قازىرگى تاڭدا سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە تىركەلمەگەن سايلاۋشىلار سانى وتە كوپ. بۇعان مىسالدى ءوز باسىمنان كەلتىرەيىن. استانا قالاسى اكىمدىگى ۇيلەردى ارالاپ تاراتقان سايلاۋشىلارعا ارنالعان پاراقشادا كورسەتىلگەن تەلەفون نومىرىنە حابارلاسىپ، اتى-ءجونىمدى ايتىپ تەكسەرتكەنىمدە، مەن ءوزىمنىڭ № 196 ۋچاسكەلىك سايلاۋ تىزىمىندە جوق بولىپ شىقتىم. ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسياسىنداعىلاردىڭ تەلەفون ارقىلى ايتقانى: «بىزگە قالا اكىمشىلىگىنىڭ بەرگەن ءتىزىمى ىشىندە ءسىز جوقسىز، ەگەر داۋىس بەرگىڭىز كەلسە، قۇجاتتارىڭىزدى ء(ۇي كىتاپشاسى جانە جەكە كۋالىگىڭىزدى) الىپ كەلىپ تىركەلىڭىز» دەدى.

ەل تاريحىندا بولعان ءار سايلاۋعا قالماي بارىپ، داۋىس بەرۋ كۇنى ءوزىم قالاعان سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە بولىپ، باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسىپ ءجۇردىم. سونداعى بايقاعانىم، داۋىس بەرۋ كۇنى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندەگى تىزىمدە تىركەلمەگەن سايلاۋشىلاردىڭ سانى شەكسىز بولىپ جاتادى. ۋچاسكەلىك تىزىمدە ءوز اتى-ءجونىن تاپپاعان كوپ سايلاۋشىلار، قوسىمشا تىزىمگە جازىلىپ، بيۋللەتەندى وپ-وڭاي الىپ داۋىس بەرە سالادى. «قوسىمشا تىزىمگە» ارنالىپ بەكىتىلگەن ءتارتىپ ساقتالمايدى. ناتيجەسىندە، داۋىس بەرۋ اياعىندا سايلاۋشىلار تىركەلگەن نەگىزگى جۋرنالداعى داۋىس بەرۋشىلەردەن قوسىمشا تىزىمگە تىركەلىپ داۋىس بەرگەندەر سانى اسىپ كەتەدى.

داۋىس بەرۋ بارىسىندا قولدانىلاتىن «قوسىمشا تىزىمدەر» اقىرىندا سايلاۋ ناتيجەلەرىن بۇرمالاۋعا قولايلى جاعداي تۋعىزادى. مۇنداي قولايلى مۇمكىنشىلىكتى كىم بولسا دا زايا جىبەرمەيتىنى انىق.

قازىرگى تاڭدا سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە تىركەلمەگەن سايلاۋشىلار سانى وتە كوپ. بۇعان مىسالدى ءوز باسىمنان كەلتىرەيىن. استانا قالاسى اكىمدىگى ۇيلەردى ارالاپ تاراتقان سايلاۋشىلارعا ارنالعان پاراقشادا كورسەتىلگەن تەلەفون نومىرىنە حابارلاسىپ، اتى-ءجونىمدى ايتىپ تەكسەرتكەنىمدە، مەن ءوزىمنىڭ № 196 ۋچاسكەلىك سايلاۋ تىزىمىندە جوق بولىپ شىقتىم. ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسياسىنداعىلاردىڭ تەلەفون ارقىلى ايتقانى: «بىزگە قالا اكىمشىلىگىنىڭ بەرگەن ءتىزىمى ىشىندە ءسىز جوقسىز، ەگەر داۋىس بەرگىڭىز كەلسە، قۇجاتتارىڭىزدى ء(ۇي كىتاپشاسى جانە جەكە كۋالىگىڭىزدى) الىپ كەلىپ تىركەلىڭىز» دەدى.

ەل تاريحىندا بولعان ءار سايلاۋعا قالماي بارىپ، داۋىس بەرۋ كۇنى ءوزىم قالاعان سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە بولىپ، باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسىپ ءجۇردىم. سونداعى بايقاعانىم، داۋىس بەرۋ كۇنى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندەگى تىزىمدە تىركەلمەگەن سايلاۋشىلاردىڭ سانى شەكسىز بولىپ جاتادى. ۋچاسكەلىك تىزىمدە ءوز اتى-ءجونىن تاپپاعان كوپ سايلاۋشىلار، قوسىمشا تىزىمگە جازىلىپ، بيۋللەتەندى وپ-وڭاي الىپ داۋىس بەرە سالادى. «قوسىمشا تىزىمگە» ارنالىپ بەكىتىلگەن ءتارتىپ ساقتالمايدى. ناتيجەسىندە، داۋىس بەرۋ اياعىندا سايلاۋشىلار تىركەلگەن نەگىزگى جۋرنالداعى داۋىس بەرۋشىلەردەن قوسىمشا تىزىمگە تىركەلىپ داۋىس بەرگەندەر سانى اسىپ كەتەدى.

داۋىس بەرۋ بارىسىندا قولدانىلاتىن «قوسىمشا تىزىمدەر» اقىرىندا سايلاۋ ناتيجەلەرىن بۇرمالاۋعا قولايلى جاعداي تۋعىزادى. مۇنداي قولايلى مۇمكىنشىلىكتى كىم بولسا دا زايا جىبەرمەيتىنى انىق.

استانا قالاسىنىڭ قالالىق سايلاۋ كوميسسياسى ۇيىمداستىرعان سەمينار-كەڭەسكە شاقىرىلعان قالامىزداعى ساياسي پارتيالاردىڭ ءبىرى اتىنان مەن وسى «قوسىمشا تىزىمدەر» جايىندا ايتقانىمدا، سايلاۋ كوميسسياسىنان ەشكىم ماردىمدى جاۋاپ بەرمەدى.

استانا قالاسىنىڭ قالالىق سايلاۋ كوميسسياسى سايلاۋدى ازىرلەۋ مەن وتكىزۋدى ۇيىمداستىرعان كەزدە، سايلاۋشىلار تىزىمىنە قاتىستى قاجەتتى مالىمەتتەردى تولىق جيناۋعا بولادى عوي. ماسەلەن، ءار ازامات ءوزىنىڭ تۇرعان جەرىندە «ازاماتتاردى تىركەۋ كىتابىنا» مەكەن-جايىن كورسەتىپ تىركەلەدى. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى بار. ءار قالا تۇرعىنى ءوزى تۇرعان ۇيگە كوممۋنالدىق قىزمەت كورسەتەتىن  پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىمەن ارنايى شارتقا وتىرىپ پيك -ءدىڭ تىزىمىنە دە الىنادى.

ءوز ۋاقىتىمەن كەلە جاتقان ءار سايلاۋعا وكىمەتىمىز بىردە-ءبىر ازاماتتى قالدىرماي، بارلىعىن سايلاۋشىلار تىزىمىنە تۇگەلدەپ تىركەپ الىپ، سايلاۋعا قاجەتتى ۋاقىتتا اسىقپاي دايارلانۋ كەرەك. قازىرگى قر-سى پرەزيدەنتتىگىنە كەزەكتەن تىس سايلاۋىن ەكى اي ىشىندە وتكىزۋ، ول بارلىق جاعىنان دا ۇلكەن اسىعىستىق بولىپ تابىلادى.

پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەر دە وزدەرىنىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىمەن رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ەلدەرىن ارالاپ، ءجۇرىپ وتۋگە ۇلگەرمەي جاتىر. ال، نازارباەۆ بولسا، ول كىسى ەلىمىزدە ۇزبەي  جيىرما جىل ەل باسقارىپ كەلە جاتقان ادام، ياعني ەلىمىزدىڭ بارلىق جۇرتى تانيدى. جانە ول كىسى «ءداستۇرلى» تۇردە مەملەكەتىمىزدەگى اكىمشىلىك رەسۋرستارىن سايلاۋدا كەڭىنەن پايدالاناتىنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.

«اسىققان شايتاننىڭ ءىسى» دەپ اتالارىمىز بەكەر ايتپاعان عوي، تىعىز ۋاقىتتا وتكىزگەن بارلىق سايلاۋ، اقىرىندا تالاپقا ساي ەمەس بولىپ شىعادى جانە مەيلىنشە بۇرمالانادى.

بىزدە بولارى بولىپ، بوياۋى ءسىڭىپ سايلاۋ ءوتىپ كەتكەن سوڭ عانا «سايلاۋ ادىلەتسىز ءوتتى، بيلىك سايلاۋ ناتيجەسىن بۇرمالادى» دەگەن سوزدەر شىعىپ جاتادى.  سوندىقتان  «قوسىمشا تىزىممەن» داۋىس بەرمەۋگە، بيلىكتەگىلەرگە سايلاۋ بارىسىندا  سايلاۋشىلار داۋىسىن بۇرمالاۋ قۇبىلىسىن بولدىرماۋعا قازىردەن باستاپ كۇش سالۋىمىز كەرەك.

«اباي-اقپارات»