قۇرمەتتى تاۋبول ۇستاز!

ءسىز بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن مەنەن جاقسى بىلەسىز. امال نە، ۇستاز سۇراپ تۇرعان سوڭ جاۋاپ بەرمەي بولمايدى. ءسىزدىڭ نە ماقساتپەن سۇراعانىڭىزدى، قانداي قاجەتى بولعانىن زەرتتەمەي-اق قويايىن. ءسىز بىلەتىن ماسەلە دەپ ءۇنسىز قالسام، ۇلەسىمنەن قۇر قالارمىن. ەلەۋسىز تاستاسام، قۇرمەتسىزدىك بولار. شاكىرتتىڭ مىندەتى ۇستازدىڭ الدىندا ءوز ادەبىن ساقتاپ الىنەن اسپاۋ ەكەنىن بىلەمىن. جاۋابىم دىتتەگەن جەردەن شىقسا، ول ءسىزدىڭ ۇلاعاتىڭىزدان جۇققانى. ايتقانىم تەرىس-قاعىس كەتىپ كەيىتسە، ارينە، شاكىرتىڭىزدىڭ شاكەنە بولعانى، سويتە تۇرا ءجىپتىڭ ءبىر ۇشى ءوزىڭىزدىڭ قولىڭىزدا ەكەنىندە جاسىرمايمىن...

ولاي بولاتىنى، بىزدەي ءالسىز پەندەنىڭ ساناسىن جارىقتاندىرىپ، قيالىن قيىرعا قانات قاقتىرا الماعان، ۇيقىداعى تۇيسىكتەردى وياتا الماعان جاۋاپكەرشىلىكتەن اينالىپ وتە المايتىنىڭىزدى بىلەسىز. بۇل ءسوزىم ىڭعايسىز، ادەپتەن اتتاعاندىق بولىپ تۇر، سويتە تۇرا ايتىپ قالعانىم، «سويلەمەس بۇرىن ويلانىپ الىڭدار، سۇزگىدەن وتكەن پىكىردى ىرىكپەڭدەر!» - دەپ، ەدىڭىز. سول ءۇشىن تۋراسىنان تارتتىم.  

وسى جەردە ءبىر ماسەلەنى ايتار بولسام، ادامدار «ۇستاز» دەسە، اق ساقالى بەلىنە تۇسكەن، اق شاشتى قاريانى ەلەستەتەدى. ۇستىنە ۇزىن شاپان كيىپ، قولىنا يمەك تاياعىن ۇستاپ كەلە جاتقانىن، نەمەسە اسىقپاي سويلەپ، اينالاسىن ءۇيىرىپ  تۇرعانىن ەلەستەتەدى. ال، جاسى كىشى، وزىنە شاق كوستيۋم كيىپ، گالۋستوك بايلاعان جىگىتتى كوز الدىنا كەلتىرە الماس. ونداي بولسا، ەگدە جاستاعى ەرەسەك ۇستازدار قايدا؟ جولاۋشى كەتكەن بە؟ ءتىپتى دە ولاي ەمەس، وسى كەزگە دەيىن ءبىز وقىعان ءبىلىم جۇرتىندا، جوعارى وقۋ ورىندارىندا نە اعايلار مەن نە اپايلارعا جولىقتىق. ءدارىسىن الدىق، تاپسىرماسىن ورىندادىق... شىنىنا كەلسەك، سول اعايلار مەن اپايلار شىن تاربيەشى، ناعىز ۇستاز بولا ءبىلدى مە؟ ءبىلىم كىتاپ وقۋدان، ەستۋدەن، جاتتىعۋدان كەلەدى ەكەن... ونى ادامنىڭ سەبەبىنەن الىپ وتىرعانىمىزدى بىلسەك تە، ۇستازدىق ونەگە، جۇرەكتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنۋ بولا قويدى ما؟.. كىم بىلەدى!...

«ۇستاز» ءسوزىنىڭ تەرەڭ استارىنا بارا المايمىن، سويتە تۇرا ماعان «ۇستا» بولىپ سەزىلەدى. ياعني ول ادام ءبىلىم دە، ونەر دە، ونەگە دە، ۇستا، شەبەر دەگەندى ءبىلدىرىپ تۇرعانداي. ەكىنشى جاقتان، ەتەگىنەن ۇستا، قولىنان ۇستا، سوندا عانا اداسپايسىڭ دەپ تۇراتىنداي. ۇشىنشىدەن، «ۇستاس» دەپ تۇرعانداي، قولىنا قولىڭدى بەرىپ ۇستاس! ءتانىڭ بولەك بولعانىمەن جانىڭ توعىسسىن، كوڭىلىڭ كوزدەسسىن، قالاۋىڭ بىرگە، قادامىڭ كۇندە جالعاسسىن دەگەنگە سايادى دەپ تۇيەمىن. ەندەشە، سىزگە دەيىن ۇستازعا كەزدەسپەگەنىمدى قاراپايىم كورگەنىممەن دالەلدەپ بەرە الامىن.

ءسىز بىردە سويلەپ تۇرىپ، «بۇرىنعى تاقۋالار جاماندىققا جولامايتىن، ىستەگەن جاقسىلىعىن جاسىراتىن. ال، بۇگىنگى ادامدار جاماندىعىن ەرلىككە بالاپ، جاقسىلىعىن بازارعا سالادى» - دەپ، قالدىڭىز.

سوندا قالاي بولعانى، ونەر جەردىڭ بەتىنە شىقتى. ادامدار اقىلدى، جەر استىندا تىعىلىپ جاتقان كومىردى وتقا جاعىپ، مۇنايدى وڭدەپ كولىككە قۇيدى. تەحنولوگيا ۇشقان قۇستاي دامىپ قيال جەتپەيتىن قىزىققا تاپ بولدىق. كيىمنىڭ نەشە ءتۇرلىسى تىگىلىپ يىنىڭە ىلىنسە، تاماقتىڭ سان الۋانى داسدارقانىمىزدان ورىن الدى. ايشىلىق جول التى ساعاتقا قىسقاردى. سويتە تۇرا ادامدار ارسىزدانىپ ازىپ-توزىپ بارادى. قاراپايىم عانا ادامعا كەرەكتى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ورنىن جەككورۋ سەزىمى، كومەكتەسۋدىڭ ورنىن ورعا تەۋىپ ءتۇسىرىپ كەتۋ قاتىگەزدىگى، ءوزارا قۇرمەتتىڭ ورنىن مەنسىنبەۋشىلىك، تاكاپپارلىق يەلەندى. بۇلاي بولۋىنا يمان «ولشەۋىشتىڭ» جوقتىعى دەپ نىق سەزىممەن ايتامىن. سويتە تۇرا، يمان دەگەنننىڭ مۇسىلماندىق «فورماعا» ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن قۇندى قاسيەت ەكەنىنە كوزىم جەتتى. نەگە دەسەڭىز، ادامدار يسلام مەن مۇسىلماننىڭ اراسىن اجىراتا المايدى. ت

اعى ءبىر مارتە ايتايىن «يسلام» تازا ءدىن. جان بىتكەنگە زارەدەي قياناتى جوق، قالىپتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ ەڭ ابزال قاعيداسى. ال، مۇسىلمان يسلامدى تۇتىناتىن، ونى قابىلداعان «ادام». پەندەلەر الۋان ءتۇرلى مىنەزدە بولعاندىقتان بويىنداعى بار «بايلىعىن» سۇيرەپ اكەلىپ يسلامعا كىرەدى. ناتيجەدە ونىڭ سالدەسى، ساقالى، شاپانى عانا وزگەرىپ، تۇپكى تەگى قاز-قالپىمەن وتە سالادى، ساپاسى تيتتەي كوركەيگەن جوق. يسلامعا كىرگەن ادام ارىنىڭ كىرىن كەتىرىپ، جۇرەگىندەگى قويماسىن قوپارا تازالاپ، اقيقاتقا باس ءيىپ ءمۇسىلىم بولۋعا ءتيىس.  ناماز وقىپ، تاسپيح تارتىپ جۇرگەن ساقالدى سابازىمنىڭ ءوزى مۇسىلمان بولۋدىڭ يسلام رۋحىن قانىنا ءسىڭىرۋ ەكەنىن اڭعارمايدى. ءۇيدى بىلاي قويعاندا مەشىتكە نامازعا بارىپ وتىرعان پەندە ءوزى سەكىلدى بىرەۋگە سىبىرلاپ كورشىسىن جامانداپ وتىرادى. ۇلكەندىگى ۇيدەي كولىگىن جۇرگىنشىلەردىڭ جولىنا كولدەنەڭىنەن تاستاپ، ءوزى ساجدەگە باس قويىپ قۇدايدان جۇماق سۇراپ جاتادى. ال، ونىڭ كەسىرىنەن پەندەلەر ساعات بويى توسىلىپ جولىنان قالادى.

وتىز جىل بويى «دوس» بولىپ كەلە جاتقان جاقىنىڭ، دوستىق تۋرالى تەرەڭىنەن تولعانىپ سويلەپ تۇرىپ، باردى-جوقتى تەرمەلەپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، بەتىڭدى تىرناسا، جۇرەگىڭدى اۋىرتىپ، كوڭىلىڭدى تۇسىرسە، قىرسىق سوزدەرمەن قىجىرتىپ تۇرسا، وسى «دوستىقتا» بەرەكە بار ما؟ سول سوزدەردى ايتىپ بولعان سوڭ:  «ءاي، جاراندار، قۇپتان ۋاقىتى كىرىپتى تەزدەتىپ ناماز وقىپ الايىق!» دەپ الدى-ارتىنا قاراماي اتتاپ-پۇتتاپ داسدارقاننان شىعا جونەلسە... حاموليونداي قۇبىلعان قىلىعىنا قاراپ قاتىپ قالاسىڭ.

ءبىر عۇلاما «سان قايتارا قاجىعا بارساڭ دا، قۇراندى جاتقا وقىعان قاري بولساڭ دا بەيكۇنا ءبىر كىسىنىڭ كوڭىلىن اۋىرتساڭ، وندا سەن مۇسىلمان ەمەسسىڭ!» دەپتى. مەنشە وسى سوزدە ءمان بار. مەنىڭ انىق بىلگەنىم مۇسىلماننىڭ يمانى وقۋمەن، جاتتاۋمەن كەلمەيدى ەكەن. سۇيەككە سىڭبەسە، جۇرەككە ورنىعىپ قانىڭ ارقىلى الپىس ەكى تامىرىڭا تاراماسا ءبارى بەكەرشىلىك ەكەنىن ءبىلدىم.

قاراپايىم نامازسىز جۇرتتىڭ اراسىندا سونداي ءبىر ادامدار بولادى، ادەبى، ءبىلىمى،  قادىرى، كىشپەيىلدىگى، قايىرىمى، قالتقىسىزدىعى تاڭ قالدىرادى جانە سونىڭ ءبارى شىنايى. اتتەڭ، «كاليما ايتىڭىزشى!» دەسەڭ، ءجاي عانا جۇرە بەرەدى. «جۇرەگىم تازا، كوڭىلىم ءتۇزۋ دەيدى». ول شىن ايتادى، دەسە دە، ناعىز مۇسىلمانداردىڭ ساپىنا كەلىپ كوركەمدىگىن تۇتاس قاۋىمعا ۇلگى ەتسە دەيسىڭ عوي!.. ونىڭ ەسەسىنە قارادۇرسىن قاتالداۋ پەندەلەر ءمۇسىلماننىڭ قاراسىن كوبەيتىپ، يسلامعا كىر كەلتىرىپ جۇرگەن دە جۇرەگىڭ اۋىرادى. جاڭاعى جانىڭداعى «دوستىق» تۋرالى فيلوسوفيا سوعاتىن «ءدانىشپان» اينالاسىن اپىرىپ-جاپىرىپ، جەمىر سيىرداي جەپ تاستايدى دا، جەلپىنىپ وتىرا بەرەدى. مىنە، مۇسىلماننىڭ سيقى.

الگى اۆتوماتتان وق بوراتاتىندار، ادامدى بورشالاپ سوياتىندار سوندايلاردىڭ سويقان ءىرىسى. وتكەن جىلى ءبىر جولداسىمىز ابعانستانعا كونفەرەنسياعا بارىپ كەلدى. «تالىپتەردىڭ ويرانى باسىلايىن دەپ پە؟» دەپ سۇراق قويدىم. ول، «ءتالىپ بولىپ سوعىساتىنداردىڭ ايلىق جالاقىسى 500 دوللار بولعان ەكەن، سوڭعى كەزدە دايش بولىپ سوعىسسا ەڭبەگىنە 1000 دوللار الاتىندىقتان ولاردىڭ كوبى سول جاققا كەتىپتى» دەپ جاۋاپ بەردى. ەندەشە، دۇنيەنى دۇرلىكتىرىپ جاتقان مۇسىلمان ەمەس، اقشا جانە ساياسي ويىن ەكەنىن بىلەتىن كەز جەتتى.

قۇرمەتتى تاۋبول ۇستاز، سۇراعىڭىزعا كەلەسى جولى جاۋاپ بەرەيىن.

سىزگە دەگەن قۇرمەتپەن: داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى  

Abai.kz