«Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ كەزەكتى قوناعى – بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر، قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، ماگي، راەن، قر ۇيا اكادەميگى، ە.ع.د.، پروفەسسور ورازالى سابدەن مىرزا بولدى.

ءبىز قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان ءام كۇن تارتىبىندە قارالۋى ءتيىس دەگەن بىرنەشە تاقىرىپتى بەلگىلەدىك سونىڭ ىشىندە، قۇلدىراعان  ءبىلىم مەن عىلىمعا قالاي سەرپىلىس بەرەمىز؟ قازىرگى ۋاقتا ەلىمىزدىڭ شالعاي اۋداندارى مەناۋىلدارى كۇيزەلىستە. اۋىلدى قالاي كوتەرەمىز؟ ەگەمەندىك العالى بەرى جوعالتقان رۋحاني قۇندىلىعىمىزدى قالاي جاڭعىرتامىز؟ جەر مەن ءتىل ماسەلەلەرى نەگە تۇبەگەيلى شەشىلمەيدى؟ كىشى كاسىپ ەلگە ءناسىپ پە؟ الەم قايدا باعىت الدى؟ قازاقستاننىڭ جولى قالاي بولماق؟ مەملەكەتتى قالاي دۇرىس باسقارامىز؟

وسى جانە وزگە دە وزەكتى ساۋالدارعا ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ قوناعى ورازالى سابدەن مىرزا جاۋاپ بەرۋدى باستاپ كەتتى.

---

توعجان 2018-02-03 00:11:39

امانسىز با اعا! ءسىزدى ءوزىم قۇرمەت تۇتام. مەنىڭ اۋلىمنان دەپ ماقتانامىن. ءبىلىم سالاسىنداعى رەفورمالار قاشان اياقتالادى؟ مەنى تولعاندىرىپ جۇرگەن گۋمانيتارلىق پəندەردىڭ تاعدىرى.ەشكىمگە دە، ۋنيۆەرسيتەتتەرگە دە كەرەكسىز بولىپ قالعان پاندەر مەن مامانداردىڭ بولاشاعى قانداي بولماق؟ وسى ماسەلەنى وڭتايلى شەشەتىن قاۋقارىڭىز بار ما؟

-كەشە عانا عىلىمدى قارجىلاندىرۋ گرانتىندا دا ۇلكەن ايقاي بولىپ جاتىر. عالىمدار ارىزدارىن لاۋازىمدى بيلىك جۇيەلەرىنە جازۋدا، ادىلەتتىك بولعان جوق، بالى تومەن جوبالارى دا ءوتىپ كەتكەن. ۇعك (ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس)-تە ادىلەتسىزدىك، تامىر-تانىستىق جايلاعان دەپ جاتىر. وسى جەردە مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، گۋمانيتار عىلىمدارىنىڭ ۇعك (ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس) باسشىسى ەتىپ، باسقا ۇلتتىڭ ادامىن قويعان. عالىمداردىڭ سۇراعىنا كىم جاۋاپ بەرەر ەكەن، ول باسشى قازاق تاريحىن، مادەنيەتىن، ادەبيەتىن، ءتىلىن ت.ب. ەرەكشەلىكتەرىن بىلەدى مە ەكەن؟ ول قالاي قازاق ءتىلىن بىلمەي، قوعامدىق عىلىمدى بىلمەي توراعالىق ەتەدى، باعا بەرەدى؟ بۇل «نونسەنس»، باسقا كىرمەيتىن جاعداي. سوندا مينيستر قايدا قاراپ وتىر؟ بىراق حالىق بىلەدى، ول باستىقتى كىمنىڭ قويعانىن، كىمنىڭ قولىندا ىستەگەنىن. قازاقتا قولشوقپار دەگەن ۇعىم وسىندايدان تۋعان بولار! سوندا بىزدە تولىپ جۇرگەن نەبىر اكادەميكتەردىڭ، عىلىم دوكتورلارىنىڭ اراسىنان ءبىر قازاق عالىمى تابىلماعانىما؟ ار نامىس قايدا؟، ناعىپ گۋمانيتار عىلىمدارىنىڭ ۇعك (ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس) باسشىسى ەتىپ كەشە عانا قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا يە بولعاندار اكادەميكتەر ك. بايپاقوۆ، ا. كوشانوۆ، ب.كومەكوۆ ت.ب. مىقتى عالىمداردى نەگە قويماسقا؟ ۇكىمەتتىڭ ۆنتك-ءسى قايدا قاراپ وتىر؟

وسى نەبىر قوعامدىق عىلىمداعى جوبالاردى بيلىك شەتەلگە عىلىمي ساراپتاماعا جىبەردى. وعان ەندى جۇمىسسىز قالاتىن عالىمداردىڭ اۋزىنان جىرىپ، قىرۋار اقشا تولەدى. (مەملەكەتتىك قۇقىق-قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا.) وزدەرىڭىز ويلاساڭىزدارشى، مىسالى وتپەگەن اكادەميك ا.قوشانوۆتىڭ «تۇركىستاندى جاڭعىرتۋ» جوباسىنا شەتەلدىكتەر قالاي جوعارى باعا قويادى جانە ت.ب. سولاي. وزدەرى رۋحانياتتان جۇرداي بولىپ جاتقان دامىعان مەملەكەتتەر ءبىزدىڭ رۋحاني بايلىعىمىز كوتەرىلگەنىن قولدايدى ما سوندا؟ بۇنى، قازاقشا ايتقانادا، باسسىزدىق دەپ ايتادى.

مەنىم ويىمىزشا ۇكىمەت قىتايداعىداي قوعامدىق عىلىمداردى ءوز قۇزىرىنا الۋ كەرەك. ولاردى شەتەلگە ساراپتاماعا بەرمەي، مەملەكەتتىك تاپسىرىس رەتىندە قارجىلاندىرۋ كەرەك.  ءبىز قوعامدىق عىلىمدار ءبىر جاعىنان ىرگەلى عىلىممەن اينالىسساق، ەكىنشى جاعىنان قازاق مەملەكەتىنىڭ يديولوگياسىن جاساۋعا تىكەلەي ات سالىسىپ ءجۇرمىز. قوعامدىق عىلىمداعى ينستيتۋتتاردىڭ جاعداي كازىر مۇشكىل. جالپى كونكۋرسقا بەرگەن جوبالاردىڭ ءار ينستيتۋتتان 3-4اق وتكەن. 90% جوبالار وتپەي قالعان دەگەن ءسوز. مۇنداي جاعداي بۇرىن سوندى بولعان ەمەس! ۇكىمەت پەن پارلامەنت ەگەر عىلىم كەرەك بولسا، وسىنداي كەلەنسىزدىكتەرگە تەز ارالاسىپ ءبىر شەشىم تابۋى كەرەك.  عالىمداردىڭ ءتوزىمى تاۋسىلۋدا.

اسسالاۋماعالەيكۋم ،ورازالى اعا! سۇراعىم: كازىرگى ۋاقىت بىزگە ۇلت رەتىندە جەر تاقىرىبى ما اكتۋالدى الدە ءتىل ماسەلەسى مە؟ لاتىن الىپبيىنە اپوستروف كالعانى ءجون بە؟

-بۇل سۇراقتارعا باسقا جاۋاپتار دا بار. سولاردان تابارسىز. ارينە قازىرگى جاعدايدا ۇلت رەتىندە قالىپتاسۋدا بىزگە ەڭ كەرەگى تىلدە، جەردە. سەبەبى بىلتىر-بۇرىنعى جىلى جەر ماسەلەسى قازاق ەلى ءۇشىن تۇبەگەيلى بولسا، قازىر ءتىل ماسەلەسى بولىپ تۇر. بۇلارعا كوزقاراسىمىزدى قازاقستان عالىمدار وداعى تىكەلەي ارالاسىپ كورسەتۋدە. لاتىن ءالىپبيى تۇرالى عالىمدار، ءتىل ماماندارى جاساعان  ءبىزدىڭ جوبامىزدا اپوستروۆ جوق. بۇل جەردە ءبىز ءتىل اتاسى ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ جانە دە اكادەميكتەر ءا.قايدار مەن ر.سىزدىقوۆانىڭ باستاما كەڭەسىن الىپ جاسادىق.

مۇرات بالتاباي 2018-02-02 23:07:41

ارمىسىز؟ ءورازالى سابدەن مىرزا. ءسىز ەكونوميست ءسىز عوي، ە ؟! وسى ەكونوميا ءىلىمىنىڭ جاعدايىنا قالاي قارايسىز؟ الەم داعدارىسىن ەكونوميانىڭ داعدارىسى دەپ تە ايتادى ەكەن، حالىقارادا. سونىمەن حالىقارادا، ەكونوميا اكادەميا قاۋىمداردا Reconsidering Economics ناۋقانى بولىپ جاتىر ەكەن. بۇدان حابارىڭىز بار ما؟ ءبىز دە سوعان كىرىسۋ كەرەك شىعار؟ قازاقتىڭ ۇلتتىق ەكونوميا ءىلىمى دەگەن دۇنيە كەرەك بە، بولا الا ما؟! 

-الەم داعدارىسى تەك ەكونوميكالىق داعدارىس ەمەس. بۇل جۇيەلى پروبلەما. كەرەك بولسا بۇل رۋحاني داعدارىس. سەبەبى، دامىعان مەملەكەتتەر (G8) تەك بايۋدى ويلاپ، رۋحانياتتى ارتتا قالدىردى. ەكونوميكاعا كەلەتىن بولساق، ول تەك باي-قۋاتتى بولۋعا عانا ەمەس، ىزگىلىكتى قوعام قۇرۋعا جۇمىس ىستەۋ كەرەك. مۇنى سكانديناۆيا ەلدەرىندە  الەۋمەتتىك يننوۆاتسيا دەيدى. مىسالى، ءبىز ءجىو ەسەپتەگەندە، وسى الەۋمەتتىك فاكتورلاردى ەسەپكە المايمىز. جالپى ەكونوميكالىق تەوريا جۇيەسىنە دە كۇردەلى وزگەرىستەر كەرەك. وسى سەبەپتەن جىلدا ەكونوميكا سالاسىنان بەرىلەتىن نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى دە قاتاڭ سىنعا ۇشىراۋدا.

جاناشىر 2018-02-02 22:50:45

ورازالى سابدەن اعا اۋىلداردىڭ جۇدەۋ كۇيدە ەكەنىن ءوزىڭىز دە بەلىسىز دەپ ويلايمىن. الەۋمەتتىك سالادان، بيۋدجەت قارجىلاندىراتىن ورتا مەكتەپ پەن فەلشەرلىك نۇكتە عانا قالدى. ەكىنشىسى قۇردىمعا قۇلاۋدىڭ الدىندا تۇر. سەبەبى ءدارى-دارمەك تاپشى. قۇرال جابدىقتار بولسا ابدەن ەسكىرگەن ت.ب . مەكتەپ كابينەتتەرى اتا-انالار مەن مۇعالىمدەر "دەمەۋشىلىگىمەن" جىل سايىنعى كۇردەلى جوندەۋدەن وتەدى. كابينەتتەردىڭ ىشكى تازالىعىنان باستاپ قۇرال جابدىقپەن تولىقتىرىپ، جاڭالاپ وتىرۋ كابينەت مەڭگەرۋشىلەرى مۇعالىمدەردىڭ مويىنىندا. مۇعالىمنىڭ قالتاسىنا قانداي سالماق تۇسەتىنىن ءوزىڭىز ەسەپتەي بەرىڭىز. وسىندا جاعايدان قۇتۇلۋدىڭ جولى قانداي؟ سىزگە زور دەنساۋلىق تىلەي وتىرا، العىسىمدى بىلدىرەمىن.

-ارينە ءبىرىنشى فاكتور ءبىلىمنىڭ ساپاسى. مۇعالىمدەردىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ كەرەك، اسىرەسە تاربيە جونىنەن. قاراجات بولىنۋدە، بىراق ماسەلە ونىڭ ناقتى ىسكە اسۋىندا قاتەلىكتەرگە جول بەرىلۋدە. بۇل جەردە ءبىر جاعىنان اتا انالار، ەكىنشى جاعىنان جەر-جەردە قۇرىلعان قوعامدىق كەڭەس جۇمىستارى ءتيىمدى بولۋ كەرەك. قوعامدىق باقىلاۋسىز ساپا بولمايدى. ال جالپى رەسپۋبليكا دەڭگەيىنە كەلسەك بىلىمگە بولىنەتىن قارجى جالپى ىشكى ونىمگە شاققاندا بىزدە 4%-دان اسپايدى. ءبىزدىڭ ەسەبىمىز بويىنشا 6%-دان كەم بولماۋ كەرەك.  اۋىل مەكتەپتەرىندە مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ كەرەك. كەزىندە قازاقتىڭ بۇكىل دارالارى-دانالارى اۋىلدان شىققان.

مۋحامەد باگداتۋلى 2018-02-02 22:29:42

قايىرلى كۇن، ورازالى سابدەنۇلى. وتە وزەكتى تاقىرىپتى قاراستىرىپ وتىرعانىڭىز قۋانىشتى. شىنىمەن، قازىرى شالعاي اۋىلداعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى تومەن. وعان كوپتەگەن سەبەپتەر بار: الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق. بىراق، قۋانتاتىنى اۋىل جاستارىنىڭ- قازاق تىلگە دەگەن قۇرمەتتىن بولۋى، انا ءتىلدى جەتىك مەڭگەرۋى. سىزگە مىناداي سۇراعىم بار، اۋىلداعى ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ ءۇشىن قانداي جولداردى ۇسىڭاسىز؟ نەنى الىپ، نەنى قوسقاندى ءجون سانايسىز؟! جانە اعىلشىن تىلىنە دەگەن كوزقاراسىڭىز؟

-سۇراعىڭىزعا جاۋاپ جوعارىدا ءبىر سىپىرا ايتىلدى. اسىرەسە تاربيە، رۋحاني ماسەلەسىن كوتەرۋ كەرەك. ناقتى ءىس رەتىندە مەكتەپتەردە ابايدىڭ تولىق ادام ءىلىمىن جۇرگىزۋ كەرەك. اعىلشىن تىلىنە دەگەن جالپى كوزقاراسىم دۇرىس. ول الەمدىك ءتىل. بىراق بۇنى ءبىز ءۇش تىلدىلىك دەپ كازىرگىدەي ناۋحانعا اينالدىرىپ جىبەرمەۋىمىز كەرەك. ۇزاق مەرزىمدى جوسپارلى تۇردە ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. بۇل تۇرالى ءبىر جاۋاپتاردا ايتقام.

باتتالوۆ دانابەك 2018-02-02 22:23:17

سالەمەتسىزدەر مە، مەنى تولعاندىراتىنى ول اۋىلداعى ءومىردى قالاي دا جارقىن، ءارى ءماندى قىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ اۋىل اتاۋىن جاڭا فورماتقا وتكىزىپ، ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا ءار اۋىل اتى شىعىپ، كونكۋرەنتسيالىق قارقىنمەن دامىسا ەكەن دەگەن ويىم بار! 

-اۋىلدى دامىتۋ تەك اۋىلداعى تۇراتىنداردىڭ ءىسى بولماۋى كەرەك. وكىنىشكە وراي ەگەمەندىك العالى ەڭ كوپ كۇيزەلىسكە ۇشىراعان اۋىل. اشىعىن ايتۋ كەرەك، كەڭەس وداعىن دا اۋىل جاقسى دامىدى. كەزىندە ەڭ بەكپەن قامتىلعان نەبىر كولحوز، سوۆحوزدار، اۋىل ورتالىقتارى، ت.ب. جۇمىس ىستەپ تۇردى. جول، بايلانىس، مادەنيەت وشاقتارى: كىتاپحانا، مادەنيەت ءۇيى، سپورت كەشەندەرى، مونشاسىنا دەيىن بار بولاتىن. جالپى اۋىل جاقسى دامىپ، ونىڭ ءال-اۋقاتى، تىنىس-تىرشىلىگى، تۇرمىسى ايتارلىق تاي دەڭگەيدە بولعاندىعىن ءوز كوزىمىز بەن كوردىك، اۋىلدا ءوسىپ، ءتالىم-تاربيە الدىق. اۋىل قازاق حالقىنىڭ وزەگى بولدى. جالپى رەفورمانىڭ سالماعى اۋىلعا وتە اۋىر ءتيىپ، اۋىل توقىراپ قالدى. كەيىنگى جىلدارى اۋىلدىڭ جاعدايى جوندەلە باستادى، قارجى ءبولىنىپ ينفراقۇرىلىمدار سالىندى. الىدە اتقارىلاتىن ىستەر قىرۋار كوپ. قاجەتتىلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ءبىز اۋىلدى، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ زاڭىن جاساپ، قابىلداۋىمىز كەرەك. مىنە وسى زاڭدا اۋىلدى كوتەرۋ ماسەلەلەرى تۇبەگەيلى قارالۋ كەرەك.  ال قازىر اۋىلدى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ماسەلەسى جەرگىلىكتى بيلىكتى زاڭىنىڭ كولەنكەسىنەن كورىنبەي وتىر. باسقا مەملەكەتتەردە ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ جەكە زاڭى بار.

ارلان 2018-02-02 17:56:45

"قازمۇنايگاز"  كومپانياسى ءوز اكتسيونەرلەرىنە دەۆيدەنت تولەي مە. نەگە دەۆيدەنت تولەۋ كەشىگىپ جاتىر.

-قازمۇنايگاز كومپانياسى بىرىنشىدەن سامرۇق قازىنا ءال-اۋقات قورىنا تيەسىلى. ەكىنشىدەن ءوزىمىز بىلەتىندەي جابىق فورماتتاعى قور. ۇشىنشىدەن قازمۇنايگاز كومپانياسى حالىقتىق IPو-باعدارلاماسىنا قاتىسپادى. ياعني كومپانيانىڭ اكتسيالارى حالىققا ساتىلمادى. تەك قازمۇنايگازدىڭ ەڭشىلەس كومپانياسى كازترانسويل عانا IPO باعدارلاماسىنا قاتىستى. ول ءوز كەزەگىندە مۇناي تاسىمالداۋ سالاسىمەن اينالىسادى. اعىمداعى زاڭناماعا سايكەس اكتسيا يەلەرىنە دەۆيدەنت تولەنۋ قاجەت. بىراق ءبىز بىلەتىندەي مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى كومپانيا ءۇشىن تابىستىلىق دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلىپ جاتقان بولار. بۇل ورايدا كومپانيا بار قاراجاتىن قايتا ينۆەستيتسيالاۋ ماقساتىندا اينالىمعا جىبەرۋ كەرەك. نەگىزىنەن ءاربىر ساتىلعان اكتسيادان تۇسكەن قاراجات بويىنشا كومپانيا اكتسيا يەلەرىنە جىل سايىنعى ەسەپتىلىك بەرىپ، اقشانىڭ قوزعالىسى ەسەبىن ارنايى سايتتى مەن بۇقارالىق اقاپارات قۇرالدارى ارقىلى جاريالاۋ قاجەت. سەبەبى ول حالىقتىڭ قاراجاتى. وسى جاعىنان العاندا بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن جاريالىق جوق.

كالبيت 2018-02-02 14:35:11

ورەكە . سيزدين ورىسشانىز كانداي اكتسەنتسيز نورمالنو سويلەي الاسىزبا ؟ كازاحستاندا تۋراسىز گوي. ورىسشا بيلمەيمين دەپ ەلەستەتيپ كورينيزشي ۆام سۋششەستۆوۆات نورمالنو نە رەالنو ەسلي كازاح كازاحستاندا بەز رۋسسكوگو يازىكا كاك باران . ۆام ۆسە زاكرىتو كاك ينديانى ۆ امەريكە . پوەتومۋ يا پەرەجيۆايۋ زا ۆاس .زارانەە سپاسيبو زا ۆنيمانيە

-ءبىر جاعىنان بۇعان قاراساڭىز كۇلكىلى سياقتى،ەكىنشى جاعىنان شىندىعى دا بار. مەن ءوزىمدى قازاقپىن، قازاقتىڭ پاتريوتىمىن دەپ ەسەپتەيمىن، ءتىلىم دە، ءدىنىم دە قازاق، اكتسەنتىم دە – قازاق. مۇمكىن ءبىزدىڭ ەرەكشەلىگىمىز وسىندا شىعار.

جەكەن 2018-02-02 12:46:56

حالىقپەن ساناسپاي، ءوز بىلگەندەرىمەن بەلدەن باسا بەرەتىن باسشىسىماقتار ءورىپ كەتتى. سىزدىڭشە بۇتكىل حالىقتى ءۇش ءتىلدى ەتەمىن دەۋدىڭ قانشالىقتى قيسىنى بار؟

-شىنىدا دا شەنەۋلىك باسىپ كەتكەن زامان بولدى، ءسوزىم دالەل بولۋى ءۇشىن ايتايىن، مىسالى شەتەلدە باسقارۋ جۇيەسى 6-7 بۋىن بولسا – بۇل ءتيمىدى باسقا بولادى دەيدى، ودان اسىپ كەتسە، ءتيىمسىز. ال بىزدە بولسا، 12-13 بۋىننان اسىپ تۇر. وزدەرىڭىز ساناي بەرىڭىزدەر: مينيستر، جاۋاپتى حاتشى، 4-5 مينيستر ورىنباسارلارى، كوميتەت توراعالارى، ولاردىڭ ورىنباسارلارى، دەپارتامەنت باسشىلار مەن ورىنباسارلارى، باسقارما باسشىلار مەن ورىنباسارلارى، باس ساراپشى، ساراپشىلار، جاي ساراپشىلار، وعان قوسا وبلىستار، اكىمشىلىكتەردە تولىپ جاتىر. قازىر اقشا جوق دەيمىز، كەم دەگەندە 30% قىسقارتۋعا بولادى دەپ ۇسىنىس بەرگەن بولاتىنمىن.

ال ءۇش تىلگە كەلەتىن بولساق، بۇل ستراتەگيالىق ماقسات دۇرىس، بىراق قادام-قاداممەن جاسالۋى كەرەك. بىزدە تەك ەسەپ بەرۋ، بيلىككە جاعىنۋ ماقساتىندا اسىعىستىق جاساپ جاتىرمىز. بىراق مىسال، دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ دامىعان مەملەكەتتىڭ ءبىرى جاپونيادا 11 جاسقا دەيىن بالانىڭ بۋىنىن بەكىتەدى: تاربيەگە، مادەنيەتكە، سول ۇلتتىڭ تىلىنە، تاريحىنا، سالت- داستۇرىنە، ادەپ-عۇرپىنا ۇيرەتىپ، پاتريوتىق سەزىمدى جۇرەگىنە ويالاتىپ، ميىنا قوندىرىپ بارىپ باسقا تىلگە ۇيرەتەدى. وسىدان-اق شەشىم شىعارۋعا بولادى. وسىندايدا، ءبىزدىڭ مينيسترلەرىمىز ءبىر كۇندىك سياقتى بولىپ كورىنەدى. ءبارىبىر حالىق ولاردان ەرتەڭ سۇرايتىنىڭ ەستەن شىعارماسىن. جىلدار وتەر، جۇيە وزگەرەر، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىلىس بولار. ال جىبەرگەن تۇبەگەيلى قاتەلىكتەرى ءۇشىن حالىقتىڭ الدىن جاۋاپ بەرەتىن ۋاقىتى كەلەدى.

مالىك 2018-02-02 12:20:18

ورەكە، وتكەندە سىزدەردىڭ لاتىن جازۋىنا بايلانىستى حاتتارىڭىز شىقتى. ەكى حات جازدىڭىزدار عوي. اكادەميكتەردىڭ حاتىنا نۇرەكەڭ جاقتان جاۋاپ بار ما؟ لاتىن جازۋى كەرەك پە ءوزى بىزگە لاتىننان نە ۇتامىز نە ۇتىلامىز؟

-قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ اتىنان ءبىرتوپ اكادەميك، پروفەسسور ءتىل ماماندارىنىڭ حاتىنا ناقتى جاۋاپ العان جوقپىز. تەك حات ءتۇستى دەگەن حابار كەلدى. اپوستروفپەن جازعان نۇسقانىڭ پراكتيكالىق ىسكە اسۋى قيىن ەكەنىن ءتىل ماماندارى كورىپ، عالىمدار وداعىنا ءوتىنىش بىلدىرگەننەن كەيىن ءبىز وسى مامانداردان جۇمىسشى توبىن قۇرىپ، ەكى اي كولەمىندە تەرەڭ ىزدەنىس جاساپ، لاتىن ءالىپبيىنىڭ جاڭا جوباسىن (اپوستروفسىز) ۇسىنعان بولاتىنبىز. ەل ءبىلۋ ءۇشىن، كەلەسىدەي ماماندارعا ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. ولار: جۇمىسشى توبىنىڭ جەتەكشىلەرى – اكادەميك قايدار ءا.، سىزدىقوۆا ر.، مۇشەلەرى – اكادەميك قوشانوۆ ا.، جارىقباەۆ ق.، عابباسوۆ س.، ف.ع.د. پروفەسسورلەر - سۋلەيمەنوۆا ە.، ءۋالي ن.، جانۇزاق ءا.، بولەكباەۆ ءا.، الداش ا.، بازارباەۆا ز.، كۇدەرينوۆا ق.، رىسالدى ق.، كالەنوۆا گ.، قاپالبەكوۆ ب. جالپى كوپشىلىك قولداۋدا.

ورازالى پروفەسسور!!! قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا سوڭعى كەزدەرى ۇلكەن ماسەلەگە اينالعان جەر ماسەلەسى قانداي دارەجەدە شەشىلۋى قاجەت؟ ونى شەتەلدىك كومپانيالارعا جالعا بەرۋ نەمەسە ساتۋ ماسەلەسى ەل ەكونوميكاسىنا ەلەۋلى پايدا اكەلمەيتىنى بەلگىلى عوي. قازىرگى قازاقستانداعى اۋىلشارۋاشىلىعىنا (مال شارۋاشىلىعىنا) نەگىزدەلگەن جەرلەردە قايتادان اگروكەشەندەر (بۇرىنعى كسسرو - داعىداي سوۆحوزدار) قۇرىپ، ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك مەملەكەتتىك بولسا، مەملەكەتتەن قاجەتتى سۋبسيديا مەن باسقا دا كومەك الاتىنداي قىلىپ قۇرىلسا، وسى داۋلى بولعان جەر ماسەلەسى تىيىلار ما ەدى؟ ءسىز، قالاي ويلايسىز؟ شەت ەل كومپانيالارى قىزىعاتىن بىردە-ءبىر بوس جاتقان جەر تەلىمدەرىن قالدىرماي، بارلىعىنا اگروكەشەندەردى ورنالاستىرسا قالاي بولار ەدى؟ بۇدان 15-جىل بۇرىن وسى سايتتا، قازاقتىڭ ءبىر ازاماتى (ەسىمىن ۇمىتىپ وتىرمىن) "قازاقستاننىڭ اۋدان ورتالىقتارىنان باسقارىلاتىن اگروبانك اشىپ، اۋىلشارۋاشىلىعىنا عانا جۇمىس جاسايتىن دەربەس قارجى ينستيتۋتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك" دەگەنى بار ەدى.

-جالپى سۇراعىڭىز جانە ويىڭىز دۇرىس. بىراق نارىق زامانىندا بارلىعى مەملەكەتتىك بولۋى مۇمكىن ەمەس. اگروبانك اشۋ تۋرالى يدەيانى مەندە تالاي جىل بۇرىن ايتقان بولاتىنمىن. سەبەبى، بيلىككە ءتيىمدىسى ەكى ورتادا دەلدال بۋىندارى كوپ بولسا، تەندەر بولسا.

ال ەندى مەنىڭ جەر ماسەلەسى تۋرالى تۇبەگەيلى ويىمدى «اباي جانە قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى» اتتى كىتابىمنىڭ «جەر يگەرۋ وزەكتى پروبلەما، قازاقستىڭ كودى جەر» دەپ اتالعان بولىمىندە 82-87 بەتتەردە تولىققاندى ايتىلعان. وندا تىڭ جەردى يگەرۋ ارقىلى قازاق ەلىن جاڭا بەلەسكە كوتەرۋ، ەركىن ەكونوميكالىق ايماق جاساۋ، جاستار كووپەراتسياسىن قۇرۋ، ءيزرايلدىڭ دۇنيەجۇزىنە بەلگىلى تاجىريبەسىن پايدالانىپ كيبۋستار جاسالسىن، «قازاق ءورىسى» دەگەن باعدارلاما، «اۋىلعا اسار» جانە ت.ب. جوبالارى بەرىلگەن. نەگىزگى  ۇسىنىسىم،  جەردى ششەتەلدىكتەرگە جالعا بەرمەي، قازاقستان ازاماتتارىنا ساتپاي، 49 جىلعا تەك قر ازاماتتارىنا عانا جالعا بەرۋ ارقىلى كووپەراتسيالاۋ تۋرالى زاڭدى جانە باسقا دا تەتىكتەردى ىسكە قوسىپ جەردى ءتيىمدى پايدالانۋعا بولادى.  ەگەر وسىلار جاسالسا، مىڭداعان جاستار جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلەر ەدى. بۇل ويىمدى ەلباسى مەن ۇكىمەتكە دە جىبەرگەن بولاتىنمىن. اۋىلعا كومەك تەك اۋىلداعىلاردىڭ ەنشىسى بولماۋى كەرەك. ۋاقىتىسىندا ناندى دا، مايدى دا، ەتتى دە قاراجاتتى دا بۇكىل قازاق دانالاراى دا، بالالارى دا اۋىلدان تاسىدى. ەندى اۋىلعا بەت بۇراتىن ۋاقىت كەلدى. اۋىلعا اسار دەگەنىم وسى. تولىعىراق تومەندە ايتىلادى.

بوتاگوز، قوستاناي 2018-02-02 11:06:18

ورازالى مىرزا، قالاي ويلايسىز حالىقتىڭ پىكىرىمەن ساناسپاي كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى قالاي قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى، ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ناتيجە كورسەتپەگەن، كوررۋپتسيانى جەڭبەك تۇگەل، سول كۇرەستى جۇرگىزە الماعان، حالىقتىڭ سەنىمىن اقتاماعان، قاراپايىم حالىقتىڭ جالاقىسى مەن تۇرمىس-تىرشىلىگىنە بەت بۇرماعان بيلىك ءوز جەڭىلىسى مەن كەمشىلىن بىلە تۇرا، نەگە كەتپەيدى، قالاي ويلايسىز؟ سوندا ولاردىڭ قولدارىنان تۇك كەلمەسە دە، ءبارى ولگەنشە وتىرا بەرە مە، كۇنىمىز نە بولادى، قازاق جەرىنىڭ استى مەن ۇستىندەگى بايلىقتارىن جەكە بيزنەستەرىنە اينالدىرىپ العان جوق پا، سولار؟ ەل مەن جەر تاعدىرىنا بايلانىستى ۇرەي مەن قورقىنىش تا جوق ەمەس، سۇراق كوپ، بىراق وسى ساۋالدارىما سىزدەن جاۋاپ كۇتەمىن.

-سۇراقتارىڭىز وتە اۋقىمدى، كەيبىر جەرلەرىنە باسقا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلگەندە تولىعىراق ايتىلادى(سۇراقتار قايتالانىپ جاتىر). قىسقاشا ايتسام، ەلباسى بىلتىر جىلدىڭ باسىندا كونستيتۋتسيالىق رەفورمالارى، بيلىكتىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋ، پارلامەنتتىڭ ستاتۋسىن كوتەرۋ تۋرالى ءوز ۇسىنىس-تاپسىرمالارىن بەرگەن بولاتىن. ەكونوميكا جاعىنانا قاراساق،ءبىراز ىستەر جاسالىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە ۇكىمەتكە «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تەحنولوگيالىق باستاماسى» دەپ اتالاتىن ەلدى ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ جونىندەگى 2025 جىلعا دەيىنگى دامۋدىڭ ستراتەگيالىق جوسپارى ازىرلەنۋدە.

ال ساياساتقا كەلسەك، 2025 جىلعا دەيىنگى ساياسي رەفورما جاساۋدىڭ باعدارلاماسى كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل تۋرالى ەشقانداي ءسوز جوق. مەن ءبىراز جىل بۇرىن ەكونوميكا - ءبىرىنشى، ساياسات- ەكىنشى دەگەن ۇستانىمعا دۇرىس قارامايتىندىعىمدى ايتقام دا، جازعام دا. مەنىڭ ويىمشا، ساياسي رەفورما دا، ەكونوميكالىق رەفورما دا قاتار ءجۇرۋ كەرەك. سوندا عانا دەموكراتيالىق جۇيە قالىپتاسادى. بۇل تۋرالى ناقتى ۇسىنىستارىم «اباي جانە قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى» اتتى كىتابىمنىڭ ون ءبىرىنشى سوزىندە تولىققاندى جازىلعان. اشىق ساتىلىمدا كىتاپ دۇكەندەرىندە بار. بۇل جەردە، اسىرەسە، بىرپالاتالىق پارلامەنتكە ءوتۋ، اشىق، تازا سايلاۋ، كوپ پارتيالى پارلامەنت سياقتى ناقتى ۇسىنىستار بار. وسىنداي تۇبەگەيلى ساياسي رەفورما جاساعاندا عانا ءسىزدىڭ كوپتەگەن سۇراقتارىڭىزعا جاۋاپ تابىلادى.

امان 2018-02-02 12:37:07

كۇنى كەشە شىققان ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋ بويىنشا ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ شەشىمىمەن كوپتەگەن عالىمدار كەلىسپەيتىندىگىن ايتتى. ونىڭ سەبەبى نەدە؟ قازىرگى ءبىزدىڭ عىلىمنىڭ جاعدايى قالاي ءوزى؟

-Cەبەبىن توعجاننىڭ جاۋابىن بەرگەن كەزدە ايتتىم. شىندىعىندا ەگەمەندىك العالى عىلىمعا قيانات جاسالۋدا. عالىمدار ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ كەلەمىز. ونىڭ دالەلى، ەگەر عىلىمعا بەرگەن قارجىنىڭ كولەمى 1991 جىلى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ء(جىو) 0,68%-ىن قۇراسا، ال قازىر نەبارى 0,14%. ءوسۋدىڭ ورنىنا 4,25 ەسە كەمىگەن. بۇل عىلىمنىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەي مە؟ مۇندايدا ابايدىڭ مىنا سوزدەرىن كەلتىرمەسكە بولماس:

قايعى شىعار ىلىمنەن،

ىزا شىعىر بىلىمنەن.

قايعى مەن ىزا قىسقان سوڭ،

زار شىعادى تىلىمنەن.

نوگايبەك 2018-02-02 12:18:30

ورازالى مىرزا، قازاقستان عالىمدارى قازىر جاقسى جاعدايدا جۇمىس جاساپ جاتقان جوق. مەنشە عالىمدارعا پريوريتەت بەرىلۋى كەرەك. ول قانداي پريوريتەت بولۋى كەرەك؟

-عالىمداردىڭ سوڭعى ءۇمىتى كەشەگى بعم جاريالاعان ىرگەلى عىلىم گرانتتارىنا قاتىسۋىنان دا تۇك شىقپادى. مىڭداعان عالىمداردىڭ جوبالارىن وتكىزبەگەن بعم شەنەۋنىكتەرى، ننس ءوز بىلگەندەرىن ىستەپ، بالى تومەن بولسا دا بىرەڭ ساراڭ عالىمدارعا بەرىپ بۇكىل عىلىم سالاسىن كۇيزەلىسكە ۇشىراتىپ وتىر. بۇل مينيسترلىكتەگى ادىلەتسىزدىكتەردى، زاڭ بۇزۋشىلىقتى كوپتەگەن عالىمدار باق-قا  جازۋدا، جوعارى لاۋازىمدى بيلىككە، ۇكىمەت، پارلامەنت، باس پروكۋراتۋرا، سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگى جانە تاعى باسقالارعا   شاعىم ايتۋدا. بۇلاردىڭ ءبىرازى قازاقستان عالىمدار وداعىنا دا كەلىپ ءتۇستى، ولار ءتيىستى جەرىنە جىبەرىلدى دە. بىراق ودان ەشتەڭە شىعا قويماس؟ مىنە وسىلاي «قاسىساڭ قانىڭ شىعادى، قاسىماساڭ جانىڭ شىعادى»،-دەگەننىڭ جاعدايىندا عالىمدار كۇيزەلىستە وتىر.

شەتەلدە قالاي دەگەن سۇراق تۋادى. ءبىز دۇنيەجۇزىندەگى باسەكەلەستىگىمىزدى عىلىمعا بەرگەن قاراجاتپەن ەسەپتەسەك (شەتەلدە سولاي), كوپ ارتتا قالىپ وتىر ەكەنبىز. بىزدە عىلىمعا بولىنەتىن قارجى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا 20-25 ەسە از. ولاردا جالپى  ىشكى  ونىمگە  ء(جىو) شاققاندا 3-4%. كوپ ماقتانباي-اق، وسىدان-اق ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ تومەن ەكەندىگىن بىلۋگە بولادى. وسىنداي مۇشكىل جاعدايدا وتىرىپ، بىزدە قالايشا دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدەگى عالىمدار شىقپادى دەپ ايتا الامىز؟!

جالاقى جاعىنا كەلسەك 50-اق مىڭ الاتىن كىشى عىلىمي قىزمەتكەردى بىلاي قويعاندا، عىلىم دوكتورىنىڭ ايلىعىنىڭ ءوزى كومپانيا كۇزەتشىسىنىڭ ايلىعىڭداي-اق. ياعني كەيبىرى «ماردىمسىز جالاقىمەن ينەمەن قۇدىق قازعانداي ەتىپ بار ءومىرىن عىلىمعا ارناعانشا، كۇزەتشى بولىپ ىستەيىن، باسىمدى قاتىرماعانىم دۇرىس» دەپ جۇرگەندەر دە جەتكىلىكتى.

عىلىمعا قالاي سەرپىلىس بەرەمىز؟

مەملەكەت عىلىمعا سەرپىن بەرەتىن كانديداتتىق، دوكتورلىق قورعاۋلاردى، عىلىمي كەڭەستەردى جاۋىپ تاستادى. ال بۇل جۇيە بىزدەن باسقا تمد مەملەكەتتەرىندە ساقتالىپ قالدى. وعان بالاما رەتىندە اشىلعان ماگيستر مەن رھD ارقىلى عىلىمي ىزدەنىسپەن اينالىساتىن مامان دايىنداۋ ءىسى سىن كوتەرمەيدى، ساپاسى وتە تومەن. ەگەر شىنىن ايتساق، وسى كۇنگە دەيىن عىلىمدى ءالى دە بولسا كوككە كوتەرىپ كەلگەن بيلىك ەمەس، جەكە پاتريوت عالىمدار بار.

XXI عاسىردا عىلىم مەن جوعارى تەحنولوگيانىڭ ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، وسى سالادا مەملەكەتتىك ورگان قۇرعان ءجون (مەملەكەتتىك كوميتەت نەمەسە اگەنتتىك) جانە دە اقش- تاعىداي ۇلتتىق عىلىمي قور قاجەت. قازىر نە كوپ، اكادەميك كوپ; نە كوپ، اكادەميا كوپ. ولاردىڭ ەلگە بەرىپ وتىرعان پايداسى شامالى. وسىلاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ءبىر مەملەكەتتىك– قوعامدىق ۇلتتىق اكادەميا قۇرۋ كەرەك. عىلىمى تەرەڭ، ءبىلىمى قوعام تالابىنا ساي تۇرعان مەملەكەت تە جوعارى، اسقاق، بيىك دەڭگەيدە بولادى. دامىعان ەلدەردەگىدەي پرەزيدەنتتىڭ باسقارۋىمەن عىلىم مەن تەحنيكا جونىندەگى جوعارعى كونسۋلتاتيۆتى كەڭەس اشۋ قاجەت.

ول حالىقارالىق دەڭگەيدە باسەكەلەستىكتى كۇشەيتەدى. اسىرەسە عىلىمى، ءبىلىمى كۇشتى ۇلكەن ايماقتاردا كلاستەرلىك عىلىمي-يننوۆاتسيالىق ورتالىقتار اشۋدىڭ ماڭىزى زور.        حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جەكە عالىمداردىڭ عىلىمي مەكتەپتەرىن اشىپ، ولارعا جاعداي جاساۋ كەرەك. ويتكەنى مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ دۇرىس دامۋى ءۇشىن، كەم دەگەندە عىلىمعا ءجىو-ءنىڭ 1,5 پايىزىن ءبولىپ، ال ۇدەمەلى دامۋى ءۇشىن 3-4 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەك. حالىقارالىق دەڭگەيدە عالىمداردىڭ مەكتەپتەرىن اشىپ، جالاقىنى ەسەلەپ كوتەرۋ دە ءلازىم.

قايرا 2018-02-02 23:39:00

اسسالامۋالەيكۋم اعا! قازاق حالقىنىڭ بويىندا ءبىر ۇلتتىق تولىمسىزدىق كۇيى {ناتسيونالنايا نەپولنوتسەننوست} بار سياقتى كورىنەدى. عىلىم مەن ءبىلىم،ونەر مەن تەحنولوگيا ەۋروپالىقتار مەن جاپون،قىتاي جəنە تب دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ قانىمىزعا ءسىڭىپ قالعان ءتəرىزدى. ۇلتتىق رۋح پەن وزىق تەحنولوگيانى ۇشتاستىرۋدىڭ قانداي جولدارىن،امال تəسىلدەرىن ۇسىنار ەدىڭىز؟

-قايرات ءىنىم! ءبىز ءوزىمىزدى كەمىتۋدىڭ ءجونى جوق. اتا بابالارىمىز ساق، عۇن، تۇرىك قاعاناتى، حاندىقتار ۇلكەن يمپەريا بولعانىمىز الەمگە بەلگىلى. وكىنىشكە وراي سول يمپەريالىق امبيتسيامىزدى كورسەتە الماي كەلەمىز. بۇعان ءححى عاسىردا الەمدىك كريزيستەن شىعۋ جولىندا جاڭا مۇمكىندىك تۋىپ وتىر. ونىڭ سەبەبى مىنادا، اسا دامىعان مەملەكەتتەر G8 تەك بايۋدى ويلاپ ءبىز سياقتى دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەتتەردى ءار ءتۇرلى جولمەن قاناپ، رۋحانياتتان قول ءۇزىپ بارا جاتىر. مىنە ءبىز وسى جەردە ءوزىمىزدىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى قايتا جاڭعىرتۋىمىز كەرەك. قازىردە 200 ملن. استام حالقى بار جالپى تۇركى دۇنيەسىنە رۋحاني سەرپىلىس بەرەتىن جوبالار كەرەك. مەنىڭ ويىمشا رۋحانيات پەن ءححى عاسىردىڭ وزىق تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەن ەل العا كەتەدى. سول سەبەپتەن دە تۇركىستاندى رۋحاني جاڭعىرتۋ «ۇلى جىبەك جولىندا  "تۇركىستان ءوڭىرى" جاڭا رۋحاني-تەحنولوگيالىق كلاستەرىن قۇرۋ» جوباسىن، قارجى-ەكونوميكالىق ەسەبىمەن قوسا 5-6 جىل بۇرىن جاساپ، بيلىك جۇيەسىنە ۇسىنعان بولاتىنمىن....!

بەكتۋرگانوۆا ماكپال 2018-02-02 21:43:52

قايىرلى كەش، قۇرمەتتى ورازالى سابدەن مىرزا! ءسىزدى قازاق حالقىنا شىنايى جانى اشيتىن تۇلعا رەتىندە تانيمىن. سونىن ىشىندە قازاق جاستارىنىڭ بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايتىن قوعام قايراتكەرسىز. جاستار دەمەكشى، شەتەلدە جۇمىس بابىمەن نەمەسە باسقا دا سەبەپتەرمەن قالىپ قوياتىن جانە ءوزىنىڭ وتانىنا، تۋعان جەرىنە ورالعىسى كەلمەيتىن جاستار تۋرالى قانداي پىكىر ايتا الاسىز؟ نەلىكتەن قازىرگى جاستاردىڭ پاتريوتتىق سانا-سەزىمى تومەن؟ بۇنداي جاعدايلاردىڭ ورىن الۋىنا كىم كىنالى؟ جاستاردىڭ وتانىن ءسۇيۋىن جانە قۇرمەتتەۋىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي ءىس-شارالار قولدانۋ كەرەك؟ نازارىڭىزعا راحمەت!

-وسى سۇراقتار كوپتەن بەرى مەنىڭ دە كوكەيىمدە ءجۇر. ءسوزىم دايەكتى بولۋ ءۇشىن سىزگە ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. جازداعى دەمالىستا بەلگىلى ۋنيۆەرسيتەت پرورەكتورى جانە جۇبايىمەن داستارحانداس بولدىق. ۇل مەن قىزىم ەكەۋى دە امەريكادا دەدى. مەنىڭ قاشان قايتادى دەگەن سۇراعىما «قىزىمىز وقي تۇرسىن، سوندا 10 جىل ىستەگەن بالاما سەن قايت، ەلىڭە ورال، پاتريوتى بول، قىزمەت ەت» دەگەن سوزىمە بالام «پاپا، قازىرشە ەرتەرەك» دەپ، ءا دەگەندە قارسى بولىپ، كەيىن ءبىزدىڭ اناسى ەكەۋمىزدىڭ كوڭىلىمىزدى قيماي كەلىپ ەلىمىزدەگى ەڭ اتاقتى كومپانيالاردىڭ بىرىنە وتە جاۋاپتى قىزمەتتە ىستەدى. ايلىعى دا وتە جوعارى بولدى. 3 ايدان كەيىن بالامىز پاسپورتىن ستولعا قويىپ، مەنى قايتا اقش-قا قايتۋعا رۇقسات بەرىڭىزدەر نەمەسە مىنا جۇمىستا تۇرمەگە وتىرۋىم مۇمكىن دەدى. ءبىز ءلاجىمىز جوقتان رۇقسات ەتتىك، ول قايتا سول كومپانياسىنا ورالىپ 15 000$ ايلىعىمەن جۇمىس ىستەۋدە. ارينە بالامىزدى تۇسىنەمىز، قايتۋدىڭ ۋاقىتى كەلەر دەگەن ءسوزى كۇندە ەسىمىزدە.

ارينە بۇل مىسال ەمەس، ءبىزدىڭ شەتەلدە نەبىر مىقتى، بىلىكتى، ءبىلىمدى ازاماتتارىمىز كوپ. ولاردى كىنالاۋعا بولمايدى. نەگە سەن ەلىڭە كەلمەيسىڭ، پاتريوتى بولمايسىڭ، پايداڭ شەتەلگە تيۋدە ت.ب. بۇل سۇراقتى ءبىز وزىمىزگە قويۋىمىز كەرەك. شەشۋ جولدارىن ىزدەۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە وراي ءبىز 26 جىل ەگەمەندىگىمىزدە نارىق جۇيەسى دەپ، ءبىرىنشى ەكونوميكا دەپ يدەولوگياعا (تاربيە، مادەنيەت، عىلىم، ءبىلىم،ءدىن) ەرەكشە ءمان بەرمەدىك. جاستار ساياساتى دا ءتيىمدى بولمادى. قازىر اسىرەسە اۋىل جاستارىنىڭ جاعدايى قيىن، قالادا دا كورىپ ءجۇرمىز. قاراكوزدەرىمىزدىڭ كوبىسى بازار-وشاردىڭ اراسىندا ءجۇر. جاستاردىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن، مۇمكىندىگىنشە بارلىق جاعداي جاسايتىن، قازاقستانعا سالا ارالىق مەملەكەتتىك جاستار كوميتەتى نەمەسە اگەنتتىك كەرەك. قازىر ولاردىڭ تاعدىرى شاشىراپ، ءار مينيسترلىكتە، ۆەدومستۆا، اكىمشىلىكتە جۇيەسىزدەۋ بولۋدا. ءتۇبى قازاق ەلىن بيىككە كوتەرەتىن جاستارىمىز بيلىككە كەلەر.

نازگۋل 2018-02-02 21:31:07

اعىلشىن ءتىلىن 5 جىل شەت تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ شالا پۇشىق ارەڭ قاتەمەن سويلەيتىن اعىلشىن ءتىل مۇعالىمدەرى شىعاتىن، سوعان كاراعاندا ماتەماتيكا فيزيكا حيميا بيولوگيا (Science ) دەگەن ءپاندى ءبىر قىسقا كۋرسدەن اعىلشىنشا بىرنەشە ءسوز ۇيرەنگەن مۇعالىمدەر قالاي ۇيرەتپەك؟ سوندا، بالالاردىڭ ءبىلىم ساپاسى قالاي بولماق؟

-ويىڭىز وتە ورىندى. بۇل سالالاردى قازىر اعىلشىن تىلىنە ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق. اعىلشىن تىلىنە ءوتۋ جاپونياداعى سياقتى كەزەڭ-كەزەڭمەن بولۋ كەرەك. جاۋاپ بار.

تاكەن مولداقىنوۆ 2018-02-02 21:04:52

جالپى بىزدە - قازاقتا وسى زامان بيىگىنەن قاراعاندا كوزگە ىلىنەر عىلىم بار ما؟ كەشەگى قانىش، الكەي باستاعان دۇرمەكتى ايتپاي-اق قويالىق. وتكەن جىلعى مەملەكەتتىك ماراپاتپەن اتالىپ وتكەن جۇمىستارعا كوز قاراسىڭىز قالاي: وسى مەملەكەتتىك سىيلىقتى بارلىق سالا بويىنشا 5 جىلدا ءبىر بەرىپ وتىرساق حالىقتىڭ دا قارجىسىن ۇنەمدەر ەدىك، دامەلىلەر اراسىندا ىشتەي العا ۇمتىلۋ پايدا بولار ەدى. اكادەميالار - اتى بار، پرەزيدەنتى بار، بۋحگالتەرياسى بار، كەرەمەت عيماراتى بار، ءبىر-اق، زاتى جوق نەگە كوبەيىپ كەتتى؟ عالىمدار وداعى نەمەن اينالىسادى؟ ءسىز اكادەميگى بولىپ سانالاتىن مەكەمەلەردىڭ اتىنان ات ۇركۋى مۇمكىن، ال ەكونوميكاعا جاساعان ىكپالى قاي دەڭگەيدە؟

-ەگەمەندى ەلىمىزگە كەڭەستەر وداعىنان ۇلكەن مادەنيەتپەن قاتار، عىلىمي-تەحنيكالىق پوتەنتسيال ءوتتى. سول ۋاقىتتاعى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى دەڭگەيى  جاعىنان  كەڭەستەر  وداعىندا 3-ءشى ورىندا ەدى. قازاق سسر-نىڭ 29 عالىمى لەنيندىك جانە ستاليندىك، كەيىنىرەك مەملەكەتتىك سىيلىقتاردىڭ لاۋرەاتتارى بولدى، كوپتەگەن جاڭالىقتار اشتى. مۇنى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. كەڭەستىك جىلدار تۇسىندا حالىقارالىق جانە دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدەگى عالىمدار شىقتى. ولار: ق.ساتباەۆ، م.اۋەزوۆ، م.ايتقوجين، س.زيمانوۆ، د.ۆ.سوكولسكي، ءا.مارعۇلان، ا.ي.باراەۆ، گ.ن.ششەربا، ۋ.احمەتسافين، ءو.سۇلتانعازين، ءو.جولداسبەكوۆ، ت.ب.

مەملەكەتتىك سىيلىققا كەلەتىن بولساق، بۇل دا كەيىنگى جىلدارى بيلىك جۇيەسىنىڭ قۇزىرىنا كوشكەن. سول ۇمىتكەرلەردەن كىمدى وتكىزەمىز دەسە، سونى وتكىزەتىن زامان بولدى. جاسىرىن داۋىس دەگەنىمىز فيكتسيا. مىسالى وتكەندە ەكسپەرتتەردىڭ بەلگىلەگەن رەيتينگ بويىنشا الدا تۇرعان عىلىمي جۇمىستار وتپەي، رەيتينگى تومەن جۇمىستار ءوتىپ كەتتى. بۇل پارادوكس.  ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىڭىز ورىندى.

شىنىندا دا نە كوپ، اكادەميالار، اكادەميكتەر دە كوپ، شەتەلگە شىققاندا ۇيالاسىڭ. مەنىڭ ويىمشا، وسىلاردىڭ بارلىعىنىڭ باسىن قوسىپ، قازاقستاندا ءبىر مەملەكەتتىك – قوعامدىق اكادەميا قۇرۋ كەرەك. وسىنداي شەشىم بولسا، ءبىز دە قازاقستان عالىمدار وداعى قارسى ەمەسپىز. وسىندايدا كەشە عانا ومىردە وتكەن  اكادەميك س.زيمانوۆتىڭ ۇلكەن  جيىندا سويلەگەن ءسوزى ەسىمە تۇسەدى. «قازىر بىزدە ق.ساتپاەۆ قۇرعان اكادەميا جوق، تەك قانا ءجاي قوعامدىق ۇيىم. ونىڭ مەملەكەتىمىزگە بەرەر تيىمدىلىگى دە جوق ت.ب. دەگەن بولاتىن.

ءبىزدىڭ وداق اكادەميك دەگەن عىلىمي اتاق بەرمەيمىز، ونداي مانساپتاپ اۋلاقپىز. ءبىز ۇلكەنى بولسىن، كىشىسى بولسىن عالىمداردىڭ قۇقىعىن قورعايمىز. مىسالى كەشە مەملەكەتتىك گرانتتى ءبولۋ بويىنشا كەلەڭسىزدىكتەر بويىنشا ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ۇسىنىستاردى ءتيىستى جەرلەرگە جىبەردىك. لاتىن ءالىپبيى تۋرالى ءتىل ماماندارىنان جۇمىسشى توبىن قۇرىپ، ەكى اي بويى لاتىن ءالىپبيىنىڭ جاڭا جوباسىن جاساپ، ەلباسىنا، ۇكىمەت، پارلامەنت، باق-نا جىبەردىك. وعان قوسا قازاقستان تاعدىرىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن جەر، ءتىل، عىلىم، رۋحاني ماسەلەلەرىنە ءبىز قازاقستان عالىمدار وداعى ءار ۋاقىتتا ءوز ۇستانىمىمىزدى  كورسەتىپ كەلەمىز

جانار 2018-02-02 20:46:02

كەش جارىق! نەگە قر ۇكىمەتى مەن كومپانيالار قازاقتاننىڭ عالىمدارىنا سەنىمسىزدىكپەن قارايدى؟ سونىڭ كەسىرىنەن شەتەل عالىمدارىنىڭ بەرگەن ۇسىنىستارىنا قۇلاق تۇرەدى جəنە قانشا اقشا سۇراسا دا دايىن. وتاندىق عالىمداردىڭ ىشىندە مىقتى عالىمدار كوپ. بىراق سۇرانىس جوق. نە ىستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟

-شەتەلگە ەلىكتەپ، شەتەلگە جەم بولۋدى قويۋ كەرەك. مۇنى جوعارىدا ايتقانمىن. مەن ايتار ەدىم ءوز ەلىنىڭ عىلىمىن، عالىمدارىن قولداماعان بيلىك شەتەلگە باعىنىشتى،  دامىماي قالامىز. مۇنداي بيلىك ۇزاققا شابا المايدى. سول ءسىز ايتىپ وتىرعان حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مىقتى عالىمداردىڭ مەكتەبىن اشىپ، قوعامدىق قارجى بەرۋ كەرەك. مىسالى، ءستاليننىڭ ىزىمەن نەگە م.وتەلباەۆ، ا.جۇمادىلداەۆ، ب.مۇقاشەۆ، س.ادەكەنوۆتىڭ ت.ب.مەكتەپتەرىن اشپاسقا؟

كەشىرىڭىز، ايتپاسا ءسوز اتاسى ولەتى دەگەن، وسى جەردە ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. مەنىڭ جەتەكشىلىگىممەن جاسالعان «4-تىك سپيرالمەن مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى: مەملەكەت، عىلىم، بيزنەس جانە قوعامنىڭ قاجەتتىلىگى» اتتى الىمدىك دەڭگەيدەگى جوبام جاقسى بال (24) السا دا كەشە عانا مەملەكەتتىك گرانتقا وتكىزبەي تاستادى. ءدال وسى اتتا مگۋ –دە حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا جاسالعان مەنىڭ بايانداماما نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى سايمون كۋزنەتستىڭ التىن مەدالى بەرىلدى. مىنا سايتتان كورۋگە بولادى:  http://www.inform.kz/ru/kazahstanskiy-akademik-nagrazhden-v-moskve-zolotoy-medal-yu-laureata-nobelevskoy-premii-saymona-kuzneca_a3091946  مۇنى بۇكىل قازاقستان حالقى ەستىدى. ەندى مۇنىڭ اق-قاراسىن اش، دۇنيەجۇزىلىك جوبا ءبىزدىڭ بيلىككە كەرەگى جوق، بۇل عىلىمعا جاساعان قيانات دەپ كىمگە ايتا الامىن؟ بارلىعى بەلگىلى، سىزدەردە بىلەسىزدەر.  مەندە ازامات رەتىندە سىزدەرگە سۇراق بەرەيىن، مۇنداي سۇمدىقتىڭ شەشىمى قايدا؟

دانا ك 2018-02-02 18:10:50

سالەمەتسىز بە؟! قازىرگى وتاندىق عىلىمنىڭ دامۋىنا قاراپ، بولاشاقتا قانداي بولجام جاسايسىز؟ ونداعى جاس عالىمداردىڭ ونى قالاي بولماق؟ وتاندىق عىلىمنىڭ بولاشاعى بار ما؟ جاس عالىمداردىڭ ستاتۋسى قاشان كوتەرىلەدى جانە ول ءۇشىن مەملەكەت قانداي شارا قولدانۋى قاجەت؟ نازارىڭىزعا راحمەت!

ۇلى اباي ايتپاقشى بۇلاي كەتە بەرسەك، بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر.

كوك تۇمان الدىڭداعى كەلەر زامان،

ءۇمىتتى ساۋلە ەتىپ كوز كوپ قادالعان.

كوپ جىلدار، كوپ كۇندى ايداپ كەلە جاتىر،

سيپات تا، سۋرەت تە جوق، كوزىم تالعان.

ءوز ەلىنىڭ عىلىمىن، عالىمدارىن قولداماعان بيلىك شەتەلگە باعىنىشتى،  دامىماي قالامىز.

جاس عالىمداردى قولداۋ قورىن جاساپ، مەكتەبىن اشۋ كەرەك. وكىنىشكە وراي ءبىز 26 جىل ەگەمەندىگىمىزدە نارىق جۇيەسى دەپ، ءبىرىنشى ەكونوميكا دەپ يدەولوگياعا (تاربيە، مادەنيەت، عىلىم، ءبىلىم،ءدىن) ەرەكشە ءمان بەرمەدىك. جاستار ساياساتى دا ءتيىمدى بولمادى. قازىر اسىرەسە اۋىل جاستارىنىڭ جاعدايى قيىن، قالادا دا كورىپ ءجۇرمىز. قاراكوزدەرىمىزدىڭ كوبىسى بازار-وشاردىڭ اراسىندا ءجۇر. جاستاردىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن، مۇمكىندىگىنشە بارلىق جاعداي جاسايتىن، قازاقستانعا سالا ارالىق مەملەكەتتىك جاستار كوميتەتى نەمەسە اگەنتتىك كەرەك. قازىر ولاردىڭ تاعدىرى شاشىراپ، ءار مينيسترلىكتە، ۆەدومستۆا، اكىمشىلىكتە جۇيەسىزدەۋ بولۋدا. ءتۇبى قازاق ەلىن بيىككە كوتەرەتىن جاستارىمىز بيلىككە كەلەر.

امانتاي 2018-02-02 17:24:54

ورەكە، شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوسەگەسى كوگەرمەي، ءوز ەل، جەرىندە، تاۋەلسىز ەلىندە باسى بوساعادان وزا الماي وتىرعانىنا ءسىز بەن بىزدەر، دالىرەك ايتساق تەك قازاق ءوزى عانا كىنالى ەمەس پە؟ ءبىز نەگە وزبەكتەن دە، قىرعىزدان دا، كەڭەس بۇعاۋىنان بوساعان وزگە ەلدەردىڭ ءبارىنىڭ سوڭىندا قالدىق. نە جەتتى قازاققا؟ تەكتىلىكتەن جۇرداي، نامىسسىز، رۋحسىز، جىگەر، قايراتسىز، "ولگەن" قازاقتى تىرىلتەتىن جول بار ما؟ ءاربىر انا ءتىلىن بىلەتىن قازاق تەك مەملەكەتتىك تىلدە سويلەسە، ءتىپتى ورىسشا سويلەگەندەرگە دە مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ قايتارسا ءتىل ماسەلەسى وزىنەن-ءوزى شەشىلمەس پە ەدى؟ بۇل جەردە بيلىكتىڭ بەزبۇيرەكتىگى تۋرالى ايتپاي-اق قوياايىن. قارجى سالاسىن، اۆتو-كولىك سالاسىن تولىق مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋ كەرەك. مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ءسىزدىڭ ءۋاجىڭىز، ويىڭىز، پىكىر، ۇسىنىسىڭىز قالاي؟ ءبىز قازاقتار ءوز ەلىمىزدە وسىلاي قورلانىپ، كوش سوڭىندا قىڭسىلاعان كۇشىك سياتى قاشاگعى جۇرە بەرمەكپىز؟ بۇل ءبىرىنشى سۇراعىم. ەكىنشى ، شەت ەلدەردە تۇراتىن ارمانى قازاقستانعا جەتۋ بولىپ، ەلدەن ءبىر جاقسى حابار كۇتىپ وتىرعان، بىراق وزدىگىنەن كوشىپ كەلە المايتىن، جاعداي-شاماسى جوق، كەدەيلەنگەن، كوپ بالالى مىڭداعان وتباسى، قارا ورمانداي قازاق بار. قازاقتىڭ شىنايى جان اشىرى قازاق عانا. ەلىمىز ازات، جەرىمىز ۇلان عايىر بولا تۇرا نەگە شەتتەگى قارا كوز باۋىرلارىمىزدى كوشىرىپ الۋدان باس تارتىپ وتىرمىز. شەتتەگى 5 ملن-نىڭ ار جاق بەرى جاعىنداعى قازاقتىڭ ەلگە ورالۋعا ىنتالىلارىن كوشىرىپ الۋعا قازاقستاننىڭ الەۋەتى جەتەدى. وكىنىشكە وراي كوش نەگىزىنەن توقتاتىلدى. ۇكىمەتتىڭ بۇگىنگى كوشى-قون تۇعىسىنداعى ۇستانىمى « كوڭىلى قالماسىن، كويلەگى توزباسىن دەگەن» شىلبىر قاشاعان، الدامشى ساياسات عانا. بۇل قازاقستان جالپى قازاقي قوعامنان باس تارتىپ وتىرعاندىعىن بىلدىرمەي مە؟

-مەنىڭ ويىمشا، ارينە، ەڭ الدىمەن ءاربىر ادام ءوز انا ءتىلىن جاقسى ءبىلۋى كەرەك. ءتىل – ۇلتتىڭ جانى. ال ەكىنشى الەمدىك نارىق ەكونوميكاسىنىڭ ءتىلى – اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ قاجەت. ءۇشىنشى ─ كومپيۋتەر، ينتەرنەت ءتىلى، باعدارلاما جاساۋ ءتىلى. تىلدەردى يگەرۋ ارقىلى قوعامدى ىزگىلەندىرۋ جولىنا اياق باسقانىمىز ءجون. ەگەمەندىگىمىزدى العالى 26 جىل بولسا دا، مەملەكەتتىك ءتىل ءوز مارتەبەسىنە يە بولا الماي كەلەدى. ول ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل «قازاق ءتىلى» تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلداۋ قاجەت. ونداي زاڭ تەك بىزدە عانا جوق. مۇنى حالىقارالىق دەڭگەي تارازىسىنا سالىپ قاراساڭىز، “قانداي ەلمىز؟” دەگەن سۇراق تۋماي ما؟ مۇندايدا «قازاق ءتىلىن وزىمىزدەن، قازاقتان قورعاۋ كەرەك» دەگەن ءسوز سۇرانىپ تۇرعان جوق پا؟ كەزىندە م.شاحانوۆ، س.عابباسوۆ، ا.وسمان، د.كوشىم باستاعان ءبىر توپ ءتىل جاناشىرلارى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ» جوباسىن جاساپ، ەلباسىنا جىبەرگەن بولاتىنبىز (2011 ج). مادەنيەت مينيسترلىگىنەن ايتەۋىر ءبىر جاۋاپ رەتىندە قاعاز كەلدى. ەڭ باستىسى – قازاق حالقىنىڭ بىرلىگىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى ءوز تۇعىرىنا قوندىرۋ قاجەت. ويتكەنى انا ءسۇتى بوي، انا ءتىلى وي وسىرەدى. بۇل كوپتىلدىلىك بەلەڭ العان بۇگىنگى تاڭدا بالا الدىمەن انا تىلىندە ءبىلىم الۋى  كەرەك  دەگەن ۇستانىمدى كۇشەيتۋدى بىلدىرەدى. قازىر ءۇش ءتىل ءبىلۋىمىز كەرەك، كوپ ءتىل ءبىلۋىمىز كەرەك دەپ ۇرانداۋدامىز. بۇل ارقىلى جەكەلەگەن ادامدار وسكەنىمەن، ۇلت وسپەيتىنى بەلگىلى. سوندىقتان باستاۋىش سىنىپتا اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرتۋدى دوعارىپ، قازاق ءتىلىن - تاريحىن، مادەنيەتىن، اباي ءتىلىن، جۇيەلى تۇردە مەڭگەرتۋ قاجەت. ارى قاراي جاپوندار سياقتى 11 جاستان-اق باسقا تىلدەردى يگەرسەكتە جەتەر. سوندا عانا اباي تىلىمەن، مادەني- تاريحىمىزبەن رۋحتانعان جاس قازاقتى شەتەلدىڭ يدەولوگياسىنا قىزىقتىرا المايسىن. ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىزدا وسىندا. انا ءتىلى ار ءۇشىن، تىرشىلىك ءۇشىن قاجەت. ال تۇرعان ەلىڭنىڭ، ياعني مەملەكەتتىڭ ءتىلى بىرلىك ءۇشىن كەرەك.

شەتەل قازاقتارىنىڭ بولاشاق تاعدىرىنا الاڭداعانىڭىزعا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. بۇل ماسەلەلەر كەشە عانا استاناداعى ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتار قۇرىلتايىندا ايتىلدى. مەندە قاتىسىپ، شەتەلدەن كەلگەن ءبىراز قانداستارىمىزبەن سويلەستىم. ارينە كەلەم دەگەن قانداستارىمىزدىڭ اتا جۇرتىنا كەلگەنى دۇرىس. بۇل تۋرالى پارلامەنتتىك تىڭداۋ جاساپ، زاڭ قابىلداۋ كەرەك، ەسىك ءار ۋاقىتتا اشىق بولۋ كەرەك. بىراق مەنىڭ ويىمشا ءسىز ايتپاقشى 5 ملن.قازاقتىڭ بارلىعىن كوشىرىپ الىپ كەلۋ شارتتى ەمەس. مىسالى ارميان حالقىنىڭ شەتەلدەگى دياسپوراسى سول شەتەلدە بيزنەسىن جاساپ وتىرىپ، ەلىنە كومەكتەسۋدە. ءبىزدىڭ ۇكىمەت شەتەلدەگى قازاقتارعا ءبىلىم، عىلىم، بيزنەستى ىستەۋگە جانە ونى قازاقستانعا ترانسفەرت جاساۋىنا تىكەلەي كومەكتەسۋى كەرەك. كەرەك بولسا بىرگە جوبالار جاساۋى كەرەك. وكىنىشكە وراي ولاي بولماي تۇر.

نايمانبەك (سينگاپور جاقتان) 2018-02-02 17:04:32

راحمەت سىزگە. سۇراعىم: مىنا قازىرگى زامانداعى عىلىم دەگەن نارسەگە قالاي سەنەسىز ءارى قالاي قارايسىز؟ ول سەنىمدى نارسەمە ءوزى، الدە ءبىر الدامشى ما؟ قازىرگى زامانداعى ادامزات سەنگەن مىنا عىلىم دەپ اتىن قويىپ العان نارسە تۇبىندە سولاردى قۇردىمعا الىپ بارا جاتقان جوقپا؟ ادامزات سول عىلىم دەگەنىنە سۇيەنىپ جاساعان وزىق وت-نۇر قارۋلارى ازامتتى ءبىر-ءبىرىن قىرعىنداپ جوق ەتۋدىڭ الدىندا عانا تۇرعان جوقپا، تەك ءبىر شايتاننىڭ كەلىپ ولاردىڭ عىلىممەن جاساعان وت قارۋلارىنا سىرىڭككە تۇتاتۋىن عانا كۇتىپ تۇرعانداي سەزىلمەيمە سىزگە؟ ەگەر وسىعان كەلىسسەڭىز قازاقستاندا عىلىمدى دامىتۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ راحمەت. نايمانبەك (سينگاپور جاقتان).

-بۇل ويىڭىزعا كەلىسپەيمىن. ءسىز سينگاپۋردا تۇرىپ، ونىڭ دامىعانىن كورىپ، قالاي بۇلاي ايتا الاسىز؟ عىلىم دەگەنىمىز ەكى جاعى دا وتكىر قانجار. عىلىم وركەنيەتتى جاسايدى دا، ال باسقا نيەتكە پايدالانساڭ وركەنيەتتى جويادى دا. بىزدە دە ءسىز سياقتىلار بار. جاقىندا ءبىزدىڭ بيلىك جۇيەسىندەگى لاۋازىمدى ءبىر ازامات ايتىپتى: «بىزگە عىلىمنىڭ نە كەرەگى بار، شەتەلدەن ترانسفەرت ارقىلى الا سالايىق»،-دەپ. وعان دا، سىزگە دە بەرەتىن جاۋابىمدى قايتالايمىن. ءوز ەلىنىڭ عىلىمىن، عالىمدارىن قولداماعان بيلىك شەتەلگە باعىنىشتى،  دامىماي قالامىز.

اۋىلىم 2018-02-02 16:19:53

سالەمەتسىزدەرمە، كوكەي تەستى ماسەلە اۋىلدى كوتەرۋ، وزىمنەن باستايىن مەن اۋىلىڭ بالاسىمىن، نەلىكتەن مەن اۋىلدا قالمادىم ويتكەنى مەن اۋىلدا بىرىنشىدەن جۇمىس جوق ەكەنىن بىلەمىن، ەكىنشىدەن قانشا جۇمىس جاقسى جاساسامدا 50 - 70 مىڭ تەڭگە الاتىنىمدى تاعى بىلەمىن، مەملەكەت تاراپىنان اۋىلدى كوتەرەمىز دەگەن باعدارلامما قانداي باعىتتا جۇمىس جاساپ جاتقاننىن بىلمەدىم، جاقسى سۋارمال، ەگىندىك جەرلەر ارەندا عا بەرىلگەن نەمەسە مەنشىكتە. قالادان 40 قادام شىققان ادام بىردەن اق تۇسىنەدى حالىقتىن جاعدايى قالاي ەكەنىن، مەكتەپتەردە ءبىلىمدى ۇستازدار تاپشى، جاقسى ماماندار جەتىسپەيدى، بيلىكتەگىلەرگە ەشقانداي سەنىم جوق، نەلىكتەن ەكەنىن ءوزىڭىز دە جاقسى تۇسىنەسىز. اۋىلدىڭ جاعدايىن اۋىل ادامى عانا بىلەدى، اۋىلدان شىققاندار عانا كىشىگىرىم كومەك كورسەتىپ ءجۇر.

-وسى سۇراعىڭا تولىعىراق جاۋاپ بەرەيىن. ءبارىمىز دە اۋىلدان شىقتىق قوي. «قازاقتىڭ جامانشىلىققا ءۇيىر بولا بەرەتۇعىنىنىڭ ءبىر سەبەبى – جۇمىسىنىڭ جوقتىعى»،-دەيدى اباي. ەگەر ەگىن سالسا، ساۋداعا سالىنسا، قولى تيەر مە ەدى?

قازىرگى اۋىلدىڭ جاعدايىن قىسقاشا ايتساق، جۇمىسسىزدىق كوپ. ستاتيستيكا جۇرگىزۋ ءۇشىن مەن اۋدانداردى، وڭتۇستىك وبلىستاردى ارالاپ، بۇعان كوز جەتكىزدىم. ەگەر اۋىلدا جۇمىسپەن قامتىلعان مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر، اكىمشىلىك جانە شارۋا قوجالىقتارى قىزمەتكەرلەرىن الىپ تاستاساق، جۇمىسسىزدىق سانى شىعا كەلەدى. كوبىنەسە اۋىل جاستارى جۇمىسسىز. جازدا 2-3 اي قالاعا بارىپ، ءار جەردە ىستەيدى، كۇزدە قايتىپ كەلىپ جۇمىسسىز وتىرادى. ولاردىڭ بۇدان سوڭ جامان جولعا تۇسپەيتىنىنە كىم كەپىل؟ قىزداردىڭ تاعدىرى ودان دا قيىن، ايتۋعا دا ۇيالاسىڭ، جۇرەگىڭ اۋىرادى. كەيىنگى كەزدە قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا باراتىن جەرى، باساتىن تاۋى بولماعاندىقتان ناركومانيا، ۇرلىق، مال ۇرلاۋ، بۇزاقىلىق، سۋيتسيد كوبەيىپ بارادى.  جۇمىسسىزدىقتىڭ  سالدارىنان كەيبىر جاستارىمىز شەت ەلدە ءدىني ەكسترەميزم، تەرروريزم، كاميكادزە، جيھادقا بارۋ جولىنا تۇسۋدە. وسىنىڭ بارلىعى جۇمىسسىزدىقتىڭ سالدارى ەمەس پە؟

اۋىلدى قالاي دامىتامىز؟

اۋىلدا 45%، ياعني 8 ملن-نان استام حالقىمىز تۇرادى، ونىڭ كوبى ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەر. «اۋىلىنا قاراپ ازاماتىن تانى»،-دەيدى قازاق. اۋىلعا بارا قالساق، ۇيالامىز.  ۇساق  شارۋا قوجالىقتارىنا قولداعى كوپتەگەن جەكە جەر تەلىمدەرىن يگەرۋگە جاڭا تەحنيكا، تەحنولوگيا جەتىسپەيدى. ولار ءىرى شارۋاشىلىقتارمەن باسەكەگە تۇسە المايدى، ونىمدەرى وتپەيدى، وتسە دە ارزان باعاعا سۇرايدى. سوندىقتان ۇساق شارۋا قوجالىقتارىن بىرىكتىرىپ، اۋىلشارۋاشىلىعىن كووپەراتسيالاۋ قاجەت جانە ول ءۇشىن «كووپەراتسيا تۋرالى» زاڭدى تەزىرەك ىسكە اسىرۋ كەرەك. ءار اۋداندا ءبىر نەمەسە ەكى تەحنيكالىق سەرۆيس ورتالىقتارىن قۇرۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعىن جاڭاشا ۇجىمداستىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداۋدا. ال ونىڭ نەگىزى – كووپەراتسيا. بۇل جەردە تىكەلەي مەملەكەتتىك قولداۋ قاجەت. سول قۇرعان كووپەراتسيادا، ورتالىقتاردا ۇكىمەتتىڭ ۇلەسى 20- 30%-عا دەيىن بولۋى مۇمكىن. ەڭ باستىسى – اۋىلشارۋاشىلىعى وندىرىسىنە سۋبسيديالار مەن ارزان نەسيەلەردىڭ كوپتەپ ءبولىنۋىن، ولاردىڭ جەرگىلىكتى جەرگە جەتۋىن قاداعالاۋ كەرەك. سوندا عانا ينۆەستيتسيا ءتيىستى جەرگە سالىنادى، جۇمىس ورنى كوبەيىپ، اۋىل سەرپىلىس الاتىن بولادى.

اۋىلدا تۇتىنۋ كووپەراتسيالارىن قۇرا وتىرىپ، قوسىمشا ينۆەستيتسيا تارتۋ، تاۋار ءوندىرۋ، وڭدەۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋ قاجەت. بۇعان اقش، كانادا، ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ تاجىريبەلەرى دالەل بولا الادى. وزىق شەتەل  مەملەكەتتەرىندەگىدەي،  بىزدە دە «ءبىلىمدى  تەحنولوگيالىق  اۋىلدار  كەرەك».  ونى  «جا-  ڭا اۋىل» دەپ تە اتاۋعا بولادى. ولاردى ءبىز شورتاندىدا، الماتى ماڭىنداعى كيز بەن كنيتج اگروقالاشىقتارىندا، ت.ب جەرلەردە قۇرۋىمىزعا بولادى. مىسالى، سينگاپۋر ەلىنىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەر وندىرىسىندەگى زاماناۋي تەحنولوگيا- لارعا نەگىزدەلگەن 10 عىلىمي-وندىرىستىك پاركىن قۇرۋ باعدارلا- ماسىن پايدالانۋعا بولادى. وندا ءارتۇرلى باعىتتاعى شامامەن 500 فەرما سىيىستىرۋدى كوزدەگەن 1,7 مىڭ گا جەر بولىنگەن. «جاڭا حولدينگتەر قۇرۋ».

ەگەر وسىلاي ەسەپسىز پايدالانا بەرسەك، 40-50 جىلدان كەيىن مۇناي-گاز قازبا بايلىقتارى بىتەدى. ءبىز ۇرپاققا نە قالدىرامىز؟ اقش-تىڭ مۇناي، گاز، ت.ب قازبا- بايلىقتارىن زەرتتەي وتىرىپ، بولاشاعىن ويلاعاندىقتان ولاردى شەتەلدەن ساتىپ الۋدا. ال ءبىزدىڭ ۇكىمەت نەگە وسى جاعىن ويلامايدى؟ سوندا ءبىزدىڭ نەمەرەلەرىمىز: «سىزدەر وركەنيەتكە نە جاسادىڭىزدار دەپ سۇراق قويماي ما»؟ جالپى ءبىزدىڭ نەگىزگى

«برەندىمىز» مۇناي-گاز ەمەس (مۇمكىن ولار شەنەۋنىكتەردىكى شىعار), ول – عاسىرلاردان بەرى كەلە جاتقان اتاكاسىپ ─ مال مەن ەگىن ونىمدەرى. قالاي ايتساڭىز دا ءبىزدى شەتەل اگرارلى مەملەكەت دەپ تۇسىنەدى. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ باسىندا اۋىل- شارۋاشىلىعى تابىسىنىڭ كولەمى، جالپى ىشكى ونىمگە ء(جىو) شاققاندا، 27-29%-عا دەيىن باراتىن، ال قازىر بار بولعانى 5%. 20%-عا دەيىن وسىرگەن جاعدايدا الدەقايدا ءتيىمدى بولار ەدى.

قازىر  بىزدە  ازىق-تۇلىك،  ەت   پەن   ءسۇتتىڭ   شامامەن   40%- ى شەتتەن كەلەدى. كەرىسىنشە، ءبىز ساتۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟ قازاقستان وسىنشا بايلىعىمەن اتاكاسىبىمىز – مالمەن ەلىمىزدى قامتاماسىز ەتە الماسا، بولاشاعىمىز قانداي بولماق؟ سول سەبەپتەن قازاقستاندا «مال ونىمدەرى» جانە «استىق» حولدينگتەرىن قۇرۋدى مەملەكەت قولعا الۋى كەرەك. تەز ارادا دۇنيەجۇزىندە الدىڭعى ورىن الۋعا بار كۇشتى جۇمساپ، اۋىلدى دا جوعالتىپ الماۋدىڭ امالدارىن ىزدەگەن ءجون. ءبىزدىڭ ەل مال ونىمدەرىن دامىتۋدىڭ جولىن بىلەدى. كەزىندە تۇرار رىسقۇلوۆ رسفسر سوۆناركومى توراعاسىنىڭ 11 جىل بويى ورىنباسارى بولىپ تۇرعانىندا، ستالينگە: «جولداس ستالين، ەت-ۆاليۋتا. مال ونىمدەرىن دايىنداپ، ەۋروپاعا ەت ساتىپ، ودان تۇسكەن قاراجاتقا وندىرىستە ىستەيتىن مامان-ينجەنەر دايارلايىق» دەگەن. وسى ءسوزدىڭ ءمانى قازىر دە ماڭىزدى. كەڭەستەر وداعى تۇسىندا قازاقستان سىرتقا 300 مىڭ توننادان استام جوعارى ساپالى مال ونىمدەرىن شىعارعانىن ەسكەرسەك، بۇگىننەن باستاپ مال شارۋاشىلىعىن جانداندىرۋدى جولعا قويۋ قاجەت، ەرتەڭ كەش بولادى.

ءالى دە بولسا ءبىز دۇنيەجۇزىندە اۋىلشارۋاشىلىق  ءونىم- دەرى ارقىلى باسەكەگە تۇسە الامىز. سەبەبى الەمدە الداعى 30 جىلدا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمىنە 2 ەسەدەن كوپ سۇرانىس تۋادى، ال سۋ تاپشىلىعى 50-60%-عا دەيىن وسەدى. وسى مۇمكىندىكتەردى پايدالانعان دۇرىس.

تورە 2018-02-02 16:15:03

ورازالى سابدەن مىرزا، مەنىڭ ويىمشا ەرتەرەكتە قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋگە ءبىزدىڭ شەشەلەرىمىز، نەگىزىنەن بايبىشەلەر ەمەس، توقال - شەشەلەرىمىزدىڭ قوسقان ۇلەسىن ەشىم جوققا شىعارا المايدى. وعان مىسال جەتەرلىك. سول ءۇشىن قازىرگى قازاق، ءبىزدىڭ بۇرىنعى توقال-انالارىمىزعا قارىزدار. سوندىقتان ولارعا العىسىمىز شەكسىز. توقال بولۋ قورلىق ەمەس! قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن قازىر نە ىستەۋ كەرەك دەگەن وتكىر ماسەلە الدىمىزدى تۇر. مىنا مەنىڭ پىكىر - سۇراعىم وعاشتاۋ بولسادا ايتايىن. 1. توقال الۋدى زاڭداستىرۋ كەرەك. ەكىنشى، 4-5 بالا تۋعان انالارعا تەگىن پاتەر بەرۋ كەرەك جانە ولارعا كوپ بالالى انا رەتىندە كوپتەگەن جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلۋى قاجەت دەپ ويلايمىن. وسىعان قالاي قارايسىز؟ مارقۇم يماندى بولعىر! مەنىڭ شەشەم قىزداعا "باس-باسىڭا باي جوق!", دەپ قالجىڭداۋشى ەدى. سول قالجىڭ دۇرىس سياقتى ... "كارى" قىزداردىڭ سانى جىلدان-جىلعا قارقىندى وسۋدە. راحمەت!

-مۇنداي دەليكاتنىي سۇراققا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك كەرەك. ول زامان باسقا زامان، كازىرگى زامان باسقا. توقال دەگەن ماسەلەگە ءوز باسىم قارسىمىن. ال قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋگە ات سالىسامىن. ءبىز قازبا بايلىعى جاعىنان الەمدەگى ەڭ باي ەلدەردىڭ ءبىرىمىز. نەگە كەدەي تۇرۋىمىز كەرەك؟ بار بولعانى 18 ملن.حالىقپەن مۇنداي قىرۋار بايلىقتى ۇستاپ تۇرۋ قيىن. وكىنىشكە وراي سولاي بولىپ تا جاتىر. سوندىقتان ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن باسىمدىلىعى حالىق سانىن كوبەيتۋ كەرەك. ول ءۇشىن جاڭا ومىرگە كەلگەن بالاعا رەسەي مەن بەلورۋسسياداعى سياقتى 10 000$ (3 000 000 تەڭگە) بەرۋ كەرەك. نەگە وسىنى حالقىن جاقسى كورەتىن ءبىزدىڭ بيلىك جاسامايدى. اقشانى قايدان الاتىنىن مەن اق ايتىپ بەرەيىن. كوپ بالالى جانۇياعا پاتەر بەرۋ جاعىن جەرگىلىكتى اكىمدەر شەشۋ كەرەك، پارلامەنتتە زاڭ قابىلداسا دۇرىس بولار ەدى.

(جالعاسى بار)

رەداكتسيادان: ينتەرنەت-كونفەرەنتسياعا ساۋال جولداۋ ەرتەڭ اياقتالادى. ەندى تەك سپيكەر ورازالى مىرزانىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاتىستى ءوز وي-پىكىرلەرىڭىزدى بىلدىرۋلەرىڭىزگە بولادى.  

Abai.kz