شولپان، قيناما!

– سەن، سەنبە، سەن مەيلى.،

مەنىڭ بازارعا بارعىم كەلمەيدى.

بازاردان نە كورەم!

– قازاقتى كورەم،

قازاقتى كورىپ، ازاپتى كورەم;

دوربا سۇيرەتكەندەر دە قازاعىم.

اربا سۇيرەتكەندەر دە قازاعىم.

قۇلاپ جاتقاندار دا قازاعىم.

جىلاپ جاتقاندار دا قازاعىم.

سۇراپ جاتقاندار دا قازاعىم...

قازاعىم، قازاعىم، قازاعىم، – ازابىم! بۇل اقىن تەمىرحان مەدەتبەكتىڭ ولەڭى. ءسوزىمىزدىڭ ەپيلوگى رەتىندە ءدال وسى ولەڭدى الۋىمىڭىزدىڭ سەبەبى بار. بۇگىن بازارداعى جۇرتتىڭ جايىن اڭگىمەلەيمىز. اربا سۇيرەتكەن قازاقتىڭ، دوربا سۇيرەتكەن قازاقتىڭ جايىن ءسوز ەتەمىز.

"التىن وردا"

ايدىك شاھاردىڭ انەۋ ءبىر شەتىندە "التىن وردا" دەيتىن امبەباپ بازار بار. كۇندەلىكتى قاربالاس تىرشىلىك. ءبىز ءوزى قىزۋ ساۋدا، قۇجىناعان حالىقتىڭ ءنوپىر ورتاسىندا ءجۇرىپ، كوپ نارسەنى بايقاماي بەرمەيمىز. ءبىر ساتكە اينالاڭىزعا زەر سالىپ قاراساڭىز، سول ءبىر بازاردا تالاي تاعدىرلاردىڭ جۇرگەنىنە كۋاگەر بولاسىز... بۇگىن ءبىز نەسىبەسىن قارا ساۋدادان تاۋىپ جۇرگەن كەيىپكەرلەرىمىزدى سويلەتتىك.

بازارگۇل اجەنىڭ باسىنداعى جاعداي

- مەنىڭ ەسىمىم بازارگۇل. جاسىم 70-تە. ءبىز قازاقستانعا وسىدان 12 جىل بۇرىن قاراقالپاقستاننان كوشىپ كەلگەنبىز. العاش كەلە سالعان كەزدە ۇشقوڭىردان ارى ساياجايدان مەملەكەت بەرگەن اقشامەن جەر الىپ، ورنالاستىق. قازىر سول جەردەگى ۇيدە جولداسىم مەن ۇلىم جانە كەلىنىم، ەكى نەمەرەم بولىپ تۇرۋدامىز.

شالىم كولىك اپاتىنا ءتۇسىپ، مۇگەدەك بولىپ قالعان. 5 جىل اۋرۋحانا توسەگىندە جاتىپ، قازىر ۇيدە. ءبىر ۇلىم بار. ەكى نەمەرەم بار. نەمەرەلەرىم ءالى كىشكەنتاي، مەكتەپتە وقيدى. بىرەۋى 11 سىنىپتى اياقتاپ، جۇمىس ىستەيدى. ءوزىمنىڭ تۋعان ۇلىم 2 سىنىپتا قولىنان ايىرىلىپ مۇگەدەك بولىپ قالعان. مۇگەدەك بولعانىنا قاراماستان ۇيلەنىپ، بالا-شاعالى بولدى. كەلىنىم  شامالعانداعى پوەزد بەكەتىنىڭ جانىندا ورنالاسقان اسحانادا جۇمىس جاسايدى. ءۇش كۇندە ءبىر رەت بارىپ وتىرادى.  ايىنا الاتىن اقشاسى 20 مىڭ تەڭگە.  قازىرگى قىمباتشىلىق ۋاقىتتا 20 مىڭ تەڭگە دەگەنىمىز اقشا ما؟!

مەن شالىمنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىر جاعدايدان سوڭ، 25 جىلداي شوشقا فەرماسىندا ىستەدىم. ول كەزدە ءالى قاراقالپاقستاندا تۇراتىن ەدىك. مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ مامام قايتىس بولىپ، وقۋدى جالعاستىراتىن مۇمكىندىك بولمادى. سول ءۇشىن دە وسىنداي ءتۇرلى جۇمىستار ىستەپ، زەينەتكەرلىككە شىقتىم. ءومىر بويى قارا جۇمىس ىستەپ، مىنە، زەينەتكەرلىكتەن  سوڭ دا ءالى جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. ءبارى بالا-شاعانىڭ قامى عوي. ۇيدەگى ەكى مۇگەدەك جان بولعاندىقتان دا الاتىن زەينەتاقى مەن كەلىننىڭ الاتىن از عانا ايلىعى ەشتەنەگە جەتپەيدى.

مەن كورگەن قيىندىقتى قازىرگى جاستار كورمەسىن. ءوزىمنىڭ باۋىرىم اۋىراتىندىقتان دا ءدارى ساتىپ الامىن. ونىڭ وزىنە ءبىراز قارجى كەتەدى. ءبىز تۇراتىن جەردە اۋرۋحانا بولماعاندىقتان مەملەكەتتەن تەگىن ءدارى الا المادىق.  نەمەرەم ۇيلەنىپ، 300 مىڭ تەڭگەدەي قارىز العان ەدىم. قازىر سول قارىزدى قايتارىپ جاتىرمىن.

تاڭەرتەڭ مارشرۋتپەن جالعىز ءوزىم كەلەمىن. قىستىڭ قاتتى ايازدارى بولماسا، كۇندەلىكتى  وسى جەردەمىن. وسىنداي تاعامدار، كارتوچكا، بۇرىش سياقتى تاماق ىستەۋگە اناۋ-مىناۋ نارسەلەر جينايمىن. ونى مىنانداي قورابقا سالىپ، ۇيگە اكەتىپ وتىرامىن.  وسىنداي ىستەر مەنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىم.

مەن سياقتى وسىنداي زاتتار تەرەتىندەر كوپ.  جاڭا عانا ءبىر اجەڭ دارەتحاناعا كىرىپ كەتتى. ولاردا كۇندەلىكتى وسى جەرگە كەلىپ، ءدال مەندەي تاماقتار تەرىپ الامىز.  ولاردان دا سۇحبات الساڭ بولادى. بارلىعى دا بۇل جەردە ەرىككەننەن جۇرگەن جوق. امالسىزدان، كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىك قامىن جاساپ جۇرگەندەر.

ءتۇيىن. بازاركۇل اجە سۇحبات بارىسىندا بىزدەن قاشقاقتاپ، ءوزىنىڭ وسىنداي جاعدايعا تۇسكەنىنە ۇيالاتىنىن ايتتى. "بالالارىم ۇرىسادى عوي، سەندەر بارىنە جەتكىزىپ جۇرمەڭدەر" دەپ اراسىندا سويلەۋدەن باس تارتقانى تاعى راس. بىراق، قازىرگى قوعامنىڭ، قاراپايىم حالىقتىڭ باسىندا بار جاعداي، بۇل. "التىن وردا" بازارىندا جۇرگەن بازاركۇل اجە سەكىلدى قارت اجەلەر مەن اتالار از ەمەس. قارتايعان شاعىندا قوقىس اقتارىپ، قالدىق تەرىپ، كۇن كەشىپ جۇرگەنىدى كىم قالادى دەيسىڭ...

"التىن وردانى"  بەينە ءبىر  الماتىداعى توعىز جولدىڭ تورابى دەرسىز. كىم كەلىپ، كىم كەتپەيدى بۇل ماڭايعا؟! بۇل بازاردىڭ تاۋارى ءارى ارزان، ءارى ءتيىمدى بولعاندىقتان، قاراقۇرىم حالىقتىڭ قاراسى كوپ.

ءبىزدىڭ كەلەسى كەيىپكەرىمىز دە وسى جەردە ساۋدا ساتىپ، بالا-شاعاسىن اسىرىپ وتىرعان انا. ءسۇت ساتاتىن حاديشا دەسە بازارداعى جۇرت بىردەن تانيدى.

ءسۇت ساتۋشى حاديشا جوعارعى ءبىلىمدى مامان

-مەنىڭ ەسىمىم - حاديشا تورەعاليەۆنا. 1976 جىلى قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسىندا دۇنيەگە كەلگەم.   مەن ورالمانمىن. وتباسىلىق  جاعدايىما بايلانىستى 2011 جىلى جامبىل وبلىسى، مەركە اۋدانىنا كوشىپ كەلدىم. نەگىزگى ماماندىعىم - مۇعالىم. قاراقالپاقستاندا پەداگوگيكالىق  ينستيتۋتتا قاراقالپاق ءتىلى جانە ادەبيەتى قوسىمشا اعىلشىن ءتىلى مۇعالىمى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم العانمىن. جوعارى ءبىلىمىم بار.

كوشىپ كەلە سالا بازارعا بارىپ سوندا جۇمىس ىستەدىم. گۇلجاھان دەگەن قۇداعيىم بار ەدى، ساۋداداعى ۇستازىم. سوعان ەرىپ، "التىن وردا" بازارىنا كەلىپ، قىمىز، قۇرت ساتتىم. ارالاپ، مانەرلەر تۇرىپ: "قۇرت، ماي، قىمىز الامىز"-دەپ تۇرىپ ايعايلاپ ءجۇرۋشى ەدىك.  ءتۇرلى قيىندىق پەن قىزىعى قاتار كەلگەن جۇمىستىڭ جەمىسىن قازىر جەپ وتىرمىز.

باسىندا ساۋدانىڭ ءتىلىن بىلمەي، بازارعا كەلسەم بولدى باسىم اۋىراتىن ەدى. ساۋدانىڭ وزىندىك زاڭدارىنا ۇيرەنىسە الماعاندىقتان دا 2 جىلداي شاي ساتۋمەن اينالىستىم. 40-50 تەرموس شايدى كۇندەلىكتى دايىنداپ، ساتۋ دا جەڭىل جۇمىس ەمەس. كەيدە جىلاپ تا الاتىن ەدىم. بىراق، بارىنە شىدامدىلىقپەن قارادىم.

قىزىم  1998 جىلى ومىرگە كەلگەن، قازىر مەنىڭ بالا كەزگى دارىگەر بولامىن دەگەن ارمانىمدى ورىنداپ، مەديتسينالىق ينستيتۋتتا وقىپ جاتىر.  بار قاجىرلى ەڭبەگىم، وسى بالالارىمدى ءوسىرۋ، ازامات ەتىپ، ەل قاتارلى بولعىزۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر عوي. ەڭ باستىسى، ۇيدە سالىپ الدىق. بارلىعى دا ءبىر اللانىڭ ارقاسىندا دەپ ويلايمىن.

ءتۇرلى كليەنتتەر كەلەدى. اركىمنىڭ مىنەزى ءارتۇرلى بولادى عوي. بارىنشا دەگەندەرىن جاساپ، الداماۋعا تىرىسامىز. كۇلىپ قارسى الىپ، كۇلىپ شىعارىپ سالىپ. كەي كەزدەرى "قىمىزعا سۋ قوستىڭ با" دەپ تە كۇمان ءبىلدىرىپ جاتادى. ونداي نارسەلەرگە دە كوز جۇما قارايمىن.  وسى ءسۇت ونىمدەرىنە كەلگەلى 10 جىلداي بولدى. بۇل جەردى جالعا الامىز. ءسۇت ونىمدەرىن مەركەدەن، شىمكەنتتەن اكەلىپ وتىرادى.

العاش كەلگەندە ءتۇرلى قيىندىقتتار بولدى. 60-70 تەرموس جۋىپ، تۇنىمەن قايناتىپ، دايىندايتىن ەدىك. ءۇي سۋىق، ءبىر بولمەلى پاتەردە استىمىزدان سىز  ءوتىپ، كۇن كەشكەن كەزدەرىمىز دە بولدى.

ءبىر كەزدەرى بۇل جەردە بومبا جارىلادى دەگەن جالعان حابار تۇسكەن ەدى. ول كەزدە ءالى باسپانالى بولماعان ەدىم.  سوندىقتان دا اقشامدى سومكەمە سالىپ الىپ جۇرگەن ەدىم. سول كۇنى جيناپ جۇرگەن 5-6 مىڭ دوللار اقشامدى سومكەمە سالىپ قويىپ، ەسىم  شىعىپ تۇرعان كەزدە ءبىر تاۋار الىپ تۇرعان اجەمە ۇستاتا سالعان ەكەنمىن. ءبارىمىز ۋ-شۋ كەتىپ، جان-جاققا قاشىپ جاتىرمىز. ءبىر كەزدە سىرتقا شىعىپ، ەسىكتەردى جاۋىپ جۇرگەن كەزىمىزدە الگى اجەنى كوزىم شالدى. سىرتتا مەنىڭ سومكەمدى قۇشاقتاپ وتىر. ىشىندە نە بار ەكەنىنەن حابار جوق اجەمنەن الگى سومكەنى باس سالىپ جۇگىرىپ العانىم ەسىمدە.

ءتۇيىن.

الماتى اكىمى باۋىرجان بايبەك قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى 2 ميلليونعا جەتكەنىن ايتقان ەدى. الماتى قازاقستانداعى ەڭ ءىرى مەگاپوليس سانالاتىندىقتان، ايدىك شاھارعا كەلۋشىلەردىڭ سانى دا وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر كوپ. قسزي جۇرگىزگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، الماتىنىڭ 70 پايىز حالقى وزگە قالالاردان كەلگەندەر ەكەن. ولاردىڭ 50,7 پايىزى ىشكى ميگرانتتار.

ءبىز بۇگىن سول ەڭبەك ميگرانتتارى كوپ شوعىرلانعان "التىن وردا" بازارىنا باردىق. بىلەسىز بە، مۇندا ءار ءتۇرلى ادام بار. ارقايسىسىنىڭ تاعدىرى ارقيلى ورىلگەن. ءبىر قىزىعى "التىن ورداداعى" ساۋداگەرلەردىڭ 70 پايىزى جوعارى ءبىلىمدى مامان. ءبىرى ماتەماتيك، ءبىرى حيميك، ءبىرى دارىگەر. بۇل جوعارى وقۋ ورىندارى دايىنداعان ديپلومدى ماماندار ءوز سالاسى بويىنشا جۇمىس تابا الماعاندىقتان، بازارعا كەلىپ ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعانى تاعى راس. بۇگىن ءبىز بازاردىڭ باس كەيىپكەرلەرىن سويلەتتىك. ولار ءوز تاعدىرلارى جايلى وزدەرى ايتىپ بەردى.

ءسوزىمىزدى تۇيىندەدىك. ءتۇيىندى مىنا ءبىر بەينەجازبامەن اياقتاعاندى ءجون كوردىك. بۇل دا بازاردا جۇرگەن ءبىر قازاقتىڭ بۇگىنگى كۇيى. ەسكەرتۋ! بۇل بەينە جازبا ءسال ەرتەرەكتە تۇسىرىلگەن.

كوگەرشىن تىلەگەن

فوتوعا تۇسىرگەن: اسەل بەيسەمباەۆا

Abai.kz