ساپارباەۆ

العاشقى «قۇرمەت» وردەنىن العاندا 1999 جىل

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى ءبىر جوباسى - «ساياسي پورترەت» ايدارى وقىرماندارعا جول تارتتى. ايداردىڭ كەيىپكەرلەرى مينيسترلەر، وبلىس اكىمدەرى، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مەكەمە باسشىلارى بولماق. ساياسي تۇلعانىڭ بالالىق شاعىنان باستاپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءجۇرىپ وتكەن ءومىر جولىنا شولۋ جاساۋ ارقىلى تۇلعانىڭ جالپى ادامدىق كەسكىن-كەلبەتىن اشىپ كورسەتۋ - باستى ماقساتىمىز. قازىر مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى تۇلعالار مەن قاراپايىم حالىق اراسىن بايلانىستىراتىن التىنكوپىر جوق. وسى زاماننىڭ تۇلعالارى جايلى تولىققاندى اقپارات بولماعاندىقتان دا بۇقارادا شەندىلەرگە دەگەن بىرجاقتى كوزقاراس قالىپتاسىپ قالعان. كوبىنە كۇندەلىكتى رەسمي ناسيحات حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن الا بەرمەيتىنى تاعى بار. سوندىقتان دا، ءار تۇلعانىڭ ادامدىق بولمىسى حالىقتىڭ نازارىندا بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.

ساياسي پورترەت ايدارىنىڭ بۇگىنگى قوناعى - بەردىبەك ساپارباەۆ.

«وسى جۇرت ەسكەندىردى بىلە مە ەكەن؟» — دەپ حاكىم اباي ايتقانداي، اقتوبە ءوڭىرىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ ءبىز بىلمەيتىن قىرلارى قانداي دەگەن سۇراقتارمەن، جاڭاقورعانعا، ونىڭ تۋعان اۋىلى بەسارىققا بارعان ەدىك.

قوڭىراتتاردى شىڭعىس حان ءوزىنىڭ كەرەي حانى ۆان-حانعا جازعان ءبىر حاتىندا «كوك تىرنالار» دەپ اتاعانى بار ەكەن. بۇل ولاردىڭ شىققان تەگىنىڭ قۇر ەمەستىگىن، ولاردىڭ، شىڭعىس حان سياقتى تۇندە شاڭىراقتان تۇسكەن ساۋلەدەن جارالعانى دا كونە زاماننان مويىندالعان. ولاردىڭ اسىل تەكتىلىگى شىڭعىس حاننىڭ شەشەسى دە قوڭىرات بولعانىن، ونىڭ بايبىشەسى اتاقتى جوشى، شاعاتاي، ۇگەدەي جانە تولە حانداردىڭ انالارى بورتە دە قوڭىرات بولعانى تاريحتان ايان. وسى رۋدىڭ كوسەمى مەنلەكە العاشقىدا جەتىم شىڭعىستى (تەمۋچيندى) 13 جاسىندا اسىراپ العان. ءسويتىپ، ءوزى قوڭىرات رۋىنان شىققان شىڭعىستىڭ شەشەسىنە ۇيلەنگەن. ءسويتىپ، بولاشاقتا شىڭعىستىڭ كيىز ۇيىندە مەنلەكە بارىنەن جوعارى - توردە وتىراتىن بولعان.

... قوڭىراتتار 1725-26 جىلداردان سىر بويىنا قونىس تەپكەن. قازىر قوڭىراتتار مەكەنىنىڭ ءبىرى — جاڭاقورعانعا كەلگەنىمىزدە سوناۋ 1925 جىلى مۇحامەتجان تىنىشپاەۆ جازىپ كەتكەن وسى دەرەكتەر ەسكە ءتۇسىپ، بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ ەل باسقارۋ ىسىندە، جەتەكشىلىك ونەگەسىندە ونىڭ ەرتە زاماننان شىققان تەگىنىڭ — قوڭىراتتاردىڭ دا ىزدەرى بار شىعار دەپ جوبالادىق.

كەيىپكەرىمىزدى بالا كۇنىنەن بىلەتىندەردىڭ ءبىرى، ونىڭ تۋعان اۋىلىنىڭ تۇرعىنى — بالتاش التىنبەكوۆ سەكسەندى القىمداپ قالعان ەكەن. دەگەنمەن ءالى دە تىڭ، كوكىرەگى وياۋ، ورتاسىنا سىيلى، كوپكە اقىلشى اقساقال.

— مەن ماشبەكتىڭ (بەردىبەكتىڭ اكەسى) تۋىس ىنىلەرىنىڭ ءبىرى بولامىن، — دەيدى دە ول، نە ءبىر قيىن-قىستاۋ، قيلى زاماندا اركەز بىرگە بولدىق. اتالارىمىز تەگىن بولماعان عوي، اشتىق جىلدارى وزبەكستان، تاجىكستان جاقتارىنا اسىپ كەتكەن اۋقاتتىلار قاتارىنان كورىنگەن. قونىس اۋدارا الماي قالعان قارا جاياۋ كەدەيلەردىڭ قانشاسى تۋعان جەردە قىرىلىپ قالدى، وكىنىشكە وراي؟!

ءسويتىپ، ەلدەن بەزگەن اعايىندار شەت ەلدە دە جەردە قالعان جوق، اتا-اكەلەرىمىز تاشكەنت پەن تاجىكستان اراسىندا تۇيەمەن تۇز تاسىعان كەرۋەنشى دە بولعان. بەردىبەك ەكەۋمىزدى كەرۋەنشىلەر ۇرپاعى دەۋگە ابدەن بولادى. شەت ولكەدە باسىمىز ءبىر بولدى، ەڭبەگىمىزگە ەل تاڭ قالاتىن، باۋ-باقشا دا سالدىق، كۇرىش پەن ماقتا ەگۋدى دە يگەردىك. سونىڭ ءبارى 60-شى جىلدارى ماشبەك نالىباەۆ باستاپ ەلگە ورالعاندا دا يگىلىگىمىزگە اينالدى. سولايشا، ماشبەك ەڭبەك ەتكەن «العاباس» كولحوزى گۇلدەپ قويا بەردى. ول كۇرىش بريگاداسىن باسقاردى، ونىڭ قول استىندا 28 جىل ەڭبەك ەتتىم. ماكەڭ اسىل داقىلدىڭ «اقمارجان»، «كۋبان»، «ۋزريس» سورتتارىن ءوندىرىپ، ءار گەكتارىنان 25-30 تسەنتنەردەن كۇرىش جيناعان بار ءونىمدى الىپ كەتەتىن، وزىمىزگە ەشتەڭە قالدىرمايتىن. سونداي دا زامان ءوتتى عوي. ەكى مارتە ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىنىڭ، بىرنەشە مەدالداردىڭ يەگەرىمىن. بەردىبەكتى بالا كۇنىنەن بىلەمىز عوي، اتا-تەگىنىڭ اسىل قاسيەتتەرىن بويىنا سىڭىرگەن ناگىز كوشباسشىلار قاتارىنان كورىنىپ ءجۇر، ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز، — دەپ كوتەرىلىپ قالدى اقساقال. سالەمىن دە ايتىپ جاتىر...

9-سىنىپ. جاڭاارىق ورا مەكتەبى.

وڭ جاقتان 1-ءشى باقىت نۇرتازاەۆ، بەردىبەك ساپارباەۆ، ورازبەك جامانتاەۆ

زەينەتكەر، بۇرىنعى وسى اۋىلداعى ورتا مەكتەپ ديرەكتورى تىلەۋحان بايسىنوۆ اكىمىمىزدىڭ تۇيەدەي قۇرداسى ەكەن. «جاڭاارىقتاعى №167 ورتا مەكتەبىنىڭ ينتەرناتىندا جاتىپ وقىدىق، ول ءبىر سىنىپ جوعارى بولدى. بەكەڭ باستاعان جەرلەس وقۋشىلار اراسىندا ءوستىم. ينتەرنات مەڭگەرۋشىسى جانە كلاسس جەتەكشىمىز ماناپ پىرىمبەتوۆ، فيزيكادان يساحان يساتاەۆ، ماتەماتيكادان تۇيعىن يگەمبەرديەۆ، مەكتەپ ديرەكتورى اسقاربەك اسانوۆ سياقتى ۇستازدارىمىز ءبىزدىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىمىزعا وشپەس ۇلەستەرىن قوستى، زور اسەر ەتتى، — دەپ ەسكە الادى ول. بەردىبەك ماتەماتيكادان زەرەك ەدى، ول ۇنەمى وزگە پاندەردى ەستە دە ساقتاۋعا بولادى عوي، ال ماتەماتيكانى تەرەڭ تالداپ وقۋ كەرەك، — دەپ ەسكەرتەتىن.

جەرگىلىكتى ماشبەك نالىباەۆ اتىنداعى اۋىل وكرۋگىندەگى №196 مەكتەپتىڭ قازىرگى ديرەكتورى تالعات ەسقابىلوۆتىڭ اكەسى شورتىش كەزىندە پوچتا تاراتۋشى بولىپ ىستەگەن. وقۋشى بەردىبەك ساپارباەۆ رەسەي، ۋكراينا جانە پريبالتيكا ەلدەرىندەگى مەكتەپ وقۋشىلارىمەن ماتەماتيكا ەسەپتەرىنە جاۋاپ تاباتىن حات الىسىپ تۇرادى ەكەن.

— گازەتتەر مەن حاتتاردى اۋەلى بەردىبەكتىڭ ۇيىنە اپارىپ، سونان شاي، سۋ ءىشىپ اۋقاتتانىپ، ءارى كەتەتىنمىن، — دەپ ۇنەمى ەسكە الادى ەكەن مارقۇس پوچتاشى شورتىش بەردىبەكتەن ەكى جاس ەستيار بەيسەنبەك قۇرمانبەكوۆ ونىڭ ەڭ جاقىن دوستارىنىڭ ءبىرى، ءتىپتى ونىمەن سوناۋ «العاباس» كولحوزىندا بىرگە وسكەن. اكەسى قۇرمانبەك ءىلياسوۆ ماقتاشى، ديقان ماشبەك نالىباەۆپەن ءومىر بويى قىزمەتتەس بولعان. ولار اشتىق جىلدارى جوعارىدا ايتىلعانداي تۇيە كەرۋەنمەن تاجىكستاننان تاشكەنتكە تۇز تاسىپ نان تاۋىپ، بالا-شاعالارىن اسىراعان. سول العاباستا 60-شى جىلدارى اتالارى ءىلياس پەن ساپارباي قايتىس بولىپ، جەرلەنگەن. بەردىبەك 6 جاسىندا، ال مەن 8-گە كەلە سوندا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادىق، — دەپ ەسكە الادى ول.

بەردىبەك ساپارباەۆ گەرمانيادا گسۆگا اسكەرلەرى قاتارىندا

وڭ جاقتان بيسەنبەك قۇرمانبەكوۆ، كەنجەباي رىسقانبەتوۆ، بەردىبەك ساپارباەۆ، باقىت نۇرتازاەۆ، مۇحتار شايىقوۆ جانە سەرىك كلاستاستارى

العاشقى ۇستازىمىز قوپىش اقىلبەكوۆ بولدى. 1968-1969 جىلدارى 1 ماي اۋىلىندا ينتەرنات بولدى، سوندا تاعى 9-10 كلاستاردا بىرگە وقىدىق. بەكەنمەن ءبىر بولمەدە جاتتىق. وقۋعا زەرەك، ۇزدىك وقۋشى بولدى. ماتەماتيكادان، حيميادان الدىنا جان سالمايتىن. حيميا پانىنەن اتى ەسىمدە جوق، جاڭادان جاس اپاي كەلگەنى بار. فورمۋلالاردىڭ بىرىنەن قاتە كەتىپ، ونى بەكەڭ تاۋىپ الىپ، تۇزەتكەنى بار. بالالىق قوي ەندى، ۇستازىن تۇزەتۋگە بولا ما؟ جاس اپايىمىز جىلاپ قويا بەردى، وكىنىشتەن.

سوڭىنان مەكتەپ ديرەكتورى تورەبەك ابدراحمانوۆ ءبىزدىڭ بولمەگە كەلىپ، بەكەڭە، ارينە دۇرىس بولمادى، قاتەسىن بايقاساڭ مەنىڭ وزىمە كەلىپ نەگە ايتپادىڭ، — دەگەنى ەسىمدە.

ينتەرناتتا بىزبەن بىرگە جەتىم-جەتىك بالالار دا وقىدى. سودان بىردە

پەشتەن ۋلانىپ قالا جازدادىق. دارىگەر جۇماش اعاي كەلدى ءتۇن ورتاسىندا. بولمەنىڭ تەڭ جارتىسىنداي بالالاردى تازا اۋاعا، دالاعا ارقالاپ شىعارعان بەردىبەكتىڭ «قايراتتىلىعىن» كوپكە شەيىن ايتىپ جۇردىك.

ءوز ەڭبەگىمىزگە عانا ارقا سۇيەۋدى ەرتە سەزىندىك. بەردىبەك ەكەۋمىز تارى ءتۇيىپ، سوك قىلىپ شيەلىنىڭ، قىزىلوردانىڭ بازارىنا اپارىپ ساتاتىنبىز. كيىم-كەشەك، كىتاپ-داپتەر الامىز اقشاسىنا، بۇل دا جوعارى كلاستارداعى وقيعا. بەردىبەكتىڭ ءوزى اڭگىمەلەيتىن ەسەنبەك اعاسى ەكەۋى جاز بويى قاۋىن-قاربىز ءوسىرىپ، كۇزدە تاشكەنتتىڭ اتاقتى «الاي» جانە «شايحانتاۋىر» بازارلارىنا بارىپ، ساتىپ جۇرگەندەرىن دە كورىپ ۇيرەندىك. اعاسى ولشەپ بەرەدى. بەكەڭ اقشاسىن الاتىن. «پودحودي نارود، سۆوي وگورود، پولوۆينا ساحار، پولوۆينا مەد» دەپ بەكەڭ ساڭقىلداپ تۇراتىن. بۇل دا ورىسشاعا جەتىكتىگى.

اعاسى ەسەنبەكتى اكەسى دەپ قابىلداعان ساتىپ الۋشىلار، «قاراشى مىنا بالانى، قارشاداي بولىپ اكەسىنەن بۇرىن اقشاعا قول سوزادى» — دەپ تاڭ قالاتىن. قازىر ويلايمىن ءبىز نارىققا بالا كەزىمىزدەن بەيىم بولىپپىز-اۋ دەپ.

بەكەڭنىڭ ۇيىندەگىلەر مەنى «شالدىڭ بالاسى» دەيدى، اكەمنىڭ ەرۋاعىن ءار كەز سىيلايدى. ول كىسى يشان بولعان، 1993 جىلى 87 جاسىندا قايتىس بولدى.

تۋىستىعىمىز دا بار، بىراق دوستىعىمىز ەرەكشە. 70 جىلدارى بەردىبەك ۇيلەنۋ تويىمىزدا بولدى.

وسى ءوزىمىزدىڭ قازىرگى اۋىل اكىمى ومىربەك ءىلياسوۆتىڭ اكەسى جۇمابەكتى اۋىلداستارى «نانجاۋىر» دەپ اتايتىن. بۇل ءوزى قانشا مول تابىس تاپسا دا، ۇيىنە شەيىن تۇگەل جەتكىزە المايتىن، مىرزاقول، شاشپاۋ جان بولسا كەرەك.

ول تراكتور ايدايتىن. بىزگە سەنەتىن، ونىڭ تراكتورىمەن بەكەڭ ەكەۋمىز ۇشاعاشتان سەكسەۋىل تاسيمىز. جىگىت بولىپ قالعان كەز، كەشقۇرىم كورشى اۋىلعا بي كەشتەرىنە دە بىلدىرمەي تارتىپ كەتەتىنىمىز بار. ىستىقتا قاتتى شارشاعان جاكەڭ، ارينە، ۇيقىعا ەرتە كىرىسەتىن. بىردە بەكەڭ ەكەۋمىز «بەلورۋستى» قانشا اۋرەلەسەك تە جۇرگىزە المادىق، سۇيرەپ اكەلۋگە تۋرا كەلدى. ەرتەڭ شارۋا اقساپ قالادى-اۋ دەپ ۇرەيلەندىك تۇنىمەن.

ال تاڭەرتەڭ، اۋىل مالى ورە قاراساق، جاكەڭ اعامىز تراكتورىمەن ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ، جۇيتكىپ بارادى. ارتىنان بايقاساق، تراكتوردىڭ اندا-ساندا «نەيترالكادان» شىقپاي قالاتىن «اۋرۋى» بار ەكەن.

بەكەڭنىڭ ەكى سۋرەتى ساقتالىپتى. ءبىرىنشىسى ونىڭ 1971 جىلى كەڭەس اسكەري توبىنان اسكەري بورىشىن وتەپ جۇرگەندە سالىپ جىبەرگەن سۋرەتى. سىرتىندا «سلۋجبانىڭ العاشقى جىلدارىنان ەستەلىك. بەردىبەك 22.ءVىىى.71» دەپ جازعان ول.

وسى گەرمانيادا بەردىبەكتىڭ بىرگە اسكەري قىزمەتىن وتەگەن سەرىكتەسى سول جىلداردى بىلاي دەپ ەسكە الادى:

درۋگ ي ودنوپولچانين پوزدراۆليايۋت بەردىبەكا ساپارباەۆا

لەتوم پروشلوگو گودا ۆ جاناكورگانە ودين يز بليزكيح درۋزەي دەتستۆا ي مولودوستي اكيما اكتيۋبينسكوي وبلاستي بەردىبەكا ساپارباەۆا بەيسەنبەك كۋرمانبەكوۆ ۆ بەسەدە سو منوي پرەدستاۆيل پامياتنۋيۋ فوتوگرافيۋ درۋگا، پودارەننۋيۋ ەمۋ يز دالەكوي گەرماني. نا نيوم بەردىبەك ماشبەكوۆيچ ۆ ۆوەننوي فورمە ي نا وبوروتە داتا، پودپيساننايا يم: 22 اۆگۋستا 1971-گو گودا.

پرودولجەنيۋ يستوري س ەتوي فوتوگرافي ۆ كانۋن مايسكيح پرازدنيكوۆ راسكرىل جيتەل رودنيكوۆكي داۋىلتاي ابيلوۆ ي پرەدستاۆيل فوتوگرافيۋ سوۆمەستنوي سلۋجبى ۆ رياداح گسۆگ س بەردىبەكوم ماشبەكوۆيچەم.

- مى سلۋجيلي ۆمەستە س نىنە دەيستۆۋيۋششيم اكيموم ناشەي وبلاستي س مايا 1971 گودا پو ماي 1973 گودا ۆ سوستاۆە گسۆگ ارتيللەريسكيح ۆويسكاح 152 ميلليمەتروۆوي پۋشكي، - ۆسپوميناەت ون. - يا سام رودوم يز رودنيكوۆكي، بەردىبەك پريەحال ي كىزىلوردى. ۆ ناشەي باتارەە مى بىلي دۆوە كازاحستانتسەۆ. يا توگدا ۆسترەتيل كازاحسكيح پارنەي يز سيبيري، نو وني داجە نە زنالي ناش كازاحسكي يازىك. بەردىبەك سلۋجيل ناۆودچيكوم 152 ميلليمەتروۆوي پۋشكي، ا يا ۆوديتەلەم. ستويالا ناشا چاست ۆ كارلماكسشتاتە، ينوگدا يا ەزديل ۆ پوتسدام. ۋجە توگدا بەردىبەك بىل ۋۆاجاەم ي پوچيوتەن سرەدي سوسلۋجيۆتسەۆ، داجە نا فوتوگرافي ۆى ۆيديتە، كاك ەگو وكرۋجيلي بويتسى ي ون ناحوديتسيا ۆ تسەنترە، ا يا ۆتوروي سلەۆا ۆ پەرۆوم ريادۋ.

پوسلە سلۋجبى مى ۆسترەتيليس چەرەز 35 لەت ۆ استانە، توگدا بەردىبەك بىل ۋجە مينيستروم. ا وسەنيۋ پروشلوگو گودا ون، بۋدۋچي اكيموم ناشەي وبلاستي، پريەزجال ۆ رودنيكوۆكۋ ي مى ۆسترەتيليس ۆنوۆ.

ودنوپولچانين اكيما ۆسيۋ جيزن ترۋديلسيا ۆوديتەلەم. ەگو سىن جومارت سلۋجيل ۆ رياداح ۆدۆ ۆ سارىاگاشە. ۆسەگو ۋ داۋىلتايا س جەنوي التىن 5-رو دەتەي ي 7-رو ۆنۋكوۆ.

درۋگ ي ودنوپولچانين يسكرەننە پوزدراۆليايۋت بەردىبەكا ماشبەكوۆيچا س دنيوم زاششيتنيكوۆ رودينى!

گسۆگ گ.كارلماركسشتادت پەرۆىي رياد

سلەۆا ۆتوروي د.ابيلوۆ، چەتۆەرتىي بەردىبەك ساپارباەۆ

ەكىنشى سۋرەت - «بي-بەن» مەيرامحاناسىندا مەكتەپ بىتىرگەنىمىزگە 30-جىلدىعىنداعى باس قوسۋ سۋرەتى. وندا وڭ جاقتان ءبىرىنشى مەن - بيسەنبەك قۇرمانبەكوۆ، كەنجەباي رىسقانبەتوۆ، بەكەڭ، باقىت نۇرتازيەۆ، مۇحتار شايىقوۆ جانە سەرىك كلاستاسىمىز بەينەلەنگەن.

1976 جىلى وسى اۋىلىمىزدا بەكەڭ مەن عايشانىڭ ۇيلەنۋ تويىن وتكىزدىك. تىلەۋحان بايسىنوۆ تامادا بولدى-اۋ دەيمىن، كلاستاسىمىز باقىت نۇرتازاەۆ كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى تويدا. سول تۇندە ەلەكتر جارىعى ءسونىپ قالىپ، مەن اۆتوموبيل فارىمەن جارىق بەرىپ بيلەگەنىمىز بار. زىمىراپ جاتقان ءومىر-اي بۇل دا كورگەن تۇستەي، كوزدەن تاسا قالسا دا، كوڭىلدەن وشپەيدى. جاستىق شاققا دەگەن ساعىنىش قوي.

بەردىبەكتىڭ كلاستاسى ماشار شايىقوۆ ايتادى: 1969 جىلى جاڭاارىقتاعى ورتا مەكتەپتى 38-بالا بىتىردىك، ارامىزدا ەڭ ۇزدىگىمىز سارى بالا بەردىبەك ساپارباەۆ بولاتىن. ءبىز مەكتەپتى جاقسى باعالارمەن بىتىرگەنمەن الماتىنىڭ نارحوزىنا بىردەن تۇسە المادىق. كونكۋرستەن ءبىر بال جەتپەي قالىپ، سالىم سۋعا كەتىپ اۋىلعا ورالىپ، ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ كەتتىك. شەشىنگەن سۋدان تايىنبايدى دەگەندەي كەلەسى جىلى تاعى باردىق سول وقۋ ورنىنا. كۇندەر وتە جاتاقحانا جوق، تەمىرجول ۆوكزالىن مەكەن، قىلعانىمىز بار. ءبىر كۇنى ۇيىقتاپ قالعان ەكەنبىز، ەكەۋمىز دە تاڭەرتەڭگىسىن شوشىپ وياندىق. سويتسەك، ۆوكزالدىڭ ورىندىقتارىن رەزينا شلانگامەن جۋادى ەكەن، بۇك ءتۇسىپ كورىنبەي جاتقان بىزگە دە زاردەي سۋ تيگەن ەكەن!

وسى 1970 جىلى 24 تامىزدا كۇتپەگەن جەردەن ءابىش كەكىلباەۆ اعامىزبەن كەزدەسىپ، داستارحانداس بولعانىمىز بار. نارحوزعا جاقىن جاندوسوۆ جانە پراۆدا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورتا ازيا اسكەري وكرۋگىنىڭ مەكەمەلەرى بولاتىن، اسحاناسى دا بار. ارزان بولعاسىن جانە اۋىلداسىمىز مارقۇم ەرەجەپ ابىلوۆكە، ول قاتارداعى قۇرىلىسشى-سولدات بولاتىن، بارامىز. كەزدەسىپ بىرگە تاماقتانامىز. بىردە ول ءوزىنىڭ كومانديرى ءابىش كەكىلباەۆپەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىردى. ءابىش اعامىز سۇڭعاق بويلى، قايىڭ قاپتال، بۇيرا شاش جىگىت اعاسى ەكەن. ەسكى دوستارداي باۋراپ الدى، شۇيىركەلەسىپ قالدىق. قازىر كاراپ وتىرساق ءابىش اعامىز 1968-1970 جىلدارى ورتا ازيا اسكەري وكرۋگىندە كەڭەس ارمياسى قاتارىندا اسكەري قىزمەتتە بولعان ەكەن، ءتىپتى كەڭەس جانە قىتاي اسكەرلەرىنىڭ جالاڭاشكول كولى ماڭىنداعى اسكەري قاقتىعىسىنا دا قاتىسىپتى. قىزا-قىزا كەلگەندە دەگەندەي، سەبەبى ءبىرشاما ۆينو دا ىشىلگەن بولاتىن، بىزدەن مۇشەل جاس ۇلكەن جازۋشى اعامىز بەردىبەك ەكەۋمىزگە ءوزىنىڭ تۇڭعىش پروزالىق شىعارماسى «ءبىر شوكىم بۇلت» كىتابىن قولتاڭباسىمەن سىيعا تارتتى. ءبىزدىڭ قۋانىشىمىزدا شەك بولمادى.

بۇل ءبىر ەكى بالاپان بۇركىتتىڭ قياعا قارىشتاپ ۇشار الدىنداعى العاشقى كەزدەسۋلەرى بولىپ كورىنەدى ماعان. قىزىعى، جىلدار وتە دانىشپان جازۋشى اعامىز اعامىز كەزەكتى ءبىر پارلامەنت وتىرىسىندا ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەكتى كورگەندە توپ ىشىندە ونىڭ ءوڭى بەيتانىستاۋ كورىندى.

«شاماسى، ساپارباەۆ وسى-اۋ» دەي ويلادىم. تىپتەن جاس ەكەن. تىعىنشىقتاي اق-سارى جىگىت. دۇرسە قويا بەرگەن دەپۋتاتتاردىڭ قارشا بوراعان قاتىگەز ساۋالدارىن ءۇنسىز تىڭداپ وتىردى. سىر بىلدىرگەن جوق. وزىنە-ءوزى سەنىمدى. الدەنەلەردى قاعازىنا ءتۇرتىپ الىپ، سۇراق تۇسە قالسا، جاۋاپ بەرۋگە ءازىر وتىر، — دەپ سۇيىسپەنشىلىكپەن جازىپتى ءابىش اعامىز بەردىبەككە ارنالعان «العا قاراي ادىمداي ءتۇس، العاداي ازامات» ماقالاسىندا.

بۇل كەزدەسۋلەرگە ءالى دە الدا 20-جىلدان ارتىق ۋاقىت بار ەدى، ال ازىرشە «قىرسىققاندا قىمىران ءىريدى» دەگەندەي ەكىنشى جىلى دا ءبىز ەكەۋمىز كونكۋرستان وتە الماي قازالىداعى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىنا تۇستىك، زووتەحنيا بولىمىنە. كەلەسى جىلى بەردىبەك گەرمانياعا اسكەرگە الىندى دا،مەن ءبىتىرىپ شىقتىم. ۇستازدارىمىز ءۇمىت قالداربەكوۆا، ابدراحمان قامباربەكوۆ جانە باسقالارى ساباق بەرگەن ەدى. ءبىزدىڭ جولىمىز وسىلاي ايىرىلىستى، ول ارمياعا الىنىپ، ورالعاندا مەن وتاردا اسكەر قاتارىندا بولدىم. 1973 جىلى وتارعا ول عايشامەن كەلىپ، تانىستىرعان بولاتىن. بەردىبەك بولسا تۇبىندە دەگەنىنە جەتىپ الماتىنىڭ نارحوزىن ءبىتىرىپ، ومىردە الداعى ماقساتتارىنا جەتتى، - دەپ ءتۇيدى ماشار راقىمۇلى.

ال، بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ ەڭبەك جولىن 16 جاسىندا «زادارينسكي» كەڭشارىندا قاتارداعى جۇمىسشىدان باستاعانى بارىنە ءمالىم. ونىڭ ەڭبەك جولىنا جولدامانى اكەسى ماشبەكتىڭ دوسى، ارىپتەسى ابدىعاپپار نۇرتازاەۆ بەرگەن بولاتىن. وسى كەڭشاردى قۇرىسۋعا ءوز ۇلەسىن قوسقان، ونىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءبىرى — سول كەزدە ماقتا بريگاداسىنىڭ بريگاديرى، ەل اعاسى، ءسوزى دۋالى ماشبەك ساپارباەۆ بولعانى قازىر بارىنە ايان.

ابدىعاپپار ماكەڭدى الدىنا سالىپ، وزبەكستان، تاجىكستاندى ارالاپ، 2 جىل ىشىندە 500-دەن اسا جەرلەستەرىمىزدى اتا-قونىسىنا كوشىپ كەلۋىن ۇلكەن ىسكەرلىكپەن ۇيىمداستىرعان بولاتىن. العاشقى بولىپ ماشبەك ساپارباەۆ وتباسى ماقتاارال اۋدانىنداعى ۇيلەرىن، باۋ-باقشالارىن تاستاپ تۋعان جەردى، اتامەكەندى كوگەرتۋ ءۇشىن جاڭادان قۇرىلعان شارۋاشىلىققا قونىس اۋدارعان بولاتىن. مۇندا ماشبەك سياقتى ەلگە سىيلى ازاماتتار اۋاداي قاجەت ەدى.

ەڭبەك ەكى ارداگەردى دە قۇرمەتكە بولەدى، بۇل كۇندەرى ەكەۋىنىڭ دە ەسىمدەرى ەكى ەلدى مەكەندەرگە بەرىلگەن. ەڭبەگى زور باعاعا يە بولعان ابدىعاپپار اعامىز كەزىندە د.قوناەۆتىڭ قولىنان «قازاق سسر-ىنە ەڭبەگى سىڭگەن اگرونوم» قۇرمەتتى اتاعىن السا، سوڭىنان «ەڭبەك قىزىل تۋى»، «وكتيابر رەۆوليۋتسيسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان.

ب. ساپارباەۆقا ەڭبەك جولىنا تۇڭعىش جولداما بەرگەن نۇرتازاەۆ ابىعاپار، وڭ جاقتان ءتورتىنشى، 5-ءشى م. بەسەباەۆ جانە 6-شى د.ا. قوناەۆ

ەڭبەكتە بىرگە شىڭدالعان ەكى دوستىڭ قاتارلاس ۇلدارى باقىت جانە بەردىبەكتە قۇلىنتايداي بىرگە ءوستى.

«بەردىبەك سول كەزدە 8-ءشى سىنىپتا وقيتىن. جاڭادان اشىلعان اۋىلدا مەكتەپ بولماعاندىقتان بىزدەر 8 شاقىرىم جەردەگى جاڭاارىق ورتا مەكتەبىنە قاتىناپ وقىدىق. ءبىر پارتادا وتىردىق. ول فۋتبولدان جانە تەننيستەن مەكتەپ قۇراماسىندا وينادىق. اۋداندىق پاندىك وليمپياداعا دا قاتىسىپ، العاشقى جەڭىمپاز اتاندى. ءبىر جىلى وبلىستىق وليمپياداعا قاتىسۋ ءۇشىن ءبىز ءبىر توپ وقۋشى قىزىلورداعا باراتىن بولدىق. ول كەزدە قالقىمالى كوپىر جوق، پاروم جۇرەتىن. سول كۇنى مۇز ۇستاسىپ، پاروم دا جۇرمەي قالدى. ءبىر عانا جول بار، ول دا قاۋىپتى، تولىق قاتىپ ۇلگەرمەگەن مۇز ۇستىمەن جاياۋ ءوتۋ. بەكەڭ قولىنا ۇزىن تاياق ۇستاپ، مۇزدىڭ ۇستىمەن ارعى بەتكە ءوتىپ كەتكەندە، جەتەكشىمىز فيزيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى يساحان جولتاەۆ بار، ءبارىمىز جاعامىزدى ۇستادىق، ونىڭ سوڭىنان ەرىپ وزەننەن ءوتىپ كەتتىك. سول وليمپيادادا ول ماتەماتيكادان جۇلدەنى جەڭىپ الدى. مەكتەپ ءبىتىرىپ ول الماتىعا، مەن جامبىلعا وقۋعا كەتتىك»، — دەيدى باقىت نۇرتازاەۆ.

باقىت ءوزى دە اكە جولىن قۋىپ، سول اۋىر 90-شى جىلدارى «زادارينسكي» كەڭشارىندا ديرەكتور، جاڭاقورعان اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولعان، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ، بىرنەشە مەدالداردىڭ يەگەرى.

«ومىردە ءتورت قۇبىلاسى ءبۇتىن جان بولا ما، تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر عوي. كلاستاس دوسىمىز بەردىبەكتىڭ ەر جەتىپ، ەل قاتارىنا قوسىلىپ قالعان ۇلى باۋىرجان، «الماتى-تاراز» كۇرە تاس جولىندا كولىك اپاتىنان قازا تاپقاندا

كوكىرەگىمىز قارس ايىرىلدى، باسى-قاسىندا بولىپ، قايعىسىن ءبولىسىپ، ساداقالارىندا بولدىق»، دەپ ويلارىمەن بولىسەدى باقىت.

كەشىرەك بەردىبەك ۇلى باۋىرجان تۋرالى «ساعىمعا اينالعان ساعىنىش» اتتى كىتاپ جازىپ، جارىققا شىعاردى، دوس-جاران، تۋما-تۋىستارىنا تاراتىپ بەردى. ەندى بۇل كىتاپتى وقىعان ادام ونىڭ تاعىلىمدىق، تاربيەلىك تۇستارىن اڭعارماۋى مۇمكىن ەمەس. ونىڭ وسى كىتابىن وقىعاندا ابايدىڭ كىشى ۇلى ءابدراحماننىڭ قازاسىنا قابىرعاسى قايىسىپ، قاتتى كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، ۇلىنا ارناعان ولەڭدەرى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسەدى. بەردىبەكتىڭ كىتابىنان دا اكەنىڭ جارالى جۇرەگى جاس ارۋاقپەن سىرلاسا وتىرىپ، الداعى كۇننەن ءۇمىت ۇزبەيدى. كوپشىلىك بايقاعانداي، ءسويتىپ، سوزبەن سومدالعان ەسكەرتكىش قايعى-قاسىرەتىن مىسقىلداي بولسا دا جەڭىلدەتە تۇسەتىنىنە سەنەدى.

ەكىنشى جاعىنان ەسىمى ەلگە ايان ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن ازامات – بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ ۇلكەن جۇرەگى شىعارماشىلىق قازىناسىنان دا كەنجە ەمەس ەكەندىگى ونىڭ وسى كىتابىنان دا كورىنىپ تۇرعانى شىندىق، — دەيدى باقىت ابدىعاپپارۇلى.

— سوناۋ 60-شى جىلدارى ادىعاپپار مەن ماشبەك اعالارىمىز كوش باستاپ تۋعان توپىراققا قايتا ورالعان 500-دەي ادامنىڭ ۇرپاعى ءوربىپ كۇندە ىرگەلى ەل بولدىق، — دەيدى اۋىل اكىمى ومىربەك ءىلياسوۆ. بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ اقجول اۋىلىنىڭ وزىندە 160 ءۇي بار، تۇرعىندار سانى 1162 ادام، دەنى قوڭىراتتار، ءبىردى-ەكىلى ارعىن، قوجا مەن قوڭىراتتىڭ قاراشا بولىمىنەن ءۇش ءۇي عانا بار، — دەيدى ول.

— ءبىزدىڭ ەل ۇيتقىسى شايقالماعان قازاقي ءومىر. مۇندا جەرگىلىكتى اقساقال نۇرتاس شالىسباەۆ جازىپ شىعارعان شەجىرەدەن ءاربىر ادام ءوز ەسىمىن تابادى. مىسالى، بەردىبەك ماشبەكۇلىنىڭ ءومىر شەجىرەسى بىلاي ءوربيدى. كەيدەننىڭ 3 – بالاسى قوجابەردىدەن نياز ودان قازى تۋادى، قازىدان نازار، ودان كوكەننىڭ ۇرپاقتارى ءوربيدى. كوكەننەن بەكجىگىت، بەكجىگىتتەن ءنالىباي، ودان ساپارباي. ساپاربايدان قوس ۇل يماش (ماشبەك) جانە ەسەنبەك.ماشبەكتەن بەردىبەك، الىبەك، باتىربەك، پازىلبەك جانە نۇرلىبەك. بەردىبەكتەن باۋىرجان، جانسۇلتان. ال، الىبەكتەن باقىتجان ءوربيدى. سولايشا، قىز الىسپايتىن جاقىندارمىز، — دەيدى اكىم. سول باستاپقى كوشىپ كەلگەندەر جات-جۇرتتا بولسىن، ەلىندە بولسىن قازاقتىڭ ەجەلگى اسار – بىرىگىپ كومەكتەسۋ سالتىن جوعالتپاي، قاندارىنا سىڭىرگەن. سول كەزدەن باستاپ شارۋاشىلىق قۇرىلىس ماتەريالدارىن بەرىپ، كولىكپەن كومەكتەسسە بولعانى — تۋىسقاندار باس قوسىپ، كوپتەگەن ۇيلەردى عانا ەمەس، ءتىپتى مەكتەپ، كلۋب سياقتى كەسەنەلەردى دە اسار ارقىلى تۇرعىزعان

تەك بەرتىن كەلە ماشبەك نالىباەۆ اعامىزدىڭ ۇرپاقتارى زاماناۋي مەكتەپ، جاڭا مەشىت ءۇيىن سالۋعا دەمەۋشىلىك كورسەتكەن.

ماشبەك نالىباەۆ اتىنداعى اۋىلدىق وكرۋگ

بەردىبەك ساپارباەۆ سىنىپتاستارىمەن تۇلەپ ۇشقان مەكتەبىنىڭ جانىندا

وبلىس اكىمى تۋرالى شاعىن ماقالاڭىزدا ونىڭ ادامي قاسيەتتىەرىن كەڭىنەن بەينەلەۋگە كوڭىل بولە وتىرىپ، وسى ماقالانى بەردىبەك ماشبەكۇلىنىڭ، اكەسى ماشبەكتىڭ زامانداسى ۇزەنگەلەس دوسى جاقىندا عاسىرلىق مەرەيتويى قارساڭىندا ابدىعاپپار مۇرتازاەۆقا ارناۋىمەن اياقتاعاندى ءجون كوردىك.

بەردىبەك ساپارباەۆ

اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى:

«تاعا اتتى، ات ەردى، ەر ەلدى ساقتايدى»، - دەيدى حالىق دانالىعى. راسىندا دا، ەل داعدارىپ قالعان قىسىلتاياڭ ساتتەردە تىعىرىقتان شىعاتىن جولدى تاباتىن كىسىنىڭ ورنى بولەك. ەل ەرگە قاراعان ساتتە، ول تومەن قاراسا، شارۋا وڭعا باسپايدى. ناعىز ازامات سونداي ساتتەردە جۇرتتىڭ ەركىن بيلەپ، ءۇيىرىپ الادى. «تۇلعا بىرەگەي بولماسا، نە بولادى وڭشەڭ ءنول...» - دەپ اباي وسىندايدا ايتسا كەرەك.

مەن بىلەتىن ابەكەڭ – سول «بىرەگەيلەردىڭ» ءبىرى ەدى. جان – جاقتى زەرتتەپ، بارلىق مۇمكىندىكتەردى ەكشەپ، ءىستىڭ قىبىن تابا بىلەتىن ول قانداي شارۋانى قولعا السا دا، اقىرىنا دەيىن جەتكىزەتىن بىلىكتى باسشى بولدى.

1960 جىلداردىڭ باسىندا كسرو باسشىسى ن. حرۋششەۆتىڭ ىقپالىمەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءبىراز جەرى وزبەكستانعا بەرىلدى. حالىقپەن اقىلداسىپ ىستەلگەن ءىس ەمەس، جوعارىدان كەلگەن وكىم.

بۇل، ارينە، زور قيانات ەدى. بىراق مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىسىنە كىم قارسى بولسىن، ەل ءۇنسىز كوندى. ءبىراز قازاق كورشى رەسپۋبليكانىڭ اۋماعىندا قالدى. ارينە، ءبىر مەملەكەتتىڭ قاراماعىنداعى رەسپۋبليكا، بىراق ءبارىبىر وزگەنىڭ اتى وزگە عوي. حالىق اراسىندا ىشكى نارازىلىق بولعانىمەن، ەشكىم سىرتقا شىعارا العان جوق.

مىنە، وسى كەزدە ابدىعاپپار نۇرتازۇلىنىڭ ىسكەرلىك قىرى جارقىراپ كورىندە. قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانى، تۇگىسكەن ماسسيۆىندە جاڭادان قۇرىلعان «زاداريا» كەڭشارىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالعان ول اۋدان باسشىسىمەن اقىلداسا وتىرىپ، اۋەلى جۇمىس كۇشىن قامداۋعا كىرىستى. ول ءۇشىن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى مەن وزبەكستانعا ءوتىپ كەتكەن اۋدانداردى ارالاپ، حالىقپەن كەزدەستى. ءبىرىن اعا، ءبىرىن ءىنى تۇتىپ، باۋىرعا تارتا سويلەسكەن ونى جۇرتشىلىق تا جاتسىنعان جوق. ول وزبەكستانعا قاراعان ەلدى قازاقستانعا كوشىگە ۇندەدى. سول كەزدە تىڭ جەر ەسەبىندەگى تۇگىسكەن ءماسسيۆى اۋماعىن بىرگە يگەرۋگە شاقىردى. جەردىڭ ەرەكشەلىگىن، ەگىننىڭ بىتىك شىعاتىندىعىن، بىرلىك بولسا، تىرلىك بولاتىندىعىن ەسكە سالدى. قالىڭ قازاقتىڭ ورتاسىندا وتىرۋدىڭ ءتىلدى، ءدىلدى ساقتايتىندىعىن دا ايتۋعا ۇمىتپادى. سونىڭ ارقاسىندا الپىسىنشى جىلداردىڭ اياعىندا جاڭاقورعان اۋدانىنا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى مەن وزبەكستاننان 500-گە جۋىق وتباسى كوشىپ كەلدى. وڭتۇستىك وڭىرلەردە ءبىر ۇيدە 7-8 بالا بولاتىنىن ەسكەرسەك، جاڭا قونىسقا 4 مىڭنان استام كەلدى. باسىم كوپشىلىگى وزبەكستاننان ەدى. ەلگە ەل قوسىلسا قۇت، بىرىنشىدەن، بۇل – وسىنشاما قازاققا وزگە ۇلتقا جۇتىلىپ كەتپەي، ءوز ءدىلىن ساقتاپ قالۋعا كومەكتەسكەن شارۋا بولدى. ەكىنشىدەن، كەلگەندەردىڭ ءبارى دە جەر ەمىپ وسكەن، كانىگى ديحاندار ەدى. ياعني قازاقستان حالقىنىڭ سانى كوبەيىپ قانا قويماي، مول جۇمىس كۇشى، ىسكەر ماماندار كەلدى. بۇل ەڭ الدىمەن، مەملەكەت مەرەيى ەدى.

كەلگەن جۇرتتى بىتىراتپاي، بىرگە ورنالاستىرۋ دا ۇتىمدى ساياسات بولدى. ولار «زاداريا» كەڭشارىنىڭ 1 ماي، «قىركەڭسە»، «پوليتوتدەل» «وزگەنت» بولىمشەلەرىنە ورنالاستى. كوشى – قوننىڭ باسىندا بولعان، وزدەرىنە ەتەنە تانىس ازاماتتىڭ كەڭشار ديرەكتورى ەكەندىگى كەلگەن جۇرتشىلىق ءۇشىن دە جامان بولعان جوق.

كەز كەلگەن شارۋانى جاڭادان باستاۋ وڭاي ەمەس. اسىرەسە، تىڭعا تۇرەن سالۋ ءتىپتى قيىن. جاڭا كەڭشاردى ءوز قولىمەن قۇرعان ابەكەڭ بۇل ىسكە بەل شەشە كىرىستى. كوپ ۇزاماي تۋ جاتقان دالا توسىندە اقشاڭقاڭ ۇيلەر ساپ تۇزەدى، تيپتىك مەكتەپ، مادەنيەت ءۇيى، اۋرۋحانا، وزگە دە نىساندار سالىندى. اسىرەسە، «قىركەڭسە» كادىمگى قالا سەكىلدى ەدى. كەڭشار ورتالىعى مەن بولىمشەلەردىڭ اراسىن جالعايتىن جولدار سالىندى. ال ورتالىقتاعى كوشەلەرگە اسفالت توسەلدى. اۋىزسۋ ماسەلەسى شەشىلدى. ەگىس القاپتارى رەتكە كەلتىرىلدى. سۋلاندىرۋ جۇيەلەرى تياناقتالدى. بۇنىڭ ءبارى كەڭشار ديرەكتورىنىڭ مول تاجىريبەسى جانە اۋدان، وبلىس باسشىلىعىمەن تىزە قوسىپ جۇمىس ىستەي الاتىندىعىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە استى.

ول قاراۋىنداعى ءاربىر كىسىنىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەتىن، ادامداردى ىڭعايىنا قاراي جۇمساي بىلەتىن باسشى بولدى. ەشكىمدى الالاعان جوق. تەك شارۋاشىلىققا عانا كوڭىل بولمەي، تۇرعىنداردىڭ مادەني دەمالۋىنا، كوزى اشىق بولۋىنا جاعداي جاسادى. ەلگە بەلگىلى تۇلعالارمەن، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مادەني مەكەمەلەرمەن ءجيى كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىردى. قولىنان ءىس كەلەتىن ادامداردىڭ قولتىعىنان دەمەپ، ىنتالاندىرىپ وتىردى. سونىڭ ءبىرى — مەنىڭ اكەم ماشبەك. بريگادا باسقارعان، ءوزى دە كۇرىش ەككەن اكەم بىلىكتى باسشىنىڭ قامقورلىعىن كوپ كوردى. تەك ول ەمەس، باسقا دا كىسىلەر ابەكەڭنىڭ كومەگىن شىن سەزىندى. ولار دا كەڭشار ديرەكتورىنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەۋ ءۇشىن كۇنى-ءتۇنى ەڭبەك ەتتى. سونىڭ ارقاسىندا ابدىعاپپار اعا باسقارعان 11 جىلدا «زاداريا» كەڭشارى وبلىستاعى ەڭ ءىرى استىقتى شارۋاشىلىققا اينالدى. بىرنەشە مارتە رەسپۋبليكالىق تۋلاردى جەڭىپ الدى.

ابەكەڭ ۇرپاق تاربيەسىنە دە قاتتى كوڭىل ءبولدى. مىسالى، ول قاي ۇيدە قانداي بالا ءوسىپ كەلە جاتقانىن، ونىڭ نەگە بەيىمى بار ەكەنىن جاقسى بىلەتىن. سول بالانىڭ تالابىن ۇشتايتىن. ءبىز جوعارى كلاستاردا وقىپ جۇرگەندە ءتۇرلى كۋرستارعا قاتىستىق. سول كۋرستاردا كەڭشاردىڭ اگرونومى، ينجەنەرى، ەكونوميسى، ەسەپشىسى، باسقا دا قىزمەتكەرلەر ءدارىس وقيتىن. بۇل — ابدىعاپپار اگانىڭ ەل باسقارۋ ىسىنە ەنگىزگەن جاڭالىگى ەدى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىز مەكتەپتە جۇرگەندە-اق، شارۋاشىلىقتىڭ قىر-سىرىنان حاباردار بولدىق. جاقسىلىققا ۇمتىلىپ وستىك. بولاشاق كاسىبىمىزدى سول تۇستا تاڭدادىق. ابەكەڭ مەنىڭ الماتىداعى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسۋىمە بىردەن-ءبىر سەبەپكەر بولدى. مەنىڭ قاتارلاستارىمنىڭ ءبارى دە ونىڭ اكەلىك قامقورلىگىن سەزىندى.

وكىنىشكە قاراي، ابدىعاپپار نۇرتازاەۆ ومىردەن ەرتەرەك وزدى. بۇگىندە ءوزى قىزمەت ەتكەن اۋىل ول كىسىنىڭ اتىمەن اتالادى. بۇل — اۋىل تۇرعىندارىنىڭ، ءبىر كەزدە ابەكەڭ قازاقستانعا اكەلىپ قوسقان، بۇگىندە ەتەكتى ەلگە اينالعان جۇرتشىلىقتىڭ وعان دەگەن العىسى مەن قۇرمەتىنىڭ كورىنىسى. ۇكىمەتكە ۇسىنىس جاساعان دا، سوڭىنا دەيىن تياناقتاعان دا — سولار. وسى ىسكە ءوزىمنىڭ دە سەبىم تيگەنىن ماقتانىش ەتەمىن.

1945 جىلى شىمكەنت قالاسىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىن قىزىل ديپلوممەن ءبىتىرىپ، نەبارى 17 جاسىندا ەڭبەك جولىن ۇجىمشار باسقارۋدان باستاعان ابدىعاپپار اعا ءوز زامانىنىڭ وزىق تۇلعاسى بولدى. ءىستىڭ ءۇتىرىن ءبىلىپ تۇراتىن. جاڭاقورعاننىڭ جەكە اۋدان بولىپ بولىنگەن ساتىنەن باستاپ، ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن كىندىك قانى تامعان ءوڭىردىڭ گۇلدەنۋى جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتتى. كەرەك جەرىندە جوعارىعا ماسەلە قويا ءبىلدى، ءتۇيىندى دۇنيەلەرگە اۋدان، وبلىس باسشىلىعىنىڭ نازارىن اۋدارتا الدى. ال ءوزى كەز كەلگەن ماسەلەنى تەز شەشەتىن.

ول — جەردىڭ تامىرشىسى ىسپەتتى تاماشا اگرونوم ەدى، جەر بەدەرىن، توپىراق پەن سۋ جايىن «بەسكە» ءبىلدى. ۇدايى تۇقىم ساپاسىن جاقسارتۋعا كۇش سالدى. بارلىق شارۋانىڭ وتىندە ءوزى ءجۇردى، جۇرتشىلىقتى دا جۇمىلدىرا ءبىلدى. ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا ونىڭ ءتۋابىتتى دەگدارلىعى اڭعارىلىپ تۇراتىن. ول باسقارعان شارۋاشىلىقتار سول تۇستاعى سوتسياليستىك جارىستاردا ءدايىم الدىڭعى قاتاردا ءجۇردى، ادامدارىنىڭ ەڭسەسى تىك بولدى. باستاعان ءىستىڭ ناتيجەلى بولاتىندىعىنا ءوزى سەنىپ قانا قويماي، قاسىنداعىلاردى دا يلاندىراتىن قاسيەتى بار ەدى. سول ءۇشىن دە ونى حالىق قاتتى قادىرلەدى.

ەڭبەك قىزىل تۋ، وكتيابر رەۆلويۋتسياسى وردەندەرى، بىرنەشە مەدالدارمەن ماراپاتتالعان، اۋداندىق، وبلىستىق پارتيا كوميتەتتەرىنىڭ مۇشەسى، اۋداندىق، وبلىستىق كەڭەس دەپۋتاتى اتانعان ابدىعاپپار اعا جاڭاقورعان ءوڭىرىنىڭ قازىعى سەكىلدى ادام ەدى. اسىل اعا باستاعان ىستەر بۇگىندە جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. ونىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ جولىندا دا كوپ شارۋالار جاسالىپ جاتقاندىعى قۋانتادى. سونىڭ ءبىرى — وسى كىتاپ.

بۇل — ەڭ الدىمەن، ءبىز ءۇشىن، بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن قاجەت دۇنيە.

قۇتتى بولسىن، ەلدىڭ قازىناسىنا اينالعاي!

جاقىندا عانا وبلىس اكىمىمەن وسى ماقالا توركىنىندە اڭگىمەلەسكەندە بەردىبەك ماشپەكۇلىنىڭ ءوزىنىڭ جاقىن دوستارىن، ولارمەن وتكەن قىزىقتى داۋرەندى ەگجەي-تەگجەيىنە شەيىن ەسىندە ساقتاپ، جاقىندارىنىڭ، دوستارىنىڭ ەسىمدەرىن دە ەستە ساقتاۋىنا تاڭ قالدىق.

1961 جىل 21 شىلدە. نۇرتازاەۆ ابدىعاپپار (وڭ جاقتان ءتورتىنشى، ءبىرىنشى قاتارى) ديماش احمەتۇلى قوناەۆتىڭ قولىنان «قازاق سسر-ءنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن اگرونومى» قۇرمەتتى اتاعىن العاندا.