قازاقستان ازاماتتارى مەن جاستارىنا!

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
ن.ءا.نازارباەۆقا

كوشىرمەسى: قر سەناتىنىڭ توراعاسى ق.ك.توقاەۆقا،

قر ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ن.ز.نىعماتۋللينگە،

قر پرەمەر-ءمينيسترى ب.ءا. ساعىنتاەۆقا،

مينيسترلەرگە، بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرگە،
پارلامەنت جانە ماسليحات دەپۋتاتتارىنا،
باس پروكۋراتۋرا، ۇقك ت.ب. قۇقىق جانە
فيسكالدىق ورگاندارعا

ا ش ى ق  ح ا ت

مەملەكەتتىڭ بولاشاعى، ياعني ونىڭ عىلىمى مەن تەحنولوگياسى، دەموگرافياسى، ەكونوميكاسى مەن قورعانىس قابىلەتتىلىگىنىڭ دامۋى حالقىمىزدىڭ جارتىسىنان استامىن قۇرايتىن بۇگىنگى جاستاردىڭ ءبىلىمى، وتانسۇيگىشتىگى مەن ىسكەرلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى. حالىق سانى ءوسىمىنىڭ 90پايىزدان استامىن شەشەتىن جاستار بولسا، تاۋەلسىزدىك جىلدارى سول مۇمكىندىكتەردىڭ جارتىسى دا ىسكە اسپادى. مەملەكەتتىڭ نەگىزگى مىندەتى – جاستاردىڭ ءوسىپ-ونۋىنە، ءبىلىم الىپ ەلگە قىزمەت ەتۋىنە جاعداي جاساۋ.
جاستاردىڭ 1/3 استامىنىڭ ءارتۇرلى ءدىني سەكتالارعا كىرۋى، ولاردىڭ اراسىنداعى ەكسترەميزم، 500-دەي قازاق جاستارىنىڭ سيرياداعى سوعىستا ءجۇرۋى ت.ب.، – ول ەلدى ىدىراتۋعا سالىنعان بومبا. قازاقستان الەمدەگى ەڭ كوپدىندى ياعني ۇلتتىق، ۇلتارالىق بىرلىگى ناشار، مەملەكەتتىك يدەولوگياسى قالىپتاسپاعان ەلدىڭ ءبىرى.

ۇكىمەت پەن اكىمدەردىڭ جاستار ماسەلەسىنە ءتيىستى كوڭىل بولمەي، ەلدە جۇيەلى جاستار ساياساتىنىڭ بولماۋى - ول بۇل ەلدىڭ بولاشاعىنىڭ بۇلىڭعىرلىعىن كورسەتەدى. باستان ءشىرىپ بەرەكەت كەتكەن ەلدەن عانا تالانتتى جاستار مەن ءبىلىمدى ماماندار كەتۋگە اسىعادى. 2017 جىلى ەلدەن 36 مىڭ ادام كەتسە، سونىڭ 80 پايىزى مۇعالىم، دارىگەر، ينجەنەر، ياعني كاسىبي ماماندار. سولتۇستىك وبلىستاردا مەكتەپتى جاقسى بىتىرگەندەردىڭ 75-80 پايىزى رەسەيگە وقۋعا كەتىپ، سوندا قالۋدا. بارلىق عالامتور تەگىن وقىتامىز دەپ قاپتاعان قىتايدىڭ جارناماسى.

استانا، الماتى ت.ب. قالالارداعى جاستاردىڭ 55-65 پايىزى باسپاناسىز، 30-40 پايىزى جۇمىسسىز، 20-25 پايىزى بازاردا اربا سۇيرەتۋ، ايالدامالاردى كۇزەتۋ ت.ب. ۋاقىتشا ارزانقول جۇمىسپەن كۇن كورۋدە. سوندىقتان، جاستاردىڭ كوپشىلىگى ۋاقىتىلى وتباسىن قۇرا المايدى، قۇرعاندارىنىڭ وزدەرىنىڭ 40-50 پايىزى اجىراسىپ جاتىر. بۇنداي ازعىندىق قازاق تاريحىندا، ءتىپتى سوعىس پەن اشتىق جىلدارىندا بولماعان. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى ەلدە تابيعي ءوسىم ماردىمسىز. 1991 جىلى 17 ملن بولساق، ەلگە كەلگەن ءبىر ملن ورالماندى قوسقاندا 2018 جىلى 18,2 ملن بولدى. بۇل ارالىقتا وزبەك حالقى 13 ملنعا (54 %) ءوسىپ 21-دەن 33 ملنعا جەتتى.

حالىقتىڭ ءوسىپ-ونۋىنە بيلىك تاراپىنان ناقتى قادام جاسالعان جوق. دۇنيەگە كەلگەن ءار بالاعا ايىنا بەرىلەتىن كومەك (پوسوبيە) $6. رەسەيدە دۇنيەگە كەلگەن ءار بالاعا $10 مىڭ تولەنسە، اقش-تىڭ مىسىقحانالارىندا ءار كليەنتكە تاۋلىگىنە $45 جۇمسالادى.

كەيبىر دەرەكتەردە قسرو-نى ل.برەجنەۆ باسقارعان 18 جىلدا 164 ملن، قازاقستاندى گ.كولبين باسقارعان ەكى جىلدا ميلليونداي ادام تەگىن باسپانا الىپتى. ودان كەيىن شاڭىراق پەن باقاي شاعىن اۋداندارىندا وزدەرى سالىپ العان ۇيلەردى بۋلدوزەرمەن قىرعىزامىز... تالاي قالايماقان بولدى. «مەملەكەتتىڭ ازاماتتارعا باسپانادان كومەكتەسۋى مىندەتتى ەمەس» دەگەنى بۇل بيلىكتىڭ حالىقتىڭ ەمەس، وليگارحيالىق الاياقتاردىڭ مۇددەسىن قورعايتىن «سارايلىق توپ» ەكەنىن كورسەتۋدە. ال، الماتى مەن استانا اكىمدەرى قازاقستان ازاماتتارىنا جەر تاپپاسا، وندا ءۇي سالىپ بەرسىن.

قازاقستان اليانسى قاۋىمداستىعى 2016 جىلى جەر كوميسسياسى كەزىندە «2003 جىلى جەر كودەكسىندە قارالعان 10 سوتكا ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك»، دەگەن تالابىن بيلىك امالسىزدان قولداپ 1,760 ملن ادام جەر ۋچاسكەلەرىن الۋدا. بىراق ولاردىڭ ىشىندە جاستار جوق. سونىمەن قاتار، وسى باعدارلامامەن بەرىلەتىن جەر، ءۇيدى بيلىك كوپ جەرلەردە كوممەرتسياعا اينالدىرىپ، ءوز پايدالارىنا شەشۋدە. ءبىز نەگە ىشتەگى جانە شەتتەگى ءوزىمىزدىڭ جاستارعا جاعداي جاسامايمىز؟ ولاي جاساماۋدىڭ سەبەبى، سىبايلاس جەمقورلىققا بىلىققان بيلىك جاستاردىڭ دا، اۋىلدىڭ دا (حالىقتىڭ 43 پايىزى تۇراتىن اۋىلعا ءجىو-ءنىڭ 2,5 پايىزى عانا بولىنەدى), قازاق ياعني مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسىن شەشۋدى، جەر تۇتاستىعىن ساقتاۋدى دا قاجەت دەپ ساناماۋدا. بۇل، ات توبەلىندەي بيلىكتەگىلەردىڭ جەكە باستارىنىڭ ماسەلەسىن مەملەكەتتىك مۇددەدەن جوعارى قويعانىنىڭ دالەلى. ونداي، ەلگە قامقورلىعىنان كاستىگى استام بيلىكتىڭ حالىققا قاجەتتىلىگى قانشا؟!

جاستارعا، دەموگرافيالىق احۋالعا ت.ب. بايلانىستى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا:

1. 2018 جىلى «جاستار جانە ادام كاپيتالىن دامىتۋ اگەنتتىگىن» قۇرۋ قاجەت;

2. ۇكىمەت، اكىمشىلىك جانە قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرگە:

ا. 2018-2021 جىلدارى 1,3 ملن جاسقا قالا نە اۋىلدان ون سوتكا جەر جانە 700 مىڭ پايىزسىز، ۇزاق مەرزىمدىك نەسيەگە پاتەر جانە تۇرعىن ءۇي ستيلىندەگى جاتاقحانا سالىپ بەرۋ. شەنەۋنىكتەرگە ارنالعان «7-20-25» ت.ب. باعدارلامالار ماسەلەنىڭ 12-13 پايىزىن شەشەدى;

ءا. بۇل باعدارلاما بويىنشا الداعى قىركۇيەكتىڭ اياعىنا دەيىن وبلىستاردا، الماتى، استانا، شىمكەنتتە تىزىمدەر، جەلتوقسانعا دەيىن كوممۋنيكاتسياعا، ءۇي سالۋعا قاجەتتى قارجى بەكىتىلىپ، باعدارلاما قابىلدانسىن. ۇكىمەت، سالىنىپ ۇلگەرمەي جاتىپ قايتا سالىپ جاتقان جول ت.ب. بوسقا شىعىپ جاتقان قارجىنى جاستارعا تۇرعىن ءۇي سالۋعا باعىتتاۋى كەرەك;

ب. بارلىق ورتا مەكتەپتەر مەن ليتسەيلەردە وقۋشىلاردىڭ ماماندىق الۋىمەن قاتار، العاشقى اسكەري كۋرستار اشۋ;

ۆ. تاۋەلسىزدىك جىلدارى «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقىعان 12 مىڭداي (بيۋدجەتتەن $600 ملن جۇمسالدى), بارلىعى شەتەلدە وقىعان ءجۇز مىڭداي جاستاردىڭ ىشىنەن حالىقارالىق دەڭگەيدە ءبىر عالىم، ينجەنەر، نە مەنەدجەر شىقپاپتى. ساپاسىز ءبىلىم الۋدى توقتاتۋ كەرەك. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن حالىقارالىق ادام ينستيتۋتىنىڭ، قر عالىمدار قاۋىمداستىعى، ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن بىرگە دايىنداعان:

- قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا قاشىقتىقتان وقىتۋ جانە وبلىس، قالالاردا كونكۋرستار وتكىزۋ ارقىلى تالانتتى جاستاردىڭ ەلىمىزدىڭ جانە الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقۋعا مۇمكىندىك اشاتىن جانە اۋىل مەن قالا مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم دەڭگەيىن تەڭەستىرىپ، جالپى ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋگە باعىتتالعان جوباسىن ىسكە اسىرۋ;

- الەمنىڭ توپ-500 عالىمدارىنا لەكتسيا وقىتىپ (ونى بارلىق ۋنيۆەرسيتەتتەرگە تاراتۋ ياعني لەكتسيا قۇنىن پروفەسسوردى جەكە شاقىرعاننان 40-50 ەسە تومەندەتۋ), سولاردىڭ كۇشىمەن ەلدە جانە شەتەلدە ماگيسترانت، دوكتورانتتاردى دايىنداۋ;

- قر مجسم ت.ب. مينيسترلىكتەر «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى بويىنشا لۋۆر مۋزەيى، كونكورد اكادەمياسى (فر.) ت.ب. حالىقارالىق جانە وتاندىق ۇيىمدارمەن بىرىگىپ دايىندالعان «اتتيلا-اەتسي» دراماسىن قويىپ س.رافاەلدىڭ 500 جىلدىعىنا يتالياعا اپارۋ، لۋۆردا قازاق ونەرىنىڭ كورمەسىن اشۋ، باتىستىڭ 15 ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلى، ادەبيەتى، ونەرىنىڭ كافەدرالارىن، 30 ەلدە كۋرستار اشۋ ت.ب.، قر مجسم تاپسىرىلعان، 1/3 دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن اتقارىلاتىن بالاماسىز جوبالاردى تولىعىمەن ىسكە اسىرۋى كەرەك.

سەبەبى، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتيىستى مينيسترلىكتەر مەن وبلىس اكىمدەرى قۇرامىندا الەمنىڭ 3500 اتاقتى عالىمدارى (توپ-500 جانە 87 نوبەل لاۋرەاتتارى بار), سوڭعى 50 جىلدا عىلىم، تەحنولوگيا، ەكونوميكادا جاڭالىقتاردىڭ 70 % اشقان الەمدىك يننوۆاتسيالىق قور، الەمنىڭ توپ-50 تەحنولوگيالىق كومپانيالارى ت.ب. بىرىگىپ دايىندالىپ، پارلامەنت پەن «نۇروتان» پارتياسى قولداعان ءبىلىم، يننوۆاتسيا، رۋحاني جاڭعىرۋ ت.ب. جوبالارىنىڭ مازمۇنىن دا، ماعىناسىن دا تۇسىنبەستەن كەرى قايتارۋدا. ونىڭ ورنىنا، ءبىلىم مينيسترلىگى حالىقتىڭ 90 % قارسى، پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ ۇستانىمدارىنا كەرەعار رەفورمالاردى ىسكە اسىرسا، يننوۆاتسياعا بولىنگەن ەكى ترلن.-داي قارجىنىڭ 1/3 (ەسەپ كوميتەتىنىڭ دەرەگىندە 505 ملرد تگ باسقا باعىتقا جۇمسالعان، قر يننوۆاتسيانىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسى 0,96%، بەلارۋسسيا مەن رف - 18-20%، اقش-55%، شۆەيتساريا-62%), رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى بولىگى پرەزيدەنتتىڭ 2017-2018جج. جولداۋلارىدا كورسەتىلگەن ادام كاپيتالىن دامىتۋ مەن كۆانتتىق تەحنولوگيا داۋىرىندە ۇڭگىرلىك (پەششەرنىي) سانانى ۋاعىزدايتىن «ساكرالدى ياعني «و دۇنيەلىك» قازاقستان» دەگەنگە جۇزدەگەن ملن. قارجى ءبولىنىپ، قارجى مينيسترلىگى مەن فيسكالدىق ورگاندار اي قاراپ وتىر. جالپى، ءبىلىم، يندۋستريا، مادەنيەت مينيسترلىكتەرى مەن وبلىس اكىمدەرىنىڭ جۇمىستارى «ۇرلىقتان دا جامان» - قارابايىرلاردىڭ تىرلىگىنە اينالدى. ۇكىمەت، اتقارۋشى ەمەس، ستات مەكەمەنىڭ جۇمىسىن دا ىستەي المايتىن جاعدايعا جەتتى؟! بۇل، ۇكىمەت مۇشەلەرى مەن جاۋاپتى شەنەۋنىكتەردى تاعايىنداۋدا جانە ولاردىڭ جۇمىستارىندا اشىقتىقتىڭ ياعني حالىق الدىندا جاۋاپكەرشىلىك جوقتىقتىڭ سالدارى. پرەزيدەنت تاعايىنداعان شەنەۋنىكتەردىڭ جارتىسىنان استامى كوررۋپتسيونەر مەن رەفورمالاردى قۇرتۋشى شۆوندەرلەر;

گ. قوعامدىق سۇراۋ ت.ب. كەلىسىم نەگىزىندە جاستاردىڭ ەكى جىلدىق جالپىبىردەي مىندەتتى اسكەري قىزمەتىن وتەۋدى جانە اسكەردە بولعانداردىڭ مىندەتتى تۇردە ءبىر نە ەكى ماماندىق الىپ، سول ماماندىق بويىنشا جارتى جىلدىق تاجىريبەدەن ءوتۋى، اسكەري دايىندىقتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ت.ب. شەشۋ;

ع. ۇكىمەتتىڭ، حالىقتى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىك وڭىرگە كوشىرۋ باعدارلاماسىنا جاستاردى تارتۋ جانە كوشىپ بارعاندارعا، ولار بارعان جەردە قالا ماڭىنان قوسىمشا مىندەتتى تۇردە 12-25 سوتكا جەر مەن مال ء(بىر باس ساۋىن ءىرى قارا+ۇش باس قوي) جانە پايىزسىز ۇزاق مەرزىمدىك نەسيە بەرگىزۋ ارقىلى باعدارلامانى تولىققاندى شەشۋگە اتسالىسۋ;

د. شەتەلدىك كومپانيالاردا قر ازاماتتارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جاستاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جانە شەتتەگى قازاق جاستارىنىڭ ەلگە كەلۋىنە (ولارعا ارنالعان 2-3% گرانتتاردىڭ ۇلەسىن كوبەيتۋ، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ، بيزنەس اشۋعا جاعداي جاسايتىن ت.ب.) جوبالار قابىلداپ، ىسكە اسىرۋ;

ج. وسى كەزگە دەيىن كەيبىر اكىمدەر جاستاردى وقىتۋعا ەمەس، زاڭسىز قارۋلانعان كازاكتاردىڭ اسكەري توپتارىن قارجىلاندىرعانى انىقتالۋدا. قارۋلانعان كازاكتاردىڭ ماقساتىن 1990 جىلى باتىس وڭىردەگى ەكى وبلىستى ءبولىپ الىپ اۆتونوميا قۇرمىز دەگەندە كورگەنبىز. ەلدەگى زاڭسىز قارۋلانعان اسكەري توپتار ەكسترەميستىك ۇيىمدار دەپ جاريالانىپ، الداعى قىرقۇيەكتىڭ اياعىنا دەيىن تۇگەلدەي جابىلىپ، اتامان دەگەن اتتىڭ جويىلۋىن بارلىق قازاقتاندىقتار اتىنان تالاپ ەتەمىز! سونىمەن قاتار، وسىنداي ەكسترەميستىك توپتاردى زاڭسىز قارجىلاندىرعانى دالەلدەنگەندە، س.كۋلاگين ت.ب. شەنەۋنىكتەر بيۋدجەتتەن شىعارعان قارجىنى ءوز قالتالارىنان ءجۇز ەسە قىلىپ قايتارۋىن جانە زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋلەرى كەرەك. الماتى قالاسى مەن وبلىسى باسشىلارىنىڭ دا قارۋلانعان ەكسترەميستىك توپتاردىڭ «قولتىعىنا سۋ بۇركىپ وتىرعانى» جاسىرىن ەمەس. س.تەرەششەنكونىڭ كەزىندە ەلگە قىزمەت ەتكەن سلاۆيان، ورىس جانە كازاك قاۋىمداستىعى باشكونىڭ كەزىندە نەگە مەملەكەتكە قارسى ەكسترەميستىك ارەكەتتەرگە بارادى؟ ماسەلە، بۇل ۇيىمنىڭ باسشىسىندا جانە مەملەكەت تۇتاستىعىنا قاۋىپ ءتوندىرۋ مەن زاڭ بۇزۋشىلىقتارعا قارسى ۋاقىتىلى شارا قولدانباعان باس پروكۋراتۋرا، ۇقك ت.ب. ءتيىستى ورگانداردىڭ ءوز مىندەتتەرىن اتقارماۋىندا;

ز. 2016ج بەرى اقمولا وبلىسىنىڭ باسشىلىعى، سول وبلىسقا ارنالعان ۇكىمەتتىڭ پيلوتتىق جوباسى مەن پرەزيدەنتتىڭ ادام كاپيتالىن دامىتۋ جولداۋىن ىسكە اسىرۋدى كەشەۋىلدەتۋدە. وسىنداي، ەلگە ماڭىزدى شەشىمدەردى ورىنداماۋ نورماعا اينالىپ بارادى. وبلىس باسشىلىعىنان ءبىر اي ىشىندە ناقتى شەشىم قابىلداپ، ىسكە كىرىسۋىن تالاپ ەتەمىز.
كەمشىلىكتەرىن ۋاقىتىندا تۇزەتە الماعان قوعام قۇريدى. بۇل حاتتا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر حالىقارالىق تاجىريبەگە سۇيەنىپ مەملەكەتتىڭ دامۋى مەن قوعامدى جان-جاقتى زەرتتەۋ نەگىزىندە جاستاردىڭ ماسەلەسىن شەشىپ، ەل مۇددەسىن قورعاۋ ماقساتىندا دايىندالدى. سوندىقتان، ونىڭ تالابىن ۋاقىتىلى ورىنداماعان جەكە تۇلعالارعا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى سەنىمسىزدىك تانىتىپ، ولاردىڭ جۇمىستان كەتۋىن جانە زاڭعا تارتۋدى، ال ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتەمىز. سەبەبى، وسى ۋاقىتقا دەيىن بيلىك كوررۋپتسيامەن كۇرەس جانە جەردى شەتەلگە ساتۋدى توقتاتۋ ماسەلەلەرىن شەشە الماي كەلسە، ەندى باسشىلارىن بيلىك تاعايىنداعان مەملەكەتكە قارسى جۇمىس جاسايتىن ۇيىمداسقان قارۋلى توپتارمەن كۇرەسۋگە تۋرا كەلەدى. ول مەملەكەت تۇتاستىعىنىڭ الدىندا تۇرعان گاملەتتىڭ سۇراعى؟!
جوعارىداعى ماسەلەلەردى بىرگە شەشۋگە جىگەرلى جاستار، «بولاشاق» قاۋىمداستىعى ت.ب. ۇيىمدار مەن قحا مادەني ورتالىقتارىنىڭ بەلسەنە ارالاسۋىن جانە ءار وبلىس، قالالاردا جىگەرلى توپتار قۇرۋلارىن سۇرايمىز. «وتىزىندا وردا بۇزباعان، قىرقىندا قامال المايدى» دەيدى حالقىمىز. ەلدەگى يگىلىكتى ىستەرگە جاستار بەلسەندى اتسالىسۋلارى كەرەك.

قۇرمەتپەن،

«نۇر وتان»، «اق جول»، «ازات»، جسدپ پارتيالارى، «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق، «اتامەكەن» ۇقپ، قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى، قازاقستان عالىمدار وداعى، جازۋشىلار وداعى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى، قازاقستاننىڭ قارجىگەرلەر، تاۋەلسىز كاسىپكەرلەر، رەكتورلار قاۋىمداستىعى ت.ب. قوعامدىق ۇيىمدار قۇرعان قازاقستان اليانسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ القاسى اتىنان:

مىرزاحمەتوۆ مەكەمتاس – قر ۇعا اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ەلەۋسىزوۆ مەلس – قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق وداعى مەن كاسىپورىندارى «تابيعات» قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى;

سابدەن ورازالى – ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستان عالىمدار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى;

عابباسوۆ سوۆەت-حان - مەديتسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

اۋەزوۆ مۇرات – م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى قوردىڭ توراعاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، عالىم;

تۇياقباي جارماحان – جسدپ توراعاسى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى;

باتتالوۆا زاۋرەش – «قازاقستاندا پارلامەنتاريزمدى دامىتۋ قورى» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى، قر پارلامەنتىنىڭ ەكس-دەپۋتاتى;

توقاشباەۆ مارات - «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قر پعا اكادەميگى، پروفەسسور;

قازاقستان عالىمدارى، اقىن-جازۋشىلارى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى اتىنان:

نۇرپەيسوۆ ءابدىجامىل – جازۋشى، قسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

شاحانوۆ مۇقتار – قر توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، «تۇرىك الەمىنىڭ» ۇزدىك اقىنى، قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى;

سۇلەيمەنوۆ ولجاس - قر توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، اقىن، قوعام قايراتكەرى;

ءابدىلدين سەرىكبولسىن – قر پارلامەنتىنىڭ ەكس-توراعاسى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

تۇرسىنباەۆ بالتاش - قر توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، ەكس-ۆيتسە-پرەمەر، مەملەكەت قايراتكەرى;

قايداروۆ ابۋعالي - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى;

ايتباەۆ ومىرزاق - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى;

وتەلباەۆ مۇحتارباي - فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قۇا اكادەميگى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ەلەمەسوۆ كوپماعامبەت – اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك;

قابىشۇلى عابباس - جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى;

راقىشەۆ بايان – قر عالىمدار وداعىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، قر ۇعا اكادەميگى، قازۇتۋ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى;

ءجۇمادىلوۆ قابدەش – قازاقستان حالىق جازۋشىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ايتالى امانگەلدى – قر پارلامەنتىنىڭ ەكس-دەپۋتاتى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

وسمان اسىلى – قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى;

حان كلارا – «قازاق-كورەي» دوستىق قوعامىنىڭ جەتەكشىسى;

يسابەكوۆ دۋلات - «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، جازۋشى-دراماتۋرگ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

سماتاەۆ سوفى - جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

مەدەتبەك تەمىرحان – اقىن، قۇ مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ەسداۋلەت ۇلىقبەك – اقىن، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى;

ارالباي نۇعمان – بيول. عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى جانە يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار» عزي ديرەكتورى;

نەسيپباەۆا كاليا – تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

بۋرباەۆا گاليا – عالىم، قوعام قايراتكەرى;

قۇلكەنوۆ مەرەكە – جازۋشى، قوعام قايراتكەرى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى;

باپي ەرمۇرات - «دات» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، قوعام قايراتكەرى;

ايعاليۇلى ە. - «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى;

يسا قازىبەك - "قازاق ءۇنى" گازەتى پرەزيدەنتى، اقىن، حالىقارالىق الاش سىيلىعى لاۋرەاتى، حالىقارالىق سەرگەي ەسەنين اتىنداعى سىيلىق - "التىن كۇز" وردەنى يەگەرى.

سارىم ايدوس - التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ جەتەكشىسى، قازاق ۇلتتىق كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى;

سارسەنباي رىسبەك - قوعام قايراتكەرى، جورناليس;

قويشىباەۆ بەيبىت- تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، «ادىلەت» تاريحي- اعارتۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى;

كوشىم دوس -"ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

اڭسات سادۋاقاس- «ءتىل ساقشىسى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى (قىزىلوردا);

جاكەەۆ عابيدەن– ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قوردىڭ توراعاسى;

جۇمالى راسۋل – ساياساتتانۋشى، ديپلومات; قازاق ۇلتتىق كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى;

اباعان مۇقتارحان – كەنەسارى حان قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى;

كەنەباي جۇماش - اقىن، قوعام قايراتكەرى، حالىقارالىق يۋنەسكو سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

شىمشىقوۆ جانكەلدى - استانا قالالىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حدق
ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى;

پارمەت شارۋا – عىلىم كانديداتى، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى;

جانداربەك زىكىريا - تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، احمەت ياسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق تۇركىستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى;

زەينۋللين امانجول - اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، «دالا» ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى;

قادىرباەۆا ايسۇلۋ – اقىن، قوعام قايراتكەرى;

قۋانىشالين جاسارال – قوعام قايراتكەرى;

عابدوللا قاجىمۇقان – «قازاق ەلى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى;

قاناتباەۆ سەرىك - ۆەتەريناريا عىلىمىنىڭ دوكتورى;

ايىپۇلى راحىم – جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى، قوعام قايراتكەرى;

قالىباي ماقسوت - قر ەرەكشە ەڭبەگى سىڭىرگەن زەينەتكەر;

ساگيدۋللاەۆا ايمان – ۇستاز، قوعام قايراتكەرى;

بابامۇرات داۋرەن - «بولاشاق» جاستار قوزعالىسىنىڭ ليدەرى;

ەرعاليەۆا بارەتتا - قازاقستاننىڭ «دەموكراتيا جانە قۇقىق» حالىقارالىق تاريحي-قۇقىق ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى;

ەگەۋباەۆ ايدىن – «ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

اليباەۆ اليك - ەكونوميست، جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى;

كەنجەباي مىرزان – اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى

تورەحانوۆ ەرنست - جازۋشى، قوعام قايراتكەرى;

مۇقانعاليەۆ ەرمەك – عالىم، قوعام قايراتكەرى;

ماماي جانبولات - جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى;

قاپتاعاي ق. - «حالىق دابىلى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

قۋات داۋرەن - «اباي.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى;

سادۋۇلى بيسەنعازى - «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى;

ءازىمباي عالي - ساياساتتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى;

بەيسەباي تەگى رۋزا – قوعام قايراتكەرى (پاۆلودار);

بەركىمباي ارداق – جورناليس، عالىم;

مۇقاتاي قۋانىش – اقىن;

زايتوۆ رينات – ايتىس اقىنى;

مۇقانوۆ داۋرەن - اۋدارماشى، ادەبيەتتانۋشى;

نۇر-احمەت دوس -"ۇلت پاتريوتتارى"قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

بوتەەۆ مارات - «اللاجار-قولداۋ» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى;

تالىمۇلى ك. - تالعار اۋداندىق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى;

اشۋۇلى ج. - قازاقستان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى;

مۇحتاربەك س. - جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى;

قانافيا نازاربەك - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى;

اقجىگىت ومىرزاق- تاۋەلسىز جۋرناليست;

كارىپجان امانعازى - اقىن

Abai.kz