اقىلى كەمەلىنە كەلگەن، ويى ورنىقتى دا پاراساتتى پەندە پايعامبار  جاسىنان اسقاننان-اق ەرتەڭ اللاھ-تاعالانىڭ الدىنا بارعاندا بۇ جالعاندا ءوزى بىلە تۇرا، نە بىلمەي ىستەگەن ايىپ، كۇنالارى ءۇشىن قالاي، نە دەپ جاۋاپ بەرەرىن ويلاي باستاۋى كەرەك. الدە بىرەسە پاتشالىق رەسەيدىڭ، بىرەسە كەڭەستىك رەسەيدىڭ عاسىرلار بويى قازاقتى بۇكىل ۇلتتىق ساناسىنان، ار-نامىسىنان ايىرىپ، قارنى توقتىعىنا ءماز قويدان جۋاس قۇلمىنەز بىرەۋگە اينالدىرۋ ءۇشىن جۇرگىزگەن سۇرقيا ساياساتىنىڭ سالدارى ما، الدە سول قازاقتى 27 جىل بويى تاۋەلسىزبىن دەپ توي-تويلاتىپ، بىراق ونىڭ ۇلتتىق ار-نامىسىن، ۇلتتىق سانا-سەزىمىن وياتاتىن بىردە-ءبىر زاڭ-زاكۇن، قاۋلى-قارار قابىلدانباعانىنىڭ قىرسىعى ما قايدام، بۇگىندە الگى ايتىلعان اللا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ويلايتىن نە اتى ەلگە ءماشھۇر اقساقال، نە تانىمال ساياسي تۇلعا، نە كورنەكتى قالامگەر كورىنبەي تۇرعانى اقيقاتتىڭ اقيقاتى. ءوزىمنىڭ شىن پىكىرىمدى  ايتسام، كىنالى ەمەس شىعارمىن، ءوز باسىم قۋ تاعدىر ونداي اقساقالدىق قاسيەتتى قانىنا سىڭىرە قويماعان، قايتا ءوز ەلىندە ەڭ اۋەلى قازاقتىڭ ءتىلىن، ۇلتتىق نىشاندارىن بيىك ۇستايىق دەگەنگە قارسى «ليۋبوي مومەنتتى ۋپۋستيت ەتپەيتىندەردىڭ» ءبىرى ولجاس سۇلەيمەنوۆ سياقتى كورىنەدى دە تۇرادى. ءيا، اركىمنىڭ ءوز پىكىرى بار، الدە شىنىمەن، الدە ءجاي داقپىرتپەن، الدە قولدان ۇلكەن تۇلعا جاساعىسى كەلە مە قايدام، ايتەۋىر ەل ىشىندە ونى ۇلى اقىن ولجاس، باتىر ولجاس، كەمەڭگەر ولجاس دەيتىندەر دە جوق ەمەس. كەشەگى باراك وباما پرەزيدەنت كەزىندە بالاسىنا ونىڭ ۆيتسەسى (ورىنباسارى) بولعان البەرت گوردىڭ اتىن قويعان ۇرانشىل قازەكەم سول ولجاستان نەسىن اياسىن بۇگىندە كوشە تولعان ولجاس ەسىمدىلەر. سول ولجەكەڭ، ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ەلدى قازاقتىڭ تىلىنە كوشىرۋگە قارسى ايتقان، قازاق ادەبيەتىنىڭ كەمەلدىگىنە كۇمان كەلتىرەتىن، ءوزى ايتقانداي «وبششەچەلوۆەچەسكوە مىشلەنيەمەن»، «پلانەتارنىي ماسشتابتا» سويلەگەن سوزدەرىن ەستىگەننەن كەيىن وعان ارناپ ءباسپاسوز بەتىندە:

دليا ولجەكە، يسلام يلي كاتوليك،

بەز رازنيتسى! ءولدىڭ ەكەن – جات ءولىپ!

بىلە مە ەكەن سۇلەيمەنوۆ

ەشقاشان

بولا الماسىن «سولومونوۆ پوتوموك؟»

جۇرسە داعى تالاي تىلگە جەتىپ مي،

قازاقشاسى ياسەلنىي، دا دەتسكي!

ولجەكەڭ دە وتەر ءبىر كۇن

بولا الماي

«مىسليتەل وبششەچەلوۆەچەسكي»

«ءوتتى ولجاس –«پلانەتارنىي ماسشتاب»،

جۇرمەيىكشى جانازادان قالىس قاپ»،-

دەپ راۆۆين، مولدا، لاما، پوپ سوندا

         وقىر  ەكەن قانداي دۇعا باعىشتاپ؟

قالساڭ-داعى پارىزىڭدى كەش ءبىلىپ

قۇبىلاعا بەت بۇرۋ – ءبىر ەستىلىك

ءتىرى كەزدە ۇل بولماساڭ ۇلتىڭا

سەن ولگەسىن ەسىنە الماس ەشبىر ۇلت»،- دەپ  ەپيگرامما دا جاريالاعان ەدىم.

ال بۇگىن وتباسىلىق جەكە مۇراعاتىمدى اقتارىپ، سوناۋ جىلدارى «قازاقستان»، «جاس قازاق ءۇنى»، «كازاحسكايا پراۆدا» باسىلىمدارىن وقىپ وتىرىپ، كەيبىر كوپىرمە قازەكەمدەر ونىڭ ەسىمىنە سول باتىر، كەمەڭگەر، ۇلى دەگەن تولىقتاۋىشتاردى قوسىپ ايتاتىن ولجاستىڭ «پلانەتارنىي ماسشتابتاعى بيزنەسى» تۋرالى دەرلىكتەي بىرنەشە ماقالانى وقىپ شىققاننان كەيىن «اپىر-اۋ، قازاق ەلىنىڭ قازىناسىن وزگە ەلدەردىڭ نەبىر ايلاكەرلەرىنە سۋداي شاشۋدى سوناۋ جىلدارى-اق باستاپ بەرگەندەردىڭ ءبىرى دە وسى ولجاس باتىر، وسى ۇلى ولجاس ەكەن عوي دەپ ەسەڭگىرەپ وتىرىپ قالدىم. ءيا، ەل بايلىعىن قۇدايدىڭ قازاق جەرىنە بەرگەن ريزىق-نەسىبەسىن تالان-تاراجعا سالۋ، جەت جەرلىك كەلىمسەكتەرگە ساتۋ سوناۋ 90-شى جىلداردىڭ باسىندا-اق باستالعانىن  كوزى اشىق ەكى قازاقتىڭ ءبىرى بىلەدى. سول قازىنا بايلىعىمىزدى ماشكەۆيچ، يبراگيموۆ، شوديەۆتەرگە، قازاق ەلىنىڭ ميللياردتاعان قاراجاتىن قىمقىرىپ بولىپ رەسەيدە نەبىر لاۋازىمدى قىزمەت اتقارۋعا كەتكەن الاياقتارعا شىعارىپ بەرگەندەر نەمەسە ولاردىڭ بالالارى بۇگىندە «كوررۋپتسياعا قارسى كۇرەسىپ» جاتىرمىز  دەيدى بەتتەرى بۇلك ەتپەي. ەندى سول جىلدارداعى ولجەكەڭنىڭ دە كەيبىر قايراتكەرلىگى تۋرالى جينالىپ قالعان، باسپاسوزدە جاريالانعان ماقالالاردىڭ ءبىر-ەكەۋىنە عانا توقتالايىق. سولاردىڭ ءبىرى – «ولجاس منە درۋگ، نو يستينا دوروجە» («كۋدا ۋشلي ميلليونى فوندا او «نەۆادا – سەمەي») دەپ اتالادى («جاس قازاق ءۇنى» 03.05-10.05.2012). مۇندا سەمەي پوليگونىن جاپتىرۋعا ەڭ اۋەلى سول كەزدەگى سەمەي وبكومىنىڭ باسشىسى كەشىرىم بوزتاەۆتىڭ وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەنى، ال ولجاس سۇلەيمەنوۆ ونىڭ سول ەڭبەگىن جوققا شىعارماق بولىپ ايتىپ جۇرگەن سوزدەرىنىڭ ازاماتتىققا، كىسىلىككە كەرەعار، قايشىلاۋ كەلەتىنى وتە سىپايىلىقپەن، وتە مادەنيەتتىلىكپەن باياندالادى. اۆتور ودان ءارى «نەۆادا-سەمەي» قوعامدىق قورى تۋرالى «پراۆدا-كازاحستانا» گازەتىندە (12.04.2012) جاريالانعان ماقالادا وزىنە باعىشتاپ قويىلعان مىنا ءبىر ساۋالدى كەلتىرەدى دە  سوعان جاۋاپ رەتىندە تايعا تاڭبا باسقانداي دەرەكتەرگە ماقالا جازىپتى. ماقالا اۆتورى ۆ.پيگاۆاەۆقا قويىلعان ساۋال مىناداي: «...ءبارى تۇسىنىكتى، ءبارى قالپىنشا. الايدا، ءسىز «نەۆادا-سەمەي» قورى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاپسىز عوي.  ال ول قوردى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسى  جانىنان قۇرىلعانىن جانە ونىڭ «سەمەي پوليگونىنان زارداپ شەككەندەرگە جاردەم» دەگەن ايبىندى ۇرانمەن قۇرىلعانى، وعان قانشاما ميللياردتاعان دوللار قۇيىلعانىن، بىراق پوليگون قۇرباندارىنا سول ميللياردتاردان كوك تيىن دا تيمەگەنىن ءسىز دە، ءبىز دە جاقسى بىلەمىز. ول قيساپسىز قارجىنى  وسى قوردى قۇرعاندار وزدەرى يەمدەنىپ كەتكەنى قارجى مينيسترلىگىنىڭ باقىلاۋ-رەۆيزيا باسقارماسىنىڭ تەكسەرۋ قورىتىندىسىندا (1993) اپ-انىق كورسەتىلگەن. سول تەكسەرۋدىڭ اكتىسىندە ول ادامداردىڭ ىشىندە ولجاس سۇلەيمەنوۆ، وسى  كۇنگى بەلگىلى ميللياردەرلەر شوديەۆ، يبراگيموۆ تاعى باسقالارى بار. الايدا، ولجاستىڭ كۇش-قۇدىرەتى شەكسىز دوسىنىڭ جەلەپ-جەبەۋى ارقاسىندا سول تەكسەرۋ اكتىسى ۇشتى-كۇيلى جويىلىپ كەتتى.

ءسويتىپ، قۇرمەتتى پيگاۆاەۆ مىرزا! «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسى مەن «نەۆادا-سەمەي» اق تۋرالى ءسىز نە ايتاسىز؟ ال قارجى مينيسترلىگىنىڭ تەكەسرۋ كوميسسياسىنىڭ اكتىسى، ونىڭ نەلىكتەن جوعالىپ كەتكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟

ا.اقتانوۆ. تالدىقورعان

«پراۆدا كازاحستانا»، 2.04.2012 ج.

قۇرمەتتى ا. اقتانوۆقا جاۋاپ

مەنىڭ ماقالاما ءۇن قوسىپ، سوعان وراي ساۋالدار قويعانىڭىز ءۇشىن وزىڭىزگە دەگەن زور ريزاشىلىعىمدى بىلدىرۋگە رۇقسات ەتىڭىز. ارينە، اۋەلى ءوزىمنىڭ ولجاس سۇلەيمەنوۆتى تۇلعا رەتىندە قۇرمەتتەيتىنىمدى ايتا كەتكىم كەلەدى. ارينە، ونىڭ يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ، سەمەيدەگى پوليگوندى جابۋعا ۇلەس قوسقانى دا راس. ءبىز ول ەكەۋمىز سەمەيدە، اباي اۋدانىنىڭ قاراۋىل اۋىلىندا، كۋرچاتوۆتا ميتينگىلەر ۇيىمداستىردىق.

الايدا، ارادا ونداعان جىلدار وتكەندە ونىڭ يادرولىق پوليگوندى جاپتىرۋدا جەرگىلىكتى وكىمەتتىڭ اتقارعان ىستەرىن ءۇزىلدى-كەسىلدى جوققا شىعارىپ جۇرگەنىنە تاڭىم بار. اۋ، سول ۋاقيعالاردى كوزىمەن كورگەن، وزدەرى دە قاتىسقان ادامداردىڭ ءالى دە كوزى ءتىرى عوي. سوندىقتان سوكرات شال ايتپاقشى «پلاتون مەنىڭ دوسىم، بىراق اقيقات ودان قىمباتىراق».

2010 جىلعى شىلدەنىڭ 19-شى جۇلدىزىندا مەن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە «سوۆەرشەننو سەكرەتنو» دەگەن ايدارمەن ماقالا جاريالادىم. ول سەمەي وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى كەشىرىم بوزتاەۆتىڭ گورباچەۆكە جازعان قۇپيا شيفروگرامماسىنا 20 جىل تولۋىنا ارنالعان ەدى. بىراق اسا قۇرمەتتى ولجاس سۇلەيمەنوۆ بۇل ماقالاعا استان-كەستەن بوپ تۋلايدى دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام دا تۇسىمە ەنگەن ەمەس. ول پوليگوندى جابۋعا قاتىستى ك.بوزتاەۆتىڭ اتقارعان ءرولىن سونداي ءبىر جانۇشىرارلىق اشۋ-ىزامەن جوققا شىعارا وتىرىپ: «ەگەر بوزتاەۆ ەتقىزۋلىقپەن وسىنداي باتىلدىققا بارا قالسا، ول سول كۇنى-اق ورنىنان تايدىرىلار ەدى» دەپ جازىپتى. بۇعان قاراپ كەشىرىم بوزتاەۆ سەمەي پوليگونىن جابۋ جونىندە گورباچەۆقا شيفروگرامما جىبەرمەگەن، ەلدىڭ باسقا دا  باسشىلارىنا، كسرو دەپۋتاتتارىنا حات جازباعان دەپ قالۋعا بولادى ەكەن. بىراق سول كەزدىڭ كوزى ءتىرى كۋاگەرلەرى ءالى بار عوي. ال مەن ول كەزدە وسى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدىم. سول شيفروگراممانىڭ جوباسىن دايارلاۋ دا ماعان تاپسىرىلدى. كەيبىر تۇستارىن بوزتاەۆ تۇزەتكەن ول جازبا ءالى دە مەنىڭ مۇراعاتىمدا ساقتاۋلى. جالپى بولىمدەگى قۇپيا سەكتوردىڭ شيفرلاۋشىسى ۆ. يگناتەۆ بۇل شيفروگراممانى كپسس وك نە جىبەردى. باسقالارى كسرو-نىڭ جوعارى مەملەكەتتىك ورىندارىنا دا تاراتىلدى.

اقىنىمىز «ەكىنشى ميتينگ ناۋرىزدىڭ باس كەزىندە سەمەيدە وبكومنىڭ قارسى بەتىندەگى مايداندا ءوتتى. وعان وبكومنىڭ  بىردە-ءبىر قىزمەتكەرى قاتىسپادى. وبكومنىڭ ەسىكتەرى جابىق، پەردەلەرى ءتۇسىرۋلى تۇردى. ول وبكوم سونىسىمەن مەنىڭ ەسىمدە قالدى" دەپ جازىپتى. سول ميتينگىدەن كەيىن بوزتاەۆ سۇلەيمەنوۆ، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ماركەن ءشايجۇنىسوۆ ءبارىمىز وبكومعا كەلدىك. مەن قابىلحانادا قالدىم. ولار سول جولى «نەۆادا-سەمەيمەن» الداعى ۋاقىتتا دا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەي بەرۋدىڭ جوسپارى تۋرالى اڭگىمەلەسىپتى.

...ەندى ميتينگ تۋرالى. بىرىنشىدەن، كەز-كەلگەن ءىس-شارا سەكىلدى ءاربىر ميتينگ مۇقيات تۇردە وبكومدا جوسپارلانادى، كەلىسىلەدى، ۇيىمداستىرىلادى. ەكىنشىدەن، الماتىدان جانە باسقا ايماقتاردان ميتينگىگە كەلگەندەردى مەيمانحانالارعا (ادەتتە، بوس ورىن بولمايتىن) ورنالاستىرۋىمىز كەرەك. ءبىز سول «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ۆ.ەروحيننىڭ تاپسىرىسىمەن ىشىندە تولىپ جاتقان جۋرناليستەرىن، شەتەلدىكتەرىن، اۋدارماشىلارىن ەسەپتەمەگەندە وزدەرى بىرنەشە ونداعان ادامنان تۇراتىن «نەۆادا-سەمەيلىكتەرگە»  ارناپ الدىن-الا بروندار قويدىق. ال ولارمەن بىرگە جۇرگەن كگب،ءىىم-ءنىڭ كيىمىن وزگەرتىپ كيىپ العاندارى قانشاما؟! ولار بۇل ميتينگىگە جۇزدەپ، مىڭداپ قاتىسىپ ءجۇردى.

و.سۇلەيمەنوۆتىڭ الاڭدا (مايداندا،-اۋدارماشى) نەۆادالىقتار كورىنە سالىسىمەن-اق ولاردىڭ سوڭىنان قالىڭ ەل قاپتاپ ەرىپ ءجۇردى دەۋى شىندىققا مۇلدە جاناسپايدى. ەشقاشان بۇلاي بولعان ەمەس. ءبىز ميتينگىگە قاتىساتىن ادامداردى دا ءوزىمىز ىرىكتەپ، وندا كىم سويلەۋى كەرەكتىگىن بەلگىلەپ، ماتىندەرىن دە دايارلاپ قوياتىنبىز. پلاكاتتار مەن ۇراندار جازىپ، دىبىس كۇشەيتكىش ورناتاتىنبىز. ميتينگىنىڭ بۇكىل ستسەناريى تالقىلانىپ، ءتىپتى، كىم قاي پلاكاتتى الىپ جۇرەتىنى دە تاعايىندالاتىن. ايتپاقشى، سۇلەيمەنوۆتىڭ «كازاحستانسكايا پراۆداداعى» ماقالاسىنا قوسىپ بەرىلگەن، ميتينگىدەن تۇسىرىلگەن سۋرەتتەگى (30.07.2010) سول جاقتا پلاكات كوتەرىپ كەلە جاتقان مۇرتتى ادام وبكومنىڭ نۇسقاۋشىسى سەرگەي كۋچەرەنكو دەگەن ازامات. ەندەشە، ولجاستىڭ ميتينگى وبكومسىز ءوتتى دەۋى قالاي؟

ولار وسىلاي ميللياردەر بولعان ەدى

ال «نەۆادا-سەمەي» اق-نىڭ قورى تۋرالى سۇراققا «ءيا» دەپ تە، «جوق» دەپ تە ايتا المايمىن. بىراق، مەن قر قارجى مينيسترلىگىنىڭ باسقارما باسشىسى ي.سميرنوۆتىڭ «نەۆادا-سەمەي» قورىن تەكسەرۋ قورىتىندىلارى تۋرالى مالىمدەمەسىن وقىعانمىن. بۇل تەكسەرۋ قورىتىندىسىنا سميرنوۆپەن بىرگە قارجىميننىڭ باس مامانى ە.بىشىمباەۆ، جەتەكشى مامان ە.كيم دە قول قويعان. ول از بولسا «مالاحيتتان» «نەۆادا-سەمەي» اق قالاي جاسالدى؟»، «سەيفتەرگە «كومىپ» تاستالعان ىستەر تۋرالى»، «پاللاديۋم ينتەرناتسيونال» لتد دەگەن قايدان شىقتى؟» جانە «ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ شىن بەت-بەينەسى» («ولجاس سۋلەيمەنوۆ بەز گريما») دەگەن جانە باسقا ءارتۇرلى باسپاسوزدە جاريالانعان ماقالالاردى دا وقىعام.

(وسى جولداردى وقىپ وتىرىپ، «اپىر-اي، سونداي ماقالالار شىعىپ، ونى جۇرتشىلىق وقىپ جاتقانىن «منوگوۋۆاجاەمىي» جانە ءوزى ايتا بەرەتىن «پوەت وبششەچەلوۆەچەسكوگو مىشلەنيا ي پلانەتارنوگو ماسشتابا» الجاس امارىچ بىلمەۋى، ءتىپتى ءوزى وقىماۋى دا مۇمكىن ەمەس قوي. مىناۋ ءتىپتى، ءجاي عانا  قاراپايىم، ار-ۇياتى بار ادامنىڭ ءوزىن نە ينفاركت، نە ينسۋلت قىلاتىن نارسە عوي. وسىدان كەيىن حالىقتىڭ الدىنا، جيىنداردا، تەلەديدارعا شىعىپ اقساقالسىپ، اقىنسىپ بىرنارسە ايتپاق تۇگىل ەلدىڭ بەتىنە كورىنۋ دە وڭاي ەمەس قوي. ال ولجەكەڭ شە؟..." دەمەسكە امالىمىز قالا ما؟، – م.ك.)

ودان ارمەن ماقالا بىلاي جالعاسادى: ايتپاقشى وسىدان ءبىرجارىم جىل بۇرىن و.سۇلەيمەنوۆ سەمەي تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. سوندا زالدا وتىرعانداردىڭ ءبىرى بۇگىن ءسىز قويىپ وتىرعان سۇراقتى قويدى. اقىن ول  اقشاعا بالتىق جاعالاۋىنداعى ءبىر جەرلەردەن سەمەيگە جانە باسقا دا قالالارعا ارناپ 5-6 شاعىن زاۋىت ساتىپ الىنعان ەدى. بىراق سول زاۋىتتار دا، اقشا دا قايدا زىم-قايىم بولعانىن بىلمەيتىنىن ايتىپ، مەن سەنىم ارتقان ادامدار ونشا تازا ادامدار بولماي شىقتى دەپ جاۋاپ بەردى. ءسىرا، وسى ءبىر تىم كۇڭگىرت تە الاياقتىق ىستەرمەن ولجاستىڭ اينالاسىنداعى ا.ماشكەۆيچ، بەرەنباۋم، شوديەۆ جانە يبراگيموۆ جانە باسقالارى اينالىسقان شىعار دەپ ويلايمىن. ەگەر ولاي بولسا، ولجاس ءوماروۆيچتىڭ وسىنىسىنىڭ ءوزى-اق قازاقستاندا تۇڭعىش ميللياردەرلەردىڭ «دۇنيەگە كەلۋىنە» جاقسى جاعداي جاساعان بولىپ شىعادى.

جوعارىداعى تەكسەرۋ اكتىسىنە قاراعاندا 1991 جىلدىڭ ماۋسىمىندا «مالاحيت» دەگەن كووپەراتيۆتىڭ اتاۋى «نەۆادا-سەمەي» اق بولىپ وزگەرتىلدى. جانە ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ وتىنىشىنە وراي «نەۆادا-سەمەي» وزىنە تۇسكەن تابىستان سالىق تولەۋ مىندەتىنەن بوساتىلىپ، مۇناي مەن ءتۇستى مەتاللداردى ەكسپورتقا شىعارعانى ءۇشىن 2% عانا سالىق تولەيتىن بولىپتى. وسىنداي جەڭىلدىكتەر الۋ ءۇشىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ قر ۇكىمەتىنە، وكىمەتتىڭ وزگە دە ورىندارىنا، باسقارمالارعا «نەۆادا-سەمەيدىڭ» كوممەرتسيالىق شارۋالارىنان تۇسەتىن تابىستىڭ 70%-ى سەمەي ايماعىنداعى قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارعا، مەديتسينانى قولداۋعا، الەۋمەتتىك  قورعانىشسىز تۇرعىندارعا جۇمسالادى دەگەن سياقتى قىپ-قىزىل وتىرىك اقپاراتتارعا تولى حاتتار جولداپ وتىرعان. بىراق سونشاما قاراجاتتان بىردە-ءبىر ادام كوك تيىن كومەك العان جوق. ايتەۋىر، بىردە «نەۆادا-سەمەي» دەگەن جازۋى بار كوگىلدىر مايكالار مەن و. سۇلەيمەنوۆتىڭ كىتاپتارىن اكەلگەندەرى ەسىمدە قاپتى. ال وتكىزىلەتىن ءىس-شارالارعا جۇمسالاتىن قارجىنى ءبىز، ياعني، وبكوم ونەركاسىپ، قۇرلىس ۇيىمدارىن ەرىكسىز كوندىرۋ ارقىلى تاۋىپ، ءىس-ساپارمەن كەلگەن سايىن ولاردىڭ كولىكتەرىنە، اۆتوبۋستارىنا وتىنىن (بەنزينىن، سوليارىن.-اۋدارم) قۇيىپ بەرىپ، مەيمانحانالارعا جاتقىزىپ، جۇرگىزۋشىلەرگە ساپاراقىسىن (كومانديروۆوچنىيىن) تولەپ، اس-سۋىن ازىرلەپ وتىردىق. ال اباي اۋدانىنا ميتينگىگە باراتقان جۇزدەگەن ادامداردى سۋسىندارمەن، ازىق-تۇلىكپەن ت.ب. قامسىزداندىرىپ وتىردىق

الگى ايتىلعان قۇجاتتاردا 1992 جىلى و. سۇلەيمەنوۆتىڭ وتىنىشىمەن «نەۆادا-سەمەيدىڭ» شەتەلگە 400 مىڭ توننا مۇناي ساتۋىنا رۇقسات بەرىلىپتى. بۇل ءۇشىن جامبىل كوممەرتسيالىق بانكى 400 ميلليون رۋبل تەگىن، ياعني، قايتارىلمايتىن نەسيە بولگەن كورىنەدى. بىراق ول قاعاز جۇزىندە كورسەتىلمەگەن. سول 400 مىڭ توننا مۇناي ءتۇپ-تۇگەلىمەن «رۋسويلعا»  جانە «سۋميمەكسكە» جونەلتىلگەن. بىراق مۇنايدان تۇسكەن قارجى «نەۆادا-سەمەيگە» ەمەس 1992 جىلى «پارەكس-بانكىنىڭ» جانە «پارەكستىڭ» (ريگا قالاسىنداعى) ەسەپشوتىنا اۋدارىلادى. جالپى كولەمى 4,9 ميلليون اقش دوللارىنىڭ ورنىنا ل.بەرەنباۋم مەن ونىڭ توبىنداعىلار 2 ميلليون 737 مىڭ اقش دوللارىن جانە 471,1 ميلليون ءرۋبلدى قولما-قول الادى. ال الماتىعا اكەلىنگەن بۇل دوللار مەن 50 ملن قولماقول رۋبل ەشقانداي ەسەپتىك كىرىسكە   ەنگىزىلمەپتى. ال ەنگىزىلگەن 421,1 ملن.رۋبلدەن 25.334000 جالعان قۇجات تولتىرۋ ارقىلى اكەتىلگەن.

ارينە، وسى الاياقتىقتىڭ بارىنەن ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ تۇك تە حابارى جوق دەگەننىڭ وزىندە «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە وسىنىڭ ءبارى ونىڭ «شاتىرىنىڭ» استىندا بولعانى ءۇشىن دە بۇكىل كىنا وعان جابىلاتىنى دا راس. ال بۇگىندە ءبىزدىڭ حالقىمىز «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنا ەمەس ءوزىنىڭ تۋعان ۇكىمەتىنە عانا سەنىم ارتىپ وتىر.

ۆلاديمير پيگاۆاەۆ،

(جاس قازاق ءۇنى №18 (533) 03.05.-10.2012)

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بۇل – ەل بايلىعىن ءراسۋالاۋدىڭ  العاشقى جىلدارىنداعى جاعداياتتاردىڭ ءبىر عانا كورىنىسى. تەك  سول كەزدە الۋان ءتۇرلى جوعارى لاۋازىم يەلەرى بولعان،  بۇگىندە ەلگە ايگىلى ءبىر-ەكى ادامنىڭ ەسىمىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتكىمىز كەلەدى. ول كەزدە قر مينيسترلەر كابينەتىنىڭ توراعاسى س.تەرەششەنكو بولاتىن. كەيىن ول قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىن باسقاردى. بۇرىن سوتتالعان، ل.بەرەنباۋم باسقاراتىن «نەۆادا-سەمەي» اكتسيونەرلىك قوعامىن بەكىتىلگەن 40%-دىڭ ورنىنا 2%  عانا سالىق تولەتۋمەن جارىلقاعان دا وسى س. تەرەششەنكو باسقاراتىن  مينيسترلەر كابينەتى بولاتىن.  ال سول كەزدەگى ۇلتتىق بانك توراعاسى عالىم باينازاروۆ قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلدى دا كەيىن اقتالىپ شىعا كەلدى. بەرەنباۋم بولسا تاريحي وتانى يزرايلگە امان-ساۋ جەتىپ الدى. ا.ماشكەۆيچ  الى دە قازاقستانعا قايىن جۇرتىنا كەلگەن كۇيەۋ بالاشا ەمىن-ەركىن كەلىپ-كەتىپ، ءتىپتى، ساياسي ماسەلەلەرگە دە ارالاسىپ تۇرادى.  قازاقستان ءتۇستى مەتالىنىڭ ء(اليۋمينيدىڭ) كورولى ا. ماشكەۆيچتىڭ توننىڭ ىشكى باۋىنداي دوسى پ.شوديەۆ تە مۇزداي امان. بۇلاردى جوعارىدا ايتىلعان جوق بولىپ كەتكەن قۇجاتتاردىڭ كوزى ءتىرى كۋاگەرلەرى ەمەس دەي الاسىز با؟ جانە بۇگىندە ەل باسقارىپ، ۇكىمەتتى باسقارىپ وتىرعاندار ولاردان بەيحابار دەپ ويلايسىز با؟ ا-ا؟

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz