول ءوز قاتارلاستارىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەۋمەن ۇلتتىق مۇددەگە انا ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا جانىن سالىپ جۇمىس ىستەۋ ارقىلى ۇلكەن بيىككە شىعا الارى ءسوزسىز. سەبەبى ولار ءوز ەلىندە ءوز ۇلتىنىڭ جان ايقايىن تۇسىنگەننەن كەيىن بىرىككەن. ۇلتتىق مۇددەنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ ءار ءبىر قازاقستان ازاماتىنىڭ مىندەتى بولۋى كەرەك. بيلىك قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا ادال نيەتپەن قارايتىن بولسا، جاستاردىڭ دا قازاق ءتىلىن قۇرمەتتەۋى ارتاتىن ەدى. كەڭىنەن ەتەك العان قاعازباستىلىق قوعامنىڭ دامۋىنا تەجەۋ سالىپ، وركەنيەت بيىگىنەن قاراۋعا تۇساۋ بولادى. وسى تەكتەس شىعارىپ سالما تىرلىكتەر قوعام ونىڭ ىشىندە جاستاردىڭ بويىن جايلاپ، ءىسىنىڭ بەرەكەسىن قاشىرۋدا. وسىعان ۇقساس بيلىكتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى جاستاردى ۇلتتىق ءدىلى مەن دىنگەگىنەن الشاقتاتىپ، كوسموپوليتتىك تۇلعا بولۋعا جەتەلەپ كەلەدى. بيلىك ماشيناسىنىڭ قولداۋىمەن مىقتى رەسۋرستىڭ باسىندا وتىرعان «نۇر وتاننىڭ» جاس وتان جاستار قاناتى بار-دى. وسىنداي ۇيىمدار جاستارعا ناقتى ءىس-شارامەن ۇلگى بولىپ وتىر دەسەك جۇرتقا كۇلكىگە قالارمىز. ارنايى مەرەكەلىك كۇندەردە ءبىر ءتۇستى فۋتبولكا كيىپ، بەلگىلى ءبىر پلاكاتتى كوتەرىپ كوشەگە شىققان باسقانى كورمەدىك. ارينە قوعامدىق ۇيىمنىڭ اۋەلگى جۇمىسى قوعامدىق وي تۋدىرۋ دەسەك، ولاردىڭ ۇراندارى جوعارعى جاق بەكىتىپ بەرگەن سىلاپ سىيپاي ورىندالاتىن ىستەردىڭ كىرىسپەسى عانا. شىنايى ءىس بولماعان جەردە تىرلىكتىڭ بەرەكەسىزدىگى كوزگە وتتاي كورىنىپ تۇرادى.

«اباي-اقپارات»