جالپى اۆتوردىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى تومدى قامتيتىن بالالىقتان جىگىتتىككە دەيىنگى ءومىر جولىن، تۋا سالىسىمەن كورگەن تاۋقىمەتىن بەي-جاي وقۋ مۇمكىن ەمەس. سونداي-اق  كەيبىر جۋرناليستەردىڭ «تۇرمەدە تۋعان مىڭ ءبىر ءتۇن» دەپ ات قويعانى سياقتى ەكىنشى توم جازۋشىنىڭ تۇڭعىش تۇرمەگە تۇسكەندىگىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. سونىمەن بىرگە 1942-1945 جىلدارى ءۇرىمجى قالاسىنداعى پەداگوگتىك مەكتەپتە وقىعان كەزەڭىندەگى شىڭجاڭداعى ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي، شىڭ سىساي وكىمەتىنىڭ كەڭەس وداعىنا قارسى ساياساتى، قىتايشا عانا وقىتۋ ءتۇرى، قازاقستاننان كەلگەن ادەبيەتتى تىعىپ وقۋى، از ۇلتتىڭ گوميڭداڭ مۇعالىمدەرى مەن ونىڭ جاندايشاپتارىنان كورگەن تەپەرىشى، ءبىر ۇيعىر بالانىڭ تاماعىنا تىشقان ءتۇسىپ كەتسە دە قىتاي اسپازدارىنا مەكتەپ باسشىلارىنىڭ شارا قولدانباۋى، شىعىس تۇركىستانداعى كوتەرىلىس ۇشقىنى، 1945 جىلى ءبىر توپ وقۋشىنىڭ وسى كوتەرىلىسپەن بايلانىسى بار دەگەن ايىپتاۋمەن اباقتىعا ءتۇسۋى، ونداعى قالىڭ قاندالاعا تالانۋى ءوز الدىنا، قىلمىسىڭدى مويىندا دەپ قيناۋى، شىڭجاڭ ايماعىنىڭ گوميڭداڭشىلاردان ازات ەتىلە باستاۋى، وسپان باتىر كوتەرىلىسىنىڭ ءدۇمپۋى، اقىرى ءبىر توپ بالانىڭ اقتالىپ شىعىپ، مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىرۋعا ۇلگەرىپ، ديپلوم الۋى، سونىمەن بىرگە جەڭگەسى كۇلان مەن سۇيگەن قىزى ءنۇريا اراسىنداعى شىنايى سەزىم تارتىمدى ءسوز بولادى.

جالپى اۆتوردىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى تومدى قامتيتىن بالالىقتان جىگىتتىككە دەيىنگى ءومىر جولىن، تۋا سالىسىمەن كورگەن تاۋقىمەتىن بەي-جاي وقۋ مۇمكىن ەمەس. سونداي-اق  كەيبىر جۋرناليستەردىڭ «تۇرمەدە تۋعان مىڭ ءبىر ءتۇن» دەپ ات قويعانى سياقتى ەكىنشى توم جازۋشىنىڭ تۇڭعىش تۇرمەگە تۇسكەندىگىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. سونىمەن بىرگە 1942-1945 جىلدارى ءۇرىمجى قالاسىنداعى پەداگوگتىك مەكتەپتە وقىعان كەزەڭىندەگى شىڭجاڭداعى ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي، شىڭ سىساي وكىمەتىنىڭ كەڭەس وداعىنا قارسى ساياساتى، قىتايشا عانا وقىتۋ ءتۇرى، قازاقستاننان كەلگەن ادەبيەتتى تىعىپ وقۋى، از ۇلتتىڭ گوميڭداڭ مۇعالىمدەرى مەن ونىڭ جاندايشاپتارىنان كورگەن تەپەرىشى، ءبىر ۇيعىر بالانىڭ تاماعىنا تىشقان ءتۇسىپ كەتسە دە قىتاي اسپازدارىنا مەكتەپ باسشىلارىنىڭ شارا قولدانباۋى، شىعىس تۇركىستانداعى كوتەرىلىس ۇشقىنى، 1945 جىلى ءبىر توپ وقۋشىنىڭ وسى كوتەرىلىسپەن بايلانىسى بار دەگەن ايىپتاۋمەن اباقتىعا ءتۇسۋى، ونداعى قالىڭ قاندالاعا تالانۋى ءوز الدىنا، قىلمىسىڭدى مويىندا دەپ قيناۋى، شىڭجاڭ ايماعىنىڭ گوميڭداڭشىلاردان ازات ەتىلە باستاۋى، وسپان باتىر كوتەرىلىسىنىڭ ءدۇمپۋى، اقىرى ءبىر توپ بالانىڭ اقتالىپ شىعىپ، مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىرۋعا ۇلگەرىپ، ديپلوم الۋى، سونىمەن بىرگە جەڭگەسى كۇلان مەن سۇيگەن قىزى ءنۇريا اراسىنداعى شىنايى سەزىم تارتىمدى ءسوز بولادى.

ءۇشىنشى توم ينستيتۋت بىتىرگەن ماماننىڭ اۋىلعا قايتۋىنان باستالادى. ارى قاراي 1946-1951 جىلدارى ءدوربىلجىن ورتا مەكتەبىندە مۇعالىم بولىپ جۇمىس ىستەگەن كەزەڭىنە ءدوپ كەلەدى. گوميڭداڭ وكىمەتىنىڭ قۇلاپ، شىعىس تۇركىستان مەملەكەتىنىڭ قۇرىلىپ، كىمنىڭ دوس، كىمنىڭ جاۋ ەكەنى بەلگىسىز الاساپىران ۋاقىت، اعاسى بيعازىنىڭ تاپسىرۋىمەن ۇرىمجىدەن الىپ كەتۋگە كەلگەن قاجىياكبار اتتى ۇساق ساۋداگەردىڭ توبىنا ىلەسىپ، ۇرىمجىدەن اۋىلعا جەتكەنگە دەيىنگى جول ازابى، ودان ءوز ەركىمەن سوعىس مايدانىندا قالىپ، ءۇش ايداي  گوميڭداڭعا قارسى كۇرەسۋى، سودان ۇيىنە 1946 جىلى جەلتوقساننىڭ قارلى بورانىندا ارەڭ جەتۋىنىڭ ءوزى جاتقان ءبىر حيكايا. جاڭاشا وقىعان ۇيگە اراق پەن تەمەكى دە قوسا كىرۋى كەرەك دەپ  تۇسىنگەن اقكوڭىل اكەنىڭ بيعابىل ءۇشىن قالادان ارنايى تەمەكى مەن اراق الدىرۋى دا كۇلكى تۋدىرادى. بىراق وقىعان باسقا جاستاردان پارىقتى بولىپ وسكەن بالاسىنىڭ ونداي جامان ادەتتەن بويىن اۋلاق ۇستايتىنىنا كوزى جەتكەن  اتا-انانىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيمايدى. اكەسى جاپپاردىڭ قالاشا كيىنگەن قۇرىم ەتىكتى، ءتىلى ءمىردىڭ وعىنداي وقىعان بالاسىنا ريزا بولاتىنى سونشا ءتىپتى ءتۇن ورتاسىندا تۇرىپ، ۋاقىتسىز ناماز وقۋى ءۇي-ىشىندەگىلەرگە ەزۋ تارتتىرسا دا، ادامدى وسى كىسىنىڭ بالاسى بولعىسى كەلەتىندەي سەزىمگە جەتەلەيدى. ايتسە دە بۇل قۋانىش ۇزاققا بارمايدى. تازا جۇرگەن ادامعا ەشتەڭە جۇقپايدى دەگەن سەنىمدە بولعاننان بولۋ كەرەك، «مىنا الاساپىران باسىلعانشا ۇيدەن شىقپا» دەگەن اكە نۇسكاۋىنا قۇلاق اسپاي، اۋدان ورتالىعىنا كەلىپ، ءوز قالاۋى بويىنشا مۇعالىمدىك جۇمىسقا تۇرادى. الايدا كوپ ۇزاماي جاڭا وكىمەتتىڭ سەنىمىنە كىرىپ ۇلگەرگەن كاكىم باي، سارسەن ساياسات اتانعان بۇرىڭعى باي-ماناپتار مەن گوميڭدان قۇيىرشىقتارىنىڭ كورسەتۋىنەن بارىپ ق.شابدانۇلى اياق استىنان اباقتىعا تۇسەدى. اۋەلى شاۋەشەكتە، ودان كەيىن قۇلجا اباقتىسىندا  تەرگەۋسىز، داڭەنەسىز ءتورت اي جاتادى. اقىرى ەشقانداي كىناسى بولماعاندىقتان، ونى بوساتادى. وسى مەرزىم ىشىندە سۇيگەنى ءنۇريانىڭ قايتىس بولعانى قوسىلىپ، نەبارى 21 جاستاعى جىگىتتىڭ  شاشى اباقتىدان تۇگەلگە جۋىق اعارىپ شىعادى. ونىڭ ۇستىنە كولدەنەڭ كوك اتتىدان ەستىگەن اكە قازاسى  ءتىپتى ەسەڭگىرەتىپ كەتەدى. ءبىر اپتادا ەلگە ارەڭ جەتكەن ول  جاپپاي سۇزەك جۇرگەن كەزدە الپىستان اسقان شاعىندا ۇيدەگىلەردىڭ ەڭ سوڭىنان  قاتتى قۇلاعان جاپپار بيعابىلدىڭ اماندىعى ءۇشىن ءوزىن قۇرباندىققا ءۇش رەت اتاعانىن، ودان كەيىن قاشان جانى ۇزىلگەنشە،  «كەلدى مە، كەلدى مە» دەپ مۇنى سۇراپ جاتۋى، قاتتى قينالا بەرگەننەن كەيىن «بيعابىل كەلدى، امان كەلدى» دەپ ءۇي-ىشىندەگىلەر جاپپاي دابىرلاسقان كەزدە كوزىن باقىرايتا اشىپ، يەگىن ءبىر-اق قاعىپ ءجۇرىپ كەتۋى جازۋشىنى عانا جىلاتپايدى، وقىپ وتىرعان ءسىزدىڭ دە كوزىڭىزگە جاس ۇيىرەدى. اكە ولگەننەن كەيىن شەشەسى مەن قارىنداسىن، كەنجە باۋىرىن قالاعا كوشىرىپ العان بيعابىل دوربىلجىڭدەگى جۇمىسىنا قايتا كىرىسەدى. الدىنان سارسەن ساياسات تاعى شىعادى. بۇعان ءاليا سياقتى وسىلاردىڭ جانسىزى بولىپ جۇرەتىن وپاسىز جۇرگىش ايەلدىڭ ءىس-ارەكەتى قىلمىستى ودان ءارى شيەلەنىستىرە تۇسەدى. گوميڭداڭ وكىمەتىمەن ەشۋاقىتتا ىمىرالاسىپ كورمەگەن بيعابىل ونىڭ سويىلىن جاسىرىن سوعۋشىلارمەن كۇرەسىن جۇرگىزە بەرەدى.  سۇيگەنى نۇريادان اۋمايتىن ماقپال دەگەن قىزبەن تانىسىپ، ارمانىنا قولى جەتكەندەي كورىنگەنىمەن، ماقپالدى بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ زورلىقپەن الىپ قاشۋى، ءاليا تاراپىنان استىرتىن جاسالىنعان قاستاڭدىق  بيعابىلدى تاعى دا قابات-قابات قايعىعا دۋشار ەتەدى.

ءتورتىنشى تومدا تارباعاتاي ايماعىنا قىتاي حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ بەيبىت جولمەن كىرۋى، وسپان باتىردىڭ ءولىمى، ۇلكەن ناۋقان تۋعىزعان ءارتۇرلى ساياسي ارەكەتتەر، «ءۇش ۇلكەن ءتارتىپ» (1.ءبىر قولباسشىعا باعىنىپ، جەڭىسكە جەتۋ، 2.ينە ساباق ءجىبىن الماي، بۇقارانى قورعاۋ، 3.بارلىق ولجانى قازىناعا تاپسىرىپ، حالىقتىڭ اۋىرپالىعىن جەڭىلدەتۋ) جانە «سەگىز ساقتىقتى» (1.سوزدە سىپايى بولىپ، بۇقارانى قۇرمەتتەۋ، 2.ساۋدا-ساتتىقتا ءادىل بولىپ، وزبىرلىق ەتپەۋ، 3. قارىزدى ۋاقىتىندا قايتارۋ، 4. بىرنارسەنى بۇلدىرسە، باعاسىن كەمىتپەي تولەۋ، 5. ادام ۇرماۋ، ياناتتاماۋ، ميليتاريستىك ءستيلدى جويۋ، 6.بۇقارانىڭ ەگىنىن قورعاۋ، جورىقتا، سوعىستا اباي بولۋ، 7. ايەلدەرگە قىرىنداماۋ، 8. تۇتقىنداردى جابىرلەمەۋ، الباتى تىنتپەۋ) وسىلاردى حالىق ارمياسىنىڭ كوشەلەردەن جىرلاپ ءوتۋى، (اۆتوردىڭ قىتايشاسىنان تۋرا اۋدارما جاساعان ولەڭىنەن الىپ وتىرمىز),  «كەرى توڭكەرىسشىلەردى اشكەرەلەۋ» كەزىندە تۇرسىن مۇعالىم مەن شاكەن ءانشى سياقتى جازىقسىز ادامداردىڭ دا ۇستالىپ كەتۋى، ولاردى اقتاپ بيعابىلدىڭ ورتالىق كوميتەتكە حات جازۋى ت.ب. ساياسي وقيعالار ءسوز بولادى. وسى كەزەڭ شىندىعىن سونىڭ ىشىندە تۇرسىن جارقىنباەۆ  پەن شاكەن ەلۋباەۆ تۋرالى ق.ءجۇمادىلوۆ تە  «سوڭعى كوش» رومانىندا تەبىرەنە جازعان ەدى. قانشاما جىلدار وتكەننەن كەيىن شەيىت كەتكەن وسى ادامدار رۋحىمەن تاعى دا تىلدەسىپ وتىرمىز. قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان وسى ناۋقان كەزىندە بيعابىلبەن بۇرىننان ءوش سارسەن ساياسات باستاعان دوسان اكىم مەن ءبولىم باستىعى شاكەربايلار بىرلەسىپ، جوعارعى جاققا «ساياسي تۇرعىدان قاۋىپتى ادام» دەگەن حابار ءتۇسىرىپ، ونى ەش سەبەپسىز  جۇمىستان قىسقارتىرىپ جىبەرەدى. بىراق  دەر كەزىندە ايماق ءۋاليى باشپايعا بارىپ، كەمشىلىگىن كورسەتە وتىرىپ، وقۋ-اعارتۋ سالاسىنداعى جاعدايدى تولىق بايانداعاننان كەيىن جۇمىسقا قايتا ورنالاسادى. جەلدىڭ قالاي سوققانىن تولىق تۇسىنگەن باشپاي بايدىڭ ءوزىنىڭ ورىنباسارى مەن دوسان اكىمدى جەر-جەبىرىنە جەتىپ بوقتاۋىنا ءبىر جاعىنان تاڭ قالاسىز. سەبەبى «سەگىز ساقتىقتىڭ» بىرەۋىنە زيان كەلىپ تۇر عوي. بۇل جەردە وكىمەتتىڭ وسى ساياساتىنا پىسقىرىپ تا قاراماعان قازاق بايىنىڭ كەسەك تۇلعاسى كوز الدىڭىزدان كولبەڭ ەتە قالادى.

اپتا سايىن وتكىزىلەتىن «كەرى توڭكەرىسشىلەردى» اشكەرەلەۋ جينالىسىندا باس كەيىپكەر ءوزىن جۇمىستان قىسقارتقان دوسان اكىم مەن ءبولىم باستىعى شاكەربايدى، سارسەن ساياساتتى دا حالىقتى ناعىز جابىرلەپ وتىرعان وسىلار ەكەندىگىن ساعاتتاپ سويلەپ اشكەرەلەپ بەرەدى. وبلىستان كەلگەن قىتاي وكىلى بيعابىلدىڭ وقىعان ساۋاتتى ازامات ەكەنىن تانىپ، ۇرىمجىگە جۇمىسقا شاقىرادى. «سەگىز ساقتىقتىڭ» ءبىر پايداسى ماقپالدىڭ تابىلۋىنا سەبەپشى بولسا، بيعابىلدىڭ ءوز مۇددەسىن حالىق مۇددەسىنە ۇندەستىرىپ، سول تۇستاعى ساياساتقا لايىق قورعاي ءبىلۋى، كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنا الىنىپ، جوعارىلاۋىنا سەبەپشى بولادى. اۋەلى «وداق» جۋرنالىنىڭ، كەيىن «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولادى. بىراق سارسەن ساياساتتىڭ، ونىڭ جانسىزى ءاليانىڭ  دۇربىلجىڭنەن جازعان شاعىمدارى مازا بەرمەيدى. ماقپال ەكەۋىنىڭ تويىندا سەگىز قوي، ءبىر وگىز سويىلىپ، كوشەگە دەيىن باۋىرساق، قانت، كونفەت شاشىلىپ، ىسىراپشىلىق  بولدى دەگەن مازمۇنداعى ارىزعا كۇلكىڭ كەلسە دە، بيعابىلگە مۇنىڭ ءبارى ەلدەن تۇسكەن كومەك ەكەندىگىن دالەلدەۋگە تۋرا كەلەدى. وسى سياقتى جالا جابۋدان ات توبەلىندەي عانا ەكى-ءۇش ادام دا جالىقپايدى، اقتالۋدان بيعابىل دا جالىقپايدى.دوربىلجىڭدەگى تويدىڭ جالاسىنان ارەڭ قۇتىلعاندا، ۇرىمجىدەگى قىزمەتتەستەرى بولماي جاساتقان توي بۇلارعا تاعى دا  قىرسىق بوپ جابىسادى. توي سوڭىندا ۇيىنە قايتۋعا بەت العان ابىلا دەگەن باستىقتى بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ پىشاقتاپ كەتۋى بيعابىلدى ءبىراز سارساڭعا سالادى.

«اباي-اقپارات»