وتكەن جولى، پارلامەنتتەگى «اقجول» پارتياسىنىڭ فراكتسياسى وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپ، دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. ول بىلاي: بۇگىندە ۇكىمەتتىڭ موينىنا مىنگەسىپ وتىرعان سانى بار، ساپاسى جوق شەنەۋنىكتەردى مەيلىنشە قىسقارتۋ ماسەلەسى. اسىرەسە، كەيبىر قىزمەتى مەن قۇزىرەتى جەكە كومپانيالارعا بەرىلگەن مينيسترلىكتەگى اتقامىنەرلەردى مەملەكەت قازىناسىنان اسىراعاندى ازايتۋ كەرەك دەپتى. ءجون-اق. سويتسەك، ءمۇيىزى قاراعايداي ۆەدومستۆالاردىڭ بىرقاتار وكىلەتتىگى جەكە مەكەمەلەرگە بەرىلسە دە، الگىلەر بيۋدجەتتىڭ موينىندا وتىرعان كورىنەدى.

وسىعان وراي ءبىز ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ مىرزامەن سويلەسىپ، وسى ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارىن سۇراپ بىلدىك.

-ازات مىرزا، ءسىز، دالىرەك ايتساق، ءسىز جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان «اقجول» پارتياسىنىڭ فراكتسياسى  وتكەن جولى پارلامەنتتە وتە ءبىر وزەكتى ماسەلەنى كوتەردى. ول -  مىناۋ قارا قۇمىرىسقاداي قۇجىناعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سانىن قىسقارتۋ ماسەلەسى. سول ءىستىڭ  جايى قازىر قالاي بولىپ جاتىر؟

-راس، ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سانىن ەكى ەسەگە قىسقارتۋ كەرەك دەپ ماسەلە كوتەردىك. سەبەبى، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى الەمنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنەن تاجىربيە الۋ كەرەك دەپ ءجيى ايتادى. ەندەشە دامىعان مەملەكەتتەردەگى قالىپتاسقان نورمانى ءبىز دە وزىمىزگە ەنگىزۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

-ازەكە، جالپى وسى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سان  مولشەرىن، جۇمىسىن رەتتەپ وتىراتىن ارنايى كوميتەت بار ەمەس پە؟ وزگە ەلدەرمەن سالىستىرۋ بار ما؟

-ارينە بار. «Governmentat a Glance» دەيتىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ارنايى ستاتيستيكاسى بار. وعان سايكەس، قازاقستانداعى جۇمىس ىستەيتىن حالىقتىڭ جالپى سانىنداعى شەنەۋنىكتەردىڭ ۇلەسى 21 پايىزدى قۇراپ وتىر. سالىستىرۋ دەدىڭىز، سالىستىرۋ ءۇشىن ايتايىن، اقش پەن گەرمانيادا بۇل كورسەتكىش 14, اۆستريادا 10, قىتايدا 9, جاپونيادا 8, وڭتۇستىك كورەيادا 6,5 پايىزدى عانا قۇرايدى.

-بۇل دەگەنىڭىز، بىزدەگى ءار بەسىنشى ادام شەنەۋنىك دەگەنگە الىپ كەلەدى عوي.

-دۇرىس ايتاسىز، جوعارىداعى ستاتيستيكاعا قاراساق، ەلىمىزدەگى ءار بەسىنشى ادام مەملەكەتتىك قىزمەتكەر نەمەسە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا ىستەيتىن ادام. بۇل نەنى كورسەتىپ وتىر؟.. بۇل قازاقستان ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى  وندىرىسپەن اينالىسپايدى، بيۋدجەتتەن جالاقى الىپ، سودان پايداسىن تاۋىپ وتىر دەگەن ءسوز. ال ءوندىرىس جالپى بيزنەستىڭ موينىندا. ودان قالعانى جەكە كاسىپكەر نەمەسە وندىرىستە ىستەيتىن ادامدار. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ مەملەكەتتىك ەكونوميكاعا اينالىپ كەتكەنىن كورسەتەدى. دەمەك، ءبىز قايتادان مونوپوليزمگە ورالىپ وتىرمىز.

ەلباسىمىزدىڭ ءوزى ۇلت جوسپارى دەگەن باعدارلاماسىنىڭ 97-قادامىندا ناقتىلاپ ايتتى. مەملەكەتكە ءتان ەمەس فۋنكتسيالاردى باسەكەلى ورتاعا جانە ءوزىن-ءوزى رەتتەيتىن ۇيىمدارعا بەرۋ كەرەك دەپ ايتتى. ياعني ءوزىن-ءوزى باسقاراتىن ۇيىمدارعا، بيزنەس قاۋىمداستىققا بەرۋ كەرەك.

دۇرىسى وسى، ءبىز سونىڭ ارقاسىندا كومپاكتى، جيناقى، سانى از ۇكىمەتكە جەتە الامىز. ءتىپتى، 2014 جىلى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن كاسىپكەرلىكتى رەتتەيتىن تۇجىرىمداما شىقتى.سول تۇجىرىمدامانىڭ 5-بولىمدە وسى ءبىز ايتىپ وتىرعان مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ فۋنكتسيالارى ءوزىن-ءوزى باسقاراتىن مەكەمەلەرگە بەرىلگەننەن كەيىن، شەنەۋنىكتەردىڭ سانى 10 پايىزعا قىسقارۋى كەرەك دەپ جوسپار قويدى. ياعني ۇكىمەت ءبىزسىز دە ونى قابىلداعان. تەك ىسكە اسىرماي وتىر.

شىنىن ايتساق،10 پايىز ەمەس، ودان دا كوپ، ەكى ەسە قىسقارتۋعا بولاتىن ەدى عوي.

-2010 جىلى پرەزيدەنت جارلىق ازىرلەپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سانىن قىسقارتۋ جايى ءسوز بولعان ەدى. ول كەزدە شاتاسپاسام، 25 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىستان بوساتىلادى دەپ كۇتىلگەن. ودان كەيىن 2016 جىلى دا وسى ماسەلە قايتا ءسوز بولدى. 2016 جىلى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ تۇرعان ادىلبەك جاقسىبەكوۆ قىسقارتۋ جايلى ايتتى. وسىلايشا ارا-تۇرا ايتىلىپ تۇراتىر، بىراق ەشبىرى اياعىن جەتپەيتىن ماسەلە عوي بۇل.  قايسىبىر جىلى قازاقستاندا 90 مىڭ شەنەۋنىك بار دەپ ەسەپتەلگەن ەدى...

-قازىر بۇل كورسەتكىش ايتارلىقتاي وسكەن. ەلباسىمىز وسىدان 5 جىل بۇرىن مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەردىڭ سانىن قىسقارتۋ جايلى ايتتى. «بۇكىل الەمدە شەنەۋنىكتەردىڭ سانى قىسقارىپ جاتىر. ال بىزدە 90 مىڭنان 95 مىڭعا دەيىن ءوستىپ وتىر» دەپ سىندى ءسوزىن ايتقان. سودان بەرى بەس جىل ءوتتى. قازىر ولاردىڭ سانى 100 مىڭنان اسىپ جىعىلدى.

-بۇعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى ۇستاپ وتىرۋعا بولىنەتىن بيۋدجەت قارجىسىن قوسا ەسەپتەۋ كەرەك شىعار... ويتكەنى قاراپايىم جۇمىسشى، مۇعالىم، دارىگەرمەن سالىستىرعاندا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى ەكى-ءۇش ەسەگە كوپ قوي. ءتىپتى، استانا جاقتاعى اق جاعالىلاردىڭ ايلىق تابىستارى ايدى اسپانعا ءبىر اق شىعارادى...

-وتە دۇرىس ايتىپ وتىرسىز، جاڭاعى مەمقىزمەتكەردىڭ سانى وسسە جارايدى دەر ەدىك. ەندى سول شەنەۋنىكتەرگە جۇمسالاتىن بيۋدجەتتىك شىعىن بار عوي. ولاردىڭ ءۇي-جايى، مىنەتىن كولىگى، ىشەتىن تاماعى، ءىس-ساپار شىعىنى، جاتاتىن قوناق ۇيلەرى ت.ب.  ەگەر بۇرىندارى قازاقستانداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ كەرەك-جاراعىنا قازىنادان بولىنەتىن قاراجات كولەمى  630 ميلليارد بولسا، قازىر 1 تريلليون 300 ميللياردقا كوبەيدى. ياعني، ەكى ەسەگە شىعىندالىپ وتىرمىز.

پارلامەنتكە قانشاما زاڭ جوبالارى ءتۇسىپ وتىر. مەملەكەتتىك ورگانداعى شەنەۋنىكتەر ءوز مىندەتتەرىن «اتامەكەن» ۇلتتىق پالاتاسىنا، باسقا دا ءوزىن ءوزى باسقارۋ ورىندارىنا بىرتە-بىرتە بەرىپ جاتىر. ال بىراق، سونىمەن بىرگە بيۋدجەتتە قىسقارعان جوق. نە قىزمەتكەرلەردىڭ سانى دا قىسقارعان جوق. سەبەبى، ءبىر مەمقىزمەتكەردىڭ بىرنەشە مىندەتى بار.

ءتىپتى، ۇكىمەتتىڭ بىزگە بەرگەن رەسمي جاۋابىندا:  «ءبىز ولاردى قىسقارتا المايمىز، سەبەبى ول شەنەۋنىكتەردىڭ باسقا دا مىندەتتەرى بار» دەپ اشىق ايتىپ وتىر.

-تۇيىندەسەك...

-تۇيىندەسەك، ءبىزدىڭ ماقساتىمىز تەك شەنەۋنىكتەردى قىسقارتۋ عانا ەمەس، وعان بولىنەتىن مەملەكەت قارجىسىن ۇنەمدەۋ. ءاربىر شەنەۋنىككە جىلى كابينەت كەرەك، وعان حاتشى كەرەك، وعان شوپىر كەرەك قىمبات كولىك كەرەك. بايقاپ وتىرسىز عوي، ولار ەلىمىزدە شىعارىلاتىن  اۆتوموبيل مىنبەيدى عوي. وعان يمپورت كولىك كەرەك ت.ب. جارايدى، كاسىپكەر سەكىلدى ءوز ەڭبەگىمەن تاپسا، ءسوز جوق.  ول مەملەكەتتىڭ اقشاسى.

انىعىندا بۇل اقشانى الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ادامداردىڭ قالتاسىنان الىپ وتىر عوي. سوندىقتان، ءبىزدىڭ ماقساتىمىز شەنەۋنىكتىڭ سانىن عانا ەمەس، ولارعا جۇمسالاتىن شىعىن سانىن دا قىسقارتۋ.

ول اقشانى باسقا جاققا دا پايدالانۋعا بولادى. مىسالى قازىر قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى وتە وزەكتى. نەمەسە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ازاماتتارعا كومەك رەتىندە پايدالانىلۋى كەرەك. ول اقشا مۇعالىمدەردىڭ، دارىگەرلەردىڭ جالاقىلارىنا جۇمسالسىن. ول بيزنەسكە كورسەتىلەتىن ءتۇرلى كومەكتىڭ ەسەبىنە جۇمسالسىن. جۇمسايتىن جەر جەتەرلىك.

پىكىرلەسكەن نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz