ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى مەن اشتىقتان زارداپ شەككەندەردى قوسارلاپ ءبىر  كۇن عانا ەسكە الىپ (31 مامىردا), 364 كۇن ۇمىت قالدىراتىن - قاپەرسىز ۇلتپىز. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اشتىق پەن ساياسي-قۋعىن سۇرگىننىڭ اۆتورلارى نەگە اتالمايدى؟ وسى زوبالاڭدار ءۇشىن نەگە رەسەيدەن كسرو-نىڭ زاڭدى مۇراگەرى رەتىندە وتەماقى تالاپ ەتپەيمىز؟

ف.ي.گولوششەكيننىڭ ميلليون حالىقتى قىرعىنعا ۇشىراتۋى كەشىرىلمەيتىن جاۋىزدىق. سول گولوششەكين دەگەن كىم؟

اكادەميك ماناش قوزىباەۆ:

فيليپپ گولوششەكيننىڭ شىن اتى – شايا يتسكوۆيچ بولعان. ول التى كلاستىق گيمنازيا كۋرسىن سوسىن (1901-1903 ج.) ءتىس دارىگەرى مەكتەبىن بىتىرگەن.

قازاق ولكەسىن باسقارۋعا كەلگەنگە دەيىن ول تەك ورىنداۋشىلىق قىزمەتتەر اتقارعان. ياعني، شاش ال دەسە، باس الۋدىڭ ناعىز شەبەرى.

قازاقستانداعى سوۆەت وكىمەتىنىڭ 10 جىلدىق تاريحىن ەكى اۋىز سوزبەن مانسۇق ەتكەن گولوششەكين ەندى اۋىلدا “كىشى وكتيابر” وتكىزۋ كەرەك دەپ داۋرىقتى. ونىڭ توڭمويىن، وركوكىرەكتىگى وزىمشىلدىك اۋرۋىنا اينالىپ، اسقىنعان ساتتە، رەسپۋبليكانىڭ ساياسي جانە شارۋاشىلىق سالالارىن باسقارىپ وتىرعان كوزى اشىق ازاماتتار نارازىلىق بىلدىرە باستاعان. بىراق، ول قولىنداعى وراسان زور بيلىكتى پايدالانىپ، ولاردى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتتى.

جانە ءستاليننىڭ قاساڭ قاعيدالارىنا قالتقىسىز قىزەت ەتىپ، سوتسياليزم ىسىنە “شەكسىز ادالدىق تانىتقان” فۋنكتسيونەر ءوزىنىڭ دە وزگەنىڭ دە قۋ جانىن قۋىرداق ەتىپ، از ۋاقىتتا حالىقتى قاسىرەت تەڭىزىنە باتىرىپ ۇلگەردى. ءسويتىپ، بەلگىلى رەۆوليۋتسيونەر – فۋنكتسيونەردىڭ قولى جازىقسىز ەلدىڭ قىپ-قىزىل قانىنا مالشىندى. ول ەشۋاقىتتا كەشىرىلمەيتىن اۋىر كۇناعا باتتى.

گولوششەكين جانە ونىڭ جاندايشاپتارى قازاق دالاسىنداعى سۇمدىق اپات تۋرالى: "بۇل حالىقتىڭ قىرىلعانىنا ءبىز ەمەس، وزدەرى كىنالى. ەڭبەكتەنگىسى كەلمەيتىن جالقاۋلىعىنان قىرىلىپ جاتىر" دەپ جازادى. وسىلايشا، "قازاق جالقاۋ" دەگەن پروپاگاندالىق ءسوز ارقىلى وزدەرىنىڭ ادام توزگىسىز ايۋاندىقتارىن اقتاپ الماق بولعان.

ول تۋرالى اكادەميك ماناش  اعامىز:

گولوششەكين اشتان ولمەۋدىڭ قامىن ويلاپ تەنتىرەگەن قازاقتاردىڭ جاعدايىنا بالەندەي باس اۋىرتقان جوق. “بۇرىن ءوز اۋىلىنان الىسقا ۇزاپ كورمەگەن، ءوزىنىڭ كوشىپ قونعان جەرلەرىمەن عانا تانىس قازاق ەندىگى جەردە قازاقستان كولەمىندە ءبىر اۋداننان ەكىنشى اۋدانعا قينالىسسىز قونىس اۋدارىپ جاتىر: ورىستار مەن ۋكرايندار تۇراتىن كولحوزدارعا قوسىلىپ، ۆولگا بويىنا، سىبىرگە قونىس اۋدارۋدا” دەپ لەپىرەدى.

بىراق ول ءوزى رەسپۋبليكانى باسقارعان 8 جىل ىشىندە ءبىر رەت تە قازاق اۋىلىندا بولىپ كورمەپتى، - دەپ جازادى.

بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ۇلتقا قيانات جاساعان وسىنداي ساتقىنداردى اشكەرەلەپ، ولاردىڭ تاريحتاعى قىلمىستارىن ايتىپ، جازۋعا ءتيىسپىز. سونىمەن، گولششەكيننىڭ سول كەزدەگى قاتەلىكتەرى قوعامنىڭ ءار سالاسىنا تەك قانا كەدەرگىسىن كەلتىردى. ماناش قوزىباەۆ ول جۇيەنىڭ ستاليندىك قىلمىستىڭ  جالعاسى بولعانىن ايتادى:

گولوششەكينشىلدىك – ءستالينيزمنىڭ قازاقستان توپىراعىنداعى زاڭدى پەرزەنتى.

ەكونوميكا سالاسىندا  بۇل ساياسات اشتىققا، مال باسىن ون ەسە ازايتىپ جىبەرۋگە، حالىق شارۋشالىعىنىڭ كوپتەگەن سالالارىنداعى داعدارىسقا اكەپ سوقتى.

يدەولوگيا سالاسىندا – رەسپۋبليكانىڭ ءوز ىشىندە جاعداي شيەلەنىسىپ كەتتى. باسقارۋدىڭ اكىمشىلدىك-امىرشىلدىك ادىستەرىنە كەڭىنەن جول اشىلدى.

مادەني رەۆوليۋتسيانىڭ تىنىسى تارىلدى. ادەبيەت پەن ونەر قايراتكەرلەرى قۋعىنعا ۇشىرادى.

ساياسات سالاسىندا ايماقتىق كوسەمشىلدىك حالىق ساناسىنا كۇشپەن ەنگىزىلدى.

بىراق، ول  ءوزىنىڭ باعىتىنىا سىن ايتۋشىلاردىڭ ءبارىن تەك قاتەرلى دۇشپان، قاۋىپتى جاۋ ساناعان.

سونىمەن، گولوششەكينشىلدىكتىڭ ماڭگى-باقي كەشىرىلمەس كۇناسى – ول قازاق حالقىنا جۇرگىزگەن گەنوتسيد ساياساتى.

وسىدان-اق، ءوز تاريحىمىزعا دەگەن ەنجارلىقتى اڭعارۋ قيىن ەمەس. ماسەلەن، “31 – مامىر ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇر­بان­دارىن ەسكە الۋ كۇنى” دەيمىز. ال، شىن مانىندە، ساياسي-قۋعىن سۇرگىن مەن اشارشىلىقتىڭ ايىرماشىلىعى بار عوي. ەندەشە، نەگە ەكەۋىن ەكى كۇنگە ءبولىپ، دۇرىس ناسيحاتتاماسقا؟

مىسالى، ۋكراينا 1932-1933 جىلدارى بولعان اشارشىلىقتى گەنوتسيد دەپ تانىدى. ال، ءبىز اۋزىمىزعا گەنوتسيد دەگەن ءسوزدى الاتىن بولساق، ءالى تىزەمىز دىرىلدەيدى. نەگە؟ ءتىپتى، وسى تاقىرىپقا كەلگەندە بيلىك كۇمىلجي قالادى. مىڭعىرتىپ مال ايداعان كوشپەندى قازاقتىڭ از جىلدا اپاي-توپايى شىعارىپ، حالىقتى بۇرىن سوندى بولماعان سۇمدىق اپاتقا ۇشىراتقان كسرو-نىڭ زاڭدى مۇراگەرى رەسەي مەن ستالين، گولوششەكيندەردى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ايىپتاپ، قۋعىن-سۇرگىندە ءجۇرىپ وپات بولعان  ميلليونداردىڭ رۋحىن قاشان تىنىشتاندىرار ەكەنبىز؟

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz