وتكەندە قازاقستانداعى ادام قۇقىعى جونىندەگى حالىقارالىق بيۋرونىڭ ساراپشىلار كەڭەسى قازاقستانداعى ساياسي تۇتقىندار ءتىزىمىن ءتۇزىپ شىقتى. جاڭارتىلعان ءتىزىم 2018 جىلدىڭ 4-ساۋىرىندە وتكەن ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا قابىلدانعان ەكەن.

اتالعان بيۋرونىڭ رەسمي سايتى «bureau.kz» ماتەريالىنا نازار اۋدارساق، وسىعان دەيىن ساياسي تۇتقىن ستاتۋسىن يەمدەنگەن 4 ادام بولعان. ولار: ارون اتابەك، مۇحتار جاكىشەۆ، ۆاديم كۋرامشين مەن ساكەن تۇلباەۆ. 4-ساۋىردەگى كەڭەس وتىرىسىنان كەيىن بۇل تىزىمگە تاعى 19 ادام قوسىلعان.

ساياسي تۇتقىندار ءتىزىمى:

ارون اتابەك – 2006 جىلى 18 جىلعا سوتتالعان;

مۇحتار جاكىشەۆ – 2009 جىلى 14 جىلعا سوتتالعان;

ۆاديم كۋرامشين – 2012 جىلى 12 جىلعا سوتتالعان;

ساكەن تۇلباەۆ – 2015 جىلى 4,8 جىلعا سوتتالعان.

2018 جىلدىڭ 4-ساۋىرىندەگى ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ شەشىمى بويىنشا ساياسي تۇتقىندار دەپ تانىلعان ازاماتتار:

ماكس بوقاەۆ – 2016 جىلى سوتتالعان

تالعات ايان – 2016 جىلى سوتتالعان. 2018 جىلى تۇرمەدەن بوساتىلدى.

امين ەلەۋسىنوۆ – 2017 جىلى سوتتالعان

نۇربەك قۇشاقباەۆ – 2017 جىلى سوتتالعان

ماحامبەت ءابجان – 2017 جىلى سوتتالعان

سانات بۋكەنوۆ – 2017 جىلى سوتتالعان

ەدىگە باتىروۆ  - 2016 جىلى سوتتالعان

ەرجان ورازالينوۆ – 2016 جىلى سوتتالعان

ياروسلاۆ گالىشكين – 2015 جىلى سوتتالعان

سانات دوسوۆ – 2016 جىلى سوتتالعان

يگور سىچەۆ – 2015 جىلى سوتتالعان

رۋسلان گيناتۋللين – 2016 جىلى سوتتالعان

ناتاليا ۋلاسيك – 2016 جىلى سوتتالعان

سايات ىبىراەۆ – 2011 جىلى سوتتالعان. قازىر بوساپ شىقتى.

يگور چۋپرين – 2016 جىلى سوتتالعان

اسەت ماتاەۆ – 2016 جىلى سوتتالعان

ەسكەندىر ەرىمبەتوۆ – 2017 جىلدىڭ 13-قاراشاسىنان بەرى قاماۋدا

اقمارال توبىلوۆا – 2018 جىلدىڭ 15-ناۋرىزىنان بەرى قاماۋدا

ارداق ءاشىم – 2018 جىلدىڭ 31-ناۋرىزانان بەرى ءماجبۇرلى تۇردە ەم قابىلدادى. قازىر بوساپ شىقتى.

جوعارىداعى تىزىمگە كوز جۇگىرتسەك، كەيبىر ازاماتتاردىڭ سوتتى بولۋى، ولارعا تاعىلعان ايىپ پەن ساياسي تۇتقىن ساپىنا قوسىلۋى سۇراق تۋدىراتىنى جاسىرىن ەمەس. ەندى سولاردىڭ بىرنەشەۋىن تىلگە تيەك ەتەيىك.

ساكەن تۇلباەۆ

ساكەن تۇلباەۆ دەگەن كىم؟ ساكەن 2015 جىلى «ءدىني الاۋىزدىقتى قوزدىرعان» دەگەن ايىپ بويىنشا 4 جىل 8 ايعا تۇرمەگە توعىتىلعان. الماتىدا سوتى ءوتىپ، ءوز كىناسىن مويىنداماعان تۇلباەۆ قازىر جازاسىن پاۆلودارداعى كولونيادا وتەپ جاتىر. وعان «تابليعي جاماعاتتىڭ» ۇنپاراقتارىن تاراتىپ، جۇرتتى سول لاڭكەستىك ۇيىمعا تارتتى دەگەن ايىپ تاعىلعان ەدى.

سوتتا ساكەننىڭ ادۆوكاتتارى تاعىلعان ايىپتى تەرىستەپ، تاراتىلعان ۇنپاراقتار «تابليعي جاماعاتقا»  ەمەس، «حيزب-ۋت-تاحيرگە» تيەسىلى ەكەنىن ايتقان. قالاي دەسەك تە، بۇل ەكى ۇيىم دا قازاقستاندا «ەكسترەميستىك» دەپ تانىلعان. تىيىم سالىنعان ۇيىمدار.

«مەن زاڭدى ەش بۇزعان ادام ەمەسپىن. مەنىڭ قۋدالانۋىمدا – ساياسي سيپات بار. مەنىڭ ەش كىنام جوق. بۇل قاعازداردى ماعان ادەيى تاستاپ كەتتى. مەن –بەيبىت اداممىن. زاڭدى بۇزعان جوقپىن».  بۇل – ساكەننىڭ ءوز ءسوزى. سوتتان كەيىن وسىلاي دەپ سويلەگەن.

ال سوت كەزىندە ساكەننىڭ ءوزى اتتاي قالاپ الدىرتقان كۋا – مۇحاممەد حۋسەين قاجى السابەكوۆ ساكەننىڭ جاقسى قاسيەتتەرى جايلى ايتا كەلىپ، ونىڭ «تابليعي جاماعاتقا» جاقىندىعى بارىن جاسىرماعان بولاتىن.

ءسويتىپ، ساكەن «ءدىني الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ» دەگەن ايىپ بويىنشا سوتتالعان ەدى. ءدىني كوزقاراسى ءۇشىن سوتتى بولعان ادام ساياسي تۇتقىن قاتارىنا جاتا ما؟

رۋسلان گيناتۋللين

رۋسلان گيناتۋللين دەگەن كىم؟ رينات 2016 جىلى 6 جىلعا سوتتالعان. «ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ» جانە «ۇيىمداسقان توپ قۇرۋ، باسقارۋ جانە مۇشە بولۋ» دەگەن باپتار بويىنشا ءىستى بولعان.

ول 2015 جىلى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا «You Tube» ارناسىنداعى 2 بەينە جازبانى بولىسكەن. ول بەينە جازبالاردىڭ مازمۇنى دونباسستاعى اسكەري شارالار مەن رەسەي ناتسيوناليستەرىنىڭ ارەكەتى جايلى بولعان.

وعان قوسا، گيناتۋللين قازاقستاندا تىيىم سالىنعان «حيزب ۋت-تاحرير ءال-يسلامي» دەگەن ءدىني توپقا مۇشە بولعان-مىس.

«ايىپتالۋشى گيناتۋللين «حيزب ۋت-تاحرير ءال-يسلامي» ءدىني پارتياسىنا ادال قىزمەت ەتۋگە انت بەرگەن. 2003 جىلى. قاراعاندىدا ءجۇرىپ اگيتاتسيالىق جۇمىس جاساعان. ءدىنىي توپقا جاڭا مۇشەلەر تارتۋمەن اينالىسقان» دەگەن ەدى سۋديا ايگۇل احمەتوۆا.

ءيا، رينات گيناتۋللين ءوز كىناسىن مويىنداعان جوق. ال ونىڭ ادۆوكاتى باۋىرجان ازانوۆ دەگەن ازامات «ازاتتىققا بەرگەن پىكىرىندە» ءوز قورعاۋىنداعى گيناتۋلليندى «وتكەن ءىسى» ءۇشىن سوتتاپ جاتقانىن ايتقان.

مۇحتار جاكىشەۆ

مۇحتار جاكىشەۆ. «قازاتومپروم» ۇق بۇرىنعى باسشىسى 2009 جىلى 14 جىلعا سوتتالعان.

2013 جىلعا دەيىن مۇحتار جاكىشەۆ قازاقستانداعى ساياسي تۇتقىندار تىزىمىنە ەنبەي كەلدى. ول وليگارح، قۋعىنداعى بانكير «مۇحتار ءابليازوۆ ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن ادام» رەتىندە سيپاتتالىپ، «ساياسي تۇتقىنعا قاتىسى بار تۇتقىن» قاتارىنا كىرگەن ەدى.

يگور سىچەۆ

يگور سىچەۆ دەگەن كىم؟ ريددەردىڭ تۇرعىنى. رەسەيلىك «ۆكونتاكتە» جەلىسىندە «پودسلۋشەنو ۆ ريددەرە» دەگەن الەۋمەتتىك توپ جەتەكشىسى، ادمينيستراتورى. 2015 جىلى سەپەراتيستىك كوزقاراسى ءۇشىن 5 جىلعا سوتتالعان.

سىچەۆ جاڭاعى «ۆكونتاكتە» جەلىسىندەگى ءوزى باسقارىپ وتىرعان الەۋمەتتىك پاراقشادا ساۋالناما جاريالاعان. ساۋالنامانىڭ مازمۇنى - شىعىس قازاقستان وبلىسى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا قوسىلۋىن قولدايسىزدار ما؟ ال ساۋالى – «ەلەستەتىپ كورەيىك، ەگەر ريددەر قالاسىندا داۋىس بەرۋ بولسا، قالاي بولار ەدى؟». «ءيا» جانە «جوق» دەگەن ەكى جاۋاپ ۇسىنعان.

سىچەۆتىڭ سوتتى بولۋىنىڭ سەبەبى – وسى. ايتپاقشى، «ءادىل ءسوز» ساراپشىلارى سىچەۆتىڭ بۇل ارەكەتىنەن سەپەراتيستىك پيعىل بايقاماعانىن ايتقان. دەگەنمەن، ءدال وسى اۋانداعى ءاربىر جازبا مەملەكەتتىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرۋگە باعىتتالعانا پرەتسەدەنت بولىپ تابىلاتىنى راس. ونىڭ ۇستىنە، رەسەيلىك باق-تا قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرۋدى كوزدەيتىن ءتۇرلى جازبالار مەن پروۆاكاتسيالىق مازمۇنداعى ماتەريالدار جاريا بولىپ ءجۇر. بۇل دا وتىرىك ەمەس.

«شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا كىرگەنىن قولدايسىز با؟» دەگەن مازمۇنداعى ساۋالناما – اشىقتان-اشىق مەملەكەت تۇتاستىعىنا قارسى پيعىلداعى كونتەنت. وعان قوسا، رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارىندا «قازاقستاننىڭ شىعىس وبلىسى – باتىس سىبىرگە تيەسىلى» دەگەن اۋانداعى اڭگىمەلەر ايتىلىپ ءجۇر. وسىنداي قىم-قيعاش اقپاراتتىق قايشىلىق ۋاعىندا مەملەكەتتىڭ تۇتاس ءوڭىرىن وزگە مەملەكەتكە تەلۋ، بۇل – سەپەراتيزم. سەپەراتيستىك كوزقاراستاعى ادام ساياسي تۇتقىن اتانا الا ما؟

سالىستىرمالى تۇردە ايتايىق، يگور سىچەۆ پرورەسەيلىك پيعىلىن الەۋمەتتىك جەلىدە اسىرعان العاشقى ادام ەمەس.

يگور چۋپرين

يگور چۋپرين دەگەن كىم؟ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، قىجىلجار اۋدانى، سوكولوۆكا اۋىلىنىڭ تۇرعىنى. 2016 جىلى 5 جىل 5 ايعا سوتتالعان. نە ءۇشىن دەيسىز عوي... ءوڭىردى رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنا قوسۋعا ۇندەگەنى ءۇشىن.

قر قك 180 باپ، 2-تارماق، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇتاستىعى مەن ۋنيتارلىلىعىن، تەرريتوريالىق تۇتاتستىعىن بۇزۋعا ۇندەۋ، مەملەكەتتى دەزينتەگراتسيالاۋ» جانە قر قك 174 باپ، 1-تارماق، «ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋعا باعىتتالعان سانالى ارەكەت» دەگەن ايىپتار بويىنشا سوتتالعان.

سوتتا بەلگىلى بولعانداي، چۋپرين 2014 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە، ءوزىنىڭ ۇيالى تەلەفونى ارقىلى «ۆكونتاكتە» الەۋمەتتىك جەلىسىندە قولدانۋشىلارمەن سويلەسكەن. 2014 جىلدىڭ 1-قىركۇيەگى مەن 2015 جىلدىڭ 20-مامىرى ارالىعىنداعى جازبالاردى انىقتاي كەلە، چۋپرين، ءوزىنىڭ «ۆكونتاكتە» جەلىسىندەگى جەكە پاراقشاسىندا «يگور چۋپا» دەگەن اتپەن ءتۇرلى اۋانداعى ماتەريالدار جاريالاعان. ولاردىڭ ىشىندە قازاقتارعا قاتىستى نەگاتيۆتى قارىم-قاتىنىستى سيپاتتايتىن جاعىمسىز جازبالار مەن كوممەنتاريلەر بار. بۇل سوتتا انىقتالعان اقپار.

«ونىڭ جاريالاعان جازبالارىنىڭ جالپى مازمۇنىمەن «ۆكونتاكتە» الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلار تانىسىپ شىققان. ءسويتىپ، ول جازبالار جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ اراسىندا نەگاتيۆتى رەاكتسيا بايقاتقان جانە كيكىلجىڭ تۋدىرۋعا سەبەپشى بولعان. ازاماتتىق جانە ساياسي ۇستانىمنىڭ انتيكونستيتۋتسيالىق سيپاتىن تۋدىرۋعا ىقپال ەتكەن. ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋعا، ءتىپتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن بۇزۋعا باعىتتالعان اۋانداعى پىكىر قالىپتاستىرۋعا سەبەپشى بولعان». بۇل  – سوت ۇكىمىندە ايتىلعان اقپار.

«فاكت بويىنشا مەنىڭ تاقىرىبىمدى بىردەن بۇرىپ اكەتتى. قازاقستان جەرى رەسەيدىڭ قۇرامىنا قوسىلعان ناتسيوناليستىك كارتانى جىبەردى. مەن سول ساتتە بۇنىڭ پروۆوكاتسيالىق سيپاتىن ۇققان جوقپىن. ءسويتىپ، سوزجارىسقا ارالاسىپ كەتتىم»، دەپ قازاق حالقىنان كەشىرىم سۇراعان ەدى، چۋپرين. قازاق مەملەكەتىنىڭ تۇتاستىعى مەن جەرىنىڭ بۇتىندىگىنە قارسى بۇلىك سالماق بولعان سىچەۆ پەن چۋپرين "ساياسي تۇتقىنداردىڭ" "ساناتىنا" ەنسە، تومەندەگى مىنا ەكەۋ نەگە ەسكەرۋسىز قالعان؟ ولار دا "ساياسي تۇتقىندار" تىزىمىنە ەنۋى كەرەك ەدى عوي؟ ول ەكەۋ كىم؟ قاراڭىز:

ەرمەك تايشىبەكوۆ

ەرمەك تايشىبەكوۆ دەيتىن ءبىر ەسەرسوق بار ەدى. «قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى بوس ءسوز»، «قازاقستان رەسەيدىڭ ءبىر گۋبەرنياسى بولۋ كەرەك» دەگەن تايشىبەكوۆ 4 جىلعا تۇرمەگە قامالعان.

شوۆينيستىك پيعىلى مەن مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىن بۇزۋعا باعىتتاعان ۇگىت-ناسيحاتى ءۇشىن قۇزىرلى ورگان ونى قاماۋعا ۇزاق ۋاقىت قۇلىق تانىتپاي ءجۇرىپ، اقىرى قازاق قوعامى ورە-تۇرەگەلگەندە عانا ناقتى قيمىلعا كوشكەن.

مىنە،  سول ەلىرمە ەرمەك  ءتورت جىلى اياقتالماي جاتىپ، شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتىلدى. بىلتىر. ەرمەك تە – رەسەيشىل ادام. ونى ءوزى دە اشىق ايتىپ ءجۇر. «قازاقستاندى رەسەيگە قوسۋ كەرەك» دەپ ۇرانداپ، پروكرەملدىك پروپاگاندانىڭ "پاترونىنا" اينالعان ادام.

«مەن - ورىس يمپەرياليسىمىن جانە مەن ورىس الەمى ءۇشىن تۋعانمىن HYPERLINK "https://eadaily.com/ru/news/2017/10/23/ermek-taychibekov-ya-russkiy-imperialist-i-ya-za-russkiy-mir"»HYPERLINK "https://eadaily.com/ru/news/2017/10/23/ermek-taychibekov-ya-russkiy-imperialist-i-ya-za-russkiy-mir" دەگەندى ايتقان ەرمەك تۇرمەدە بار بولعانى 25 اي عانا وتىرعان.

نەمەسە تاتيانا شەۆتسوۆوي-ۆالوۆوي دەگەن بار. ول دا قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا قارسى سوزدەرىن الەۋمەتتىك جەلىدە جازعان. سول ءۇشىن سوتتالعان. ونىڭ ءسوزىن قازاقشاعا قوتارمادىق تا. ءوز ءسوزى. الىپ-قوسقانىمىز جوق، مىنە:

«بۋدەتە چتو-تو ۋسترايۆات تۋت ۆ كز پو پوۆودۋ يازىكا ي ۆوزۆەليچيۆانيا سۆوەي كورەننوي ناتسي، تو س ۆامي بۋدەت تو جە ساموە، چتو ي س كرىموم – سەۆەرنىە، ا، ۆوزموجنو، چتو ي ۆسە وستالنىە چاستي كز پەرەيدۋت ۆ رف. ي نە پۋتەم اننەكسي، كاك ۆى تۋت ۆيزجيتە نا كاجدوم ۋگلۋ، ا پۋتەم رەفەرەندۋما، كاك ەتو پرويزوشلو ۆ كرىمۋ، تو ەست دوبروۆولنىم ۆحوجدەنيەم ۆ سوستاۆ رف»، - دەگەن.

قازاقستانداعى ادام قۇقىعى جونىندەگى حالىقارالىق بيۋرونىڭ ساراپشىلار كەڭەسى سىچەۆ پەن ءچۋپريندى ساياسي تۇتقىن تىزىمىنە ەنگەنىن ەسكەرسەك، ەرمەك پەن تاتيانا دا بۇل تىزىمدە بولۋى كەرەك ەدى...

ەندى سۇراق: جوعارىدا اتى-ءجونى اتالعاندار راسىندا ساياسي تۇتقىندار ما؟ ءدىني جات اعىمدارمەن بايلانىسقان تۇلىباەۆ پەن گيناتۋللين قانداي ساياسي كوزقاراسى ءۇشىن ساياسي تۇتقىن اتاندى؟ (بۇل ساۋالدارعا تومەندە Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى ساراپشىلارى جاۋاپ بەرەدى).

قوسىمشا اقپار: قازاقستانداعى ادام قۇقىعى جونىندەگى حالىقارالىق بيۋرو ساۋىردە جاريالاعان تىزىمگە ەنگەن كەيبىر ازاماتتار قازىر تۇرمەدەن بوساتىلعان. ولاردىڭ ىشىندە: تالعات ايان مەن سايات ىبىراەۆ بار. پسيحيكالىق ەمدەۋ يزولياتورىنا توعىتىلعان ارداق ءاشىم دە قازىر بوستاندىققا جىبەرىلدى.

ەۋرووداقتىڭ 6 دەپۋتاتى كىم؟

ايتپاقشى، 10-11 مامىر كۇنى استاناعا ەۋروپارلامەنتتىڭ دەپۋتاتتارى كەلەدى. ولار قازاقستان مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى ارىپتەستىك كەلىسىمىنىڭ اتقارىلۋى اياسىندا كەلە جاتىر. 6 دەپۋتات ادام قۇقىعى جونىندەگى ماسەلەلەردى دە ءسوز ەتەتىنى جايلى اقپارات قۇرالدارى جازىپ جاتىر. 6 دەپۋتات كىم؟ مىنە ەسىم-سويلارى:

گريگۋل پەتەرس (GRIGULE-PĒTERSE), يوحيم زەللەر (Joachim Zeller), اندرە ماميكنس (Andrejs Mamikins), ۆولف كلين (Wolf Klinz), فۋلۆو مارتۋشەللو (Fulvio Martusciello), ريچارد چارنەسكي (Ryszard Czarnecki).

بۇلار كەلەدى دەپ «Open Dialog» (odfoundation.eu) سايتى قازاقستانداعى ساياسي تۇتقىندار ءتىزىمىن جاريالاپتى.  ولاردىڭ ىشىندە جوعارىدا ءبىز تىزبەلەپ وتكەن تۇلباەۆ، گيناتۋللين، چۋپرين مەن سىچەۆتەر دە بار ەكەن.

حراپۋنوۆتار وتباسى مەن ءابلازوۆتىڭ كومەكشىلەرى دە

ساياسي ديسسيدەنت پە؟

ايتپاقشى، «Open Dialog» تىزىمىنە كاسىپكەر مۇراتحان توقمادي دە ەنگەن ەكەن. مۇراتحان توقماديدى سوت 10 جىل 6 ايعا سوتتاعان.

«Open Dialog» تۇزگەن رەپورتتىڭ 5-ءبولىمى «قازاقستاننىڭ ينتەرپول كومەگىمەن قۋدالاپ جاتقان ادامدارى» دەپ اتالادى.

وندا ساياسي قىسىم قۇربانى رەتىندە – ۆيكتور، ءلايلا جانە ءىلياس حراپۋنوۆتار ايتىلادى. بۇلار دا ساياسي قىسىمنىڭ بەيشارا "قۇرباندارى" ەكەن.

وعان قوسا، قاشقىن بانكير، اككى الاياق ءابلازوۆتىڭ جاقتاسى دەپ تانىلعان، قازاقستاننان قاشىپ كەتكەن ۇشەۋدىڭ دە ەسىمدەرى اتالىپتى. ولار – تاتيانا پاراسكەەۆيچ، اناتولي پوگورەلوۆ پەن جانار احمەتوۆا.

جانار احمەتوۆا ناقتىلانباعان اقپارات بويىنشا ۋكراينادا جۇرگەن بولۋى مۇمكىن. ال اناتولي پوگورەلوۆ – بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە كورىنەدى. ءۇشىنشى تاتيانا بولسا، چەحيادا تۇرىپ جاتىر ەكەن.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: سوتتالعاننىڭ بارلىعى ساياسات قۇربانى ەمەس

الەمدە ءالى كۇنگە دەيىن «ساياسي تۇتقىن» ستاتۋسى ناقتىلانباعان. سەبەبى، الەمدەگى ءار ەلدىڭ ساياسي قۇرىلىمىنا بايلانىستى «ساياسي تۇتقىن»  تۇسىنىگىن ارقالاي ينتەرپرەتاتسيالاۋ كەزدەسەدى. سوندىقتان، كەيىنگى كەزدە  ونىڭ ماعىناسىنا  ادام قۇقىن قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ تاراپىنان «ادىلەت ءۇشىن كۇرەسكەندەر» دەگەن ماعىنانى ەندىرۋگە تالپىنىس جاسالۋدا. ول بويىنشا، ەگەر ادام قوعامداعى ادىلەتسىزدىككە قارسى ەكەنىن ءبىلدىرىپ، اشىق قارسى شىقسا، جانە ونىڭ ارەكەتى  قوعامدى ىدىراتۋعا ەمەس، كەرىسىنشە، ونى دامىتۋعا، مەملەكەتتىلىك پەن تاۋەلسىزدىگىن  نىعايتۋعا باعىتتالعانىنا قاراماستان سوتتى بولسا، ارينە، ونداي ادام «ساياسي تۇتقىن» اتالادى. كەيدە ونى «رەجيم تۇتقىنى» دەپ تە اتايدى.

ال مىنا تىزىمدەگى ءبىراز ادامداردىڭ مۇنداي سيپاتتاماعا سايكەس كەلمەيتىنى كوزگە انىق كورىنىپ تۇر. مىسالى، «ءدىني ەكسترەميزمدى» الايىق. بۇگىندە ونىڭ زاردابىن كوپتەگەن ەلدەر شەگىپ جاتىر. ولاي بولسا، ءدىن جولىندا بولسىن، مەملەكەت زاڭدارى مەن قوعامدا قابىلدانعان ەرەجەلەردەن تىسقارى ارەكەت ەتۋ - ساياساتتان گورى ءار ادامنىڭ قاتەلىكپەن نە جەكە ۇستانىم نەگىزىندە «زاڭ بۇزۋشىلىق» قادامىنا جاتادى. سەبەبى، قوعام ءۇشىن زياندى ءدىني-ەكسترەميتسىك كوزقاراستى قوعامعا «ماجبۇرلەپ ەنگىزۋ» ارەكەتى «ار-وجدان بوستاندىعىنا» ساي كەلمەيدى. زاڭعا دا ساي ەمەس. مۇندا ەشبىر «ساياسي استاردى» كورىپ تۇرعام جوق. بىراق، ەگەر بۇل يدەولوگياسى، زاڭدارى دىنگە نەگىزدەلگەن تەوكراتتىق مەملەكەت بولسا، وندا، ارينە، ولار «ساياسي» بولىپ شىعار ەدى. الايدا ءبىزدىڭ قوعام مەن مەملەكەت ءوزىن زايىرلى، دەموكراتيالىق مەملەكەت دەپ سانايدى.  ەندەشە، مۇندا «زايىرلى قوعامنىڭ زايىرلى زاڭدارى» باسشىلىققا الىنۋى ءتيىس.

ەكىنشى توپتاعى «ساياسيلارعا» «سەپاراتيستىك پيعىلداعى» ادامداردى جاتقىزىپتى. نەگىزىندە ەلدىڭ تۇتاستىعى مەن تاۋەلسىزدىگى كونستيتۋتسيالىق زاڭدارمەن انىقتالعان. ال سەپاراتيستىك ارەكەتتەر وسى تۇتاستىقتى كۇيرەتۋگە باعىتتالعان.  ياعني، ول ارەكەت ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋ بولىپ سانالادى. ەندەشە ولاردى قالاي «ساياسي» قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى؟ مەنىڭشە، ەجەلگى اريستوتەلدىڭ «زاڭ دەگەنىمىز قوعامدىق كەلىسىم، قوعامدىق شارت» دەگەن ءسوزى ءالى كۇشىن جويعان جوق. ەندەشە،   مەملەكەتتى بولشەكتەۋگە ارەكەت ەتۋشىلەردى «ساياسي» دەپ ەمەس، وزگە مەملەكەتتىڭ بارلاۋ قىزمەتىنىڭ «جاسىرىن اگەنتتەرى» رەتىندە حالىقارالىق زاڭدارمەن سوتتاۋعا بولادى.  ياعني، ولار «ار-وجدان تۇتقىندارى» بولا المايدى.  ۇشىنشىدەن، ەكونوميكالىق، نە وزگە قىلمىستىق ارەكەتى ءۇشىن سوتتالعانداردى «ساياسي» قاتارىنا كوزسىز ەنگىزۋ دۇرىس ەمەس. ول ءۇشىن وعان ارنايى باعا بەرىلۋى ءتيىس. بولماسا، بارلىق سوتتالعاندار ءبىر كۇندە وزدەرىن «ساياسيلارمىز» دەپ جاريالاي سالۋى دا عاجاپ ەمەس.  اجىراتىپ كور سودان كەيىن كىمنىڭ «ساياسي» ەكەنىن، كىمنىڭ «ساياسي ەمەس» ەكەنىن...

دوس كوشىم: نەلسون ماندەلا مەن يگور سىچەۆتىڭ قاتار تۇرۋى قۇقىق قورعاۋشىلارعا ەش ابىروي اپەرمەيدى

بۇل تىزىممەن كەلىسپەيمىن. وسىدان ءبىر اي بۇرىن وسى تىزىممەن العاش تانىسقاندا دا وسى كوزقاراسىمدى اشىق بىلدىرگەنمىن. مەن ءۇشىن قازاق ەلىندەگى ادام قۇقىعىن قورعاۋشىلاردىڭ وسى ءتىزىمدى قانداي شارتتارعا سۇيەنىپ جاساعانى مۇلدەم تۇسىنىكسىز... الدارىنا ساياسي ماقسات قويىپ، سول ماقساتىنىڭ جولىندا بيلىك تاراپىنان ادىلەتسىز جازاعا تارتىلعان جاندار عانا – ساياسي تۇتقىن بولىپ سانالۋى كەرەك سياقتى. الايدا، قازاق جەرىن رەفەرەندۋم ارقىلى باسقا مەملەكەتكە قوسۋدى باستاما ەتىپ كوتەرگەن يگور سىچەۆتىڭ بۇل تىزىمگە ەنىپ كەتۋى – ادام قۇقىعىن قورعاۋشىلاردىڭ بەدەلىن كوتەرە قويمايتىنى انىق. دەمەك سىچەۆتىڭ ساياسي ماقساتى (كونستيتۋتسيانى بىلاي قويعاندا) – ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز قورعاپ قالعان جەرىمىزدى باسقا مەملەكەتكە بەرۋگە باستاماشىل بولۋ. ارينە، بۇل ول ادامنىڭ جەكە كوزقاراسى، بىراق، ولاي بولسا، گيتلەردىڭ الەمدى جاۋلاپ الۋ دەگەن جەكە ساياسي كوزقاراسىن دا قازاق ەلىنىڭ ادام قۇقىعىن قورعاۋشىلارى تاباندىلىقپەن قورعاپ، ونى دا ساياسي تۇتقىنداردىڭ (نە قۇربانداردىڭ) قاتارىنا جاتقىزار. ايتا كەتۋ كەرەك، مەن سول ۋاقىتتا، يگور سىچەۆتىڭ رەفەرەندۋم  جۇرگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن كەزىندە، ريددەردە ءورىستىلدى ازاماتتارمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ ءجۇردىم. جەرگىلىكتى ءورىستىلدى قاۋىمعا ونىڭ جازعان جازبالارىنىڭ قالاي اسەر ەتكەنىنىڭ كۋاسى بولدىم. بۇل – ناقتى سەپاراتيزمنىڭ كورىنىسى بولاتىن. رۋسلان گيناتۋلين مەن يگور چۋپرين دە وسى باعىتتاعى ادامدار.

ءوز باسىم، مۇحتار جاكىشوۆ پەن مۇرات توكماديدى دە ساياسي تۇتقىندار قاتارىنا جاتقىزباس ەدىم. ارينە، ەكەۋىنىڭ دە بەلگىلى ءبىر كۇشتەردىڭ نە توپتاردىڭ ويىندارىنىڭ قۇربانى بولعاندارى انىق، الايدا بيلىكپەن ۇستاسىپ، الدارىنا ساياسي ماقسات قويىپ، سول ماقساتتارى ءۇشىن ادىلەتسىز جازا الدى دەپ ايتا المايمىن. ەگەر ادىلەتسىز سوتتالعانداردىڭ بارلىعىن ساياسي تۇتقىنداردىڭ قاتارىنا جاتقىزساق، بۇل ءتىزىم شەتسىز دە شەكسىز بولار ەدى...

ارون اتابەك، ماكس پەن تالعاتتار، شىن مانىندە ساياسي كوزقاراستارى جانە سول كوزقاراستارىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىنداعى ءىس-ارەكەتتەرى ءۇشىن سوتتالدى. بۇلاردى حالىق ءدال وسى ەڭبەكتەرى ءۇشىن مويىندايدى.

قىسقاسى، قازاق ەلىنىڭ ادام قۇقىعىن قورعاۋشىلارى الەمگە تارايتىن ءتىزىم جاساۋدىڭ الدىندا سول تىزىمگە كىرەتىن جانداردى سارالايتىن ناقتى شارتتاردى دايىنداپ الۋلارى كەرەك سياقتى. نەلسون ماندەلا مەن يگور سىچەۆتىڭ قاتار تۇرۋى قۇقىق قورعاۋشىلارعا ەشقانداي بەدەل اكەلمەيتىنى انىق.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالانعان ماقالاعا پىكىر ايتىپ، ويىڭىزدى بىلدىرگىڭىز كەلسە، مىنا پاراقشاعا جازىپ قالدىرىڭىز!

Abai.kz