وسىدان ءبىر جىل بۇرىن شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىندە وڭتۇستىك كورەيانىڭ كيۋنگدونگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  كامپۋسى اشىلىپ، قازاقستاندىق جاستاردىڭ ءوز وتانىندا ءجۇرىپ، شەتەلدىك  وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك اشىلعان ەدى.

نازارلارىڭىزعا اتالمىش كامپۋستىڭ وقىتۋشىسى كيم مين سونگپەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا  ۇسىنامىز.

– وڭتۇستىك كورەيانىڭ  تەگۋ قالاسىنانمىن. Kyungdong  ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگىمىن. ماماندىعىم كورەي ءتىلىنىڭ مۇعالىمى.

وسى شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىندە كيۋنگدونگ كورەي ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسكەن جاڭا باعدارلامالار SKACC حالىقارالىق فاكۋلتەتىنىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى مەن وسىندا كورەي تىلىنەن ساباق بەرۋگە كەلدىم.

مەنىڭ ماقساتىم – قازاقستاندا تاجىريبە جيناقتاۋ جانە كورەي ءتىلىن قازاقستاندىق   ستۋدەنتتەرگە ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى.

– وسى ۋاقىت ىشىندە قازاق مادەنيەتىمەن  جانە سەمەيدىڭ مادەني ورىندارىمەن تانىسىپ ۇلگەردىڭىز بە?

– سەمەي قالاسىندا  بىرنەشە رەت پاركتەردە، ساياباقتا بولدىم. ماعان اۋعان ارداگەرلەرىنە ارنالعان  مونۋمەنت وتە ۇنادى. ءبىزدىڭ ەلدە دە اناعا دەگەن قۇرمەت ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى.

ودان كەيىن قازاقتىڭ كيىز ۇيىندە بولدىم. سىرتىنان كونە  سياقتى كورىنگەنىمەن ىشىنە كىرگەندە وتە تاڭ قالدىم. وتە ادەمى جيھازداردىڭ دا، ورنەكتەردىڭ  دە وزىندىك ءبىر ەرەكشەلىگى بار. ۇلتتىڭ وزىنە ءتان بەلگىسى بار ادەمى اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن.

وسى جاققا كەلگەننەن بەرى بىرنەشە  دوستارىمنىڭ   وتباسىلارىندا بولدىم. ولار ءار ءتۇرلى مەرەكەلەرگە،  جاڭا جىل مەرەكەسىنە نەمەسە كەشكى اس ىشۋگە شاقىرىپ تۇرادى. سونداعى بايقاعانىم قازاق جانۇياسىنداعى اكە مەن بالا اراسىنداعى، اتا مەن نەمەرە اراسىنداعى سىيلاستىق، جالپى تۋىسقاندار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس وتە جاقسى ەكەن. جالپى ۇلتتىق مادەنيەتتەرىڭىزبەن ءبىراز تانىسقانداي  بولدىم.

– بۇل جاقتاعى  جاستاردىڭ  كورەيلىك جاستاردان  قانداي ايىرماشىلىعىن بايقادىڭىز؟

– ەڭ باستى ەرەكشەلىك قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە الاتىنداي اشىق، جىگەرلى ەكەن.  ال  بىزدەگى ستۋدەنتتەر باسقاشا. ءبىز ۇلكەن كىسىنىڭ، مۇعالىمنىڭ الدىندا داۋىس كوتەرىپ سويلەۋگە يمەنەمىز. بىزدە ۇياڭشىلدىق سەزىم  باسىم. بۇل بۇكىل كورەي حالقىنا ءتان مىنەز.

تاعى ءبىر تاڭقالدىرىپ وتىرعان نارسە، كەز-كەلگەن ادامنىڭ  بىرنەشە تىلدە سويلەۋى. قازاق ءتىلى مەن ورىس ءتىلىن جەتىك بىلەدى.  سونىمەن قاتار اعىلشىن، تۇرىك تىلدەرىندە  ەركىن سويلەيتىندەر كوپتەپ كەزدەسەدى ەكەن. ال كورەيادا تەك قانا كورەي تىلىندە سويلەيدى. قازاقستانداعى سياقتى ەكى تىلدە سويلەۋ دەگەن جوق. بۇندا كەز-كەلگەن ادام ەكى تىلدە سويلەيدى. قازاقشا باستاسا، ورىسشا اياقتايدى.  بۇل ۇلكەن  پروبلەما.

بولاشاقتا 20 جىلدان كەيىن، مۇمكىن 10 جىلدان كەيىن بۇكىل قازاقستان حالقى تەك  قازاق تىلىندە عانا سويلەيدى دەپ سەنەمىن.

– كورەيادا ءتىل ماسەلەسى قالاي قالىپتاسقان؟

– تىلگە بايلانىستى كورەيادا ەشقانداي پروبلەما جوق، بولمايدى دا دەپ ويلايمىن. كورەي ءتىلى  الەمدەگى ەجەلگى تىلدەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. بىزدە ءار ادام ءوز تىلىنە  جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ،  ءوز تىلىنە زور   قۇرمەتپەن قارايدى.

ءبىز سولتۇستىك كورەيامەن دە ءتىلىمىز، ءتۇبىرىمىز ءبىر بولعاندىقتان ولاردى دا تۇسىنە الامىز. الايدا  قازىرگى تاڭدا ەكى باۋىرلاس مەملەكەتتىڭ تىلدەرىندە ءبىراز ايىرماشىلىقتار بار. ولار نەگىزىنەن جەرگىلىكتى  ديالەكتىلەر مەن  جاڭادان شىعىپ جاتقان تەرميندەر.

ءوءزىم انا تىلىممەن قاتار اعىلشىنشا ەركىن سويلەيمىن، جاپون، قىتاي تىلدەرىن جاقسى تۇسىنەمىن. سوڭعى ايتىلعان  ەكى ءتىلدىڭ كورەي تىلىنە ۇقساستىقتارى بار.

– جالپى كورەي حالقى مەن قازاق حالقىندا قانداي ۇقساستىقتى بايقادىڭىز؟

– ەڭ باستى ۇقساستىعىمىز ول – ۇلكەنگە دەگەن قۇرمەت. كورەي حالقىندا دا ۇلكەن ادامدارعا، قاريالارعا دەگەن قۇرمەت وتە ەرەكشە. بىزدە كۇندەلىكتى اۋىز ەكى تىلدە دە ۇلكەن ادام كەزدەسسە باسقاداي ادەپتى سوزدەردى قولدانامىز. ولاردىڭ الدىندا ەشقانداي ارتىق  قيمىل جاسامايمىز. وسى قاسيەتتى سىزدەردەن دە بايقادىم. ەڭ باستى ۇقساستىعىمىز وسى. قازاق حالقىندا دا  ۇلكەنگە دەگەن  قۇرمەت  باسىم ەكەن.

سىزدەردە ءبىر قىزىعى  بارلىعى جايباراقات، ەشكىم ەشقايدا اسىقپايدى. ال كورەيادا كەز-كەلگەن جەردە قىزۋ  جۇمىس ءجۇرىپ جاتادى. سوندىقتان بىزدە  ەشقانداي ارتىق ۋاقىت جوق. اركىم ءوز جۇمىسىنا تەز ارادا ۇلگەرۋگە تىرىسادى.

تاعى ءبىر بايقاعانىم، سىزدەر ۋاقىتتىڭ قادىرىن كوپ باعالامايسىزدار  جانە باسقانىڭ ۋاقىتىنا دەگەن قۇرمەت بايقالمايدى. ءبىز ۋاقىتتى ۇنەمدى پايدالانۋعا داعدىلانعانبىز. مىسالى ءبىر شارا ساعات توعىزدا باستالاتىن بولسا، ءدال ۋاقىتىندا بارامىز. كەشىگۋ دەگەن بولمايدى.

قازاقستانعا كەلگەلى اينالامداعىلارعا قاراپ مەندە بوساڭسي باستاعان سياقتىمىن..

– كورەيادا جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن سىناق قالاي تاپسىرىلادى؟

– كورەيادا جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ وتە قيىن. بارلىق كورەي تالاپكەرلەرى ەمتيحانعا 3 جىل بويى دايىندالادى. ۇيقىسىز تۇندەردى وتكىزەدى جانە ويىن-كۇلكىنىڭ بارلىعىن دوعارادى. وزىمدە سولاي دايىندالدىم. تاڭەرتەڭ ساعات جەتىدە كەتىپ، مەكتەپتەن كەشكى ون بىردە ۇيگە ورالاتىنمىن. كۇنى بويى مەكتەپتە بارلىق ساباقتاردى وقىپ، دايىندىقپەن وتكىزەتىنبىز. ويتكەنى باسەكەلەستىك وتە باسىم، بارلىعى دا الدىڭعى قاتاردا بولۋعا تىرىسادى.

جاستاردىڭ بارلىعى جاقسى ءبىلىم الىپ، جاقسى جۇمىسقا تۇرعىسى كەلەدى. ال ەگەر تالاپكەر  جىلىنا ءبىر رەت بولاتىن ەمتيحاننان قۇلاسا، ول باسقا  ۋنيۆەرسيتەتتەردە  اقىلى تۇردە دە وقي المايدى.

– وڭتۇستىك كورەيا ەلىنىڭ ساناۋلى جىلدار ىشىندە   تەحنولوگيا جاعىنان قارىشتاي دامۋىنىڭ  باستى سەبەبى نەدە؟

– ەڭ ءبىرىنشى مەملەكەتتىڭ ءوز حالقىنا  قوياتىن مىندەتتەرى   وتە جوعارى جانە جاۋاپتى. سول تالاپتارعا ساي بولۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن ازامات سول  مىندەتتەردى ورىنداۋعا تىرىسادى. وسىدان 60 جىل بۇرىن سولتۇستىك كورەيامەن سوعىس بولعاندا وڭتۇستىك كورەيانىڭ حالقى كوپ قىرىلدى. سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ حالقىمىزدى ساقتاۋ  ءۇشىن، ەل ەكونوميكاسىن  دامىتۋ  ءۇشىن،  جوعارى باسەكەلەستىك جولىندا  كورەي حالقى جانكەشتىلىكپەن    جۇمىس جاساۋدا. بۇل مەملەكەتتىڭ قوعام الدىنا  قويعان باستى  تالابى.

– شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتى  تۋرالى اسەرىڭىز قانداي؟

– شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بولاشاعى وتە زور. ويتكەنى مۇندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن وقىتۋشىلار، پروفەسسورلاردىڭ بارلىعى ءوز جۇمىستارىن جاقسى بىلەدى جانە وتە بىلىكتى ماماندار. ستۋدەنتتەرى وتە ينتەللەكتۋالدى، اقىلدى.

30 قىركۇيەكتەگى شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتى ۇيىمداستىرعان  «سەمەي مەنىڭ جۇرەگىمدە»  اتتى فەستيۆالدى بۇكىل قالا تۇرعىندارى  ورتالىق الاڭدا تاماشالادى. ۇلكەن مەرەكە بولىپ ءوتتى. وسى شارا ءوتۋ كەزىندە شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وسى وڭىردەگى ماڭىزدىلىعىن سول كەزدە ودان سايىن ءتۇسىندىم جانە بولاشاعى زور دەپ ويلايمىن. شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى مەيىر ەسكەندىروۆتى    بىلىكتى، جاڭاشىل  باسشى دەپ سانايمىن. رەكتور مىرزاعا  ايتار العىسىم مول.

– ءبىزدىڭ اۋا رايىمىز بەن  تۋعان جەرىڭىزدىڭ كليماتىندا  وزگەشەلىك بار ما؟

– بىزدە دە وسىنداي ءتورت ماۋسىمدىق  جىل مەزگىلى بار. بىراق ءدال سىزدەردەگىدەي  كۇن وتە سۋىق ەمەس. قار كورمەدىم دەپ ايتا المايمىن. بىزدە قار كوپ جاتپايدى. ەڭ تومەنگى تەمپەراتۋرا -18, -19 گرادۋسقا دەيىن عانا جەتەدى. ال وسىنداي  قىرىق گرادۋستىق ساقىلداعان سارى ايازدى  ءبىرىنشى رەت  باسىمنان كەشىرىپ وتىرمىن. سوندىقتان وسى جاعداي ماعان ءبىراز قيىندىق تۋدىرىپ تۇرعانىن دا جاسىرمايمىن.

ال ەندى وزىمە كەلسەم، 1992 جىلى تەگۋ قالاسىندا دۇنيەگە كەلدىم.

اكە-شەشەم قىزمەتتەگى ادامدار. ولاردىڭ قولدارى بوس ەمەس. سوندىقتان  مەن اپامنىڭ تاربيەسىندە ءوستىم.

تەگۋ قالاسىندا باستاۋىش، ورتا جانە جوعارى مەكتەپتى ءبىتىردىم. ودان كەيىن سوكچو قالاسىنداعى كيۋنگدونگ ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم.

ءبىزدىڭ ەلدە قايدا جۇرسەڭدە ەكى  جىل اسكەري بورىشىڭدى وتەۋ مىندەت بولىپ سانالادى. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدىم. اسكەري قىزمەتىمدى وتەپ كەلگەننەن كەيىن، ۋنيۆەرسيتەتتى اياقتادىم.

كورەي ءتىلىنىڭ مامانىمىن.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتى جۇرگىزگەن د. رامازانۇلى

Abai.kz