ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ تاريحي قۇجاتقا اينالعان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا: «...تۋعان جەر – اركىمنىڭ شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن، باۋىرىندا ەڭبەكتەپ، قاز باسقان قاسيەتتى مەكەنى، تالاي جاننىڭ ءومىر-باقي تۇراتىن ولكەسى. ونى قايدا جۇرسە دە جۇرەگىمىز الديلەپ وتپەيتىن جان بالاسى بولمايدى» - دەپ تۋعان جەردىڭ قاسيەتىنە ەرەكشە توقتالادى.

ءاربىر ادامنىڭ تابان تىرەر تۋعان جەرى بولادى. تۋعان ەلگە، جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ادامدى العا جەتەلەپ وتىرادى. دانا حالقىمىز: «اركىمنىڭ تۋعان جەرى – مىسىر شاھارى» - دەپ بەكەر ايتپاعان عوي.

راسىندا،  سوناۋ ەل باسىنا كۇن تۋعان زار زاماندا اتا-بابالارىمىز تۋعان جەردىڭ توپىراعىن ءبىر يىسكەۋ ءۇشىن ايشىلىق جەردەن ات ارىتىپ كەلگەن. ايگىلى بەيبارىس بابامىز  شەتتە ءجۇرىپ، تۋعان ەلىن ساعىنعان شاعىندا ءاردايىم تۋعان ەلدەن الدىرعان جۋساندى يىسكەپ، تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشىن باسقان ەكەن. سوندىقتان، ءاربىر ازامات قايدا جۇرسە دە جۇرەگىنىڭ تۇبىندە تۋعان جەرگە دەگەن قۇرمەتىن  ساقتاۋ كەرەك.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتقا قايتا ورالىپ، تۋعان جەرگە تۋ تىگۋى ەلگە، جەرگە دەگەن زور ماحابباتتىڭ بەلگىسى. ءبىز الىستان اتا جۇرتىن اڭساپ كەلگەن اعايىندارعا زور قۇرمەتپەن قاراۋىمىز كەرەك.

ءبىز تاۋەلسىز وتانىمىز قازاقستان دەگەن ەلدە باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەلمىز. اللانىڭ نۇرىنا بولەنگەن باقىتتى حالىقتاردىڭ ءبىرىمىز. الەمدە تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن  عاسىرلار بويى كۇرەسىپ كەلە جاتقان حالىقتار بار. سولاردىڭ  كوپشىلىگى ءۇشىن ازاتتىق تاڭى قول جەتپەس ۇلكەن ارمانعا اينالىپ وتىر. ءاربىر قازاقستان ازاماتى ەلدىڭ يگىلىگىنە، بىرلىگىنە قىزمەت  ەتىپ، تاۋەلسىز ەلدىڭ ازاماتى ەكەندىگىمىزدى زور ماقتان تۇتۋىمىز كەرەك. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تورىنە شىعىپ، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعالىق ەتۋىمىز وسى ەل ازاتتىعىنىڭ جەمىسى.

قورشاعان ورتاسىنا، اتا-اناسىنا، تۋعان-تۋىسىنا دەگەن ىستىق ىقىلاس وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە ۇلاسسا، ول ادامنىڭ رۋحاني دەڭگەيىنىڭ بيىكتىگى. ۇلتىمىزدىڭ ايگىلى شەشەنى  قازىبەك بي: «التىن ۇياڭ – وتان قىمبات... تۋىپ وسكەن ەلىڭ قىمبات، كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات»، - دەپ تۋعان جەردىڭ قاسيەتىن ەرەكشە باعالاعان.

سوندىقتان ارقايسىمىز وتانمىزدى ارداق تۇتىپ، ونىڭ تاريحىن جەتە ءبىلۋىمىز كەرەك. جانە دە جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ەل تاريحىن، شەجىرەسىن ءسىڭىرۋ اعا ۇرپاقتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

نەسىن جاسىرامىز، ءالى دە بولسا ارامىزدا جەتى اتاسىن بىلمەيتىن ەگدە ادامدار بار. شەجىرە ءبىلۋ رۋشىلدىق ەمەس، تەكتىلىك بولىپ تابىلادى. «جەتى اتاسىن بىلگەن جەتى رۋدىڭ قامىن جەر»، - دەپ اتا-بابالارىمىز بەكەر ايتپاعان عوي.

باۋىرجان مومىشۇلى: «وپاسىزدا - وتان جوق» دەگەن ەكەن. وتانىن، سالت-ءداستۇرىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن تارك ەتىپ، باسقانىڭ جەتەگىندە كەتىپ جاتقان جاستارىمىز دا  كەزدەسەدى. ءبىزدىڭ ورتامىزعا وت تاستاپ، بىرلىگىمىزدىڭ شىرقىن بۇزۋعا تىرىساتىن سىرت كۇشتەر بار ەكەندىگىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. قازاق دىنگە، تىلگە بولىنبەۋ كەرەك. بۇل باياعىدان كەلە جاتقان «ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر» دەگەن شەتتەن كەلگەن باسقىنشىلاردىڭ  ءتاسىلى. «ءبىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس،كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس»،- دەپ ايتقان حاكىم ابايدىڭ دانالىعىن  بۇكىل قازاق تۋ ەتىپ ۇستاعانى ابزال.

ءدىنىمىز يسلام تۋعان جەردى، وتاندى ارداقتاۋعا شاقىرادى. ادامزاتتىڭ ارداقتىسى پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «وتاندى ءسۇيۋ – يماننان»، - دەپ بەكەر ايتپاعان.

ءتول ءدىنىمىز – يسلام  بەس نارسەنى – وتاندى، ءدىنىڭدى، ار-نامىسىڭدى، جانىڭدى، دۇنيەڭدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا شاقىرادى.

وتانعا، تۋعان   جەرگە دەگەن قۇرمەت وتباسىنان باستاۋ الادى. اللا ەلشىسى (س.ع.س.) ءبىر حاديسىندە: «باسشى ەلىنە، وتاعاسى جانۇياسىنا، مالشى مالىنا جاۋاپتى. اركىم ءوز قاراماعىنداعىلاردان سۇراققا تارتىلادى»، - دەپ اتا-انانىڭ ۇرپاق الدىنداعى مىندەتىن ايرىقشا ايقىنداپ ايتقان.

وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ اتا-انالار جۇمىسباستىلىقتى سىلتاۋ ەتىپ، بالا تاربيەسىن ۋىسىنان شىعارىپ الدى.  قازىر نەمەرەسىنە ەرتەگى ايتاتىن اجە، ەل شەجىرەسىن بالاسىنا جاتتاتىن اتا نەكەن ساياق كەزدەسەدى.

ەلباسىمىز ماقالاسىندا تۋعان جەرگە تاعزىم ەتۋ ماسەلەسىن وتە ورىندى قوزعاپ وتىر. ەگەمەندىگىمىزدىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە قانشاما كاسىپكەرلەر، قالتالى ازاماتتار پايدا بولدى. سول ازاماتتار اللا بەرگەن داۋلەتىن ەل يگىلىگىنە جۇمساسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. دەگەنمەندە، كوپ جاعدايدا ورەمىز جەتپەي، قولعا كەلگەن مول قارجىنى دالاعا شاشاتىن جايىمىز بار.

تاريحقا بارلاپ وتىرساق، اللا بەرگەن داۋلەتىن ەل يگىلىگىنە جاراتىپ، ەل جادىندا ماڭگى قالعان تۇلعالارىمىز بارشىلىق. مىسالى 1836 جىلى سەمەي شاھارىندا ءوز قارجىسىمەن مەشىت سالدىرعان تىنىباي كاۋكەنۇلىنىڭ ەسىمىن ءالى كۇنگە دەيىن  سەمەي حالقى زور قۇرمەتپەن  ەسكە الادى. اتىمتاي جومارتتىڭ  سالدىرعان مەشىتى ەكى عاسىرعا جۋىق ەل يگىلىگىنە جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇگىندە تىنىباي مەشىتى ەلىمىزدەگى كونە عيباداتحانالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سونىمەن قاتار، سەمەي قالاسىندا ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىندا مۇسىلمان كوپەستەرى سالدىرعان بىرنەشە مەشىت ءالى كۇنگە دەيىن جاماعاتتارعا تۇراقتى قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى.

ارعى بەتتە ءومىر سۇرگەن باسپاي بايدىڭ جومارتتىعى، ەلگە دەگەن قامقورلىعى جۇرت  اراسىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن اڭىز بولىپ ايتىلۋدا.ول كىسى ەمىل وزەنىنىڭ ۇستىنە كوپىر سالدىرعان، تالاي مۇقتاج جاندارعا كومەك قولىن ۇسىنعان ەكەن.

مەنىڭشە اتا-بابالارىمىز پايعامبارىمىز (س.ع.س.)-تىڭ:   «ادام ولگەن سوڭ ونىڭ ءۇش امالىنان باسقاسى توقتاتىلادى. ولار ءجۇرىپ تۇراتىن ساداقاسى (جول، مەكتەپ، مەشىت، كوپىر سالۋ) پايدالى ءبىلىم جانە وزىنە دۇعا ەتەتىن ساليقالى ۇرپاق» - دەگەن ۇلاعاتتى ءحاديسىن ءاردايىم ومىرلىك ۇستانىمعا اينالدىرعان ەكەن.

تۋعان اۋىلعا، جەرگە كومەك كورسەتۋ ءۇردىسى بۇگىندە قاناتىن كەڭگە جايىپ كەلەدى. اسىرەسە، بۇرىن مەكتەپ بىتىرگەن جاستاردىڭ وزدەرىنىڭ 10, 20 جىلدىق كەزدەسۋلەرى كەزىندە تۋعان اۋىلدارىنا، ءبىلىم العان مەكتەپتەرىنە  ماتەريالدىق كومەك ۇسىنۋى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. الداعى ۋاقىتتاردا وسىنداي ەلگە كومەگى بار شارالار كوپتەپ اتقارىلاتىنىنا سەنىمىمىز مول.

وتاندى قورعاۋ ءاربىر ازاماتتىڭ بورىشى. پايعامبارىمىز ءبىر حاديسىندە: «شەكارانى جانە وتاندى قورعاۋ ءۇشىن ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن كۇزەتۋ ءبىر اي ءناپىل ورازا ۇستاپ، تۇندە ءناپىل  ناماز وقۋدان قايىرلى» دەگەن ەكەن.

تاريحىمىزعا كوز سالساق، وسىنداي ۇلان عايىر كەڭ دالا اتا-بابالارىمىزدىڭ  اسقان ەرلىگىمەن، قانىمەن جەتكەن. وتان تاريحىنداعى ابىلاي حان، حان باتىر  قابانباي،  قانجىعالى بوگەنباي، رايىمبەك، شىڭقوجا، بورانباي سىندى تاعى باسقا ەلگە قورعان بولعان  الىپ تۇلعالارىمىزدىڭ ەسىمىن جاس ۇرپاق ورتاسىنا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ كەرەك. بۇل شارا وتباسىندا، مەكتەپتە، باق-تاردا  كەڭىنەن ۇلكەن ءورىس السا. وكىنىشكە وراي، ەلگە تۇلعا بولعان، ۇلت  ازاتتىعى ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن داڭقتى بابالارىمىزدىڭ ەسىمى تەك بەلگىلى مەرەيتويلاردا عانا ايتىلادى. نەگە قازاقتىڭ ايگىلى قولباسشىلارى تۋرالى كوركەم كينولار تۇسىرمەسكە؟ بۇل تاقىرىپتاردىڭ  بۇگىندە ءبىز ءۇشىن تاربيەلىك ءمانى زور.

تاياۋدا جۇمىس بارىسىمەن  قالامىزداعى ءبىر  ۇلكەن مەملەكەتتىك مەكەمەگە باردىم. مەكەمە عيماراتىنىڭ دالىزىنە  قازاقتىڭ ەل قورعاعان بۇكىل  باتىرلارىنىڭ سۋرەتىن  ءىلىپ قويىپتى. قانداي عيبراتتى ءىس!

ءوزىم قاسيەتتى شىڭعىستاۋدا دۇنيەگە كەلىپ، ءوستىم. قازاقتىڭ دانالارى دۇنيەگە كەلگەن ەلدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى جاسىمىزدان ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ دانالىعىن جانە ءوڭىردىڭ تاريحىن  جاتتاپ وستىك. ولكە تاريحىن بىزگە باستاۋىش سىنىپتاردان  باستاپ  سانامىزعا ءسىڭىردى. حاكىم ابايدىڭ 100-گە  جۋىق ولەڭىن جاتشا وقيتىن بالالاردى اۋداننىڭ كەز-كەلگەن مەكتەبىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى. بۇل دەگەنىمىز تاربيە جولىنداعى اعا ۇرپاقتىڭ كەيىنگى تولقىنعا جاساعان  عيبراتتى  ەڭبەگى. وسىنداي ءۇردىس ەلىمىزدىڭ ءاربىر وڭىرىندە قولعا الىنسا دەگەن ۇسىنىسىمىز بار.

ەلباسىمىزدىڭ: «تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك تۋعان ەلگە – قازاقستانعا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمگە ۇلاسادى» دەگەن سوزىمەن ماقالامدى تۇيىندەي كەلە، بارشا     وتانداستارىمدى  ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى جولىنا ايانباي ەڭبەك ەتۋگە شاقىرامىن.

اللا تاعالا سۇيىكتى وتانىمىز - قازاقستان ەلىن جارقىن بولاشاققا باستاپ، ءاردايىم بەرەكە-بىرلىكتىڭ ورداسى بولۋىن ءناسىپ ەتسىن. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن! ءامين.

ماقسات  قاجى التىباي،

قمدب-نىڭ سەمەي وڭىرىندەگى وكىل يمامى،

سەمەي قالاسىنداعى قوس مۇنارالى

ورتالىق مەشىتتىڭ  باس يمامى

Abai.kz