بىلتىرعى ەلباسىمەن بولعان تىكەلەي ەفير كەزىندە تارازدىق اتا-انانىڭ شىرىلى بۇكىل قازاقستاندى ۇرەيلەندىرگەن بولاتىن. سودان بەرى وبلىسىمىزدا جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنا بايلانىستى بىرنەشە ىلكىمدى ىستەر جۇرگىزىلىپ، ءتىپتى، وبلىس پروكۋرورى مەن ىشكى ىستەر دەپار­تامەنتىنىڭ باسشىلارى دا اۋىسقان ەدى. بىراق، قانشا جەردەن جۇمىس جۇيەلەنگەنىمەن، تارازدا «تەنتەك» كوبەيىپ بارا جاتقانى شىندىق.

بىلتىرعى ەلباسىمەن بولعان تىكەلەي ەفير كەزىندە تارازدىق اتا-انانىڭ شىرىلى بۇكىل قازاقستاندى ۇرەيلەندىرگەن بولاتىن. سودان بەرى وبلىسىمىزدا جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنا بايلانىستى بىرنەشە ىلكىمدى ىستەر جۇرگىزىلىپ، ءتىپتى، وبلىس پروكۋرورى مەن ىشكى ىستەر دەپار­تامەنتىنىڭ باسشىلارى دا اۋىسقان ەدى. بىراق، قانشا جەردەن جۇمىس جۇيەلەنگەنىمەن، تارازدا «تەنتەك» كوبەيىپ بارا جاتقانى شىندىق.

وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، 2009 جىلى وبلىستا جاسوسپىرىمدەر قولىمەن جاسالعان 186 قىلمىس تىركەلسە، 2010 جىلى بۇل كورسەتكىش 5,1 پايىزعا وسە تۇسكەن. ءبىر وكىنىشتىسى، جالپى، كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەر جاساعان قىلمىستىڭ 91-ءى (48,9 پايىزىن) وقۋشىلار تاراپىنان بولعان. قىلمىستىق وقيعالاردىڭ 116-سى تاراز قالاسىندا تىركەلسە، 70 قىلمىس اۋدانداردا ورىن العان. بالالار جاساعان قىل­مىستىڭ تۇرلەرى دە سان الۋان. ماسەلەن، ولاردىڭ قاتارىندا ۇرلىق جاساۋشىلار ەڭ كوپ تىركەلگەن بولسا، قاراقشىلىق شابۋىل جاساۋ، دەنەگە اۋىر جاراقات سالۋ، قارۋدى زاڭسىز ساقتاۋ سىندى قىلمىستارعا بارعاندار دا كوپ. ەڭ سوراقاسى، ولاردىڭ اراسىندا 3 كىسى ءولتىرۋ، 3 زورلىق جاساۋ سىندى ادامدىق قاسيەتتەن كەتكەن ەڭ اۋىر قىلمىس تۇرلەرى دە كەزدەسىپ وتىر. بۇل مالىمەتكە قاراپ وتىرىپ، ون بەسكە تولار-تولماستان ويران سالىپ، بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ-اق «قىل­مىس­كەرلەر قاتارىنا» قوسىلعان جەتەسىز جەت­كىن­شەكتەر قايدان شىعادى دەگەن سۇراق تۋادى. كوپتەن بەرى بالا تاربيەسىمەن اينالىسىپ، بالانىڭ مىنەز-قۇلقىن ءجىتى تانيتىن ايمان تىلەۋكەەۆا: «بالا تاربيەسى تۋرالى ءسوز ەتكەندە، الدىمەن ونىڭ اتا-اناسىنا، ياعني تەگىنە، سودان كەيىن وسكەن ورتاسىنا قاراۋ كەرەك. ارينە، ءاربىر اتا-انا بالاسىنىڭ قىلمىسكەر، بۇزاقى، زورلىقشىل بولعانىن قالامايدى. بىراق، «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەمەكشى، ءوز وتباسىندا اتا-اناسىنىڭ ءبىر-بىرىمەن قاباق شىتىسىپ، جاعا جىرتىسقان ارەكەتتەرىن كورگەن بالالاردىڭ كوبى كەلەشەكتە قاتىگەز، ءتارتىپسىز بولىپ وسەدى. نەگە؟ سەبەبى، ونداي بالالار اتا-اناسىنىڭ مەيى­رىمىن، ادامگەرشىلىك، سىي­لاستىق، ءتۇسىنىسۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى. ويتكەنى، بۇل بالالار وتباسىندا وزىنە لايىقتى تاربيە العان جوق. ونىڭ ۇستىنە ۇلگى كورسەتەر اتا-اناسى بالانىڭ كوز الدىندا نەشە ءتۇرلى قىلىق شى­عارسا، مۇنى كورگەن بالاقاي قايدان وڭادى؟ سول جاساعان اتا-اناسىنىڭ قىلىعىن ويعا توقىپ، باسقا جەردە كورسەتىپ باعۋى ءاب­دەن ىقتيمال»، - دەيدى. قۇقىق سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى دە جامان ادەتكە بوي الدىر­عانداردىڭ باسىم بولىگىن شاڭىراقتاعى جاراستىعى بۇزىلعان، ۇرىس-كەرىسكە تولى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ وتباسىنان شىققان بالالار مەن اتا-اناسىنىڭ باقى­لاۋىنسىز كەتكەن جەتكىنشەكتەر قۇ­رايتىنىن ايتادى. سوزىمىزگە دالەل كەرەك دەسەڭىز، وتكەن جىلدىڭ 6 قاراشاسى كۇنى تۇنگى ساعات 23.00 شاماسىندا جامبىل اۋدانىنداعى سارتاەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ 11-سىنىپ وقۋ­شىسىنىڭ قاتىسۋىمەن توبەلەس ورىن العان. ال، بۇل كەزدە توبەلەسكە قاتىسقان بالانىڭ اتا-اناسى ۇيدە بولماي، قوناقتاپ، بالالا­رىنىڭ ارەكەتىنەن مۇلدەم بەيحابار بولىپ شىققان. سونىمەن قاتار، ت. رىسقۇلوۆ اۋدانى كوكدونەن مەن جاقسىلىق اۋىلدارى مەك­تەپتەرىنىڭ جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى بولماشى تەلەفون اڭگىمەسى كەزىندە جانجالداسىپ، ارتى ەكى اۋىل بالالارىنىڭ توبە­لەسىنە ۇلاسقان. ناتيجەسىندە جازىقسىز كوكدونەن اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ب. اقىلبەكوۆ ەسىمدى ازاماتقا شولاق مىلتىقتىڭ وعى ءتيىپ، بۇگىندە اۋداندىق اۋرۋحانادا حال ۇستىندە جاتقان كورىنەدى. سوندا وسى بالالاردىڭ اتا-انالارى باۋىرەتتەرىنىڭ قولىنا قارۋ الىپ، بەلىنە قانجار بايلاپ جۇرگەنىن باي­قاماي ما؟ الدە، قارۋ ۇستاۋعا رۇحسات بەرىپ قويعان با؟ بۇل از دەسەڭىز، وبلىس ورتالى­عىنداعى بىلدەي ءبىر وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتى قالا ىرگەسىندەگى جامبىل اۋدانى گروديكوۆا اۋىلىنداعى «ايشا-ءبيبى» باقىلاۋ-وتكىزۋ پۋنكتىنەن وبلىس اۋماعىنا 80 گرامم ەسىرت­كىنىڭ «ماريحۋانا» ءتۇرىن الىپ وتپەكشى بولىپ، قولعا ءتۇسىپتى. ال وسىنداي وقۋ ورنىندا وقىتىپ وتىرعان بالانىڭ جاعدايى قالاي ناشار دەپ ايتا الاسىز؟ مىنە، وسىنداي ءمالى­مەتتەرگە قاراپ وتىرىپ، ەرىكسىز ويعا شو­ماسىڭ... «بىرەۋ توڭىپ سەكىرەدى، بىرەۋ تو­يىپ سەكىرەدى» دەمەكشى، وتكەن جىلعى وبلىسى­مىزداعى جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىل­مىس­تارعا قاتىسى بار 106 مەكتەپ وقۋ­­­شى­سىنىڭ 56-سى جاعدايى جاقسى، تولىق وتباسىنان شىققان ەكەن. بۇلار تويىمشىلىق پەن ەركەلىكتەن «سەكىرمەگەندە» قايتتى دەيسىز؟ ال، نەگىزگى قىلمىستىڭ باسىم باعىتتارى وسى جەتىسپەۋشىلىكتەن، وتباسىنىڭ از قامتىلعان­دىعىنان بولىپ وتىرعاندىعى بۇگىنگى شىڭ­دىق. قىسقاسىن ايتقاندا، جەتكىنشەكتەر ۇلكەندەر بىلمەگەن سۇمدىقتىڭ بارىنەن حاباردار دەۋگە بولادى.

ايتپاقشى...

جاقىندا جامبىل وبلىسىنا ەلىمىزدىڭ باس پروكۋرورى قايرات ءمامي ارنايى كەلىپ، ءوڭىردىڭ، ونىڭ ىشىندەگى تارازدىق جاس­وسپىرىمدەردىڭ ءتارتىبىن «تەكسەردى». مىنبەرگە ءبىرىنشى بولىپ كوتەرىلگەن وبلىس اكىمى قانات بوزىمباەۆ كۇن تارتىبىندە قارالىپ وتىرعان ماسەلە وتە ماڭىزدى ەكەنىن، كامەلەتكە تولماعان جاستاردىڭ اراسىندا قۇقىق بۇ­زۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ مەملەكەت پەن قوعام ءۇشىن ورتاق مىندەت بولىپ تابىلا­تىندىعىن ايتا كەلىپ، جامبىل وبلىسىندا ءجاسوسپى­رىمدەرگە قۇقىقتىق تاربيە بەرۋ ماسەلەسىنە قاتىستى سۇراقتار بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بار ەكەنىن ايتىپ ءوتتى. ءتىپتى، ونى ەشكىم دە جوققا شىعارا المايتىندىعىن باس پروكۋرورعا بۇكپەسىز جەتكىزدى. سونداي-اق، قانات الدا­بەرگەنۇلى بۇرىنعى جىبەرىلگەن كەمشى­لىكتەردى جويۋ جولدارى مەن الدا جاڭا ءمىن­دەتتەر قويىلعاندىعىن دا جيىلعاندارعا جەتكىزۋدى ۇمىت قالدىرمادى. ءوڭىر باسشىسىنان كەيىن ءسوز العان وبلىس پروكۋرورى باعبان تايىمبەتوۆ قىزمەتكە جۋىردا كىرىسكەنىن العا تارتىپ، جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنا قارسى كۇرەستە ءبىلىم بەرۋ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى سالاسىمەن بىرلەسە جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردىڭ بىرقاتارىنا توقتالىپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىندا، وبلىستا قولدانىلعان شا­رالارعا قاراماستان جاسوسپىرىمدەر قىلمىس­تىلىعىنىڭ احۋالى كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر. 2009 جىلى وبلىستا ءجاسوسپىرىم­دەر قولىمەن جاسالعان 186 قىلمىس تىركەلسە، 2010 جىلى بۇل كورسەتكىش 5,1 پايىزعا وسە تۇسكەن. كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەر جاساعان قىلمىستىڭ 91-ءى (48,9 پايىزى) وقۋشىلار تاراپىنان بولعان. قىلمىستىق وقيعالاردىڭ 116-سى تاراز قا­لاسىندا تىركەلسە، 70 قىلمىس اۋدانداردا ورىن العان. بالالار جاساعان قىلمىستىڭ تۇرلەرى دە سانالۋان. ماسەلەن، ولاردىڭ قاتارىندا ۇرلىق جاساۋشىلار ەڭ كوپ تىركەلگەن بولسا، قاراقشىلىق شابۋىل جاساۋ، دەنەگە اۋىر جاراقات سالۋ، قارۋدى زاڭسىز ساقتاۋ سىندى قىلمىستارعا بارعاندار دا كوپ. ەڭ سوراقاسى، ولاردىڭ اراسىندا 3 كىسى ءولتىرۋ، 3 زورلىق جاساۋ سىندى ادامدىق قاسيەتتەن كەتكەن ەڭ اۋىر قىلمىس تۇرلەرى دە كەزدەسىپ وتىر. وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتا­مەنتى باستىعىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى مارات قوجاەۆ تا جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنىڭ ءور­شىپ تۇرعاندىعىن جاسىرعان جوق. دەگەنمەن، بۇل ورايدا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار دا بار ەكەندىگىن جەتكىزگەن مارات شادەت­حانۇلى بىرنەشە ۇسىنىس ايتۋدى دا ۇمىتقان جوق. ونىڭ مەكتەپ ينسپەك­تورلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىندە ارنايى پەداگوگيكالىق مامان­دىق بولسا دەگەن ۇسىنىسى قايرات ءابدىر­- ا­زاقۇلىنىڭ تاڭدانىسىن ءبىلدىردى. جيىن بارىسىندا وبلىستىق ءبىلىم باسقار­ماسى باس­­تىعىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بەيقۇت جامانكوزوۆ، وبلىستىق اتا-انالار كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى كلارا قايىربەكوۆا، وبلىستىق جاستار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورايىمى ءاليا ارزىمبەتوۆالار وبلى­سىمىزداعى جاسالىپ جاتقان قىلمىستارعا جاۋاپتى تەك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن اتا-انا، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءما­دەنيەت، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ سالالارى، تۋراسى قوعام بولىپ باسا نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن ايتىستى.

بۇل جيىندا تارازدا «تەنتەكتەر» نەگە كوپ ەكەندىگى تاعى بەلگىلى بولمادى. تەك، باس پرو­كۋروردىڭ «تاياعى» جامبىلدىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن ءبىر سەرپىلتىپ، الدا ايانباي جۇمىس جاسايمىز دەگىزدى. ناتيجە الدا. تەك، وڭدى بولعاي!.

«دالا مەن قالا» گازەتى

جامبىل وبلىسى.