بوكەيحانوۆ ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى (1870-1937) - كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، عۇلاما عالىم، ۇلت ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ تەوريالىق نەگىزىن سالۋشى ءارى كوسەمى، قازاقتىڭ تۇڭعىش ساياسي پارتياسىن ۇيىمداستىرۋشى جانە الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى. تۋعان جەرى بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنداعى قارقارالى ۋەزىنىڭ توقىراۋىن بولىسى، قازىرگى قاراعاندى وبلىسىنىڭ اقتوعاي اۋدانى. اتا تەگى شىڭعىس حاننىڭ ۇلكەن ۇلى جوشىدان تارايتىن تورە تۇقىمى. ارعى اتاسى اتاقتى كوكجال باراق. قازاقتىڭ سوڭعى حاندارىنىڭ ءبىرى بوكەي حان وسى كوكجال باراقتىڭ بالاسى. بوكەيدەن باتىر، ودان مىرزاتاي، ودان ءاليحاننىڭ اكەسى نۇرمۇحامەد.

بوكەيحانوۆ ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى (1870-1937) - كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، عۇلاما عالىم، ۇلت ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ تەوريالىق نەگىزىن سالۋشى ءارى كوسەمى، قازاقتىڭ تۇڭعىش ساياسي پارتياسىن ۇيىمداستىرۋشى جانە الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى. تۋعان جەرى بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنداعى قارقارالى ۋەزىنىڭ توقىراۋىن بولىسى، قازىرگى قاراعاندى وبلىسىنىڭ اقتوعاي اۋدانى. اتا تەگى شىڭعىس حاننىڭ ۇلكەن ۇلى جوشىدان تارايتىن تورە تۇقىمى. ارعى اتاسى اتاقتى كوكجال باراق. قازاقتىڭ سوڭعى حاندارىنىڭ ءبىرى بوكەي حان وسى كوكجال باراقتىڭ بالاسى. بوكەيدەن باتىر، ودان مىرزاتاي، ودان ءاليحاننىڭ اكەسى نۇرمۇحامەد.

ءاليحاندى اكەسى توعىز جاسىندا قارقارالىعا اپارىپ، جەرگىلىكتى مولدانىڭ قولىنا وقۋعا بەرەدى. بىراق زەردەلى بالا مولدادان وقىعانداردان گورى وسىنداعى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندەردىڭ ساۋاتتىلىعىن اڭعارىپ، قالاداعى ءۇش كلاستىق باستاۋىش مەكتەپكە ءوز ەركىمەن اۋىسىپ الادى. بۇدان كەيىن ول قارقارالى قالاسىنىڭ ءۇش جىلدىق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ، ونى دا «وتە جاقسى» دەگەن باعامەن ءبىتىرىپ شىعادى. وسىدان كەيىن ون التى جاسار ءاليحان ومبىنىڭ تەحنيكالىق ۋچيليششەسىنە قابىلدانادى. ءتورت جىل بويى ۇزدىك وقىعان العىر شاكىرتىنە ريزا بولعان مۇمكىندىك جاسايدى. ءسويتىپ ول جيىرما جاسىندا دالا گەنەرال گۋبەرناتور كەڭسەسىنىڭ ۇسىنىس حاتى مەن قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ 200 سوم ستيپەندياسىن الىپ، رەسەيدىڭ استاناسى سانكت پەتەربۋرگكە بارىپ، ورمان شارۋاشىلىعى يسنتيتۋتىنا تۇسەدى. ول مۇندا ءجۇرىپ كۇندەلىكتى ساباقتارىنا قوسا ستۋدەنتتەردىڭ ساياسي، ادەبي، ەكونوميكالىق جانە تاعى باسقا ۇيىرمەلەردىڭ جۇمىسىنا قىزۋ ارالاسىپ، ستۋدەنتتىك تولقۋلارعا قاتىسادى.

ونى ەكى عاسىرعا جۋىق رەسەي يمپەرياسىنىڭ قول استىندا وتىرعان حالقىنىڭ اۋىر تاعدىرى قاتتى تولعاندىرا باستايدى. قاراڭعىلىق پەن ناداندىقتىڭ شىرماۋىندا وتىرعان حالقىنا ءبىلىم مەن مادەنيەت كەرەك ەكەنىن ۇعادى، ەلدىڭ تۇرمىسىن، مادەنيەتىن، ءبىلىمىن كوتەرۋدى ءوزىنىڭ الدىنا ماقسات ەتىپ قويادى. وقۋىن ءبىتىرىپ، ومبىعا وارلعاندا ءا.بوكەيحانوۆ رەسەي يمپەرياسىنىڭ قازاق دالاسىنا جۇرگىزگەن وتارشىلدىق ساياساتىنا دەگەن وزىندىك كوزقاراسى قالىپتاسقان، ماركسيزمنىڭ كاپيتاليستىك قوعامنىڭ قاناۋ تەتىكتەرىن اشىپ بەرگەن ەكونوميكالىق قاعيدالارىمەن قارۋلانعان، ساياسي استىرتىن كۇرەستىڭ تۇرلەرى مەن ادىستەرىن ۇيرەنىپ، بىلگەن، كۇرەس تارتىستان ءبىرشاما تاجىريبەسى بار ساياسي كۇرەسكەر بولاتىن. ول ومبىعا كەلىسىمەن قالانىڭ ساياسي الەۋمەتتىك، قوعامدىق جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاسادى. «حالىق بوستاندىعى» پارتياسىنىڭ قاتارىنا ءوتىپ، ءوزى قازاق زيالىلارى مەن ساياسي بەلسەندىلەرىنىڭ اراسىندا وسى پارتيانىڭ شاعىن توبىن ۇيىمداستىرادى.

ءاليحاننىڭ ساياسي كوزقاراسىنىڭ ءپىسىپ، جەتىلۋىنە، كەيىن بەلگىلى ساياسي، قوعام، مەملەكەت قايراتكەرى ءارى قازاق ۇلت ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى جانە كوسەى رەتىندە تانىلۋىنا، ساياسي كۇرەسكەر رەتىندە شىڭدالۋىنا ومبىداعى كۇندەرى ەرەكشە ىقپال ەتەدى. XX عاسىردىڭ باسىندا قازاق دالاسىندا ەكى اعىمنىڭ بولعانى بەلگىلى. ءبىرى بۇحارا مەن تۇركىستانعا بەت بۇرعان ءداستۇرشىل، پانيسلامشىل اعىم، ەكىنشىسى نەگىزىنەن باتىس وركەنيەتىن ۇلگى تۇتقان جاڭاشىل، پانتۇركىشىل اعىم. وسى ەكىنشى اعىمنىڭ باسىندا ءاليحان باستاعان ورىس مەكتەپتەرىنەن ءتالىم تاربيە العان وزىق ويلى قازاق زيالىلارى تۇرادى. بۇل توپ ساياسي ۇستامدىلىق تانىتىپ، رەسەي يمپەرياسىنا قارسى اشىق كۇرەسكە شىعۋدىڭ ءالى ەرتە ەكەنىن انىق تۇسىنەدى.

سوندىقتان ولار، ەڭ الدىمەن، حالىقتىڭ سانا سەزىمىن وياتاتىن جاعداي جاساۋ كەرەك دەپ ءبىلدى. بار كۇش قۋاتتارىن وسى ماقساتقا جۇمىلدىرادى. بىراق ولاردىڭ ويداعىداي جۇمىس ىستەۋىنە جاندارمەريا باسقارماسىنىڭ جانسىزدارى مۇمكىندىك بەرمەيدى. سولاردىڭ كورسەتۋىمەن قۋعىنعا تۇسەدى، تۇرمەگە قامالادى. بۇدان ستۋدەنت كەزىندە اق سەنىمسىزدەردىڭ قارا تىزىمىنە ىلىگىپ، باقىلاۋدا جۇرگەن ءاليحان دا تىس قالعان جوق، الدىمەن، سەمەي تۇرمەسىنە قامالىپ، كەيىن سامار قالاسىنا جەر اۋدارىلادى. 1916 جىلى جەر اۋدارۋ مەرزىمى ءبىتىپ، سامارىدان ورىنبور كەلگەن ءاليحان بىردەن قالانىڭ قوعامدىق، ساياسي ومىرىنە ارالاسىپ كەتەدى. قالانىڭ قازاق تۇرعىندارى اتىنان قالالىق دۋماعا سايلانادى. ول اقپان تونكەرىسىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتەدى. بىراق ول ءۇمىتى اقتالمايدى. ۋاقىتشا ۇكىمەت، ونىڭ ىشىندە ءوزى مۇشەسى بولىپ جۇرگەن كادەت پارتياسىنىڭ كوسەمدەرى قازاققا اۆتونوميا بەرۋگە قارسى بولادى.

ونىڭ ۇستىنە ولارمەن جەر ماسەلەسى جونىندە دە ىمىراعا كەلە المايدى دا، ول بۇل پارتيادان شىعىپ، قازاقتان سايلانعان توعىز وكىلدى باستاپ بارىپ، تومسك قالاسىندا ءسىبىر اۆتونوميستەرىنىڭ قۇرىلتايىنا قاتىسادى. وسىندا بولاشاق ءسىبىر رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىندا قازاق اۆتونومياسى قۇرىلماق بولادى. قۇرىلتايدان ورالىسىمەن ءاليحان قازاق تاريحىنداعى تۇڭعىش ساياسي ۇيىم الاش پارتياسىن ۇيىمداستىرۋعا كىرىسەدى. ارتىنشا، 1917 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا بۇكىل قازاقتاردىڭ قۇرىلتايىندا قازاق اۆتونومياسى جاريالانىپ، ءا.بوكەيحانوۆ سول العاشقى قازاق اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش توراعاسى بولىپ سايلانادى.

بىراق كوپ ۇزاماي جەڭىسكە جەتكەن بولشەۆيكتەر قازاق اۆتونومياسىنىڭ جۇمىسىن توقتاتىپ، باسشىلارىن قۋعىنعا سالادى. ءا.بوكەيحانوۆ ماسكەۋگە جەر اۋدارىلادى. وندا ون جىل ءۇي قاماۋىندا وتىرعان ءاليحاندى 1937 جىلدىڭ تامىزىندا قايىرا تۇتقىنداپ، ءبىر ايدان كەيىن جالعان جالامەن ءولىم جازاسىنا كەسەدى. بۇكىل ماعىنالى ءومىرىن حالقىنىڭ ازاتتىق الىپ، ەركىن ەل بولۋىنا ارناعان اياۋلى ازاماتتىڭ سوڭعى دەمى بىتكەنشە سول ماقسات جولىندا جاساعان قىزمەتى سان قيلى. ول رەسەي جەرگىلىكتى جانە قالالىق قوعام قايراتكەرلەرى سەزىنىڭ دەلەگاتى، رەسەيدىڭ I مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ جانە مۇسىلمان حالىقتارى سەزىنىڭ دەپۋتاتى، IV مەملەكەتتىك دۋمانىڭ مۇسىلماندار فراكتسياسىنىڭ بيۋرو مۇشەسى، عۇلاما عالىم ورمانتانۋشى، ەكونوميست، مال شارۋاشىلىعىن زەرتتەۋدى عىلىمي جولعا قويۋشى، تاريحشى، ەتنوگراف، ادەبيەتتانۋشى، اۋدارماگى، ءارى پۋبليتسيست رەتىندە قازاق حالقىنىڭ ساياسي الەۋمەتتىك، مادەني رۋحاني تاريحىندا وشپەستەي ءىز قالدىرعان ۇلى تۇلعا.

الاشوردا ۇكىمەتىنە سايلانعاندارعا جەكە-جەكە توقتالعاندا الدىمەن اۋىزعا الىناتىنداردىڭ اراسىندا، ارينە، سيەز سايلاعان ونىڭ توراعاسى - ءاليحان بوكەيحانوۆ بولىپ تابىلادى.

زامانداستارى مەن حالقى قادىرلەپ «الەكەڭ» دەپ اتاپ كەتكەن ءاليحان بوكەيحانوۆ - بۇكىل سانالى ءومىرىن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ساياسي بوستاندىعى مەن دەربەستىگى ءۇشىن ارناعان اياۋلى ۇلى تۇلعامىز. اتا تەگى جاعىنان تورەلەر تۇقىمىنان ەكەنى ءمالىم.

1866 جىلى 5 ناۋرىزدا ء(وزىنىڭ تەرگەۋدە بەرگەن جاۋابىنان) بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، قارقارالى ۋەزى، توقىراۋىن بولىسىنىڭ 7-اۋىلىندا تۋعان. الەكەڭنىڭ تۋعان جىلى تۋرالى دەرەكتەر ءار ءتۇرلى. دەگەنمەن دە بۇل دەرەك دۇرىس بولار دەيمىز. سەبەبى ونىڭ جاسى تۋرالى كەلتىرىلگەن ەڭ العاشقى ارحيۆتىك دەرەك قر ورتالىق ارحيۆىندە ساقتالعان قۇجاتتا الەكەڭنىڭ قارقارالى ەرلەر پريحود ۋچيليششەسىنىڭ دايىندىق بولىمىندە 1878/79-جىلىنىڭ 1-ءشى جارتى جىلدىعىندا وقىپ جۇرگەن 23 قازاق بالاسىمەن بىرگە وقۋ ۇلگەرىمى تۋرالى ۆەدوموسىندەگى دەرەكتە، الەكەڭ ۋچيليششەگە 1878 جىلى 16 قىركۇيەكتە تۇسكەندە جاسى 11-دە دەپ كورسەتىلگەن. ياعني تۋعان جىلى 1867 بولماق. بۇل جىل الەكەڭنىڭ ءوزى كورسەتكەن 1866 جىلعا جاقىن. سوندىقتان ونىڭ 1866 جىلى تۋعانى كۇمان تۋعىزباسا كەرەك.

1886-1890 جىلدارى ومبى تەحنيكالىق ۋچيليششەسىندە وقىپ شىعىپ، 1894 جىلى سانكت-پەتەربۋرگ ورمان ينستيتۋتىنىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. جوو بىتىرگەن سوڭ ۋچيليششەدە ماتەماتيكادان ساباق بەرەدى.

قازاق دالاسىنىڭ قونىسىنىڭ جەر جاعدايىن زەرتتەگەن، ياعني وكىمەتتىڭ قازاقتىڭ «ارتىق جەرىن» زاڭ جۇزىندە نەگىزدەۋ ءۇشىن قۇرىلعان ف.ا.ششەربينا ەكسپەديتسياسىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، قازاقتى جەرگە ورنالاستىرۋ ءما­سەلەسىمەن تۇبەگەيلى تانىسىپ، زەرتتەيدى.

ءا.بوكەيحانوۆ رەسەيدىڭ كورنەكتى ەكونوميست، گەوگراف عالىمدارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «روسسيا ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ جالپى گەوگرافيالىق سيپاتتاماسى» اتتى كوپ تومدىق ەڭبەكتىڭ 1903 جىلى شىققان قازاق ولكەسىنە ارنالعان 18 تومنىڭ تاراۋلارىن جازۋعا قاتىسقان. الەكەڭ قازاقتار تۋرالى شىنايى مالىمەتتەر كەلتىرىپ، قازاقتاردى اسقاقتاتادى. قازاقتىڭ وي-ءورىسى مەن دۇنيە تانىمى، ەجەلگى مادەنيەتى مەن تاريحى سياقتى قاسيەتتەرى اناعۇرلىم وزىق تۇرعانىن اڭعارتادى.

ابايدى العاش رەت ورىس وقىرماندارىنا تانىستىرادى، ونىڭ قازاق ادەبيەتىندەگى الاتىن ورنىن باعامدايدى.

1905 جىلى سەمەي وبلىسىنان 1 مەملەكەتتىك دۋماعا دەپۋتات بولىپ سايلانىپ، دۋما تاراتىلار الدىندا عانا ۇلگەرەدى.

الەكەڭنىڭ ساياسي ومىرگە بەلسەنە ارالاسۋى وسى كەزدەن باستالادى. ورىس باسپاسوزىندە قازاق دالاسىنداعى پاتشا وكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق ساياساتىن اشكەرەلەيتىن ماقالالار جاريالايدى. ءار ءتۇرلى ساياسي جينالىستارعا بەل­سەنە قاتىسىپ، قازاق كادەت پارتياسىن قۇرۋدى كوزدەيدى.

مىنە، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ وسىنداي بەلسەندى ساياسي قيمىلدارى پاتشا وكىمەتىن سەسكەندىرىپ، ونى قازاق دالاسىنان الاستاپ، سامارا قالاسىنا جەر اۋدارادى. الەكەڭ، وندا 1908-1917 جىلدارى تۇرىپ، قازاق قوعامىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن قول ۇزبەي «قازاق» گازەتىنە «قىر بالاسى» دەگەن اتپەن ەل تىرشىلىگىنىڭ وتكىر دە تۇيتكىل ماسەلەلەرىنە دەن قويعان ماقالالار جازادى.

اقپان توڭكەرىسىنەن سوڭ، وڭتايلى ساياسي احۋالدى قالت جىبەرمەي پايدالانىپ قازاق ەلدىگىنىڭ دەربەستىگى ءۇشىن بەلسەنە قيمىلدايدى.

1917 جىلدارى شىلدە جانە جەلتوقسان ايلارىندا وتكەن جالپى قازاقتىق سيەزدەردى ۇيىمداستىرىپ، وندا «الاش» پارتياسى مەن «الاشوردا» ۇكىمەتىن قۇرۋعا قول جەتكىزەدى. الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعالىعىنا سايلانادى.

ازامات سوعىسى جىلدارى قازاق حالقىنىڭ اق پەن قىزىلدىڭ تەكە تىرەسىندە تەكتەن-تەككە قوساق اراسىنا كەتپەۋىنە كۇش سالادى. وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىلەدى.

كەڭەس كەزەڭىندە وكىمەت ورىندارى قازاقستاندا تۇرعىزباي، ماسكەۋدە ۇستايدى، ساياساتپەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. جاڭا جاعدايعا بايلا­نىستى، بۇرىنعى الاش زيالىلارى وزدەرىنىڭ كۇرەسكەرلىك جولىن ءوز حال­قىنىڭ ساۋاتىن اشۋ ءۇشىن وقۋلىقتار جازىپ، فولكلورلىق ءار ءتۇرلى جيناق­تار شىعارىپ، عىلىممەن شۇعىلدانىپ، اۋدارمالارمەن اينالىسىپ، قازاق شارۋاشىلىعىن ۇيىمداستىرۋدا باسقا جۇرتتىڭ وزىق مادەني تۇرلەرىن پايدالانۋدىڭ جولدارىن كورسەتىپ ناسيحاتتاۋعا باعىتتايدى.

كەڭەس ورىندارى ءاليحان بوكەيحانوۆقا تىنىشتىق بەرمەي، 20-جىلدارى ەكى رەت تۇتقىنداپ، وندا امالسىز بوساتىپ، اقىر اياعىندا 1937 جىلدىڭ ناۋقانىندا قاندى شەڭگەلگە الادى.

ەشكىمنىڭ اليحانعا بار ما ءسوزى،

دەمەيدى قانداي قازاق ونى وڭ كوزى.

سەمەي تۇرسىن، جەتى وبلىس - بار قازاقتان،

تالاسسىز جەكە-دارا تۇر عوي ءوزى، - دەپ س.تورايعىروۆ ايتقانداي، الەكەڭ ارقاشان دا قازاق جۇرەگىندە جەكە دارا تۇلعا بولىپ قالا بەرمەك.

ءبىر دەرەك

لەنين قايتىس بولا سالىسىمەن بار بيلىكتى قولىنا جيناپ العان كومپارتيانىڭ باس حاتشىسى ءستاليننىڭ بەدەلى كۇشەيە تۇسكەن كەز ەدى، بۇل. ءتىپتى، ءستاليننىڭ ءامىرىنىڭ كۇشتىلىگى سونداي، 1924 جىلى 12 مامىرداعى بكپ(ب) ورتالىق كو­ميتەتىنىڭ پلەنۋمىندا جاريالانۋعا ءتيىستى ن. كرۋپسكايا ءوز قولىمەن رەسمي تۇردە تابىس ەتكەن لەنيننىڭ حاتى وقىلمادى. ستالين ءوز قارسىلاستارىنىڭ كوزىن بىرتىندەپ قۇرتا باستادى. ەل ىشىندە "قىزىل تەررور" ءورشىدى. 1927 جىلى ماسكەۋدە وتكەن بكپ(ب)-نىڭ XY سەزىندە لەنيننىڭ "ستالين سليشكوم گرۋب ي ەتوت نەدوستاتوك، ۆپولنە تەرپيمىي ۆ سرەدە ي ۆ وبششەنياح مەجدۋ نامي، كوممۋنيستامي، ستا­نوۆيتسيا نەتەرپيمىم ۆ دولجنوستي گەنسەكا" دەپ ايتىلاتىن ايگىلى سەزگە حاتى تاعى دا جاريا­لانباي قالدى. كەرىسىنشە وسى سەزدە تروتسكي، زينوۆەۆ سەكىلدى وپپوزيتسيا كوسەم­دەرى پارتيادان قۋىلدى. بالكىم، سول سەبەپتى الدىن الا قاۋىپسىزدىك شارالارىن ساقتاۋ ءۇشىن تروتس­كيدىڭ حاتىندا قازاق ولكەسىندەگى وپپوزيتسيا­لىق توپتىڭ باسشىلارى ءا.بوكەيحانوۆ پەن ءا.ەرمەكوۆتىڭ ەسىمدەرى ادەيى جازىلماي قالدى ما ەكەن؟

1927 جىلدىڭ 1 قازانىنان باستاپ ءاليحان بوكەيحانوۆ ماسكەۋدە وگپۋ ورگاندارىنىڭ باقىلاۋى استىندا تۇرۋعا ءتيىس بولدى. سودان ماسكەۋدە قىزمەت ەتۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان قازاقستانعا قايتىپ ورالادى. 1928 جىلى ءا.بوكەيحانوۆ الماتىدا قازمۋ-دا، ال ءا.ەر­مەكوۆ قازپي-دە ساباق بەرەدى. 1929 جىلى 2 ماۋسىمدا 43 الاش قوزعالىسىنىڭ قايرات­كەرلەرىمەن بىرگە ول الماتىدا تۇتقىنعا الى­نىپ، وسى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ماسكەۋدەگى بۋتىركا اباقتىسىنا جونەلتىلەدى (قاراڭىز، قازاقستان ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسى. توم-2. الماتى، 1999. 76-ب.).

تاعدىر دەگەن قىزىق قوي. 1920 جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي تروتسكيدىڭ ءوزى قازاق ەلىنىڭ سول كەزدەگى استاناسى الماتىعا ساياسي جەر اۋدارىلىپ كەلدى. ونىڭ وسى "قازاق دوستارى" اراسىنا كەلۋىندە دە ۇلكەن سىر بار سەكىلدى. ول كەزدە ورتا ازيا رەسپۋبليكالارى ىشىندە قازاق ۇلتتىق ساياسي ەليتاسىنىڭ بەدەلى وتە زور ەدى. تروتسكي ءوزىنىڭ ماسكەۋدە ىسكە اسىرا الماعان وپپورتۋنيستىك يدەيالارىن قازاقستاندا، اتاپ ايتقاندا الاشورداشىلار دەپ اتالاتىن ۇلتتىق ينتەلليگەنتسيانىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرعىسى كەلدى مە، كىم ءبىلسىن... بىراق ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى ءاردايىم قاتاڭ باقىلاۋدا بولدى.

الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆ 1929 جىلى الماتىدا قاماۋعا الىنىپ، ماسكەۋگە بۋتىركاعا تەرگەۋگە تۇسكەندە، كسرو حالىق كو­ميس­سارلار كەڭەسى جانىنداعى وگپۋ ء"ۇشتى­گىنىڭ" وعان "1921 جىلى ورىنبوردا كونتررەۆو­ليۋتسيالىق ۇيىم قۇردى، ورتاازيالىق پانتۇرىك­شىل ۇيىمنىڭ باسشىسى ۆاليدوۆپەن بايلا­نىستا بولدى. 1927 جىلى قازاق دالاسىندا قارۋلى كوتەرىلىس دايارلاۋ ارەكەتىنە قاتىستى" دەپ ايىپ تاعىپ، رسفسر قىلمىستىق كودەك­سىنىڭ 58-بابىنىڭ 2,4 جانە 11-تارماقتارى بويىنشا اتۋ جازاسىنا كەسىلۋى تەگىن ەمەس ەدى. الايدا، وگپۋ "ۇشتىگى" قازاق ۇلتى زيالىلا­رىنىڭ كوسەمى ءا.بوكەيحانوۆتاي ۇلكەن تۇلعانى قۇرتىپ جىبەرۋگە قورىقتى. وعان بەرىلگەن ءولىم جازاسى اباقتىدا وتەۋىنە اۋىستىرىلدى. اقىرى ول وگپۋ ورگاندارىنا ۇلت زيالىلارىنىڭ نارازىلىق بىلدىرۋىنە بايلانىستى تۇرمەدەن بوساتىلدى. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ سوناۋ ءبىر جىلدارى سەمەيدە "الاش" پارتياسىنىڭ وبلىستىق كوميتەتىن، الاشوردا ۇكىمەتىن بىرگە قۇرىسىپ، قىزمەتتەس بولعان سەنىمدى سەرىكتەرى حالەل عابباسوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ جانە ت.ب. ماسكەۋدەگى بۋتىركا تۇرمەسىندە جازىقسىزدان جازىقسىز اتىلىپ كەتە باردى.

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى