سۋرەت قايىم مۇحامەدحا­نوۆ­تىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

بۇل سۋرەتتى كورنەكتى ابايتانۋشى قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ قىزى دينا مۇحامەدحان جاقىندا ءوزىنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا جاريا ەتتى. جاريالانىمنىڭ ماڭدايىنا «قورلان» ءانىنىڭ تاريحى» دەپ جازىلىپتى. ءبىرى كارىلىككە اياق باسقان، ءبىرى جالىنداعان جاس – سۋرەتتەگى قوس تۇلعانى شىرامىتىپ وتىرعان بولارسىزدار. ءيا، سول جاقتاعى – كوزىنەن وت شاشقان، شوقشا ساقالدى اقساقال ايگىلى «قورلان» ءانىنىڭ اۆتورى ەستاي بەركىمبايۇلى، وڭ جاقتاعى – جيىرمادان ەندى عانا اسقان جاس عالىم قايىم مۇحامەدحانوۆ. سۋرەتتىڭ تاريحىنا ءسال كەيىنىرەك توقتالامىز. اۋەلى سازگەر مەن زەرتتەۋشىنىڭ كەزدەسۋى جايىندا از-كەم اڭگىمە وربىتسەك.

دينا قايىمقىزى اكەسىنىڭ ەستاي بەركىمبايۇلىن ەڭ العاش رەت 1939 جىلى ماۋسىمنىڭ 21-ىندە الماتىدا وتكەن قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ەكىنشى قۇرىل­تايىندا كورگەنىن، كورىپ ەرەكشە اسەر العانىن، قوس تۇلعا قايتاردا ءبىر پويىزدا، ءبىر ۆاگوندا بولىپ، ابايتانۋشى پاۆلودارعا بارا جاتقان سازگەردى سەمەيدە قالىپ، ۇيىندە ءبىراز ۋاقىت مەيمان بولۋعا شاقىرعانىن جازادى. ەكى اپتادا تالاي سىر ايتىلىپ، تالاي اڭگىمە شەرتىلىپ، تالاي ءان شىرقالسا كەرەك. الاش قالاسىنداعى ەمەن-جارقىن كەزدەسۋدە جاس عالىم «قورلان» ءانىنىڭ تاريحى جايىندا دا سىر سۋىرتپاقتايدى. «العاشقى ءانىمنىڭ اتى – «قورلان». 20 جا­سىمدا شىعاردىم. ول عا­شىق­تىق­تان تۋدى. سۇڭقار بولى­سىن­­داعى قىپشاق-ورىك رۋى سۇل­تاننىڭ قورلان دەگەن قىزى بار ەكەن. مەن ونى ءبىر تويدا باي­قاپ قالدىم. ءان شىرقاپ وتىر­عانمىن. ىنتالانا تىڭداعان توپ­تان ەرەك ەكى قىزعا كوزىم ءتۇستى. كور­كەمدەۋىنىڭ اتى قورلان ەكەن. تويعا ءسىڭلىسى ەكەۋى كەلىپتى. مەن بىردەن عاشىق بولىپ قالدىم. سول كەشتە تانىستىق، سويلەستىك. ول دا مەنى ۇناتىپ قالىپتى. ءسوي­تىپ ەكەۋمىز تابىستىق. ايى­رىل­ماسقا سەرتتەستىك. كەلەسى جى­لى قىزدى الىپ قاشاتىن بول­دىم، سەبەبى مەندە ايتتىرار مال جوق. بىراق الىپ قاشا المادىم. اكەسى قالايدا ءبىلىپ قويىپ، باسقا بىرەۋگە ۇزاتىپ جىبەردى...»،  دەپ ەستاي بەركىمبايۇلى ايگى­لى ءاننىڭ تاريحىن ەڭ العاش­قى­لاردىڭ قاتارىندا قايىم مۇحا­مەدحانۇلىنا ايتىپ بەرەدى.

دينا قايىمقىزى ەستاي اقىن ەكى اپتا قۇرمەت-قوشەمەت كورىپ، ۇيىنە قايتقانىن، ەكەۋى سودان كەيىن 1945 جىلى ابايدىڭ 100 جىل­دىعىنا ارنالعان سالتاناتتا جۇزدەسكەنىن تىلگە تيەك ەتەدى. «تويدى وتكىزۋ جونىندەگى كوميس­سيانىڭ عىلىمي حاتشىسى قايىم ونى قۇرمەتتى مەيمان رەتىندە ادەيىلەپ شاقىرعان. ەستاي سول جولى قايىممەن قوشتاسۋ ولەڭىن جانە فوتوسۋرەتىن كەيىن احمەت جۇبانوۆقا تابىستاپ، ولار سازگەردىڭ «زامانا بۇلبۇلدارى» كىتا­بىنا ەنگىزىلىپتى. قايىم ەس­تايمەن كەزدەسۋلەرىن، ونىڭ «قور­لان» ءانىنىڭ تاريحىن دوس-جول­داستارىنا ايتىپ بەرىپ جۇرگەن. سول اڭگىمەلەرى ءبىر كۇنى گازەتتە جاريالانسىن. باسقا بىرەۋ ءوزىنىڭ كورىپ-بىلگەنى ەتىپ قىمسىنباستان جازىپتى. ونى ەستىگەن قايىم اعا اشۋ شاقىرماي، ءسال جىميىپ: «ە، مەيلى. ءاننىڭ شىعۋ تاريحى حالىققا تاراي بەرسە بولدى ەمەس پە؟» دەي سالىپتى»، دەپ جازادى اسىلدىڭ سىنىعى ءوزىنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا. ءجا­نە بۇل ەستەلىكتەر اللا بەليا­كي­نانىڭ 2005 جىلى سەمەيدە جا­رىق كورگەن «چەلوۆەك-لەگەندا» («اڭىز ادام-اقيقات تۇلعا»، ورىس­شا نۇسقاسىنان ەركىن اۋدار­عان عابباس قابىشۇلى) كىتا­بىنان الىنعانىن كەلتىرەدى.

سونىمەن سۋرەت قاي ۋاقىت­تا، قايدا تۇسىرىلگەن؟ اباي­تانۋ­شىنىڭ قىزىنىڭ ايتۋىنشا، تاريحي سۋرەت 1939 جىلى ماۋسىمنىڭ اياعى مەن شىلدەنىڭ باسىندا، ق.مۇحامەدحانوۆتىڭ ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا، سول كەزدەگى كراسنوارمەيسكايا كوشەسى 65 مەكەنجايىندا تۇسىرىلگەن.

ازامات قاسىم، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى

Abai.kz