جاقىندا الماتى قالاسى ىشكى ساياساتى باسقارماسى قولداۋىمەن «ادىرنا»  ۇلتتىق ەتونوگرافيالىق بىرلەستىگى «وتان - وتتان دا ىستىق» اتتى جوبانىڭ  جۇمىسىن باستادى. جوبا قانداستاردى قۇقىقتىق قامتاماسىز ەتۋدى، الەۋمەتتىك قولداۋ جاساپ، قازاقستانعا بەيىمدەۋ بويىنشا جۇمىستار ىستەۋدى الدىعا ماقسات ەتىپ قويىپ وتىر. 

جوبا اۆتورلارىنىڭ ءبىرى ارمان اۋباكىردىڭ ايتۋىنشا، "ادىرنا" بىرلەستىگى قانداستاردىڭ قۇجاتتىق ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە زاڭ اياسىندا كومەكتەسىپ، زاڭدىق كەڭەستەر بەرۋدى قولعا الۋدا. وسى ماقساتتا قازىر كامشيا ەسمۇحامبەتقىزى باسشىلىق ەتەتىن «كەش» قۇقىقتىق ورتالىعىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەپ جاتىر.

ارمان اۋباكىر، «ادىرنا»  ۇلتتىق ەتونوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى: 

- ءبىز «كەش» قۇقىقتىق ورتالىعىمەن اقىلى كەلىسىمشارت نەگىزىندە سەلبەسە وتىرىپ، قانداستارىمىزدىڭ قۇجاتتىق ماسەلەلەرىن زاڭ اياسىندا شەشۋگە كومەكتەسەمىز. الماتى قالاسىندا تىركەلگەن قانداستارىمىز بىزگە ءوز وتىنىشتەرىن «جەدەل جەلى» تەلەفونى نەمەسە qandastar.kz سايتى ارقىلى سۇراقتار قويىپ، زاڭدىق كەڭەستەر الا الادى. بۇعان ءبىزدىڭ زاڭدىق سەرىكتەسىمىز «كەش» قۇقىقتىق ورتالىعى جاۋاپ بەرەدى.

جوبا الماتى قالاسىندا ورنالاسقانىمەن، بىزگە كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەردىڭ كوبى وبلىس كولەمىندە ەكەن. قۇجات ماسەلەسىمەن ءوتىنىش جازعان قانداستارىمىز الماتى قالاسىندا تۇرعانىمەن تىركەۋلەرى الماتى وبلىسىندا بولعاندىقتان ءبىزدىڭ «كوشپەلى كەزدەسۋلەر» ۇيىمداستىرىپ، كەڭەس بەرۋىمىزگە تۋرا كەلدى. ءبىزدىڭ ەڭ العاشقى كوشپەلى كەزدەسۋىمىز الماتى وبلىسى، شەلەك اۋدانىنان باستالدى. شەلەك اۋىلىنداعى وڭىرلىك كوشى-قون ينسپەكتسياسىنا بارىپ، قولدان كەلگەنشە قۇجات بويىنشا تۋىنداعان ماسەلەلەردى انىقتاۋعا كۇش سالدىق. بىزگە شەلەكتە تىركەلگەنىمەن دە وزگە وڭىرلەر مەن قالالاردا تۇراتىن قانداستار دا ارنايى كەلىپ، سول جەردە بىزدەن كومەك سۇراپ وتىنىشتەر جازدى. سول جەردىڭ وزىنەن قۇجات بويىنشا قينالىپ جۇرگەن 60-قا جۋىق كىسى ءوتىنىش ءبىلدىردى.

كەڭەس سۇراعان قانداستارىمىزعا زاڭدىق قۇقىقتارى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، تەك زاڭ نەگىزىندە قۇجات تاپسىرۋدى (دەلدالدارعا ۇرىنباۋعا كەڭەس), قۇجات تاپسىرعاندا تالون تالاپ ەتۋدى، قۇجاتتىڭ دايىن بولۋ مەرزىمىنەن (ازاماتتىق الۋ قۇجاتىن ازىرلەۋ - 3 اي) اسقاندا ونىڭ كەشىگۋ سەبەبىن سۇراپ رەسمي ارىز جازۋدى (ارىزعا جاۋاپتىڭ 10 كۇن ىشىندە بەرىلۋى تيىستىگى), ودان دا ناتيجە شىقپاعاندا مەملەكەتتىك قىزمەت اگەنتتىگىنە، جەمقورلىق اگەنتتىگىنە شاعىمدانۋ مۇمكىندىكتەرى بار ەكەنىن تۇسىندىردىك.

ءبىزدى تاڭعالدىرعانى، شەلەكتە قۇجات تاپسىرعان قانداستارعا  قۇجات قابىلداپ العانىن راستايتىن تالون دا بەرىلمەي كەلگەنى بولدى. سول كۇنى بىزبەن بىرگە شەلەككە بارعاندار قۇجاتى قابىلدانعانى جايلى انىقتاما الدى. قۇجاتتىڭ دايىن بولۋ مەرزىمى كوپ كەشىككەن كىسىلەر انىقتاماعا سۇيەنە وتىرىپ جەرگىلىكتى كوشى-قون مەكەمەسىنە شاعىمدانا الاتىنىن تۇسىندىردىك. كۇندە "ەرتەڭ كەل" دەگەن سوزگە الدانىپ قۇجاتى تۋرالى ءبىر دەرەك بىلە الماي جۇرگەن جۇرتقا بۇل دا بولسا ءۇمىت وتىن تۇتاتتى. «بىزگە دە كوڭىل بولىنەتىن كۇن تۋادى ەكەن عوي» دەپ كوڭىلى بوساعان قاريالار دا تابىلدى. جينالعان وتىنىشتەردى سۇرىپتاپ رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق قۇزىرلى مەكەمەلەرگە رەسمي xات جولداۋدى ماقسات تۇتىپ وتىرمىز.

قانداستارمىز قۇجات وتكىزۋ بارىسىندا تۋىندايتىن تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە قاعازباستىلىق بولىپ وتىر. جيناپ بىتپەيتىن قالىڭ قاعازدان شارشاعان حالىق امالسىز دەلدالدار كومەگىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇر. ال دەلدالدار اقشانى الىپ العان سوڭ قۇجاتتى ۋاقىتىندا دايىنداماي ادامداردىڭ ۋاقىتىن الۋدا. ءتىپتى، مۇلدە جۇمىس ىستەمەي نە قۇجات جوق، نە اقشا جوق بولعان جاعدايلار دا كەزدەسۋدە. وسى ماسەلەلەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن شەتەلدەن كەلگەن قانداستاردىڭ زاڭدىق ءبىلىمىن جوعارلاتىپ، ءوز قۇقىقتارىن ءتۇسىندىرۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. اعايىن ءوز قۇقىعىن انىق بىلسە، قۇجاتتارىن دەلدالسىز تاپسىرىپ، زاڭ بويىنشا قۇجاتتارىنا قول جەتكىزەر ەدى.

ءبىزدىڭ نازارعا ىلىككەن تاعى ءبىر ماسەلە، جەرگىلىكتى كوشى-قون باقارمالارىندا كەزەك كۇتۋدە ءتارتىپ جوق. بىرەۋلەر ءبىر جىل بويى ءوز كەزەگىن كۇتىپ، ىشكە كىرۋدىڭ ءساتىن تاپپاي ءجۇر. ال بىرەۋلەر ءتۇرلى جولىن تاۋىپ، قاجەت بولسا اقشاسىن تولەپ، وزىنەن بۇرىن كەلگەن ادامداردىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتۋدە. سول ءۇشىن قانداستاردىڭ قۇجاتتارىن (ىقتيار xات، ازاماتتىق) حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى ارقىلى قابىلداۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. سوندا اركىم ءوزىنىڭ كەزەگى بويىنشا كەرەكتى جەرىنە جەتە الار ەدى.

بۇدان دا ماڭىزدى ماسەلە، قانداستارىمىز ءۇشىن قولبايلاۋ بولعان «ورالمان كۋالىگى» ماسەلەسى بولىپ وتىر. وسى ءبىر ەش ماڭىزى جوق قۇجاتتىڭ كەسىرىنەن قانشاما قازاق ازامتتىققا نەمەسە ىقتيار حاتقا قۇجات تاپسىرا الماي ءجۇر. سەبەبى، ورالمان كۋالىگى تەك ءبىر جىلعا عانا بەرىلەدى. ال ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قۇجات تاپسىرىپ ۇلگىرمەسە كۋالىك جارامسىز دەپ تانىلادى دا، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن (ىقتيار xات، ازاماتتىق) قۇجات وتكىزە المايدى. ءسويتىپ، وسى ورالمان كۋالىگى قانداستارىمىزعا ۇلكەن كەدەرگى بولىپ وتىر. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، وسى كۋالىك ءبىرجولا قاجەتسىز ەتىلسە وڭ بولار ەدى.

جوعاردا اتالعان جانە باسقا دا ماسەلەلەردى تالقىلاپ، پارلامەنتكە ناقتى ۇسىنىستار بەرۋ ءۇشىن الداعى اپتادا جينالىس وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سول ارقىلى قانداستارىمىزدىڭ قازاقستان ازاماتى اتانۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ تۇرعان ماسەلەرلەردىڭ وڭ شەشىمىن تابۋىنا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسقىمىز كەلەدى.

ءبىزدىڭ ارنايى ۇسىنىس ايتقالى وتىرعان ماسەلەلەرىمىزدىڭ تاعى ءبىرى – ىقتيار حات ماسەلەسى. قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ تۇسىنىگىنشە بۇل جارتىلاي قازاقستان ازاماتتىعى سانالادى. الايدا، وسى ىقتيار حاتتى الۋدىڭ دا جىرى از بولماي تۇر. ازاماتتىق الۋ ءۇشىن ىقتيار حات الۋ نە ءۇشىن كەرەك؟ جوق جەردەن وسى ەرەجەنى كىم ويلاپ تاۋىپ، قانداستارىمىزدىڭ قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ جولىنداعى باسىپ وتەتىن ءبىر مىندەتتى قادامى ەتىپ بەكىتتى؟ قازاقستان ازاماتى اتانعىسى كەلگەن قانداسىمىزدى ەش پايداسى جوق ىقتيار حاتتى الۋعا مىندەتتەۋدىڭ نە قاجەتى بار؟

قانداستارىمىزدىڭ وسى ىقتيار حاتتى الۋ بارىسىنداعى قيىندىقتارى جايلى ءبىر عانا مىسال ايتايىن. بۇگىن ءامانۋ ەسىمدى قانداسىمىزدىڭ ىقتيار xات قۇجاتىمەن كۇنى بويى ءجۇرىپ جارتى شارۋانى دا بىتىرە الماي ارىپ-اشىپ كەلىپ وتىرمىن. اتالعان قۇجاتتى الۋ ءۇشىن ۋاقىتشا تىركەۋ جارامسىز، ول ءۇشىن مىندەتتى تۇردە تۇراقتى تىركەۋدە بولۋىڭ كەرەك. ال كىم-كورىنگەن ۇيىنە تۇراقتى تىركەۋگە الا بەرمەيدى. ءبىر قانداسىمىزعا بولسا دا كومەگىم ءتيسىن دەپ وسى ءامانۋ قارىنداسىمىزدى ءوز ۇيىمە تىركەتىپ، ىقتيار حات الۋىنا كومەكتەسەيىن دەگەن ەدىم، قۇجات تاپسىرۋ بارىسىنداعى قيىندىقتار مەنى تاڭعالدىردى. وسى قارىنداسىمىزدىڭ ارقاسىندا كوشى-قون سالاسىنداعى قوردالانعان ماسەلەلەرگە كوز جەتكىزىپ وتىرمىن. ماسەلەن، قاراپايىم انكەتانى تولتىرۋ ءۇشىن كوشى-قون بولىمشەسىنىڭ قاسىنداعى نوتاريۋس ورتالىعىنا 4500 تەڭگە تولەۋگە تۋرا كەلەدى ەكەن. مىنە، وسىنداي زاڭسىزدىق پەن نەگىزسىز تالاپتاردان اياق الىپ جۇرگىسىز.

مىنە، وسىنداي تۇسىنىكسىز قۇجاتتار تۇرعاندا قانداستارىمىزدىڭ قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ، الاڭسىز ءوز ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەس. سول ءۇشىن ەل بولىپ وسى ماسەلەرلەردىڭ دۇرىس شەشىمىن تابۋىنا ات سالىسقانىمىز ءجون.

ءتۇيىن

الماتى قالاسى ىشكى ساياساتى باسقارماسى قولداۋىمەن جاسالىپ جاتقان وسى جوبا كوپتەگەن قانداستارعا ءۇمىت سىيلايتىنى انىق. ەندى، وسىنداي باستامالار بۇكىل قازاقستان اۋقىمىندا جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىز. 

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz