ادال نيەتتى كاسىپكەرلەرگە سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىقتى قولدانۋ نارىقتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىنا قايشى كەلەدى. بۇل تۋرالى ازات پەرۋاشەۆ بۇگىن ءماجىلىستىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا مالىمدەدى.

دەپۋتاتتىق ساۋال قر پرەمەر-ءمينيسترى باقىتجان ءابدىرۇلى مەن قر باس پروكۋرورى قايرات پەرنەشۇلىنىڭ اتىنا جولدانعان. ماجىلىستەگى «اق جول» قدپ فراكتسياسى جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالدىڭ ءماتىنى مىنە:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ

پرەمەر-ءمينيسترى

ب.ءا. ساعىنتاەۆقا

قر باس پروكۋرورى

ق.پ. قوجامجاروۆقا

قۇرمەتتى باقىتجان ءابدىرۇلى!

قۇرمەتتى قايرات پەرنەشۇلى!

اعىمداعى جىلعى 11 مامىردا بىرقاتار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا («Tengrinەws.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا، «دەلوۆوي كازاحستان» گازەتىندە، «حابار-24» تەلەارناسىندا جانە ت.ب.) «قانداي جاعدايدا مەنەدجەرلەر مەن بۋحگالتەرلەر ءوز دۇنيە مۇلىكتەرىنىڭ قۇنىمەن «ەسەپ ايىرىسۋى» مۇمكىن» («ۆ كاكيح سلۋچاياح مەنەدجەرى ي بۋحگالتەرى موگۋت «پوپلاتيتسيا» سۆويم يمۋششەستۆوم») دەگەن اتاۋمەن الماتى قالاسى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتىنىڭ اكتسيونەرلىك قوعامدار مەن جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەردىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى مەن قۇرىلتايشىلارىنىڭ سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىعىنا قاتىستى بولىگىندە «وڭالتۋ جانە بانكروتتىق تۋرالى» زاڭنىڭ تالاپتارىن قولدانۋ جونىندەگى تۇسىنىكتەمەلەرى جاريالانعان.

اتاپ ايتقاندا، دايەكسوزدەن مىسال كەلتىرەيىن: «ەگەر جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتىڭ 5 ميلليون تەڭگە بەرەشەگى بولسا، وندا لاۋازىمدى تۇلعا جانە قۇرىلتايشى بەس ميلليون تەڭگە جالپى سوماسىن وتەۋگە تارتىلاتىن بولادى، جانە دە بەس ميلليون تەڭگە كولەمىندەگى نەگىزگى قارىز مولشەرى وتەلمەي بارلىعىنان ءوندىرىپ الۋ جالعاسا بەرەتىن بولادى» - دايەكسوز اياقتالدى.

الايدا، مۇنداي شارا كاسىپكەرلەردىڭ وزدەرى زاڭ بۇزعان جاعدايدا عانا (مىسالى، ادەيى بانكروتقا ۇشىراتۋ نەمەسە بانكروتتىق ءراسىمدى بۇزۋ سياقتى) قولدانىلۋى مۇمكىن دەگەن ەسكەرتپە ءارى قاراي ءبىرىنشى پايىمداۋعا تىكەلەي بايلانىسسىز تۇردە كەلتىرىلەدى.

بۇل سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىق نورماسى جالپىعا بىردەي جانە مىندەتتى سيپاتتاماعا يە دەپ پايىمداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سول سەبەپتى دە زاڭنىڭ مۇنداي كەڭەيتە تۇسىندىرىلۋىنە ابىرجىعان كاسىپكەرلەردىڭ تاراپىنان «اق جول» پارتياسىنىڭ اتىنا وتىنىشتەر كەلىپ تۇسۋدە.

ەسكە سالا كەتەيىك، جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىك رەتىندەگى (جشس) كومپانيالار سياقتى كاسىپورىنداردىڭ مۇنداي ءتۇرى بۋرجۋازيالىق جانە يندۋستريالدىق رەۆوليۋتسيالاردىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان. ول 1807 جىلى ناپولەوننىڭ كودەكسىندە جانە فرانتسيانىڭ ىلەسپەلى ساۋدا كودەكسىنىڭ 33-بابىندا (Code de Commerce) العاش رەت بەكىتىلگەن بولاتىن. وندا «قاتىسۋشىلار قوعامعا قوسقان ءوز سالىمدارىنىڭ مولشەرىنەن جوعارى شىعىندى وتەمەيدى» دەپ قاراستىرىلعان.

1811 جىلى ءدال وسىنداي نورما نيۋ-يورك شتاتىنىڭ «وندىرىستىك ماقساتتارعا بىرىگۋ تۋرالى اكت» - «Act Relative to Incorporations for Manufacturing Purposes» زاڭىمەن بەكىتىلگەن.

ەڭ ايرىقشا تانىمال بولعانى – 1855 جىلعى شىققان انگليانىڭ شەكتەۋلى جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى (Limited Liability Act) زاڭى بولىپ تابىلادى. ول الەمدىك بيزنەس تاجىريبەسىندە شەكتەۋلى جاۋاپكەرشىلىك قاعيداتىن كەڭىنەن قولدانۋعا نەگىز بولىپ سانالادى، سونىڭ ارقاسىندا ميلليونداعان ادام شاعىن بولسا دا ءوز بيزنەسىن يەلەندى. ال، نارىقتىق ۇدەرىستەر بولسا قوعامنىڭ ەڭ اۋقىمدى جانە بۇقارالىق توبىنا ەندى.

اتالمىش نورمانىڭ ءمانىسى سول – ءارتۇرلى قۇرىلتايشىلاردىڭ ازعانتاي قاراجاتىن جيناقتاۋعا جانە ونى ەكونوميكاعا ينۆەستيتسيالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سونىمەن قاتار كاسىپكەرلىك تاۋەكەلدەردەن ولاردىڭ وزدەرىن قورعاۋعا دا مۇمكىندىك جاسايدى.

بۇرىنعى كەزدە قازاقستاندىق جشس-نىڭ تيپتىك جارعىلارىندا دا كاسىپورىن قۇرىلتايشىلاردىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى، ال قۇرىلتايشىلار كاسىپورىنداردىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى دەگەن ۇعىمنىڭ ءاردايىم بەرىلگەنى كەزدەيسوقتىق ەمەس.

الايدا، 2008 جىلدان باستاپ سول ۇعىم بايقاتپاي، بىلدىرمەستەن جوعالىپ كەتتى، قانداي ماقساتتا ەكەنى ەندى بەلگىلى بولعانداي.

بىراق ماسەلەنىڭ ءمانىسى – بيزنەستىڭ ارقاشان تاۋەكەلمەن بايلانىستى ەكەندىگىندە. كومپانيالاردىڭ ارام پيعىل-نيەتتەرىنىڭ كەسىرىنەن كۇيرەۋى ءجيى كەزدەسەدى، ال وبەكتيۆتى سەبەپتەر بويىنشا – ەكونوميكالىق داعدارىستاردىڭ سالدارىنان سۇرانىستىڭ تومەندەۋى جانە نەسيەلەردىڭ جوعارى قۇنى. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ءتىپتى گۇلدەنگەن ەۋروپادا دا جاڭادان قۇرىلعان شاعىن جانە ورتا بيزنەس كاسىپورىندارىنىڭ جارتىسىنان كوبى العاشقى 5 جىلدا-اق جابىلادى ەكەن.

جانە دە ەگەر ازعانتاي كاپيتالى بار ادامداردى كاسىپورىننىڭ قارىزىنان قورعاۋدان باس تارتاتىن بولساق – وندا كوپشىلىگى اقشالارىن جاستىق استىندا نەمەسە كولەڭكەلى اينالىمدا ۇستاۋدى ءجون سانايتىن بولادى. سەبەبى جشس-نىڭ بورىشىن ءوندىرىپ الۋ ءۇشىن ونىڭ تەك اقشاسىن عانا الىپ قويماي، جەكە مۇلىگىن دە تارتىپ الاتىن بولسا، ارينە، رەسمي تۇردە ىسكە قارجىسىن سالىپ، ءوز تۋعان بالالارىنىڭ بولاشاعىنا قاۋىپ تونگەنىن قالامايدى.

ونىڭ ۇستىنە، قۇرىلتايشىلار كوپ جاعدايدا ارىپتەستەرىنىڭ بىرىنە نەمەسە جالدانعان ديرەكتوردىڭ باسقارۋىنا ءجيى سەنىم ارتادى. ال قازىرگى كەزدە جالدامالى ديرەكتوردىڭ قاتەلىكتەرى ءۇشىن ءبىزدىڭ ايبىندى سالىق ماماندارى قۇرىلتايشىنىڭ وتباسىن باسپاناسىز قالدىرىپ، ولاردى دالاعا شىعارىپ تاستاي الادى ەكەن. مۇنداي بيزنەس جانە وسىنداي تاۋەكەلدىكتەر كىمگە قاجەت؟

مۇنداي ءتاسىل شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ وركەندەپ، دامۋىنا بالتا شابادى جانە بيزنەسپەن اينالىسۋدا تەك وليگارحتارعا ايرىقشا پۇرسات بەرەدى. بۇل دەگەنىمىز، ءتىپتى XIX عاسىرعا دا ەمەس، فەودالدىق قارىم-قاتىناستار داۋىرىنە قايتىپ ورالعانداي اسەر بەرەدى.

ءيا، شەنەۋنىكتەر سىلتەمە جاسايتىن «وڭالتۋ جانە بانكروتتىق تۋرالى» زاڭنىڭ
6-بابىندا شىن مانىندە سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىق قاعيداسى قاراستىرىلعان. بۇل قاعيدا 2012 جىلى زاڭنىڭ ۇكىمەتتىك رەداكتسيالانۋىمەن ەنگىزىلگەن بولاتىن.

سونىمەن قاتار، قر-نىڭ «جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى جانە قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىگى بار سەرىكتەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ 2 بابىنا سايكەس جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىككە قاتىسۋشىلار ونىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى جانە سەرىكتەستىكتىڭ قىزمەتىنە بايلانىستى زياندارعا وزدەرىنىڭ قوسقان سالىمدارىنىڭ قۇنى شەگىندە تاۋەكەل ەتەدى. بۇل ەرەجەدەن ەرەكشە جاعدايلار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق كودەكسىندە جانە وسى زاڭدا كوزدەلۋى مۇمكىن. كورىپ تۇرعانىمىزداي، «وڭالتۋ جانە بانكروتتىق » تۋرالى زاڭ بۇل تىزىمدە جوق.

ءدال وسىنداي ءتاسىل نارىقتىق ەكونوميكاسى بار ءىس جۇزىندە بارلىق ەلدەردىڭ زاڭناماسىندا: گەرمانيانىڭ «Gmbh-Gesetz» زاڭى، قىتايدىڭ «قىتاي كومپانيالارى تۋرالى» زاڭى، اقش، كانادا، يرلانديا، رەسەي، بەلورۋسسيا ەلدەرىنىڭ جانە ت.ب. زاڭدارىندا ورىن الادى. ءتىپتى مۇنى كاسىپورىننىڭ وسى ءبىر فورماسىنىڭ «جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى كومپانيالار» دەگەن اتاۋىنىڭ ءوزى ايتىپ تۇر.

الايدا، تەك قازاقستاندا عانا سالىق ورگاندارىنىڭ عانا نارىق زاڭدارى مەن قۇقىقتىق فورماعا قايشى كەلەتىنىنە قاراماستان، وعان سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىقتى «جاپسىرىپ» قويۋعا ويلارى جەتكەن. ولار مۇنىمەن، وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، تۋرا سول جشس ۇلگىسىندە جۇمىس ىستەيتىن ەلىمىزدەگى كوممەرتسيالىق زاڭدى تۇلعالاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر. ارىدەن سوڭ، جوعارىدا اتالعان جاريالانىمدارعا قاراعاندا، بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارى ءوز قالاۋى بويىنشا سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىقتى الدەقاشان قولدانۋدى باستاپ كەتكەن. بۇل تۇپنۇسقالىق «ونەرتابىس» ءبىزدىڭ سالىقتىق ساياساتىمىزعا كورىكسىز، ارتتا قالعان، جەتىلمەگەن رەڭ بەرىپ، كاسىپكەرلىكتىڭ سىر-سيپاتى مەن تابيعاتىن تۇسىنۋدە ەلەۋلى كەمشىلىكتەردىڭ بار ەكەنىن ايقىن كورسەتەدى.

ءسوزسىز، كاسىپورىنداردىڭ ۇيىمدىق-قۇقىقتىق نىساندارىنا قاتىستى بولىگىندە سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىق تولىققاندى جاۋاپكەرشىلىكپەن جۇمىس ىستەي الادى جانە ءتيىستى دە.

بىراق، مەنەدجەرلەر، ونىڭ ۇستىنە – جشس قۇرىلتايشىلارى، - كاسىپورىندى بانكروتقا قاساقانا ۇشىراتقان دەگەن جەكە تاعىلعان كىناسى دالەلدەنگەن جانە جالعان بانكروتتىققا نەمەسە بانكروتتىققا توسقاۋىل قويۋعا ادەيى كەدەرگى بولعانى انىقتالعان جاعدايدا عانا جاۋاپتىلىققا تارتىلۋى مۇمكىن.

جانە بۇل كىنامەن ايىپتاۋعا ءوز قالاۋى بويىنشا ارەكەت ەتەتىن سالىق ورگاندارىنىڭ ەمەس، سوتتىڭ عانا حاقى بار. ۇكىمەت ءدال وسىنداي ارگۋمەنتتەرىن العا تارتىپ كورسەتكەندىكتەن عانا دەپۋتاتتار 2012 جىلى وسى نورمانى ەنگىزۋ تۋرالى كەلىسىم بەرگەن ەدى.

باسقا بارلىق جاعدايلاردا، سول سياقتى بانكروتتىق جاعدايلاردى قوسا العاندا، سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىق ءپرينتسيپى جشس-عا قاتىستى قولدانىلماۋى قاجەت – بۇل تۇسىنىكتەمە جشس-داعى سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىق تۋرالى كەز-كەلگەن پايىمداۋلاردىڭ الدىن-الۋى ءتيىس.

ايتپەسە، ەل پرەزيدەنتىنىڭ بۇقارالىق كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ، جالپى ىشكى ونىمدەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسىن 50% -عا دەيىن جەتكىزۋ، حالىقتىڭ ەركىن اينالىمداعى قاراجاتىن ەكونوميكالىق اينالىمعا تارتۋ جونىندەگى ناقتى بەرىلگەن تاپسىرمالارى ەشقاشان ورىندالمايدى.

دەگەنمەن، ءبىز كورىپ وتىرعانىمىزداي، اتقارۋشىلاردىڭ بۇل ماسەلەنى ۇعىنۋى نارىق ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنا قاراما-قايشى كەلىپ، ءتىپتى كۇرت ەرەكشەلەنەدى.

وسىعان بايلانىستى، «اق جول» قدپ فراكتسياسى:

• تۋىنداعان قۇقىقتىق قايشىلىقتى، ياعني زاڭدار قايشىلىعىن زەردەلەۋدى سۇرايدى: قالايشا «وڭالتۋ جانە بانكروتتىق تۋرالى» زاڭ ازاماتتىق كودەكس پەن «جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى جانە قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىگى بار سەرىكتەستىكتەر تۋرالى» بەيىندى زاڭنان جوعارى، ۇستەم تۇر؟
• كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ شەڭبەرىندە، بانكروتتىق تۋرالى زاڭداردى وسى زاڭدارعا جانە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ مۇددەلەرىنە سايكەس كەلتىرۋ جونىندەگى شارالاردى قابىلداۋدى;
• سالىق ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اراسىندا بانكروتتىق تۋرالى زاڭنىڭ قولدانىستاعى نورمالارىن ءتۇسىندىرۋدى جانە ونىڭ كەڭىنەن تالقىعا ءتۇسۋىن بولدىرماي، جۇمىسىن ادال اتقارىپ جۇرگەن كاسىپكەرلەرگە سۋبسيديارلىق جاۋاپتىلىقتى قولدانۋعا جول بەرمەۋىن; مۇنداي فاكتىلەر انىقتالعان جاعدايدا – كاسىپكەرلەردىڭ ىزىنە ءتۇسۋدى دوعارىپ، كىنالى لاۋازىمدى تۇلعالاردى جاۋاپقا تارتۋدى سۇرايدى.
• مەملەكەتتiك كىرىس ورگاندارىنىڭ بيزنەس قاۋىمداستىعىنا قاجەتتi تۇسiنىكتەمە بەرۋىن جانە كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ پايدا بولعان قوسىمشا تاۋەكەلدەرىنە قاتىستى تۋىنداعان قورقىنىش-ۇرەيدى جويۋ تۋرالى نۇسقاۋلار بەرۋىن سۇرايدى.
• جشس-نىڭ تيپتىك جارعىسىنا كاسىپورىننىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا قۇرىلتايشىلاردىڭ جاۋاپتىلىعى بولمايتىنى تۋرالى تۇجىرىمدالعان ويدى قايتارۋىن سۇرايدى.

قۇرمەتپەن،

«اق جول» قدپ فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى

Abai.kz