باتىس پەن رەسەيدىڭ اراسى الشاقتاعان ۇستىنە الشاقتاي ءتۇستى. بۇعان سەبەپ – رەسەي باس بارلاۋ باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى تىڭشىسى، پولكوۆنيك سەرگەي سكريپالدىڭ ۋلانۋى بولدى.

ناۋرىزدىڭ 4-ءى كۇنى بريتانيانىڭ سولسبەري قالاسىندا ەكس-بارلاۋشى سەرگەي سكريپال مەن ونىڭ قىزىنا جۇيكەنى زاقىمدايتىن ۋ  بەرىلگەن. حيميالىق قارۋدىڭ زاردابى سول ماڭايدا جۇرگەن تاعى 19 ادامعا ءتيدى. لوندون بۇل قاستاندىقتىڭ ارتىندا رەسەيدىڭ تۇرعانىن ايتىپ، ايىپ تاقتى. كورولدىك ونسىز دا ەل-جۇرتقا سۇيكىمى كەتكەن كرەملدىڭ 23 ديپلوماتىن ەلدەن قۋاتىنىن ايتتى. ولار رەسەي ەلشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ەدى. سوماداي باستارى سوپايىپ، سۇمىرەيگەن كۇيى ەلدەرىنە قايتىپ جاتقان رەسەي ەلشىلىگىنىڭ ديپلوماتتارىن اقتاپ الۋعا كرەمل قاۋقارسىز ەكەنىن كورسەتتى. جوق، وتكەن جولى عانا كوزجاسام سايلاۋدا كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ، قايتادان پرەزيدەنت بولعان پۋتين، بريتانيا تاققان ايىپتى مويىندامايتىنىن اشىق ايتتى. ءيا، ول وندايدى ەشقاشان مويىندامايدى. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2015 جىلدىڭ اقپانىندا كرەمل قاقپاسىنىڭ قاق الدىندا ءوزىنىڭ باستى وپپونەنتى بوريس نەمتسوۆتى اتىپ ولتىرگەندە دە «ەستىمەدىم، كورمەدىم» دەگەن پۋتين عوي ول. ۋكرايناعا اسكەر كىرگىزبەدىم دەپ ءمىز باقپاعان بەتپاق قوي ول. بۇ جولى دا سازارىپ وتىر. دەگەنمەن، رەسەي حيميالىق قارۋ قولداندى دەگەن ناقتى ايىپتى برياتانيا بيلىگى تاققانى تاعى راس.

ەندى اڭگىمەنىڭ وزەگىنە كوشەيىن، وسى سكريپالگە جاسالعان قاستاندىقتان كەيىن ەۋرووداق ەلدەرى رەسەيگە سانكتسيانى كۇشەيتتى. اۋەلى، بريتانيا باستاپ رەسەي ەلشىلىگىندەگى ديپلوماتتاردى ەلدەن قۋا باستادى. ەندى سولاردى رەت-رەتىمەن تىزىمدەيىك:

اقش

اقش – 60 ورىس ساياساتكەرىن دەپورتتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ولاردىڭ ىشىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا جۇمىس جاسايتىن 12 ادام بار. تالاپ بويىنشا كرەمل كادرلارى 1 اپتانىڭ ىشىندە تۇيىنشەكتەرىن ءتۇيىپ، ارتىنىپ-تارتىنىپ، بوقشالارىن ارقالاعان كۇيى ەلدەرىنە كەتۋى كەرەك. وعان قوسا سيەتلدەگى رەسەيدىڭ باس كونسۋلدىعى جابىلاتىن بولدى.

كانادا

كانادا بيلىگى دە بريتانياداعى بولعان جايدان كەيىن ساقتىق شاراسى رەتىندە ورىس ەلشىلىگىندەگى 4 ساياساتكەردى ەلدەن شىعارۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. «ءبىز رەسەيدىڭ 7 ساياساتكەرىنە قاتىستى ءىس قوزعايمىز. سونىڭ ىشىندە 4 ديپلوماتتى ەلدەن شىعارامىز. ولار وزدەرىنىڭ ەلشىلىكتەگى قىزمەتىن پايدالانا وتىرىپ، تىڭشىلىق جاساعانى انىقتالدى». بۇل كانادا ۇكىمەتىنىڭ رەسمي سايتىنداعى اقپار.

ەۋرووداق

ەۋرووداقتىڭ 14 ەلى دە كرەمل شيپوندارىن شەكارا اسىرىپ جىبەرۋ تۋرالى شەشىمگە كەلدى. ەۋروكەڭەستىڭ توراعاسى دونالد تۋسك تۆيتتەرىندە بىلاي دەپ جازدى: «الداعى ۋاقىتتا تاعى باسقا دا شارالار قابىلدانۋى مۇمكىن». ورىس ەلشىلەرى مەن ەلشىلىكتەگى قىزمەتكەرلەرىن ەلدەن قۋ تۋرالى شەشىمدى ناقتى قابىلداعان ەلدەر: گەرمانيا، لاتۆيا، چەحيا، نيدەرلاندى،  پولشا، يتاليا، ەستونيا، دانيا مەن فرانتسيا جانە ت.ب. ءتىزىم مىنە:

اقش – 60 ادام، بريتانيا – 23 ادام، ۋكراينا – 13 ادام، گەرمانيا، پولشا، فرانتسيا مەن كانادا - 4 ادامنان، ليتۆا مەن چەحيا – 3 ادامنان، نيدەرلاندى، دانيا، البانيا، يسپانيا مەن يتاليا – 2 ادامنان، لاتۆيا، ەستونيا، حورۆاتيا، رۋمىنيا، ۆەنگريا، فينليانديا، شۆەتسيا مەن نورۆەگيا – 1 ادامنان دەپورتاتسيالايتىن بولىپ كەلىستى. ۇزىن-ىرعاسى 22 مەملەكەتتەن 136 ورىس ساياساتكەرى قۋالاندى.

ارينە، دۋماداعى دەپۋتاتتار دۇرلىگىپ جاتىر. دۇرلىكپەي قايتسىن، جەر الەمگە سۇيكىمى كەتكەن جوق پا... راس، رەسەي ءوزىن ەۋروپالىق مەملەكەت ساناعانىمەن، شىن مانىندە ەۋروپالىق وركەنيەتكە جاتقان ەمەس. سەبەبى تاعى تۇسىنىكتى.

ءبىز كەيدە رەسەيدىڭ ساياساتىن، كرەملدى بيلەپ-توستەپ وتىرعان ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ساياساتىن سىناعاندا – ستالين جولىن جالعاۋشى، جوعىن جوقتاۋشى، قابىر باسىنداعى شىراقشى دەيمىز. پۋتين ورىس ۇلتشىلدىعىن اسپەتتەدى. سونىڭ ءبىر كورىنىسى – قازىر رەسەيدە ۋلتراناتسيستەر توبىرى پايدا بولعان. ولار توڭمويىن، ديالوگتى دەبات دەپ تۇسىنەتىن، كەلىسىمگە كەرباققان، جاڭالىققا جانى قاس توبىر. پۋتين يدەولوگياسى تاربيەلەپ وسىرگەن توبىر. مىنە، سول توبىردىڭ توپباسىلارى دۋمادا وتىر. جاي وتىرعان جوق، وزگە جۇرتقا وكتەم سويلەپ، وكپەسى ىسىگەنشە وجەڭدەيتىن ولار جاڭاعى شپيونداردى قۋعان ەلدەردى قارعاپ-سىلەپ وتىر.

وركەنيەتتى ەلدەر قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرداي، ديپلومات كەبىن كيگەن كگب تىڭشىلارىن تىرقىراتىپ قۋىپ جاتىر. بۇل ءبىرىنشى رەت ەمەس. 1986 جىلى اقش پرەزيدەنتى رونالد رەيگەن رەسەيلىك 80 ديپلوماتتى ەلىنە قايتارعان. ارادا 15 جىل وتكەندە، 2001 جىلى جورج بۋش 50 ورىس ديپلوماتىن تىڭشىلىق جاسادى دەپ ايىتادى. 2016 جىل. اقش تاعى 35 رەسەيلىك ساياساتكەردى تىڭشىلىق جاساعانى ءۇشىن ەلدەن قۋىپ شىقتى.

پۋتين تىزگىنىندەگى قازىرگى رەسەي مىنە وسىنداي حالدە. ول از دەسەڭىز، ەكونوميكالىق سانكتسيانىڭ توپەسىنەن ەكونوميكاسى تالتىرەكتەپ بارىپ تىزەرلەپ قالعانى تاعى راس. بىراق، ونى سەزەر ورىس جوق. سەبەبى، ەرتەلى-كەش اقپاراتتىق يدەولوگيا ەلدىڭ ەسىن ۋلاپ جاتىر. وزدەرىنە تەڭ جوق بۇل ءدۇنيادا. سوعان سەنەدى تاعى. سەنبەيتىندەرى سەندەلىپ كەتكەن باياعىدا-اق. ال شىن مانىندە قازىرگى رەسەي جار باسىنداعى جىرتىق لاشىق سەكىلدى. قاتتى داۋىل تۇرسا الگى لاشىقتىڭ دال-دۇلى شىعارى انىق. جوعارىدا بايقاعانىمىزداي، سول داۋىلدىڭ ۇشقىنى بايقالا باستاعانى سياقتى. ال مۇندايدا پۋتيندىك رەسەيدىڭ قاۋقارسىز ءحالىن جاسىرۋ ءۇشىن اينالاسىنا ايبار شەگەتىن ەسكى جىنى بار.

تاريحقا ۇڭىلسەڭىز پاتشالىق رەسەيدەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن بيلىك باسىنا ۇردا جىق، توعىشار توپ يەلىك ەتۋدە. كەڭەس كۇيرەگەن سوڭ بار ايبارىنىن ايرىلعان رەسەي بارشا الەمگە جاۋىعۋمەن كۇن كەشۋدە. قولدارىنداعى قارۋلارىن قوقاڭداتىپ، دوق كورسەتۋ ارقىلى جان-جاعىن ۇيرەيگە بولەگەندى جەڭىس دەپ تۇسىنەتىن توعىشارلىعى تاعى بار.

انىعى، رەسەيدىڭ كەز كەلگەن سالاسى الدەقاشان توقىراعان. شىن مانىندە، تەك تمد ەلدەرى عانا سەسكەنەتىنى بولماسا، ەۋروپانىڭ ولارعا تۇكىرگەنى بار. بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەر الدەقاشان رەسەيلىك فوبيادان قۇتىلعان.  «رەسەيدىڭ جەرى قانشالىق ۇلكەن بولسا، سورى سونشالىق قالىڭ» دەگەن ءسوز بار ەدى. سول ءدوپ باسىپ ايتىلعان.

تاقىرىپتىڭ وزەگىنە قايتا ورالايىق. جوعارىدا ەۋرووداقتىڭ 22 ەلى، سونىڭ ىشىندە اقش پەن كانادا ءوز ەلدەرىندەگى ورىس تىڭشىلارىن قۋىپ جاتىر دەدىك. ال ءسىز سول تىڭشىلاردىڭ ءبىزدىڭ ەلدە جوعىنا سەنەسىز بە؟

ءسوز ءتۇيىنى. كوزى قاراۋىتقاننىڭ قاسىنا ءۇيىر بولماۋ كەرەك، كەسىرى تيەدى...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz