ومىردە قاعاجۋ كورىپ، تىرشىلىكتىڭ تار كەپەشىن كيىپ جۇرگەن جاندار از ەمەس. الايدا وسىلاردىڭ ىشىندە الدارىندا نە كۇتىپ تۇرعاندىعىنان مۇلدەم حابارسىز، تەك مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا عانا ءۇمىت ارتىپ وتىرعان ءتىرى جەتىمدەردىڭ كۇيى كىم-كىمدى دە الاڭداتپاي قويمايدى. اسىرەسە مۇنداي جانداردى كۇنى ەرتەڭ جىگىتى ەر جەتىپ، قىزدارى بوي جەتىپ قالعاندا باسپانا بۇيىرماي، كوشەدە قاڭعىپ قالماي ما دەگەن ساۋال قاي-قايسىمىزدى دا قينايتىندىعى ءسوزسىز. ويتكەنى كوڭىلىمىزدى الاڭداتىپ وتىرعان كەي جايتتار مازا بەرمەيدى. تسيفرلارعا جۇگىنەلىك. جىل سايىن قوستانايدا وزدەرىنە زاڭ بويىنشا ءتيىستى باسپاناعا ەر جەتكەن جەتىمدەردىڭ تەك 20-30-ى عانا قولى جەتەدى ەكەن. ال مۇنداي جەڭىلدىكتى ارناۋلى تىزىمگە جىلىنا بۇدان دا كوپ ادامنىڭ قوسىلىپ وتىراتىندىعى اقيقات. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ءۇي-كۇيى جوق جەتىمەكتەردىڭ سانى وسە بەرەتىندىگىن دالەلدەپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. بۇگىندە وبلىسىمىزدا جاسى 18-گە تولا قويماعان جەتىمدەردىڭ سانى 2395 ادامعا جەتىپ قالعان. ولاردىڭ 2 182-ءسى پاتەر الۋدىڭ كەزەگىندە تۇر. زاڭ بويىنشا بۇلاردىڭ ءبارى دە الگىندەي باسپانا الۋى ءتيىس. الايدا ولاردىڭ ىشىندە جوعارى وقۋ ورنىن نەمەسە كوللەدجدەردى بىتىرگەن بويدا پاتەرگە قول جەتەتىندەرى نەكەن-ساياق. كوپشىلىگى وزدەرىنە تيەسىلى پاتەردى جىلداپ زارىعا كۇتەتىندىگى ءسوزسىز. ماسەلەن، قازىر قوستانايدا وسىنداي 1843 ادام ءوز كەزەگىن كۇتىپ وتىر. ال جىل سايىن ورتا ەسەپپەن العاندا بۇلاردىڭ 30-نىڭ عانا پاتەرگە قولى جەتەدى. ەندى شوتقا قاعىپ كورسەك، الگى كەزەكتە  تۇرعان سوڭعى ادام ءوز پاتەرىن تۇپ-تۋرا 60 جىلدان كەيىن الادى ەكەن. وسىنشا ۋاقىت كۇتۋگە كىمنىڭ عۇمىرى جەتەدى؟ الدە وسى زاڭنىڭ استارىندا وزگەشە ءبىر وي جاتىر ما؟ جەتىمدەردىڭ باسپاناعا دەگەن زارۋلىگىن قاناعاتتاندىرا المايتىن زاڭنىڭ كىمگە كەرەگى بار؟

پاتەرگە ءزارۋ جەتىمدەردىڭ باسىنان كەشىپ وتىرعان جايلارى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس. مۇڭدى دا زارلى. جاسى قازىر 24-تەن اسىپ كەتكەن دينارا قوجاحمەتوۆا ارقالىق قالاسىنان قوستانايعا 16 جاسىندا كەلگەن ەكەن. 3 جىلداي وبلىستىق بالالار ۇيىندە تۇرعان. وزگەلەر سەكىلدى بۇعان دا ءۇي كەزەگىنە تۇرۋعا جاستار ءۇيى كومەكتەسكەن كورىنەدى.

-پاتەر كەزەگىنە مەنى 2011 جىلدىڭ اياعىندا قويدى،-دەيدى ول.-ول كەزدە مەنىڭ جاسىم 19-دا بولاتىن. جۇرتتىڭ ءبارى مۇنى ەرتەرەك ىستەۋ كەرەك ەدى دەيدى. راس، 2013 جىلى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى جەتىم بالالاردىڭ كەزەگىن جەكە ەتىپ بەلگىلەدى. الايدا بۇدان بىزگە كەلىپ-كەتەرى جوق. ءبارىبىر ول تىم جىلجي قويمايدى. مىنا تسيفرعا قاراساڭىز، ءبىراز جايتقا قانىعاسىز. مەن 2016 جىلى ءۇي كەزەگىندە 652-ءىنشى ەدىم، ال بيىلعى جىلى 629-ىن بولدىم.

كەزەگىنىڭ بۇلاي جىلجۋىنان كۇدەر ۇزگەن دينارانىڭ بارماعان جەرى، باسپاعان تاۋى، اشپاعان ەسىگى قالمادى. كومەك بەرە مە دەگەن ۇمىتپەن جوعارى جاققا دا تالاي ءۇشبۋ حاتتار جولداندى. قالا اكىمىنىڭ دە قابىلداۋىندا بولدى. ءبارى دە تۇسىنىستىكپەن قاراعانداي بولادى، ءبارىنىڭ دە جانى اشىعانسيدى. الايدا تاسباقاداي جىلجىعان كەزەكتى وزگەرتۋگە ەشكىمنىڭ دە شاماسى كەلمەيدى. وسىعان قاراپ وتىرعاندا بىزدەگى جەتىمدەردىڭ ادامعا دا، قوعامعا دا قاجەتى جوق، باسى ارتىق جاندار ساناتىنا ەنگىزىپ قويعان با دەگەن وي كەلەدى.

دينارا تۇلدىر جەتىم عانا ەمەس، ول ءارى 2 توپتاعى مۇگەدەك. الايدا بۇل ەكى فاكتور دا ەشتەڭەنى وزگەرتە المايدى. «پاتەردى كەزەكپەن الاسىڭ». ەستيتىنى وسى. قايدا بارسا دا وسى ءۇش ءسوز الدىنان شىعادى.

دينارا پاتەر جالداپ تۇرادى. ونىڭ اقىسىن قۇربىسى ەكەۋى ءبولىپ تولەيدى. بۇل دا بولسا جەڭىلدىك. بويجەتكەن مۇگەدەكتىگىنە بايلانىستى جاردەماقى الادى، سونىمەن بىرگە جۇمىس تا ىستەيدى. الايدا جۇرت قاتارلى تىرشىلىك ەتۋگە بۇل دا جەتپەيدى. ماسەلەن، تەك پاتەراقىعا عانا 25 مىڭ تەڭگە كەتەدى.تاماق تا تىم قىمبات. بۇعان ەندى جولاقىسىن دا قوسىڭىز. سوندا ازعانتاي عانا اقشادان ەشتەڭە دە قالمايدى.

-پاتەراقى تولەۋدەن ابدەن شارشادىم،-دەيدى ول.--تاپقان تابىسىڭنىڭ كوبىسىن بوتەن بىرەۋلەرگە بەرۋدەن اسقان اۋىرتپالىق جوق سەكىلدى. ايلىعىم شايلىعىما دا جەتپەيدى. ءار تەڭگەنى سانايسىڭ. سوندا دا جەتپەيدى. جاقىندا قالتا تەلەفونىم بۇزىلىپ قالدى. ونى جوندەۋگە دە اقشا جوق. كيىم-كەشەكتى ەڭ كەمىندە ءۇش جىل كيەمىن. ءبارىبىر قانشا ۇنەمدەسەڭ دە ەشتەڭەگە جەتكىزە المايسىڭ.

جەتىمدەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ تىرشىلىگى وسى دينارانىڭ كورگەن قيىندىعىمەن ەگىز قوزىداي ۇقساس. الايدا بۇل ومىردە تىعىرىققا تىرەلىپ، شىعاتىن جول تابا الماي جۇرگەن جانداردىڭ جايىن ەستىگەندە جەتىمدەردىڭ تاعدىرىنا جانىڭ اشىماي، قابىرعاڭ قايىسپاي تۇرا المايسىڭ. بۇعان قوستاناي تۇزەۋ مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ تۇلەگى، 29 جاسار مۇحتار نۇرقانوۆتىڭ كورمەگەن قۇقايى جوق تىرشىلىگى كۋا. وعان ءۇي كەزەگىنە تۇرۋعا جاستار ءۇيى دە كومەكتەسپەگەن كورىنەدى. ءتيىستى بولسا دا.

-بارىنە ءوزىم جۇگىردىم،-دەيدى ول.-ءۇي كەزەگىنە دە ءوزىم تۇردىم، انىقتامالاردى دا ءوزىم جيناپ، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا اپارىپ، تاپسىردىم. بۇل سوناۋ 2011 جىلى، 23 جاستاعى كەزىم. اۋەلگى كەزدە مەن جالپى كەزەكتە 3169 بولىپ تىركەلدىم، 2012 جىلى 2909, 2013 جىلى 3877-ءىنشى بولدىم. 2014 جىلى بىزدە جەكە كەزەككە قويدى. وسىنىڭ ارقاسىندا 534-ءىنشى بولدىم. ال 2015 جىلى 492, 2016 جىلى 461-ءىنشى دەگەن دەڭگەيگە جەتتىم. بىلتىرعى  جىلعى مەجە 456 دەگەن كەزەك.

جەتىمدەردى جەكە كەزەككە قويىپ، باقىلاپ وتىرۋ ارينە يگىلىكتى ءىس. الايدا ودان دا بىردەڭە شىعادى دەپ كۇتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ويتكەنى ەلىمىزدە ءۇي سالۋ جۇمىسى تىم باياۋ جۇرگىزىلەدى. كەزەكتىڭ دە تىم سىلبىر، تىم باياۋ ءجۇرۋى دە سولاي. تۇرعىن ۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمى كۇرت وسىرمەي، ونى ەسەلەپ ارتتىرمايىنشا بۇل ءتۇيىننىڭ شەشىلۋى قيىن.

ەلىمىز دامىعان ەلدەردىڭ كوشىنەن قالماي، قايتا ونىڭ وزىقتارىنىڭ قاتارىنان كورىنۋدى ۇلكەن ماقسات ەتىپ قويىپ وتىر. الايدا وركەنيەتتىڭ ورەسىنەن شىعۋ ءۇشىن تەك ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر ازدىق ەتەدى. «جالپى ىشكى ءونىمنىڭ كولەمىن ءوسىرىپ جاتىرمىز، ەكونوميكامىز ورگە باسىپ كەلەدى» دەپ وتىرىك-شىنى ارالاس دىقپىرتتان كەلىپ-كەتەر پايدا شامالى. وركەنيەتتىڭ ولشەمى ول ەمەس. ونىڭ باستى قاعيداسى سول مەملەكەت جەتىم-جەسىرلەردى، مۇگەدەكتەر مەن قاريالارىن باۋىرعا باسىپ، قامقورلىق قۇشاعىنا الىپ وتىر ما، ماسەلە سوندا. قانداي دا قوعامعا باعا بەرگەندە مىنە وسى ءتۇيىننىڭ قالاي شەشىلىپ جاتقاندىعىنا اسا ءمان بەرەدى. ەكونوميكا قانشا قارىشتاپ وسكەنىمەن، ول ەلدە تۇراتىن، انشەيىندە ءوزىمىز «از قامتىلعان» دەپ كولگىرسيتىن، بولاشاعى بۇلدىر، قازىرگىسى تۇلدىر جاندار ەرتەڭگى كۇنىنە ۇمىتپەن قارايتىنداي جاعدايعا جەتپەسەك، ءبارى دە كوبىك ۋادە كۇيىندە قالا بەرمەك.

جەتىمدەرىن قوعامنىڭ وزگە دە از قامتىلعان ەمەس، مولىنان قامتىلعان جانداردىڭ قاتارىنان كورمەسەك، ولارعا مىناداي قامقورلىق جاساپ جاتىرمىز دەپ ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات. بىلە بىلگەن جاندارعا ولاردىڭ جەتىم بولىپ قالىپ، ومىردەن تەپكى كورىپ جۇرگەندىگىنە دە قوعامنىڭ ءوزى كىنالى. ەندەشە،ەڭ بولماسا سونداي قامكوڭىل جانداردى لايىقتى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ—سول مەملەكەتتىڭ تىكەلەي پارىزى. ال ولاردى 60 جىل بويى ءۇي كەزەگىندە كوز جاسىن مولتىلدەتىپ كۇتكىزىپ قويۋ قىلمىس دەمەسەك دە، سوعان جاقىنداۋ ۇعىم دەمەسكە لاجىمىز جوق.

P.S. ايتپاقشى مەن ءوز باسىم ءبىزدىڭ قالتالىلار مەن بايلاردىڭ تىزىمەن جاسايتىن جۋرنالدان تۇسپەيتىن بيزنەسمەننىڭ ءبىرىنىڭ جەتىمدەرگە پاتەر سىيلاپتى دەگەن جانعا شيپا بولارلىق جاقسى جاڭالىقتى ەستي الماپپىن. الدە مەن بايقامادىم با ەكەن؟

جايبەرگەن بولاتوۆ

قوستاناي

Abai.kz