"مۇراجاي تۋرالى ماسەلە كوتەرشى" دەپ ءوتىنىش ايتقان اقىمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجايىنىڭ دەرەكتىرى رايحان يماحانبەتكە حات!

رايحان، الماتى قالاسىنداعى اقىمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجايىنىڭ باسشىسى رەتىندە مۇراجايدىڭ ازىپ-توزباعانىن، ونىڭ مەملەكەت تاراپىنان كۇتىمگە الىنىپ، جايناپ تۇرعانىن قالايسىز عوي. مەن دە قالايمىن. بىراق مەنى سول مۇراجاي ءۇيىنىڭ جاعدايىنان گورى، اقاڭا قاتىستى باسقا نارسە ويلاندىرادى.

ءبىز – قازاق اقىمەت بايتۇرسىنۇلى دەپ ەڭىرەگەندە ەتەگىمىز جاسقا تولادى، بىراق نەلىكتەن ەڭىرەگەندە ەتەگىمىز جاسقا تولاتىنىن ءتىپتى دە بىلمەيتىن سياقتىمىز. اقىمەت بايتۇرسىنۇلى دەگەن ەسىمدى ەستىمەگەن قازاق جوق، بىراق كۇللى قازاق تانيتىنداي ول كىم ەدى، قازاققا، ونىڭ تىلىنە نە جاقسىلىق جاساپ ەدى دەسەڭىز، ءدال جاۋاپ بەرەتىن ادام تابىلا قوياتىنىنا تاعى كۇمانىم بار.

مۇراجاي ءۇيىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى ءماز ەمەس بولسا، ونىڭ سەبەبىن باسقادان ەمەس، اقاڭ قالىپتاستىرعان ءتىل تاعىلىمىن تەرەڭ تۇسىنبەي جۇرگەنىمىزدەن ىزدەگەن ءجون. سونى تۇسىنبەيىنشە، مۇراجاي ءۇيى جوندەلەدى دەگەنگە، وعان كەلۋشىلەردىڭ قاراسى كوبەيەدى دەگەنگە سەنە المايمىن. ول ءۇي ۇلى ادامنىڭ اتىن يەلەنسە دە، ءدال قازىرگى قازاق ءۇشىن قاتارداعى كوپ تاممەن تەڭ. ونى بۇگىنگى كوپ قازاقتىڭ «نەدۆيجيموست» دەپ تانىعانى تانىعان. قازىر ول ءۇيدى سول تۇسىنبەيتىن قازاقتىڭ بىرىنە بەرسەڭ، ول ودان بۋكمەكەرلىك كەڭسە اشىپ الاتىنى انىق. بۇل ۇيگە مۇراجاي كەزىندە باس سۇعا قويمايتىن قازاق، بۋكمەكەرلىك كەڭسە بولا قالسا، توپىرلاپ شىقپاي قويار ەدى. حالىق مۇراجايعا كەلمەسە نەمەسە سيرەك كەلسە، ول دا اقاڭنىڭ ۇلىلىعىن ۇعا الماعاندىقتان.

ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ەگەر قازاق اقىمەت بايتۇرسىنۇلىن شىن تانيتىن بولسا، لاتىن تاڭباسىنا نەگىزدەلگەن قازاق ءالىپبيىن 32 ارىپتەن تۇراتىن ەتىپ جاسار ما ەدى؟ اقاڭنىڭ جولىمەن قازاقتىڭ ءتول 28 دىبىسىنا 28 تاڭبا بەرىپ، ءىستى تەز ءبىتىرىپ تاستاماس پا ەدى. ءدال وسىلاي، اقىمەت بايتۇرسىنۇلى تۇزگەن الىپبيگە نەگىزدەپ جاساپ، تالقىعا ۇسىنعان بىلىكتى ءتىلشى عالىم الىمقان ءجۇنىستىڭ «ۇلتتىق جوباسىن» ءبىراۋىزدان قولداپ، بىردەن قابىلداپ جىبەرمەس پە ەدى. جو-وق، وسى «ۇلتتىق جوبانى» ءبىر اۋىزدان قۇپ كورۋدىڭ ورنىنا، جاڭا ءالىپبي جاساۋدىڭ باستى مۇراتى نە ەكەنىن ۇقپاعان كوپ شۋىلداق، عالىم ەمەستەر اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ايتقانىن جان جۇرەگىمەن تۇسىنگەن ءبىرلى-جارىم ناعىز عالىمدى تۇنشىقتىرىپ تاستاپ وتىر عوي. ءتىپتى، بۇدان بۇرىنىراق كىرمە ارىپتەرگە قارسى تۇرعان ساپارقان مىرزابەك اعاي (يمانى جولداس بولسىن) ءتىلىمىزدىڭ تۇزەلۋى قيىن قازىرگى قالپىن تۇزەتەم دەپ تەر توگىپ جۇرگەن وزىنە قارسى شىققان اپەرباقانداردىڭ قىلىعىنا كۇيىنىپ، ەرتە باقيلىق بولىپ كەتكەن جوق پا ەكەن دەگەن دە ويعا قالامىن. جاڭا ءالىپبيدى تالقىعا سالعاندا جالعىز قالعان الىمقان جۇنىسبەك اعايدى سويلەتپەي، اۋزىنا قۇم قۇيعان كىم؟ ونى رەسەيدەن بىرەۋ كەلىپ، سويلەتپەي تاستاعان جوق قوي. سونىڭ ءبارىن ىستەپ جۇرگەن، مىنا ءوزىمىز عوي. ءبىزدىڭ قايسىمىز دۇرىس جولدا كەلە جاتقان ءالىمحان اعايدى قولداپ، قۋاتتاپ ەدىك. جو-وق، ولاي ەتۋدىڭ ورنىنا «سوندا «حان» دەگەن ءسوزدى قالاي جازامىز، «حات» دەگەن ءسوزدى قالاي جازامىز، «حان»-دى «قان» دەپ جازامىز با سوندا، «حات»-تى «قات» دەپ جازامىز با سوندا...» دەپ، ءاي قويشى، نەسىن ايتاسىز... لاعىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ «حات» ءسوزىن اقاڭنىڭ ءوزى «قات» دەپ جازعانىن قاساقانا ەلەمەي جۇرگەن جوقپىز با؟ بۇنى ايتىپ جۇرگەن باسقا ەمەس، كەيبىر ءتىل عىلىمى ادامدارىنىڭ وزدەرى. بىزدە وسىنداي ءتىل ءبىلىمىنىڭ دوكتورلارى جىرتىلىپ ايىرىلادى. ولار ءتىپتى كوپ. «كوپتە اقىل جوق...» دەپ اباي بەكەر زارلاماعان ەكەن عوي. ال، ءسىز، رايحان، قايداعى ءبىر اعاش ءۇيدىڭ جاعدايىن ايتاسىز. ايتقاندا دا ءبارىن ءبىلىپ تۇرىپ ايتاسىز. (بۇل ارادا كومپيۋتەر ماماندارىنىڭ لاتىن تاڭباسى تۋرالى پىكىرلەرىن ءتىپتى دە اۋىزعا العىم كەلمەيدى).

توق ەتەرىن ايتايىن، اقاڭنىڭ ءتىل تۋرالى اسىل ويلارى ىسكە اسپايىنشا، مۇراجاي دا تۇزەلمەيدى. مۇراجاي تۇزەلۋ ءۇشىن، اۋەلى اقاڭ سالعان جولعا ءتۇسۋىمىز كەرەك. سول جولعا ىلاجسىزدان تۇسە سالماي، سول جولدىڭ ەڭ دۇرىس جول ەكەنىن بۇكىل قازاق جان جۇرەگىمەن ۇعىپ ءتۇسۋى ءتيىس. ءسىز دە اۋەلى ءوزىڭىزدىڭ اتى-جونىڭىزدەگى «ح» ءارپىنىڭ كوزىن قۇرتۋىڭىز كەرەك. ونىڭ كوزىن قۇرتپايىنشا اقاڭدى جاقتاپ قالايشا ءسوز سويلەيسىز؟ وسى «ح»-نى اتى-جونىڭىزدەن الىپ تاستاماۋىڭىز ارقىلى اقاڭنىڭ قاعيدالارىنا ەڭ اۋەلى ءوزىڭىز قارسى كەلىپ تۇرسىز عوي. ارينە، بۇل ءسىزدىڭ كىناڭىز ەمەس، قۇرىپ كەتكىر 42 ارىپتەن تۇراتىن قازىرگى كيريلل ءالفاۆيتىنىڭ، سونىڭ ىعىنا جىعىلىپ جاسالعان ەرەجەنىڭ، سول ەرەجەنى جاساپ، بەكىتكەندەردىڭ كىناسى. بالكىم، جاساپ، بەكىتكەندەردىڭ دە ەمەس، سونى سولاي جاساۋعا ماجبۇرلەگەن جۇيەنىڭ، قوعامنىڭ كىناسى. و جاعىن ءوزىڭىز مەنەن دە جاقسى بىلەسىز. "ح" جونىندە ءبىر جەردە ايتتىڭىز دا.

قايران اقاڭ تاعى نە دەپ ەدى، ول «داۋىستى دىبىستار ءسوزدىڭ جانى، داۋىسسىز دىبىستار ءسوزدىڭ ءتانى» دەدى عوي. ال، ءبىز قازاق ءسوزىن قيناپ، اقاڭ ايتقان جانىن شالاجانسار ەتكەن جوقپىز با؟ ءتانىن جارادار ەتكەن جوقپىز با؟ كەيىنگى ءتىل ءبىلىمىنىڭ «عۇلامالارى» روسسيادان قايمىعىپ، «كىرمە سوزدەر، ونىڭ ىشىندە ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەر، سول تىلدە قالاي جازىلسا، قازاق تىلىندە ءدال سوناي جازىلۋى ءتيىس» دەگەن قازاق ءتىلىنىڭ ۇندەستىك زاڭىن قيراتاتىن، ءسويتىپ وقىپ-توقۋدى قيىنداتاتىن، جالپاق ءتىلدى قازاققا اتا-باباسى دىبىستاپ كورمەگەن جات دىبىستاردى ماجبۇرلەپ دىبىستاتاتىن ەرەجە جاسادى. سول سەبەپتى قازاق شوشقاشا شىڭعىرىپ، تورايشا قورسىلداپ سويلەيتىن بولدى. اقاڭنىڭ: «...ءتىلدى بۇزىپ ەملەگە ىڭعايلاۋ ەمەس، ەملەنى تىلگە ىڭعايلاۋ كەرەك» دەگەن تاماشا ويى اياقاستى بولدى. سودان كەيىن كەلىپ، «ايتىلىمعا قاراي جازىلىم» قاعيداسى ادىرا قالىپ، «جازىلىمعا قاراي ايتىلىم» قاعيداسى تاققا ءمىندى. تاعى دا اقاڭ ايتپاقشى، «ازباعان اسىل تىلدەن ەملە شىعارۋدىڭ ورنىنا، ازباعان اسىل ءتىلىمىزدى ازدىراتىن ەملە شىعارىپ» الدىق. سونىڭ شىلاۋىنان ءالى كۇنگە شىعا الماي كەلەمىز. «قازاق ەملەسى ناعىز وڭاي، بۇقاراعا قولايلى ەملە (اقىمەت بايتۇرسىنۇلى)» ەدى عوي. ولاي بولسا، مىنا ىستەپ جۇرگەنىمىز، اقاڭدى تىرىلەي جەرلەۋمەن تەڭ ەمەس پە؟ اقاڭنىڭ «...ونى (كىرمە ءسوزدى ن.س.) جانشىپ كەمىرىپ، ءوز ءتىلىنىڭ (قازاق ءتىلىنىڭ ن.س.) قالپىنا ءتۇسىرىپ... (جازۋ كەرەك ن.س.)» دەگەن دانالىق ءسوزىن اياققا تاپتاۋ عوي.

وسى تەرىس ەرەجەدەن سوڭ قازاقتىڭ ءتىلىن ءتىل ەتىپ تۇرعان ءتىل ۇندەستىگى زاڭى، قازىرگى ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىزدىڭ 7-بابى (قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل دەگەن) سياقتى بەرەكەسىزدىككە ۇشىرادى. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل دەيىن دەسەڭ، مىنا جاعىنان «ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل» دەگەن باپ كيمەلەپ، دەيتىنىمىزدى دەگىزبەي تۇرعانى سياقتى، جاڭاعى ەسالاڭ ەرەجەگە سۇيەنگەن ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەر دە قازاق ءتىلىنىڭ ۇندەستىك زاڭىنىڭ اۋزىن ۇرىپ تۇر. وعان اراپ جانە ت.ب. تىلدەردەن ەنگەن كىرمە سوزدەر جاقتاسىپ، ەتەكتەن جانە تارتىپ تۇر. سونىڭ ءبارى اقاڭنىڭ اسىل ويلارى اياقتىڭ استىنا ءتۇسىپ، تابانعا تاپتالىپ قالعانى سەبەپتى سولاي بولىپ تۇر.

مىسالى، مىناداي جاعداي بولسا: «قازاقستاندا تۇراتىن قازاقتار قازاقستان زاڭىنا باعىنسىن، ال، قازاقستاندا تۇراتىن باسقا ۇلتتار، ونىڭ ىشىندە ورىستار قازاقستان زاڭىنا باعىنباسىن، ءوزىنىڭ رەسەيىنىڭ زاڭىنا باعىنسىن» دەگەن زاڭ شىقسا، ءسىز وسىعان قالاي قارار ەدىڭىز؟ بۇل قازاقتار ءۇشىن بارىپ تۇرعان قورلىق ەكەنىن سەزىنە الاسىز با، قازاقتار ءۇشىن بەيشارالىق ەكەنىن تۇسىنە الاسىز با؟ ارينە، سەزىنەسىز. ارينە، تۇسىنەسىز. ال ءوزىن بىرەۋدىڭ قورلاعانىن سەزىنگەن، تۇسىنگەن ادام نە ىستەۋ كەرەك؟

تىلدە دە سولاي، ءدال قازىر بايىرعى قازاق سوزدەرى قازاق ءتىلىنىڭ ۇندەستىك زاڭىنا باعىنادى، ال كىرمە سوزدەر قازاق ءتىلىن ءتىل قىپ تۇرعان بۇل زاڭعا باعىنبايدى. «كىرمە سوزدەر قازاق ءتىلىنىڭ ۇندەستىك زاڭىنا باعىنباسىن» دەپ، ناق وسىلاي جازىلعان ەرەجە بولماسا دا، اينالىپ كەلگەندە «...ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەر، سول تىلدە قالاي جازىلسا، قازاق تىلىندە ءدال سوناي جازىلۋى ءتيىس» دەپ، ءدال سونىڭ كەرىن كەلتىرىپ تۇر. ءارى ءبىز – قازاقتار وسى زاڭعا قۇلشىنا باس يەمىز. بۇ قالاي؟ وسىنى ويلاعاندا، ءتىپتى، قورلانىپ جىلاپ جىبەرە جازدايسىڭ.

كەزىندە روسسيادان قايمىقتىق-اق دەلىك، ال تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىر بولسا دا، ءتىلىمىزدى بۇزىپ تۇرعان سول ەرەجەنى تۇزەي الماي كەلە جاتقانىمىز قالاي؟ تۇزەي الماي كەلە جاتقانىمىز، سول ەرەجەنى ەرەجە قىلىپ تۇرعان كىرمە ارىپتەر الىپبيىمىزدە ءورىپ ءجۇر. ول ارىپتەردى قۇرتۋدىڭ جالعىز جولى لاتىن تاڭباسىنا كوشۋ ەدى، ونى دا جەتىستىرە الار ەمەسپىز. جەتىستىرمەيتىنىمىز – لاتىن تاڭباسى نەگىزىندەگى قازاق ءتىلى ءالىپبيىن تالقىلاپ، قابىلدايتىندار اقاڭ ايتقان قاعيدانى جان جۇرەگىمەن ۇعا الماي ءجۇر. ءيا، ۇعا الماي ءجۇر. ال، ۇقسا نەگە سول ۇققانىنداي جاسامايدى؟

بۇل ايتىلعانداردى ءتىل ماماندارىنى ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى از، ولار ونى ونسىز دا تۇسىنە الادى. (ۇقپايتىندارى دا تولىپ جاتىر-اۋ).

ال ءتىل بىلىمىنەن حابارى از جاندار ءۇشىن كىرمە دىبىستاردىڭ ۇندەستىك زاڭىن قالاي بۇزاتىنىن، قالاي قيراتاتىنىن قىسقاشا ايتا كەتەيىن. ول ءۇشىن مىنا ەرەجەنى ەسكە الا وتىرايىق.

ءتىل كەيىن شەگىنىپ، ءۇستى دوڭەستەنۋ ارقىلى جاسالاتىن داۋىستى دىبىستاردى جۋان داۋىستىلار دەيمىز.

ءتىل ىلگەرى قاراي سوزىلۋ ارقىلى جاسالعان داۋىستى دىبىستاردى جىڭىشكە داۋىستىلار دەيمىز.

دەمەك، ۇندەستىك زاڭىنا باعىناتىن تازا قازاق ءسوزىن ايتقاندا اۋىزداعى ءتىل ءبىر عانا قيمىل جاسايدى. ولاي بولسا تولىق ءبىر ءسوزدى تىلىمىزگە ءبىر عانا قيمىل جاساتۋ ارقىلى ەركىن، قينالماي ايتا الامىز. ال ۆازەلين، حاكىم، فويە سياقتى بىرەسە جۋان، بىرەسە جىڭىشكە داۋىستىلاردى پايدالانىپ، ۇندەستىك زاڭىن قاساقانا بۇزىپ تۇرعان سوزدەردى ايتقاندا ءتىلىمىز بىرەسە كەيىن شەگىنىپ، بىرەسە ىلگەرى قاراي سوزىلىپ (بەلىنە قامشى تيگەن جىلانداي جيىرىلىپ-جازىلىپ نەمەسە ىستىقتاعان ءيتتىڭ تىلىندەي جالاڭداپ), بىرنەشە قيمىل جاسايدى. ءسويتىپ اۋىز ىشىندەگى قىزىل ءتىل بايلاۋداعى ىزالى يتتەي الاسۇرىپ كەتەدى.

ال قازاقتىڭ ءتىلى جالپاق ءتىل. از قيمىل جاساسا دا قينالماي، ءتىلدى اۋىز ىشىندە الاسۇرتپاي، ويناقشىتپاي، ءجاي عانا ءبىر مارتە نە كەيىن شەگىندىرىپ، نە ءبىر مارتە ىلگەرى سوزىپ، ءسوزدى اۋەزدى ەتىپ ايتاتىن بولعاندىقتان ەركەلەتىپ «جالقاۋ» ءتىل دەپ تە ءجۇرمىز.

ال ەرىن ۇندەستىگى تۋرالى ءتىپتى ۇمىتۋعا اينالدىق. ونى ۇمىتتىرىپ تۇرعان دا سول كىرمە دىبىستار. «بۇكىل قازاق دالاسى ءان سالىپ تۇرعانداي» دەگەن ايگىلى ءسوزدى (بىرەۋ ونى زاتاەۆيچ ايتقان دەيدى، ەكىنشى بىرەۋلەر پوتانين ايتتى دەيدى، مەيلى كىم ايتسا، ول ايتسىن) بۇگىنگى جازعىشتار انگە قاتىستىرىپ جازىپ ءجۇر. جو-وق، بۇل تىركەستىڭ انگە مۇلدەم قاتىسى جوق. قازاق تىلىندە ەرىن  ۇندەستىگى زاڭى بۇزىلماي تۇرعاندا بابالارىمىزدىڭ سويلەپ وتىرعانىنىڭ ءوزى ءان سياقتى بولىپ ەستىلگەن. مىنە، وسىنداي اۋەزدى تىلىمىزدەن ايىرىلدىق قوي. ودان ايىرعان، تاعى دا ايتايىن، كىرمە دىبىستاردىڭ تەپكىنى.

ال اناۋ ءۇش ءسوزدى ۇندەستىك زاڭىنا باعىندىرماي تۇرعان «ۆە»، «حا»، «ەف» دەگەن دىبىستار («ۆە»-ءنى «ۆى»، «حا»-نى «حى» دەپ جۇمبازداپ، ءيىن جۇمسارتقانسىعانمەن، «ەف»-ءتى «فى» دەي الماي، سول «ەف» كۇيىندە قالدىرعان ماسقارا جاي بار). سونى بىلە تۇرا «ۆ»، «ح»، «ف» دەگەن تاڭبالاردى الىپبيگە تاعى دا قوسىپ وتىرمىز («چ» مەن «ھ»-سى تاعى بار). ەگەر وسى تاڭبالاردىڭ كوزى قۇرىماسا، ۆازەلين، حاكىم، فويە سياقتى سوزدەر قالاي جازىلسا، سولاي ايىلسىن دەگەن ەرەجە سول قالپىندا قالادى. ال قازاقتىڭ قۇداي جاراتقان ءتىلى بۇل سوزدەردى «بازالين»، «اكىم»، «بويە» دەپ ايتۋعا بەيىم. قازاقتىڭ جالپاق ءتىلى «ۆە» دەگەندى «بى»، «حا» دەگەندى «قى»، «ەف» دەگەندى «پى» دەيدى. اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «...ءتىلدى بۇزىپ ەملەگە ىڭعايلاۋ ەمەس، ەملەنى تىلگە ىڭعايلاۋ كەرەك» دەيتىنى – وسى.

بۇنىڭ سالدارى سول، كىرمە سوزدەردى قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىنا يكەمدەمەي، كىرمە دىبىستارمەن ايتا بەرسەك، وندا ءبىر زاماندا ءتىلىمىزدىڭ زاڭدىلىعى ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن قويىرتپاققا اينالادى. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا ءبىر-بىرىمەن اۋدارماشىسىز ەركىن سويلەسە بەرەتىن تۇركى حالىقتارى قازىر ءبىرىن ءبىرى نەلىكتەن تۇسىنە الماي قالدى؟ مىنە، كىرمە دىبىستار ءتىلى ءبىر تۇركى حالىقتارىن وسىلايشا ءبىر-بىرىنەن الشاقتاتىپ بارا جاتىر. ءبىز، باۋىرلاس ەلدەر، ءبىرىمىزدىڭ ادەبيەتىمىزدى ءبىرىمىز اۋداراتىن سۇمدىق جاعدايعا تاپ بولدىق. سوندىقتان تەك قازاق قانا ەمەس، ءتۇبى دە، ءتىلى دە ءبىر تۇركى جۇرتى ءتاڭىر دارىتقان ءتول دىبىسىمىزدى تازا كۇيىندە ساقتاۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە جاقىنداي الامىز.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ كىرمە ارىپتەردىڭ قازاقتىڭ ءسوزىن وسىلايشا بۇزاتىنىن و باستا-اق ەسكەرتكەن بولاتىن. «ۆ كازاحسكوم يازىكە نەت «شش»، «يۋ»، «يا». ياپونيۋ كازاحي نازىۆايۋت جاپونيا. نەت بۋكۆ «چ»، «يۋ»، «يا»، تۆەردوگو ي مياگكوگو زناكوۆ. تو ەست يسپولزۋيا ەتي بۋكۆى، مى يسكاجالي ناستوياششي كازاحسكي يازىك، پوەتومۋ سەيچاس مى پەرەۆوديم نا وسنوۆۋ» دەگەن بولاتىن. بۇل ارادا پرەزيدەنت الىنىپ تاستالۋعا ءتيىستى ارىپتەردىڭ بارلىعىن تۇگەل ايتىپ تۇرعان جوق. مىسال ءۇشىن اڭگىمە بارىسىندا ەسىنە تۇسكەن التاۋىن عانا ايتتى. ايتپەسە لاتىن تاڭباسىنا اۋىسۋداعى ماقسات ۆ، يو، ي، ف، ح، ھ، تس، چ، شش، ، ، ە، يۋ، يا سياقتى ون ءتورت جات ارىپتەن قۇتىلۋ ەدى عوي. ال ءسوز ىشىندە بىردە داۋىستى، بىردە داۋىسسىز بولىپ مىڭ قۇبىلىپ تۇراتىن ۋ دىبىسى تۋرالى اڭگىمە ءوز الدىنا جەكە تاقىرىپ.  وسىلاردىڭ ىشىندە ف، ح، ھ، چ، ۆ دەگەن بەسەۋى كەيىنگى قابىلدانعان الىپبيدە تاعى قالىپ قويىپ تۇر. باسقاسىن بىلاي قويعاندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاداپ ايتىپ وتكەن اتىشۋلى التى ءارىپتىڭ ءبىرى – «چ» ءارپىن قاس قىلعانداي سول ورنىندا قالدىرىپ وتىرمىز. كەيىنگى قابىلدانعان الىپبيدە قالدىرىلعان وسى بەس ءارىپتىڭ (مۇمكىن بۇل بەلگىلى بەس بيكە پارا بەرىپ قالعان شىعار) كوزىن قۇرتپاي اقاڭنىڭ اسىل ويى ولسەك تە ورىندالمايدى. ول ول ما، جاڭا ءالىپبي ەكىنشى رەت قابىلدانىپ كەتسە دە دەپۋتات ورازالى سابدەن «سوڭعى نۇسقادا «تس» ءارپى جوق. وسىلاردى رەتتەپ، وبوسنوۆانياسىن قوسىپ، تاعى ءبىر ءۇشىنشى حاتتى ەلباسىنا دايىنداۋىمىز كەرەك. ۇسىنىسىڭىز بولسا بەرىڭىز» دەپ پرەزيدەنتكە ارنايى حات جازباق بولىپ جاقتاس جيناپ، جازۋشى سوۆەتحان عابباسۇلىنا حات جازىپتى. بۇل ۇسىنىستى ول تولىق قولدايتىنىن ايتىپ، جاۋاپ بەرەدى.

بۇل حاتتى پروف. سوۆەت-حان عابباسۇلى فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى مەنىڭ «تاڭ-شولپان» ادەبي-كوركەم، كوپشىلىك جۋرنالى اتتى توبىما اقپاننىڭ 22-سىندە ءوزى جاريالادى.

كوردىڭىز بە، سوندا بۇل اعالارىمىز كىمگە قارسى شىعىپ تۇر؟ «تۇرىكتىڭ تۇنىق ءتىلى، ءتۇزۋ ەملەسى قازاقتا» دەپ، سونى قورعاپ شەيىت بولعان اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنا قارسى شىعىپ تۇر عوي. ءوزىنىڭ سول تۇنىق انا تىلىنە، ءتۇزۋ ەملەسىنە قارسى شىعىپ تۇر عوي. ارينە، ولار ءوز انا ءتىلىنىڭ تۇنىعىن لايلاپ جىبەرگەلى تۇرعانىن، ءتۇزۋ ەملەسىن قيراتىپ تاستاعالى تۇرعانىن سەزىنىپ تە، ءتۇسىنىپ تە تۇرعان جوق.

ءالىپبي تۋرالى دۇرىس تۇسىنىكتە كەلە جاتقان پرەزيدەنتتى جان-جاقتان قاۋمالاپ، بەلگىسىز باعىتقا اداستىرىپ جىبەرەرگەلى جۇرگەنىن بىلە مە ەكەن، ولار؟

وسىدان كەيىن مۇراجاي قالاي جوندەلەدى؟ ايتىڭىزشى!

نۇرلىبەك ساماتۇلى، «تاڭ-شولپان» ادەبي-كوركەم، كوپشىلىك جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى

Abai.kz